Buzz
Bộ não của mỗi con người là một sản phẩm xuất sắc của quá trình tiến hóa, là yếu tố quyết định toàn bộ cuộc sống. Trong thời đại đặt sự tự chủ và độc lập lên hàng đầu, sự phát triển của bộ não và tư duy theo hướng sáng tạo và cá nhân hóa ngày càng được nhấn mạnh, vì sao lại phải dựa dẫm vào người khác và các yếu tố khác? Đừng tìm lý do bằng cách nói rằng “Tôi hay quên!” để nhận sự thông cảm trong những trường hợp bạn gây ra hậu quả nghiêm trọng chỉ vì không nhớ những điều cần làm. Bạn cũng không nên dùng lý do đó để bắt người khác nhắc nhở bạn làm việc này việc kia, vì họ cũng có danh sách công việc của riêng mình. Bạn càng không thể sống cả đời phụ thuộc vào các ứng dụng ghi chú trên thiết bị điện tử, kể cả những chi tiết nhỏ nhặt cũng được bạn ghi vào danh sách cá nhân. Đừng để bản thân trở thành kẻ “não cá vàng”, đây là những bước bạn có thể thực hiện để nâng cao khả năng nhớ của mình. Hãy nhớ rằng, bộ não của bạn rất tuyệt vời, chỉ là bạn đang lãng phí năng lượng của nó mà thôi.
1. Sàng lọc, cắt giảm lượng thông tin tiếp nhận.
Một trong những nguyên nhân khiến bạn thường xuyên quên là do bị quá tải thông tin. Bạn không thể đòi hỏi bộ não nhớ lại tất cả mọi thứ. Cuộc sống rối ren vì quá phức tạp, vì chúng ta không biết nên tập trung vào điều gì.
Để có khả năng nhớ nhiều hơn, bạn cần phải giảm bớt thông tin mà bạn tiếp nhận hàng ngày, không nên bị cuốn vào những điều không thể thay đổi hoặc không có ích (trước khi bắt đầu một vấn đề mới, hãy tự hỏi: “Liệu điều này có ích cho tương lai của tôi không?” Nếu không, hãy “Next” điều đó).
Áp dụng phương pháp MIT (Most important tasks - Những nhiệm vụ quan trọng nhất) - mỗi ngày tập trung giải quyết chỉ 3 đến 4 công việc quan trọng nhất
Trong lĩnh vực Tiếp thị có một bài học về Phễu Tiếp thị (Marketing Funnel) nhằm đánh giá mức độ nhận biết và phản hồi của khách hàng đối với sản phẩm và dịch vụ của doanh nghiệp. Phễu này bao gồm 5 tầng:
- Tầng trên cùng, tức là Awareness (mức độ nhận thức), khách hàng biết đến sản phẩm, nhưng dễ quên nếu không có hứng thú;
- Tầng thứ hai, tức là Consideration (mức độ cân nhắc), khách hàng thể hiện sự quan tâm đến sản phẩm và muốn tìm hiểu thêm;
- Tầng thứ ba, tức là Conversion (mức độ chuyển đổi ý định), khách hàng cuối cùng sẽ chuyển từ giai đoạn cân nhắc sang quyết định sử dụng sản phẩm và dịch vụ;
- Tầng thứ tư là Loyalty (mức độ trung thành) và tầng thứ năm là Advocacy (mức độ ủng hộ và tuyên truyền, chia sẻ cho đối tượng khác thử nghiệm) là hai tầng nhỏ nhất, đây là hai giai đoạn khi khách hàng cam kết sẽ ủng hộ và sử dụng sản phẩm/dịch vụ của tổ chức lâu dài vì đã chứng minh hiệu quả của chúng.
Phễu Tiếp thị 5 tầng (Marketing Funnel)
Tương tự, bộ não chính là một vị khách hàng và nhiệm vụ của chúng ta là khiến nó trở thành một khách hàng khó tính, đánh giá cao chất lượng thông tin từ bên ngoài - là sản phẩm và dịch vụ của “tổ chức” cuộc sống.
