Tổ chức bài giảng về Sông Đáy trong sách giáo khoa Ngữ văn lớp 11 phần 2 - Cánh diều - chi tiết

Nội dung chính

Trước khi đọc 1

Câu 1 (trang 39, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):

Trước khi đọc bài thơ Sông Đáy, hãy tìm hiểu thêm về tác giả Nguyễn Quang Thiều. 

Phương pháp giải:

Hãy chú ý lựa chọn thông tin phù hợp để đọc hiểu.

Lời giải chi tiết:

Cách 1

- Nguyễn Quang Thiều (sinh năm 1957) là một nhà thơ. 

- Ngoài việc sáng tác thơ, ông còn là tác giả các tác phẩm văn học khác như tiểu thuyết, truyện ngắn, bút ký và hoạt động trong lĩnh vực báo chí. 

- Ông hiện là Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam và là Phó Tổng thư ký thứ nhất của Hội Nhà văn Á – Phi, cũng như là Giám đốc - Tổng Biên tập của Nhà xuất bản Hội Nhà văn. 

- Nguyễn Quang Thiều không chỉ là một nhà thơ tiên phong trong trào lưu hiện đại mà còn là một nhà văn giàu cảm xúc. Trong tác phẩm của ông không chỉ có những hình ảnh bay bổng, thiền đẹp với những khúc hát của thi ca, mà còn có sự linh hoạt và nhạy bén của một nhà văn báo chí.

Trước khi đọc 2

Câu 2 (trang 39, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):

Em có biết những bài thơ, bài hát nào nói về con sông quê hương? Hãy chia sẻ ấn tượng, cảm xúc và suy nghĩ của bạn về chúng.

Phương pháp giải:

Dựa trên những bài hát, bài thơ đã từng nghe hoặc tìm hiểu trên internet, sau đó chia sẻ cảm nhận và suy nghĩ cá nhân.

Lời giải chi tiết:

Cách 1

- Bài thơ: Nhớ con sông quê hương (Tế Hanh), Bên sông nắng rụng (Phạm Hùng), Nhớ sông quê! (Hoàng Minh Tuấn), Khúc hát dòng sông (Phan Thu Hà).

- Bài hát: Người con gái sông La, Khúc hát sông quê, Con sông tuổi thơ tôi, Câu hò trên bến Hiền Lương.

- Những tác phẩm này gợi lên cảm giác yêu thương, nhớ nhà và những hình ảnh quê hương đặc trưng của con sông, khiến người đọc cảm thấy gần gũi và ấm áp.

Trong khi đọc 1

Câu 1 (trang 39, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):

Hãy chú ý đến mối quan hệ giữa hình ảnh lưng mẹ và “mảnh sông đêm”.

Phương pháp giải:

Hãy đọc và hiểu cẩn thận về hình ảnh lưng mẹ và “mảnh sông đêm”, sau đó so sánh để nhận biết mối quan hệ giữa chúng.

Lời giải chi tiết:

Cách 1

Mối quan hệ: Hình ảnh lưng mẹ và “mảnh sông đêm” có một liên kết chặt chẽ. Người con nằm trên lưng mẹ, an toàn và ấm áp, giống như sự che chở của dòng sông đối với quê hương và cư dân của nó.

Khi đọc 2

Câu 2 (trang 40, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):

Hình ảnh “giàn giụa nước mưa sông” khiến bạn nhớ đến điều gì?

Phương pháp giải:

Đọc cẩn thận khổ thơ thứ ba, suy luận về nội dung của hình ảnh “giàn giụa nước mưa sông”, từ đó tìm liên kết với điều gì?

Lời giải chi tiết:

Cách 1

Hình ảnh đã diễn tả việc nhớ nhung về quê hương khi ở xa. Mỗi giọt nước mắt giống như những dòng sông quê hương. Nó khiến mỗi người nhớ lại những kỷ niệm về quê, về gia đình của mình.

Khi đọc 3

Câu 3 (trang 40, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):

Vì sao điệp ngữ “Sông Đáy ơi” được lặp lại ở khổ thơ 3 và 4?

Phương pháp giải:

Đọc kỹ khổ thứ ba và thứ tư, chú ý tới điệp ngữ và cách tác giả thể hiện nội dung.

Lời giải chi tiết:

Cách 1

Điệp ngữ được lặp lại để nhấn mạnh tình cảm sâu sắc về quê hương không bao giờ phai nhạt trong lòng tác giả. Nó đậm chất trong lòng để mãi mãi không bao giờ quên. Tác giả lặp lại ở cả hai khổ thơ để làm nổi bật sự nhớ thương của mình.

Sau khi đọc 1

Câu 1 (trang 40, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):

Bài thơ Sông Đáy được viết dưới dạng thể thơ nào? Cách sử dụng thể thơ này và dấu chấm câu trong bài thơ làm thể hiện cảm xúc của nhân vật trữ tình ra sao?

Phương pháp giải:

Đọc kỹ toàn bài thơ, tập trung vào cấu trúc câu và số âm tiết trong mỗi dòng để xác định thể thơ. Từ đó, đưa ra nhận xét về việc sử dụng thể thơ và dấu chấm câu để thể hiện cảm xúc của tác giả.

Lời giải chi tiết:

Cách 1

- Bài thơ Sông Đáy được viết theo dạng thể thơ tự do. 

- Phù hợp với tên gọi của thể thơ, cách sử dụng từ ngữ và dấu câu trong bài thơ không bị ràng buộc mà rất tự do, giúp cho mạch cảm xúc của bài thơ trở nên tự nhiên, đã thể hiện rõ nét tình cảm của tác giả dành cho sông Đáy, cho thiên nhiên và con người nơi đây. 

