Tổ chức bài văn Ai đã đặt tên cho dòng sông - Tóm tắt ngắn gọn Kết nối tri thức

Tổ chức bài văn Ai đã đặt tên cho dòng sông trang 35, 36, 37, 38, 39, 40, 41 ngắn gọn nhưng vẫn đảm bảo đủ nội dung, dựa trên sách Ngữ văn lớp 11 Kết nối tri thức giúp việc soạn văn 11 của học sinh trở nên dễ dàng hơn.

Tổ chức bài văn Ai đã đặt tên cho dòng sông - Tóm tắt ngắn gọn Kết nối tri thức

* Trước khi đọc

Câu hỏi 1 (trang 35 sgk Ngữ văn 11 Tập 2): Bạn có kỷ niệm gì với dòng sông mà bạn từng biết?

Trả lời:

Em có rất nhiều kỷ niệm với dòng sông Lô - một nhánh của sông Hồng, đoạn nằm dọc theo đường sắt Hà Nội - Lào Cai. Đây chính là con sông mà khi còn nhỏ mỗi lần về quê, ngồi trên tàu em đều nhìn thấy khoảnh khắc khác nhau trong sinh hoạt và đời sống của người dân ven sông. Dòng sông sẽ cạn nước, phẳng lặng vào mùa đông và sẽ dạt dào nước chảy cuồn cuộn khi mùa hè tới. Sông có nhiều phù sa, nước đỏ ngầu gần như quanh năm. Có những rặng ngô, rặng chuối, rặng cỏ voi đung đưa trong gió,... Được ngắm nhìn dòng sông qua ô cửa sổ tàu qua năm tháng là kỷ niệm rất đẹp.

Câu hỏi 2 (trang 35 sgk Ngữ văn 11 Tập 2): Chia sẻ cảm nhận của bạn về hình ảnh một dòng sông trong các tác phẩm văn học hoặc các loại nghệ thuật khác (âm nhạc, hội hoạ, điện ảnh,…).

Trả lời:

- Dòng sông Đà trong truyện “Người lái đò sông Đà” của Nguyễn Tuân: một con sông uy nghi, hoang sơ, mạnh mẽ nhưng cũng rất lãng mạn, hiền hòa của vùng Tây Bắc.

* Đọc văn bản

Gợi ý trả lời câu hỏi trong đoạn đọc

1. Hình ảnh sông Hương ở thượng nguồn.

- Sông Hương thể hiện sự rộng lớn, hoang sơ, mạnh mẽ, tự do và phóng khoáng.

- Dòng sông thơ mộng, trữ tình, mơ màng như nàng thơ của xứ Huế.

2. Đặc điểm độc đáo trong cách ví von, so sánh.

- Sông Hương được so sánh như “một cô gái Di-gan phóng khoáng và man dại” hoặc như “một trận lốc lao vào những hốc thẳm bí ẩn”. Những hình ảnh so sánh này thể hiện một sông Hương phóng khoáng, tự nhiên dưới nhiều tình huống khác nhau.

→ Với các so sánh, tưởng tượng, nhân hóa, lời diễn đạt tinh tế và ấn tượng, sông Hương ở phía thượng nguồn tỏ ra mạnh mẽ, hoang dã, và đầy cá tính.

3. Hình ảnh sông Hương khi chảy qua đồng bằng và ở ngoại ô của thành phố Huế.

- Sông Hương biến hóa trở thành “bà mẹ phù sa của một miền văn hóa đất nước”.

- Sông Hương được mô tả như là “một cô gái xinh đẹp nằm ngủ say giữa cánh đồng hoa dại ở Châu Hóa”. Khi tỉnh dậy, sông Hương liên tục thay đổi như một người con gái trước tình yêu:

+ “quanh quẩn trong vòng xoay đột ngột”

+ “dẫn dắt mình theo những đường cong mềm mại”

+ “vẽ lên một hình cung hoàn hảo”

+ “ôm lấy bờ đồi Thiên Mụ”

...