- Tầng trên cùng lớn nhất là Awareness – sự nhận thức về mọi thứ chúng ta trải qua hàng ngày, ví dụ như cốc cà phê trên bàn làm việc, tiêu đề bài báo trên mạng xã hội, thông báo tin nhắn Messenger… rất nhiều thông tin trôi qua nếu chúng không được coi trọng;
- Tầng ở giữa nhỏ hơn một chút, là những điều chúng ta quan tâm và muốn tìm hiểu thêm, ví dụ như cách thức dậy sớm để thành công, cách học hiệu quả, thị trường chứng khoán…;
- ba tầng dưới cùng ít thông tin ta thực sự tập trung, hiểu rõ, thực hành lặp lại và ghi nhớ được trong thời gian dài, cũng như chia sẻ với người khác. Các tầng cuối cùng của phễu thông tin ngược này được dành để lưu trữ những điều thực sự quan trọng trong cuộc sống.
Rất tiếc, nhiều người đã dành những tầng cuối cùng để ghi nhớ quá nhiều chuyện vụn vặt, từ scandal của người khác đến những điều không quan trọng như lầm lỗi của bản thân, lời nói tổn thương của người khác, những chuyện không tốt trong quá khứ... Khi lưu trữ quá nhiều, những điều quan trọng khác sẽ không còn chỗ, bắt buộc phải kẹt lại ở tầng thứ hai hoặc thứ nhất và nhanh chóng biến mất khỏi bộ nhớ của bạn.
Do đó, bạn cần phải rèn luyện tính kỷ luật và tự kiểm soát tầng 1 của phễu thông tin trong đầu. Nghĩa là bạn phải biết bỏ qua những điều không quan trọng, dù chúng có hấp dẫn đến đâu, để tập trung vào những điều thực sự quan trọng.
2. Làm việc Sâu
Khi bạn đang tập trung giải một số vấn đề phức tạp, đột nhiên điện thoại bắt đầu rung lên, hiển thị tin nhắn từ bạn bè đang thảo luận về bộ phim hot Squid Games. Bạn lấy điện thoại, đọc và trả lời tin nhắn, sau đó tự động mở Instagram, Tiktok, Youtube và xem những video hài hước đang lan truyền. Sau một lúc, bạn nhớ lại rằng vẫn còn công việc về toán học chưa xong, bạn đặt điện thoại xuống và tập trung trở lại công việc. Lúc này, bạn cảm thấy bối rối: “Mình đã giải bài này đến đâu rồi nhỉ? Hồi nãy suy nghĩ về cách giải là gì nhỉ?”
Quen không? Tương tự, trong cuộc sống hàng ngày, chúng ta thường gặp nhiều tình huống như vậy. Những gián đoạn, biến cố đột ngột, sự kiện vô tình xảy ra,... Vấn đề ở đây là chúng ta thường xuyên tiếp nhận và chú ý đến mọi thứ. Có lẽ bạn nghĩ rằng điều đó không có hại, nhưng thực tế lại làm lãng phí năng lượng, thời gian và trí óc trong thời gian dài. Bạn không thể luôn học trong 10 phút rồi lại mở Tiktok 5 phút, để khi quay lại, bạn lại cảm thấy mất hướng, phải dành thêm thời gian và năng lượng để làm lại từ đầu.
Trong thời đại số như ngày nay, khi mọi người đều có thể truy cập internet và kết nối đa phương tiện, thách thức lớn nhất đối với sự thành công là tính kỷ luật kiên nhẫn và bền vững.
Những người có thể thực hiện deep work trong học tập và công việc hàng ngày xứng đáng với danh tiếng và thành công.
Deep work là việc học hoặc làm một công việc trong một khoảng thời gian đủ lâu mà không bị gián đoạn hoặc làm xao lạc.
Khi thực hiện deep work đủ lâu, chúng ta có thể đạt được trạng thái 'trôi chảy' - trạng thái tập trung tối đa, khi đó chúng ta dễ dàng quên mọi thứ xung quanh và chỉ tập trung vào một vấn đề duy nhất. Người thực hiện 'trôi chảy' trong deep work thường làm việc nhanh hơn, giải quyết được nhiều vấn đề hơn, và chất lượng của công việc cũng được nâng cao đáng kể.
Sự phân tâm gây ra việc não bộ của bạn bị “rẽ hướng” khỏi việc tập trung và ghi nhớ, làm cho việc vừa học/ làm, vừa check điện thoại hoặc nói chuyện với người khác dễ dẫn đến việc bỏ sót công việc hoặc kéo dài thời gian hoàn thành do phải tốn thêm thời gian để nhớ lại những gì cần làm.
Multitasking không được khuyến khích trong deep work. Não bộ được cấu tạo theo cơ chế chỉ có thể tập trung và giải quyết tốt nhất một vấn đề duy nhất mỗi lúc. Hành động multitasking có thể hiệu quả trong một số trường hợp (như khi lái xe và nghe điện thoại) nhưng thực chất chỉ làm não bộ tập trung vào một việc duy nhất, còn việc khác diễn ra tự động theo thói quen, có thể gây ra những hậu quả nguy hiểm.
