Buzz
Ra mắt lần đầu vào năm 1969, với sự chạm đến một nỗi niềm phổ biến của con người, “Tôi ổn - Bạn ổn” trở thành một trong những tác phẩm tâm lý học kinh điển nhất từng được xuất bản. Đến nay, “Tôi ổn – Bạn ổn” đã được dịch ra 20 thứ tiếng với hơn 15 triệu bản in.
Thực hiện thông qua cuốn sách, bác sĩ tâm thần Thomas Harris giúp mỗi người hiểu sâu hơn về phần nhân cách dễ tổn thương của mình, xuất phát từ những trải nghiệm tiêu cực từ tuổi thơ. Ông chỉ ra cách vượt lên trên quá khứ để sống với hiện tại một cách tự tin, vui vẻ và có khả năng kết nối mật thiết với người khác cũng như trải nghiệm hạnh phúc thực sự.
' Những “cuộn băng quá khứ” áp đặt lên hiện tại '
“Tôi ổn - Bạn ổn” áp dụng các nguyên lý của Phân tích Giao tiếp - một lý thuyết và phương pháp trị liệu tâm lý được phát triển bởi tiến sĩ Eric Berne.
Các bằng chứng lâm sàng cho thấy, não bộ con người có khả năng ghi lại những ấn tượng quan trọng từ thời thơ ấu - chính xác và trung thực như một máy ghi âm. Những ký ức tuổi thơ được lưu trữ như những “cuộn băng”, bao gồm cảm xúc nội tâm từ sự tò mò ban đầu và niềm vui, đến những nỗi sợ hãi và hoảng loạn mà mọi đứa trẻ đã trải qua.
Phần Cái Tôi Trẻ Em (Child - C) chứa các cuộn băng về trải nghiệm cá nhân của đứa trẻ, trong khi Cái Tôi Cha Mẹ (Parent - P) chứa những cuộn băng về người lớn xung quanh đứa trẻ cũng như hành động và lời nói của họ.
Đáng lưu ý, các dữ kiện trong Cái Tôi Cha Mẹ và Cái Tôi Trẻ Em, dù được hình thành chủ yếu trong 5 năm đầu đời, vẫn có thể được “phát lại” bất cứ khi nào trong cuộc sống sau này - mỗi khi kích thích từ bên ngoài xảy ra. Sự “phát lại” này làm cho hành vi, cảm xúc và nhận thức của con người giống như đang bị một “trạng thái cái tôi” (ego state), một nhân cách riêng biệt đang thống trị.
Trong quá trình tương tác và giao tiếp hiện tại với người khác, nếu một trong hai Cái Tôi trên bị “kích hoạt”, chúng ta sẽ trải qua lại các cảm xúc từ những tình huống đã trải qua trong quá khứ; và thực tế, nhận thức cũng như cách tiếp cận vấn đề sẽ bị giới hạn như chúng từng bị trong thời thơ ấu.
' “TÔI KHÔNG ỔN - BẠN ỔN” và cách tiêu cực sống của đa số '
Ngoài các mô hình hành vi, cảm xúc mặc định và sự lỗi thời, theo Thomas Harris, dữ liệu trong Cái Tôi Cha Mẹ và Cái Tôi Trẻ Em cũng tạo ra một “sản phẩm phụ” tiêu cực khác: tư duy sống “TÔI KHÔNG ỔN – BẠN ỔN”.
Khái niệm “tư duy sống”, theo Harris, là cách mà con người cảm nhận về bản thân trong mối quan hệ với người khác. Bên cạnh “TÔI KHÔNG ỔN – BẠN ỔN”, còn có hai tư duy sống tiêu cực khác, bao gồm “TÔI KHÔNG ỔN - BẠN KHÔNG ỔN” và “TÔI ỔN – BẠN KHÔNG ỔN”.
Theo Harris, những nỗi sợ hãi, lo lắng, thất vọng, tổn thương, cảm giác vô dụng của một đứa trẻ trước người lớn xung quanh sẽ làm cho chúng cảm thấy không ổn về bản thân.
Ba tư duy sống tiêu cực này sẽ được hình thành sâu sắc, khó có thể thay đổi, và đứa trẻ sẽ mang theo chúng suốt đời, trừ khi chúng quyết tâm chuyển sang tư duy sống “TÔI ỔN - BẠN ỔN” - tư duy sống đảm bảo sự hạnh phúc.
Nếu không có sự thay đổi, ba tư duy sống tiêu cực này sẽ trở thành nguyên nhân của nhiều khổ đau trong cuộc sống: Chúng ta sẽ sống để luôn tìm kiếm sự công nhận và phần thưởng từ bên ngoài - tất cả nhằm giảm bớt gánh nặng đau đớn của cảm giác không ổn đang gặp phải.
“Họ bị giam cầm trong một cuộc sống không ngừng leo thang, khi họ đạt tới một đỉnh núi thì họ lại đối mặt với một ngọn núi tiếp theo”, Harris mô tả. Theo tác giả, cách sống đó không thể tạo ra hạnh phúc hoặc ý nghĩa có giá trị lâu dài.
' Giải pháp: Giải phóng Cái Tôi Người Lớn '
Ngoài hai thành phần Cái Tôi đã đề cập, còn có một Cái Tôi khác được phát triển muộn hơn và là hy vọng cho mọi điều: Cái Tôi Người Lớn (Adult - A).
Cái Tôi này bắt đầu hình thành từ khi trẻ 10 tháng tuổi, khi bắt đầu trải nghiệm khả năng vận động, và nhận thức được nó có thể làm gì đó dựa trên suy nghĩ của chính mình. Khả năng tự thực hiện này chính là sự khởi đầu của Cái Tôi A.