4. Hình ảnh sông Hương trong lòng thành phố Huế.

- Sông Hương phấn khích hơn “vẽ lên một đường thẳng mạch lạc theo hướng tây nam – đông bắc”. Sông Hương và cầu Tràng Tiền gặp nhau ở cuối con đường, tạo nên một không khí thơ mộng, trữ tình cho thành phố Huế.

- Sông Hương uốn cong nhẹ nhàng về phía Cồn Hến. “Hình dáng cong này làm cho dòng sông trở nên mềm mại như lời “vâng” im lặng của tình yêu”.

- Sông Hương chảy qua trung tâm thành phố thân yêu như nhiều con sông khác nổi tiếng. Sông Hương và Huế vẫn giữ nguyên hình dáng của một đô thị cổ. Sông Hương mang vẻ đẹp cổ kính.

- “sông Hương khi đi qua thành phố chảy rất chậm, thật chậm, gần như chỉ còn là một mặt hồ yên bình”.

5. So sánh để làm nổi bật nhịp chảy đặc biệt của sông Hương.

Nhịp chảy chậm như đang đong đưa trong lòng; như một điệu nhạc slow cảm xúc dành riêng cho Huế. Sự so sánh nhấn mạnh vào nhịp chảy chậm rãi của dòng sông.

6. Mối liên kết giữa sông Hương và âm nhạc cổ điển của Huế.

- Là nguồn cảm hứng bất tận cho thơ nhạc cổ điển “dòng sông ấy không bao giờ lặp lại chính mình trong cảm xúc của các nghệ sĩ”

- “toàn bộ âm nhạc cổ điển của Huế đã ra đời trên mặt nước của dòng sông này, trong những chiếc thuyền, giữa tiếng nước rơi âm nhạc của mái chèo đêm...”

- Kết nối với âm nhạc cổ điển của xứ Huế: sông Hương là “một nghệ sĩ đàn nhạc trong bóng tối của đêm”; “nhịp chảy êm đềm” của dòng sông như “điệu nhạc slow cảm xúc riêng cho Huế”.

→ Sông Hương là tâm hồn của Huế, âm nhạc cổ điển Huế từ khi ra đời đã gắn bó mật thiết với dòng sông Hương thơ mộng.

7. Sông Hương trong dòng chảy lịch sử.

- Sông Hương “đã chiến đấu dũng cảm bảo vệ biên giới phía nam của Đại Việt qua hàng thế kỷ trung đại”, “hào quang chiếu sáng kinh thành Phú Xuân của vị anh hùng Nguyễn Huệ”.

- Sông Hương vừa là nhân chứng vừa là nạn nhân của “cái kỳ tích lịch sử của thế kỷ XX với máu của những cuộc nổi dậy”.

- Sông Hương là nhà lãnh đạo của những “thành tựu lịch sử quan trọng” trong cách mạng tháng Tám và mùa xuân Mậu Thân.

- Sông Hương cùng dân tộc trong hai cuộc kháng chiến lớn chống Pháp và Mỹ.

=> Sông Hương như một cá nhân “biết cách hiến dấu mình cho chiến công”, là nhân chứng sống góp phần viết lên trang sử hào hùng của Huế và của toàn dân tộc.

8. Sông Hương trong tâm hồn của các nhà thơ.

- Sông Hương tỏa ra “dòng thi ca” với những cảm xúc trữ tình đa dạng, đầy sắc màu qua lời thơ của Tản Đà, Cao Bá Quát, Bà Huyện Thanh Quan, Nguyễn Du, Tố Hữu…

- Sông Hương gợi lên trong lòng nhà thơ vẻ đẹp dịu dàng, quyến rũ, mãnh liệt, là điểm đến của nguồn cảm hứng thơ ca.

* Sau khi đọc

Nội dung chính: Đoạn trích mô tả vẻ đẹp thơ mộng, trữ tình của sông Hương từ thượng nguồn đến thành phố Huế. Sông Hương biến hình từ hình ảnh của một cô gái Di-gan phóng khoáng thành một bà mẹ phù sa, dịu dàng ôm trọn xứ Huế trữ tình. Hoàng Phủ Ngọc Tường thể hiện tình yêu sâu sắc đối với dòng sông quê, xứ Huế và đất nước.