Khi học, tập trung học. Khi làm việc, tập trung làm việc. Không điện thoại, không giải trí, không giao tiếp. Tránh tối đa sự làm phiền từ bên ngoài. Một số cách bạn có thể thực hiện:
- Để điện thoại, máy tính xa. Ngắt kết nối mạng khi học và làm việc. Nếu không, tắt thông báo, chỉ để lại âm thanh của cuộc gọi cần gấp. Khi sử dụng máy tính, không mở nhiều tab trên màn hình.
- Hạn chế tương tác với người khác (nếu có ai chuyện, đừng phản ứng quá nhiệt để họ không cảm thấy bạn muốn nói chuyện. Trả lời ngắn gọn hoặc nói rõ bạn đang cần tập trung).
- Hãy giữ bàn làm việc gọn gàng. Loại bỏ những đồ vật không cần thiết để tránh sự phân tâm. Quá nhiều giấy note trên bàn cũng không hiệu quả, chúng có thể tạo áp lực và mất đi năng lượng.
- Luôn có một bình nước trên bàn. Khi đang chìm đắm trong công việc, dễ quên việc uống nước. Một bình nước trước mặt sẽ giúp bạn nhớ uống nước đều đặn hơn.
Bàn làm việc gọn gàng giúp loại bỏ sự xao lãng.
3. Chiến lược chống xao lãng: Quy tắc 2 phút, Quy tắc “stop wandering”, Quy tắc Pomodoro.
Khi deep work, suy nghĩ bất chợt thường xuất hiện. Trong một môi trường làm việc không thuận lợi, chúng có thể trở nên tăng cường: “Mình nên ăn gì tối nay?”; “Áo sơ mi còn chưa ủi”; “Thành Cát Tư Hãn là ai nhỉ?”… Điều này làm bạn khó tập trung và bị cuốn vào những suy nghĩ vô bổ.
Các nguyên tắc sau có thể giúp bạn kiểm soát những suy nghĩ bất chợt khi bạn cần tập trung vào công việc và học tập:
- Nguyên tắc 2 phút
- Nguyên tắc “dừng lang thang”
- Nguyên tắc Pomodoro
4. Phương pháp Lập lịch Lặp lại theo Khoảng cách.
Ngày xưa, để học thuộc lòng cho những bài kiểm tra, mình thường chờ đến những ngày cuối cùng, rồi ngồi đọc đi đọc lại để ghi nhớ. Phương pháp này có hiệu quả nhưng sau khi kì thi kết thúc, mọi kiến thức trong đầu mình biến mất hết.
Sau này, mình nhận ra học nhồi nhét không phải là cách tối ưu để lưu trữ kiến thức lâu dài. Học trong thời gian ngắn để đạt điểm cao trong kì thi chỉ giống như cứu chữa, vì kiến thức sẽ rời xa bạn ngay sau đó.
Cách học này cũng tương tự như cách học không theo kế hoạch: bạn hứng thú học tiếng Anh một ngày, nhưng sau đó lại bỏ cuộc và dành thời gian cho sở thích khác. Sau một thời gian, khi muốn học lại, bạn phát hiện kiến thức đã mất hết, phải học lại từ đầu. Mỗi lần muốn học tiếng Anh một cách nghiêm túc, bạn lại phải bắt đầu từ đầu, rất mất thời gian và năng lượng.
Phương pháp học và ghi nhớ tốt nhất chính là kỹ thuật Lặp lại Ngắt quãng.
Điều này giải thích vì sao bạn dễ quên các tên đăng nhập và mật khẩu ngày nay, trong khi ngày xưa, bạn nhớ được mọi thứ. Kỷ niệm tài khoản và mật khẩu luôn được lặp lại nhiều lần giúp bạn nhớ chúng. Ngày nay, với việc đăng nhập tự động, bạn không lặp lại việc đăng nhập hàng ngày nên dễ quên.
