Tình thái từ là gì? Ví dụ minh họa về tình thái từ trong ngữ văn lớp 8

1. Tình thái từ là gì?

Tình thái từ thực tế là những từ thường thấy trong giao tiếp nhưng lại ít xuất hiện trong văn bản viết. Thuật ngữ 'tình thái từ' (hay còn gọi là từ tình thái) ám chỉ những từ được thêm vào câu để tạo ra câu cảm thán, nghi vấn, cầu khiến, nhằm làm nổi bật cảm xúc và thái độ của người nói hoặc viết. Vị trí của tình thái từ thường nằm ở cuối câu để nhấn mạnh ý nghĩa và cảm xúc của câu.

Tình thái từ được phân thành một số loại chính, bao gồm:

• Tình thái từ biểu cảm: sao, thay,...
• Tình thái từ nghi vấn: hả, hử, chứ, à, ư, chăng,...
• Tình thái từ yêu cầu: nào, đi, với,...
• Tình thái từ thể hiện cảm xúc, thái độ của người nói hoặc viết: nhé, ạ, mà, cơ, vậy,...

Lưu ý rằng sự phân loại này chỉ mang tính chất tương đối, vì một số tình thái từ trong nhóm 1 có thể dùng để cấu tạo câu theo mục đích nói, hoặc cũng có thể thể hiện cảm xúc của người nói.

2. Vai trò của tình thái từ

Tình thái từ có hai chức năng chính trong câu: tạo câu phù hợp với mục đích nói và thể hiện sắc thái cảm xúc của người nói.

Ví dụ:

• Thái độ nghi ngờ, hoài nghi: Cậu bị điểm kém thật sao? Cậu không làm bài tập à?
• Thái độ bất ngờ, ngạc nhiên: Cậu được tặng điện thoại mới á!
• Thái độ kỳ vọng, mong mỏi: Cậu hãy dẫn tớ đến nhà sách nhé.

3. Cách sử dụng tình thái từ

Tình thái từ thường được sử dụng trong giao tiếp hàng ngày, cần điều chỉnh tùy thuộc vào người nghe và hoàn cảnh để đạt hiệu quả tốt nhất. Khi sử dụng tình thái từ, cần lưu ý những điểm sau:

- Tình thái từ có khả năng thể hiện rõ ràng cảm xúc và thái độ qua lời nói, do đó cần thể hiện sự tôn trọng và lịch sự với người lớn tuổi, đặc biệt nên thêm từ ạ vào cuối câu để tăng tính lễ phép.

Ví dụ: Con chào bố mẹ ạ. Con vừa đi học về ạ.

- Để bày tỏ sự miễn cưỡng, bạn có thể thêm từ 'vậy' ở cuối câu.

Ví dụ: Đã hết giờ làm bài kiểm tra rồi, mình đành chịu điểm kém vậy.

- Để giải thích điều gì đó, bạn có thể sử dụng từ 'mà' ở cuối câu:

Ví dụ: Mình đã giải thích cho bạn bài này nhiều lần rồi mà.

Vì thế, khi giao tiếp, cả nói và viết đều cần chú ý chọn tình thái từ phù hợp với hoàn cảnh (như tuổi tác, thứ bậc xã hội, tình cảm,...)

4. Phân biệt giữa tình thái từ và câu cảm thán

5. Bài tập về tình thái từ

Bài 1: Trong các câu sau, hãy xác định từ nào (trong số các từ được in đậm) là tình thái từ và từ nào không phải.

a. Em thích trường nào, thì đăng ký vào trường đó.

b. Nhanh lên nào, anh em ơi!

c. Phải làm như vậy mới là đúng chứ!

d. Tôi đã nhắc nhở nó nhiều lần rồi chứ không phải chỉ một lần.

e. Giúp tôi với!

f. Nó đã đi chơi với bạn từ sáng.

g. Con cò đang đậu ở chỗ kia.

h. Nó yêu thích hát dân ca Nghệ Tĩnh kia.

Trả lời: Các tình thái từ xuất hiện trong các câu: b, c, e, h.

Giải thích:

+ b. Nhanh lên nào, anh em ơi! Đây là tình thái từ thể hiện sự khuyến khích và mời gọi.

+ c. Làm như vậy mới đúng chứ! Đây là tình thái từ nhấn mạnh sự đồng tình và xác nhận.