Gợi ý trả lời câu hỏi sau khi đọc:

Câu 1 (trang 40 sgk Ngữ văn 11 Tập 2): Tác giả nhấn mạnh những đặc điểm tự nhiên của sông Hương như thế nào trong văn bản? Hãy chỉ ra các đoạn chính nói về từng đặc điểm của sông Hương.

Trả lời:

* Tác giả chú ý đến những đặc điểm tự nhiên của sông Hương như sau:

* 2 phần chính nói về từng đặc điểm của sông Hương:

+ Phần 1: từ “Trong những dòng sông tuyệt đẹp trên thế giới ... chân núi Kim Phụng” → mô tả về những đặc điểm của sông Hương từ đầu nguồn.

+ Phần 2: từ “Phải nhiều thế kỉ đã qua,... trung du bát ngát tiếng gà” → đặc điểm đặc biệt của sông Hương là thay đổi dòng chảy đột ngột, liên tục khi trải qua hành trình về với thành phố Huế.

Câu 2 (trang 40 sgk Ngữ văn 11 Tập 2): Tác giả trong Ai đã đặt tên cho dòng sông? đã mô tả sông Hương như một cá nhân với tính cách và tình cảm riêng biệt. Tìm và phân tích một số chi tiết trong đoạn trích thể hiện điều này, cũng như đặc điểm độc đáo của việc so sánh và nhân hóa trong nghệ thuật văn chương.

Trả lời:

* Các chi tiết thể hiện sự cá nhân hóa của dòng sông:

- “Sông Hương tồn tại nửa cuộc đời của mình như một cô gái Di-gan phóng khoáng và man dại.”

→ Dòng sông hiện thân hình hài nữ tính, mạnh mẽ, và tự do. Bức tranh so sánh vẽ nên vẻ đẹp thanh thuần của tự nhiên, không gian tinh khiết của thiên nhiên; một tâm hồn tự do, mạnh mẽ.

- ...đánh thức người gái đẹp nằm ngủ mơ màng giữa cánh đồng Châu Hóa đầy hoa dại.

→ Lúc này, dòng sông khác biệt so với hình ảnh trước đó. Nó trở nên dịu dàng, yểu điệu như một thiếu nữ trong giấc mơ. Cảnh tượng thơ mộng này biến dòng sông thành một hình tượng mới, đầy nữ tính và trữ tình.

- “Sông Hương tỏa sáng giữa những cánh đồng xanh biếc của Kim Long.”

→ Đó là cảm giác của người con xa quê nhớ về ngày trở về với quê hương. Khung cảnh quen thuộc gợi lên niềm vui phấn chấn.

- Sông Hương thay đổi như một người phụ nữ: đôi khi là một cô gái đẹp ngủ mơ, đôi khi là người phụ nữ dịu dàng của đất nước, và đôi khi là người mẹ phù sa của một vùng văn hóa xứ sở, mang trong mình vẻ đẹp dịu dàng và sự thông thái.

=> Sông Hương được miêu tả như một phụ nữ với nhiều đặc điểm khác nhau, nhưng điểm chung của nó là vẻ nữ tính duyên dáng.

Câu 3 (trang 41 sgk Ngữ văn 11 Tập 2): Trong quan điểm của tác giả, sông Hương có mối liên kết như thế nào với thành phố Huế? Phân tích một số hình ảnh và chi tiết để làm rõ điều này.

Trả lời:

- Các chi tiết:

+ Trong số những dòng sông tươi đẹp của các thành phố mà tôi từng nghe kể, dường như chỉ có sông Hương thuộc về một thành phố duy nhất.

+ Sông Hương luôn thay đổi dòng chảy, như một cuộc tình có ý thức hướng về thành phố tương lai của mình.

+ Khi gặp gỡ với Huế, sông Hương không gặp ngay mà uốn mình như cánh cung ...tình yêu, như một cô gái e ấp, ngại ngùng.