Sau khi đọc 2

Câu 2 (trang 40, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):

Hình ảnh sông Đáy xuất hiện ở những giai đoạn nào trong cuộc đời của nhân vật trữ tình? Cách sắp xếp những giai đoạn đó làm thể hiện ý nghĩa gì?

Phương pháp giải:

Đọc toàn bài thơ, tìm hiểu các hình ảnh về sông Đáy để nhận biết các giai đoạn trong cuộc đời của nhân vật trữ tình, cách sắp xếp những giai đoạn đó thể hiện ý nghĩa gì. Tác giả sắp xếp như vậy nhằm mục đích gì?

Lời giải chi tiết:

Cách 1

- Hình ảnh sông Đáy xuất hiện qua các giai đoạn trong cuộc đời của nhân vật trữ tình từ kí ức, xa lánh quê hương đến khi trở về. 

- Cách sắp xếp này giúp tạo ra một mạch cảm xúc rõ ràng và chi tiết hơn về quê hương, những kỷ niệm vui buồn từ xa quê đến ngày trở về của tác giả. Đồng thời, nhấn mạnh mối liên kết chặt chẽ giữa sông Đáy với tác giả.

Sau khi đọc 3

Câu 3 (trang 40, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):

Hình tượng “mẹ” xuất hiện bao nhiêu lần trong bài thơ? Ý nghĩa của hình tượng này là gì?

Phương pháp giải:

Đọc toàn bài thơ, đếm số lần hình tượng “mẹ” xuất hiện. Hình tượng đó thể hiện điều gì? (dựa vào nội dung chính của bài thơ)

Lời giải chi tiết:

Cách 1

- Hình ảnh người mẹ xuất hiện 4 lần trong bài thơ, ở dòng mở đầu, ở dòng thứ 7, 16 và 17.

→  Ý nghĩa của hình tượng “mẹ” trong bài thơ là để lưu giữ những kí ức về mẹ không chỉ trong lòng con mà còn qua bài thơ, để mãi mãi được ghi nhớ.

Sau khi đọc 4

Câu 4 (trang 40, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):

Hình ảnh “em” khiến nhân vật trữ tình cảm nhận điều gì về sông Đáy? Vì sao?

Phương pháp giải:

Đọc toàn bài, hiểu rõ ý nghĩa của hình ảnh “em” (dựa vào nội dung chính của bài thơ).

Lời giải chi tiết:

Cách 1

Sông Đáy trong tâm hồn của nhân vật trữ tình không chỉ là nơi gắn bó với kí ức về mẹ mà còn về “em”. Trong quá khứ, sông Đáy là nơi mà “em” đã và nhân vật trữ tình có những kỷ niệm đẹp, nơi chứng kiến tình yêu thầm lặng của họ. Họ yêu nhau mặc dù không thể ở bên nhau, nhưng đó cũng là một phần tình cảm mà tác giả luôn trân trọng và khắc ghi trong lòng. Nhưng khi trở về, sông Đáy chỉ còn mẹ đứng đợi, còn “em” đã không còn.

Sau khi đọc 5

Câu 5 (trang 41, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):

Nhận diện một yếu tố tượng trưng trong bài thơ và chỉ ra vai trò của yếu tố đó trong việc thể hiện nội dung.

Phương pháp giải:

Đọc toàn bài thơ, xác định một yếu tố tượng trưng và nêu vai trò của nó trong nội dung chính của bài thơ.

Lời giải chi tiết:

Cách 1

- Một yếu tố tượng trưng nổi bật trong bài thơ là hình ảnh con sông Đáy. Có thể nói, sông Đáy là một nhân vật chính trong bài thơ, thậm chí là tên của tác phẩm.

- Trong bài thơ, sông Đáy đóng vai trò quan trọng và mang nhiều ý nghĩa khác nhau. Đôi khi nó là phần của quê hương, là một biểu tượng của tình mẫu tử cao quý. Đôi khi nó biểu hiện tình yêu, là một người bạn đồng hành, giữ kỷ niệm cuộc đời với tác giả.

Sau khi đọc 6

Câu 6 (trang 41, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):

Từ nội dung bài thơ và hiểu biết về văn hoá dân tộc, hãy giải thích tại sao tình cảm với quê hương của người Việt rất sâu sắc. Liệu tình cảm này có thay đổi trong hiện tại?

Phương pháp giải:

Đọc toàn bài thơ, dựa vào nội dung của bài thơ kết hợp với hiểu biết thực tế để trình bày suy nghĩ về tình yêu quê hương. 

Lời giải chi tiết:

Cách 1

- Quê hương luôn đóng vai trò quan trọng trong cuộc sống của mỗi người Việt Nam từ xưa đến nay. Tình yêu với quê hương không chỉ được hình thành từ thuở nhỏ, qua những câu chuyện dân gian, những lời ca, những ca dao mà còn thông qua những bài học. Dù chúng ta có đi đến và sống ở nơi đâu đi chăng nữa, quê hương luôn là nơi mà chúng ta mong muốn trở lại nhất bởi đó không chỉ là nơi có gia đình, bà con mà còn là kho tàng kỷ niệm đẹp nhất. 

- Tình yêu quê hương là một giá trị truyền thống đáng trân trọng của dân tộc Việt Nam, đã gắn bó sâu vào tâm hồn, máu thịt của mỗi người con. Vì vậy, có thể khẳng định rằng dù có những biến đổi trong cuộc sống hiện nay, tình yêu quê hương của người dân Việt Nam sẽ không bao giờ thay đổi. Tình cảm đó sẽ được bảo tồn và phát triển qua thế hệ.