Lặp lại Ngắt quãng cũng là biện pháp tốt nhất để học ngoại ngữ. Bạn chỉ thực sự thành thạo tiếng Anh khi tiếp xúc với nó đều đặn và đủ lâu để bạn quen thuộc và có thể sử dụng một cách thành thạo mà không cần suy nghĩ. Hãy nghĩ xem tại sao bạn có thể nói I love you một cách lưu loát? Đó là bởi vì bạn đã nghe cụm từ đó quá nhiều trong suốt nhiều năm học tiếng Anh của bạn. Những từ như ambitous, tinnitus, authority, capacity, cardiovascular… thì bạn cần tra từ điển thường xuyên. Đó là vì bạn không tiếp xúc với chúng đủ nhiều để ghi nhớ. Một người nghe tiếng Anh 15 phút mỗi ngày vẫn hơn một người nghe một bài TED Talk 30 phút mỗi tháng.
Một số phương pháp khác như liên kết/ gợi nhớ cũng không hiệu quả lâu dài mà chỉ là phương pháp chữa cháy, đặc biệt là cho những người mất gốc tiếng Anh hoặc học từ con số 0. Cách tiếp cận này dẫn đến việc giao tiếp “gián tiếp” khó chịu và dễ khiến đối phương chán nản.
Mình cho rằng, đây là một thiếu sót lớn trong giáo dục tiếng Anh tại Việt Nam. Trẻ em không thể chỉ học cách nói Hi, Hello, How are you, How old are you từ lớp 2 đến lớp 12. Từ lớp 2, lớp 3, trẻ cần được tiếp xúc với những bài báo tiếng Anh, nghe những audio của người bản xứ, và thực hành giao tiếp. Chính trong môi trường này, học sinh mới có thể phản xạ tốt trong giao tiếp tiếng Anh.
Tối giản cách gợi nhớ.
Không thể phủ nhận sự quan trọng của việc gợi nhớ và lập danh sách công việc hằng ngày. Người lớn có nhiều vấn đề cần giải quyết hàng ngày, từ học hành, sự nghiệp, gia đình, con cái, tài chính…
Phương pháp tốt nhất để lưu trữ nhiệm vụ và ghi nhớ hiệu quả hơn là tối giản cách ghi nhớ. Sử dụng một ứng dụng duy nhất để lưu trữ thông tin và lên lịch hằng ngày.
Một biện pháp khác hiệu quả là đặt nhiệm vụ cần làm ngay trước mặt. Viết hết các nhiệm vụ trong ngày vào một bảng trắng lớn đặt trước mặt giúp bạn tối giản việc ghi nhớ thông tin và tránh xao nhãng.
Xác định kiểu ghi nhớ tốt của bản thân.
Một cách khác để ghi nhớ thông tin là xác định phong cách ghi nhớ của bản thân. Một số người ghi nhớ tốt hơn thông qua hình ảnh, âm thanh hoặc vận động.
Một biện pháp khác giúp ghi nhớ thông tin lâu hơn là xác định phong cách ghi nhớ của bản thân. Một số người ghi nhớ tốt hơn thông qua hình ảnh, âm thanh hoặc vận động.
Phương pháp học VAK giải thích mọi chi tiết về nhận định này.
Người có ưu thế về hình ảnh nhưng nghe bài giảng lâu dần sẽ ghi nhớ kém hơn. Hãy xác định phong cách ghi nhớ của bạn với bài trắc nghiệm sau.
Truy cập: http://vak.toppion.com/
7. Xây dựng thói quen cố định hàng ngày.
Thiết lập một lịch trình đều đặn để tránh quên những việc quan trọng.
Thấy phần lớn YouTuber chọn hoàn thành các công việc quan trọng nhưng dễ bỏ sót (uống nước ấm, tập thể dục, đọc sách, viết, lên kế hoạch, thiền định, ăn sáng…) vào buổi sáng để không lo lắng về chúng trong phần còn lại của ngày. Buổi tối dùng để thư giãn, giúp chuẩn bị cho giấc ngủ.
Một số ví dụ khác về việc thiết lập những thói quen cố định:
- Luôn đi bộ một ít và uống một cốc nước khi bắt đầu mỗi giờ mới (8 giờ, 9 giờ, 10 giờ…) để đảm bảo cơ thể được cung cấp đủ nước.
- Dành 20 phút vào cuối ngày để xem lại tin nhắn từ Facebook, Zalo, Viber, Gmail… điện thoại, ghi chú để kiểm tra xem có nhiệm vụ/ thông tin quan trọng nào bị bỏ sót không; sau đó kiểm tra lại danh sách công việc tuần để lên lịch làm việc cho ngày hôm sau.
- Thời gian sau bữa trưa là lúc bạn nên kiểm tra và trả lời email của khách hàng để đảm bảo không bỏ sót ai (không nên kiểm tra email vào buổi sáng vì có thể làm mất đi năng lượng của bạn).