+ Sông Hương mang đến cho Huế vẻ đẹp cổ điển dân dã: “ánh lửa thuyền chài ... xưa cũ”, chảy đi chậm như một mặt hồ.

+ Như một người con gái mê mải, tình tứ bên người yêu, như một tài nữ đàn trong đêm khuya.

+ Như một cô gái trung thành, dành trọn tình yêu cho người mình yêu.

+ Gắn bó với nhã nhạc cung đình Huế - âm nhạc cổ điển của xứ Huế.

+ Mối liên kết vững chãi qua hàng nghìn năm giống như máu thịt thâm tình, keo sơn bền chặt giữa dòng sông và thành phố.

=> Trong đánh giá của tác giả, sông Hương gắn bó với thành phố Huế một cách gần gũi, thân thiết, vững vàng.

Câu 4 (trang 41 sgk Ngữ văn 11 Tập 2): Trong văn bản, hai khía cạnh đáng chú ý: thông tin về sông Hương và cảm xúc của tác giả. Theo bạn, nội dung nào nổi bật hơn? Dựa trên điều gì để xác định điều này?

Trả lời:

Phần cảm xúc của tác giả về dòng sông nổi bật hơn bởi trong văn bản, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã thể hiện được:

- Một cái tôi uyên bác: Hiện diện trong vốn tri thức và phong cách sống đầy đa dạng.

- Một cái tôi tài hoa, tinh tế, lãng mạn: Phản ánh qua cái nhìn sâu sắc, nhạy bén.

- Khả năng quan sát sắc bén, sức tưởng tượng phong phú và khả năng liên tưởng tinh tế.

- Năng khiếu nghệ thuật của tác giả khi diễn đạt vẻ đẹp của dòng sông Hương.

→ Tất cả các chi tiết đều được lựa chọn một cách kỹ lưỡng thông qua cái nhìn đầy cảm xúc của người viết.

Câu 5 (trang 41 sgk Ngữ văn 11 Tập 2): Tác giả đã tận dụng kiến thức văn hóa tổng hợp như thế nào khi viết bài tùy bút về sông Hương? Mục đích của việc sử dụng kiến thức đó là gì?

Trả lời:

- Về địa lý:

+ Rừng già với cấu trúc đặc biệt đã kiềm chế sức mạnh tự nhiên của sông Hương ở phần đầu nguồn.

+ Sự thay đổi dòng nước đột ngột của sông Hương phản ánh rõ nét địa hình của vùng đất.

+ Các chi lưu kèm theo hai hòn đảo nhỏ trên dòng sông đã làm giảm đáng kể tốc độ của dòng nước, khiến cho khi đi qua thành phố, sông Hương chảy rất chậm,...

- Về lịch sử:

+ Sông Hương liên quan chặt chẽ với nhiều giai đoạn, sự kiện lịch sử: Thời kỳ Vua Hùng, sông Hương được gọi là “dòng sông ranh giới xa xôi”. Trong thời kỳ trung đại, với tên Linh Giang, sông Hương đã “quả cảm bảo vệ biên giới phía nam của đất nước Đại Việt”. Sông Hương còn liên quan đến những chiến công của Nguyễn Huệ, các cuộc khởi nghĩa thế kỷ XIX, cách mạng Tháng Tám…

- Về âm nhạc: Âm thanh đặc biệt của dòng sông (tiếng chuông chùa Thiên Mụ vang vọng, tiếng mái chèo kêu vang trong đêm khuya,…) đã tạo ra những giai điệu sâu lắng và đẹp mắt của âm nhạc cổ điển Huế.

- Về triết học: “nhìn dòng sông chảy, tôi nhớ đến lời nói nổi tiếng của Hê-ra-clit – một triết gia Hy Lạp từ hai nghìn năm trước”.

- Về văn học: Có một dòng thơ về sông Hương không bao giờ lặp lại trong cảm xúc của các nghệ sĩ. Điều này cho thấy tác giả đề cập đến cảm hứng trong thơ của các nhà văn.