Trái với hai Cái Tôi trước đó - chỉ là bản ghi thụ động không tương tác, Cái Tôi Người Lớn hoạt động như một “bộ não máy tính”, biết truy vấn, cập nhật, và điều chỉnh dữ liệu từ Cái Tôi Cha Mẹ, Cái Tôi Trẻ Em cũng như từ thực tế bên ngoài với những dự đoán về những điều chưa trải nghiệm; từ đó đưa ra quyết định đáng tin cậy trước thực tế mới.
“Chỉ có thể tách biệt quá khứ ra khỏi hiện tại thông qua việc sử dụng Cái Tôi Người Lớn”, Harris nhấn mạnh. Một Cái Tôi Người Lớn mạnh mẽ sẽ nhận ra rằng cảm giác, suy nghĩ cũ trong Cái Tôi Trẻ Em và Cái Tôi Cha Mẹ đã lỗi thời; đủ kiểm soát để “tắt” cảm xúc không ổn về bản thân khi gặp xúc động từ bên ngoài; đủ tự tin và kiên nhẫn để xây dựng một cuộc sống khác biệt với quá khứ.
Giải phóng Cái Tôi Người Lớn cũng là chìa khóa cho vị thế sống “TÔI ỔN - BẠN ỔN” của mỗi người. Vì vậy, “Làm sao để duy trì Cái Tôi Người Lớn?” chính là câu hỏi cốt lõi mà Thomas Harris đã cố gắng giải đáp trong tác phẩm của mình.
Phân tích Tương giao, tập trung vào việc phân tích ba Cái Tôi (hoặc mô hình P-A-C) của mỗi người trong giao tiếp, đã trở thành công cụ hữu ích cho các phương pháp trị liệu và trị liệu nhóm trong lĩnh vực tâm lý học. Trong “Tôi ổn - Bạn ổn”, tác giả đã chi tiết về việc sử dụng mô hình P-A-C để giải quyết các vấn đề trong tình yêu, quan hệ cha mẹ - con cái, tâm lý tuổi teen cũng như các vấn đề xã hội.
“Tôi ổn - Bạn ổn” cũng chứa đựng những thí nghiệm, nghiên cứu, quan điểm của các chuyên gia tâm lý, nhà trị liệu, và bác sĩ uy tín, cùng với nhiều câu chuyện thực tế từ những người bệnh mà Harris đã điều trị. Dù vậy, tác giả sử dụng ngôn từ đơn giản nên tác phẩm dễ hiểu và thân thiện với độc giả thông thường.
Mỗi người đều trải qua một cuộc hành trình khám phá bản thân khi đọc cuốn sách này, giống như việc tự quét tìm ánh sáng. Chúng ta sẽ khám phá sâu hơn về Cái Tôi Cha Mẹ, Cái Tôi Trẻ Em và Cái Tôi Người Lớn của chính mình, phát hiện ra những vết thương từ quá khứ cũng như dấu vết của chúng trong hiện tại - và từ đó, cùng với sự hướng dẫn tỉ mỉ của Harris, nhiều hành trình tự chữa lành có thể khởi đầu...
Lý thuyết về 4 vị thế sống theo Thomas Harris:
- “TÔI KHÔNG ỔN - BẠN ỔN”: Sự tiêu cực đầu tiên của số đông. Những người sống trong vị thế này cảm thấy tự thấp kém, không có giá trị và cần phải luôn tìm kiếm sự tương tác kích thích và sự công nhận từ người khác.
- “TÔI KHÔNG ỔN - BẠN KHÔNG ỔN”: Đây là trạng thái thường gặp ở những đứa trẻ bị bỏ rơi, bị bỏ mặc. Trong vị thế này, Cái Tôi Người Lớn dừng lại trong sự phát triển và cá nhân rơi vào trạng thái thu rút và tuyệt vọng.
- “TÔI ỔN – BẠN KHÔNG ỔN”: Harris gọi đây là vị thế của kẻ phạm tội, thường xuất hiện ở những đứa trẻ bị bạo hành nghiêm trọng. Người chấp nhận vị thế này không thể khách quan về bản thân và luôn đổ lỗi cho người khác. Họ “mù luân lý” và dễ sa vào các hành vi phạm tội.
- “TÔI ỔN – BẠN ỔN”: Đây là vị thế được chọn bởi Cái Tôi Người Lớn lành mạnh, được giải phóng, là vị thế duy nhất đảm bảo cho hạnh phúc con người.
Thông tin về tác giả
Thomas A. Harris (1910 - 1995) nhận bằng Cử nhân Khoa học tại đại học Arkansas (1938) và bằng Bác sĩ Y khoa tại đại học Temple (1940). Ông được đào tạo về tâm thần học tại bệnh viện Saint Elizabeth, từng là bác sĩ phụ trách về sức khỏe tâm thần trong Hải quân (Thế chiến II), ông cũng từng tham vấn cho cựu tù binh Mỹ. Sau này, Harris mở một phòng khám tâm thần tư nhân ở Sacramento.
Bị thu hút bởi lý thuyết của Eric Berne, Thomas A. Harris bắt đầu hợp tác chặt chẽ với Bern từ năm 1960 trong việc truyền bá lẫn áp dụng Phân tích Tương giao vào trị liệu lâm sàng. Với các tác phẩm của mình, Thomas A. Harris có công lớn trong việc làm cho phương pháp này trở nên đơn giản, dễ hiểu, tiếp cận được với đông đảo độc giả phổ thông.
