Tính Không

Gần như là một phản xạ vô điều kiện khi mọi thứ đến với chúng ta, chúng ta sẽ mặc định gán cho nó một cái 'mác' nào đó mà không cần suy nghĩ nhiều. Từ khi còn nhỏ xem các bộ phim hoạt hình ta đã biết phân biệt phe tốt và phe xấu, lớn hơn nữa thì bạn tốt và bạn xấu, rồi điều may mắn và xui xẻo. Nhưng liệu bạn đã bao giờ thắc mắc rằng liệu cái người mà bạn luôn nghĩ là xấu xa đó cũng có mặt tốt? Liệu rằng cái việc mà rõ ràng là may mắn đó hóa ra lại là điều xui xẻo? Liệu mọi việc có cái bản chất thật của nó không? Nó đưa ta tới một khái niệm rất đáng để chú ý, khái niệm về tính không.

Nói về khái niệm 'tính không', nhiều nguồn tư liệu thường sử dụng những thuật ngữ phức tạp, gây khó khăn cho người chưa có kiến thức nền. Có người hiểu lầm, cho rằng 'tính không' tương đương với chủ nghĩa hư vô (Nihilism) phương Đông. Để dễ hiểu, hãy tưởng: 'tính không' nghĩa là mọi vật, sự việc, con người đều không có tính chất riêng, không tốt, không xấu, không trung tính (không tính đến bản thân của chúng ta). Đây là một khái niệm khá lạ, phải không? Bạn có thể nghĩ, người yêu mình thật đáng yêu, tại sao lại nói là trung tính? Hoặc người mà mình ghét, rõ ràng là người xấu xa. Tôi sẽ giải thích sau. Một cách đơn giản, 'tính không' nghĩa là không có tính chất, không tốt, không xấu, không trung tính, và mọi vật đều như vậy.

Theo quan điểm của 'tính không', mọi vật đều không có tính chất riêng, mà chúng ta nhận được những tính chất đó khi tiếp xúc với chúng. Điều này có nghĩa, một người mà bạn yêu quý có thể bị người khác ghét, và ngược lại, một người mà bạn ghét có thể được người khác yêu mến. Vậy thì, người xung quanh chúng ta đáng yêu hay đáng ghét? Không ai đáng yêu hay đáng ghét cả, những tính cách của chúng ta quyết định điều đó (sẽ được giải thích ở bài sau).

Hãy tưởng tượng khi sếp mắng bạn. Lúc đó, bạn thấy ông ta hung dữ, đáng ghét, ngu muội và khó chịu. Từ đó, bạn gán cho sếp của mình những tính cách mà bạn nghĩ người khó chịu sẽ có, và công ty sẽ không tiến xa nếu không có bạn. Tuy nhiên, vợ sếp sẽ nghĩ rằng ông ta sáng suốt vì đã tìm ra điểm yếu của bạn và không sa thải bạn. Những đồng nghiệp thích bạn sẽ nghĩ ông ta xấu xa, những đồng nghiệp ghét bạn sẽ cười hả hê và nghĩ ông ta sáng suốt. Vậy thì, có vẻ như ông ta không có tính cách riêng, vì nếu có, mọi người đã nhìn nhận theo cách đó rồi.

Nếu nhìn vào bản thân, chúng ta có những 'thân phận' và tính cách khác nhau. Chúng ta có thể là con, cháu trong gia đình, anh, chị, em, bạn thân, kẻ thù của ai đó, người yêu, người yêu cũ của ai đó, vợ, chồng, cha, mẹ,... Trong mỗi mối quan hệ, chúng ta được nhìn nhận bởi những người khác qua những góc nhìn khác nhau, mặc dù chúng ta là một. Đối chiếu với người khác, ta thấy điều tương tự. Ngẫm nghĩ, ta thấy 'tính không' trong mỗi người xung quanh, tức là mọi người không có tính cách cố định.

Nếu nhìn vào các sự vật, hiện tượng, ta cũng thấy chúng không có tính cách cố định. Ví dụ, một cơn mưa có thể là nỗi ác mộng với người phải đi làm, nhưng lại là phước trời với nông dân. Một phiến đá hoa cương trên tòa nhà có thể đẹp mắt với người ngắm, nhưng lại là mối nguy hiểm cho thợ lau kính. Tóm lại, nếu nhìn kỹ, ta thấy mọi sự đều không có tính cách cố định.

Vậy chúng ta thấy, có vẻ như mọi thứ đều không có tính chất của riêng nó. Nhưng nếu như vậy, tại sao có những điều khiến chúng ta vui vẻ hài lòng, và có những điều khiến chúng ta bực bội khó chịu? Rõ ràng, điều đó không đến từ bản chất của sự việc đó, vì sự việc đó có tính không, hoặc không có bản chất. Điều này dẫn ta đến kết luận, phải có một 'lực lượng' nào đó tác động đến những vấn đề khiến chúng ta đón nhận chúng theo cách khác nhau, chứ không phải do chính vấn đề đó. Vậy cái 'lực lượng' đó là gì? Mình sẽ nói về điều đó trong bài viết tiếp theo của series không tên.