=> Tác giả đã truyền đạt đến người đọc toàn bộ vẻ đẹp độc đáo và quý giá của sông Hương - dòng sông mà ông luôn yêu quý và khám phá, ghi chép một cách sâu sắc để chia sẻ với mọi người.

Câu 6 (trang 41 sgk Ngữ văn 11 Tập 2): Ý nghĩa của nhan đề bài tùy bút đặt ra như thế nào theo bạn? Cách đặt nhan đề của tác giả có điều gì đáng chú ý?

Trả lời:

- Cách đặt nhan đề rất độc đáo, vừa là một câu hỏi vừa là một phát biểu khẳng định. Nhan đề bài tùy bút mang lại nhiều ý nghĩa:

+ Thể hiện tình trạng cảm xúc của tác giả đối với dòng sông.

+ Kích thích trí tưởng tượng, liên tưởng của người đọc.

+ Khuyến khích sự tò mò, khám phá về dòng sông.

- Câu hỏi dẫn dắt tới vấn đề “ai đã đặt tên” cho nó. Điều này ngụ ý rằng tên của sông Hương ẩn chứa nhiều sự thú vị cần khám phá, cũng như những bí ẩn đáng quan tâm của chính dòng sông.

Câu 7 (trang 41 sgk Ngữ văn 11 Tập 2): Phân tích một số yếu tố nghệ thuật mà bạn cho là đặc sắc trong đoạn trích Ai đã đặt tên cho dòng sông?.

Trả lời:

Yếu tố nghệ thuật đặc sắc:

- Nghệ thuật nhân hóa khiến sông Hương trở thành trung tâm – một nhân vật có lai lịch, tính cách, tình cảm riêng.

- Sự kết hợp giữa thông tin thực tế về sông Hương với cảm xúc sâu sắc, phong phú của người viết về dòng sông đó.

- Sự phối hợp của các tri thức khoa học, văn hóa, nghệ thuật để vinh danh vẻ đẹp của sông Hương từ nhiều khía cạnh, góc nhìn khác nhau.

- Biểu hiện sự tài hoa qua ngôn ngữ, hình ảnh phong phú, sự liên tưởng sáng tạo, và nhịp điệu linh hoạt của câu văn.

Kết nối đọc – viết

Bài tập (trang 41 sgk Ngữ văn 11 Tập 2): Viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) phân tích một hình ảnh đặc biệt trong văn bản để nhấn mạnh tính riêng của sông Hương.

Đoạn văn tham khảo

Trong tùy bút “Ai đã đặt tên cho dòng sông?”, tác giả đã tạo ra hình ảnh sống động của dòng sông Hương với các biểu hiện khác nhau (đôi khi mạnh mẽ, khoáng đạt, đôi khi dịu dàng, lãng mạn), nhưng hình ảnh đặc biệt được nêu bật là về dòng sông ở đầu nguồn, một dòng sông hoang dã và tự do như “một cô gái Di-gan phóng khoáng và man dại”. Đây là một hình ảnh rất sáng tạo và ấn tượng. Dòng sông ở đầu nguồn, nơi nước chảy mạnh mẽ, cuồn cuộn, là điểm xuất phát của dòng sông Hương, nên nó mang một chút hoang dã như một con thú chưa được thuần phục, hoàn toàn tự nhiên và mãnh liệt. Tuy nhiên, qua cái nhìn lãng mạn của tác giả, dòng sông ấy không phải là một con thú hoang chưa được thuần hóa mà giống như một cô gái Di-gan phóng khoáng, tự do và man dại. Đúng vậy, đó là vẻ đẹp ban đầu của dòng sông, tại nơi nó ra đời và chưa bị ràng buộc bởi bất kỳ điều gì. Nó mang vẻ đẹp của tự nhiên hoang dã, sự man dã của thiên nhiên, đó là vẻ đẹp tự nhiên và giá trị của nó. Tuy nhiên, sự hoang dã của nó đã được nhân cách hóa, khiến nó trở nên quyến rũ đến kì lạ. Điều này chính là một thành công lớn của tác giả khi so sánh vẻ đẹp của thiên nhiên và con người một cách tự nhiên và tài tình như vậy.