+ e. Giúp tôi với! Đây là tình thái từ biểu hiện sự van xin và cầu cứu.

+ h. Nó rất thích hát dân ca Nghệ Tĩnh kia. Đây là tình thái từ diễn tả cảm xúc yêu thích.

Các câu còn lại không có tình thái từ.

Bài 2: Giải thích ý nghĩa của các tình thái từ được in đậm trong các câu sau:

a. Bà lão hàng xóm hốt hoảng chạy sang: 'Bác trai đã đỡ hơn chưa chứ?'

(Ngô Tất Tố, Tắt đèn)

b. - Con chó đó là của cháu nó mua đấy chứ!... Nó mua về để nuôi, dự định đến lúc cưới vợ thì giết thịt.

(Nam Cao, Lão Hạc)

c. Một người đã nhịn ăn để dành tiền lo ma chay, vì không muốn làm phiền hàng xóm... Người đáng kính đó giờ đây cũng theo Binh Tư để kiếm ăn ư?

(Nam Cao, Lão Hạc)

d. Bỗng dưng, Thuỷ lại cúi đầu xuống:

- Sao bố chưa về nhỉ? Em không kịp chào bố trước khi đi rồi.

(Khánh Hoài, Cuộc chia tay của những con búp bê)

e. Cô giáo Tâm nhẹ nhàng gỡ tay Thuỷ, tiến đến bục, lấy ra một quyển sổ và một chiếc bút máy có nắp vàng, đưa cho em tôi và nói:

- Đây là quà tặng cô dành cho em. Khi vào trường mới, em hãy chăm chỉ học hành nhé!

(Khánh Hoài, Cuộc chia tay của những con búp bê)

g. Em tôi nghẹn ngào nói:

- Thôi thì anh cứ chia ra vậy.

(Khánh Hoài, Cuộc chia tay của những con búp bê)

h. Ông đốc mỉm cười kiên nhẫn chờ chúng tôi:

- Các em đừng khóc. Trưa nay các em sẽ được về nhà mà.

(Thanh Tịnh, Tôi đi học)

Trả lời:

a. Tình thái từ nghi vấn 'chứ' được dùng để hỏi những điều mà người hỏi đã biết phần nào câu trả lời.

b. Tình thái từ cảm thán 'chứ' dùng để nhấn mạnh sự xác nhận điều vừa làm.

c. Tình thái từ nghi vấn 'ư' thể hiện sự nghi ngờ, thắc mắc.

d. Tình thái từ nghi vấn 'nhỉ' diễn tả sự băn khoăn, nghi vấn.

e. Tình thái từ 'nhé' biểu lộ sự thân mật, như một lời nhờ vả hoặc cầu mong.

g. Tình thái từ cảm thán 'vậy' diễn tả sự miễn cưỡng đồng tình.

h. Tình thái từ 'cơ mà' thể hiện sự động viên, an ủi một cách thân thiện.

Bài 3: Sử dụng các từ tình thái: mà, đấy, chứ lị, thôi, cơ, vậy để tạo câu.

Trả lời: 

- Ví dụ với từ 'mà': Em ngoan lắm mà!

- Ví dụ với từ 'đấy': Mẹ đã mua quà cho em đấy!

- Ví dụ với từ 'chứ lị': Cái bé ăn nhiều quá chứ lị.

- Ví dụ với từ 'thôi': Anh chỉ muốn gặp em thôi.

- Ví dụ với từ 'cơ': Thứ năm tới mới có bài kiểm tra cơ!

- Ví dụ với từ 'vậy': Em chỉ còn cách chịu vậy thôi, chẳng biết làm sao.

Bài 4: Soạn câu hỏi sử dụng các từ nghi vấn phù hợp với các mối quan hệ xã hội sau:

- Học sinh và giáo viên;

- Các bạn nam và nữ cùng độ tuổi;

- Con cái đối với cha mẹ, hoặc các bác, chú, cô, dì.

Trả lời: Các câu sau được sắp xếp theo yêu cầu của đề bài.

- Thưa cô, hôm nay cô có giao bài tập về nhà không ạ?

- Bạn có biết chơi cờ vua không vậy?

- Bố có thể cho con ra công viên chơi không ạ?

Dưới đây là kiến thức về tình thái từ cùng với các ví dụ minh họa mà Mytour muốn gửi đến bạn đọc.