- Dành thời gian cuối tuần để giặt ủi quần áo cho tuần tiếp theo, đi mua sắm thực phẩm và làm sạch nhà cửa.
8. Hãy ngủ đủ giấc.
Giấc ngủ đóng vai trò quan trọng không chỉ trong việc giúp cơ thể nghỉ ngơi và phục hồi năng lượng mà còn giúp não bộ củng cố và ghi nhớ thông tin, giúp bạn dễ dàng nhớ lại chúng trong tương lai. Vì vậy, việc ngủ đủ giấc là rất quan trọng.
Để ghi nhớ và sử dụng lại thông tin trong tương lai (như số liệu, sự kiện, hoặc các kỹ năng như lái xe hay chơi piano), có ba bước quan trọng:
- Acquisition – Thu thập thông tin: bạn học hoặc trải nghiệm điều mới.
- Consolidation – Bước hợp nhất, củng cố: bạn củng cố kiến thức để não bộ ghi nhớ trong một khoảng thời gian nhất định.
- Recall – Bước gợi nhớ: bạn có thể hồi tưởng, nhớ lại những gì đã học để áp dụng trong các trường hợp cụ thể.
Cả hai bước Acquisition và Recall đều được thực hiện khi bạn thức. Bước Consolidation được cho là xảy ra khi bạn đang ngủ. Nếu thiếu ngủ, não bộ không thể thiết lập đầy đủ các mối liên kết thần kinh để củng cố kiến thức, cũng như không đủ năng lượng để hấp thu kiến thức mới và gợi nhớ kiến thức cũ. Điều này làm cho bạn dễ quên và mệt mỏi.
Để khắc phục hiện tượng 'não cá vàng' thường xuyên, cách đơn giản nhưng hiệu quả nhất là đảm bảo ngủ đủ và chất lượng giấc ngủ.
9. Tạo ra những thách thức ghi nhớ cho bản thân.
Tại sao khi còn học trường, bạn có thể nhớ được lý thuyết và phép tính toán?
Vì nếu không, bạn sẽ không thể đạt điểm cao trong bài kiểm tra hoặc làm bài tập.
Sự áp lực khiến bạn nhớ nhiều kiến thức trong thời gian dài.
Nhưng khi lớn lên và đi làm, áp lực giảm dần. Cuộc sống tự do hơn và không bị ép buộc nhiều.
Nhiều người trẻ trở nên lười suy nghĩ, chỉ muốn thoải mái và không cần học hỏi mới mẻ.
Một tình huống điển hình như thế này: Bạn bắt buộc phải phản hồi lại sếp sau khi thấy sếp nhắn tin nhắn nhắc nhở về deadline. Nhưng thói quen xấu lại khiến bạn lỡ mở Facebook hoặc Tiktok thay vì Email, và rồi bị cuốn vào thế giới giải trí đó trong vài chục phút. Bạn không nhớ nổi việc phải trả lời sếp nữa.
Cùng với sự phát triển của công nghệ, giới trẻ ngày nay càng lười biếng hơn vì nghĩ rằng máy móc có thể làm hộ tất cả. Muốn biết 65+57 bằng bao nhiêu? Không cần suy nghĩ, chỉ cần bấm máy tính là xong.
Việc trí nhớ giảm dần là điều dễ hiểu.
Hiện nay, chúng ta đang sống trong thời đại của “tiêu thụ nhanh” qua Internet (tin tức nhanh, mua sắm nhanh, xem video nhanh…) khiến nhiều bạn trẻ phung phí rất nhiều thời gian vì dành quá nhiều thời gian lướt hàng chục video ngắn mỗi ngày mà không rèn luyện sự kiên nhẫn cũng như trí nhớ (vì không ai buộc bạn phải nhớ những gì bạn đã xem, não bộ dần dần trở nên 'lười nhớ và không để ý tới bất cứ điều gì'), đây là nguyên nhân cơ bản nhất mà mình nhận thấy khi tự nhìn nhận về căn bệnh “não cá vàng” - chuyên gia nhớ quên hàng ngày.
Hãy lựa chọn cuộc sống “tiêu thụ chậm và chất lượng” giữa rất nhiều thông tin đa dạng tồn tại xung quanh chúng ta.
Đừng chọn lối sống “tiêu thụ nhanh” làm cho não bộ trì trệ (nguồn ảnh: Unsplash).
Hãy thường xuyên đặt ra những thử thách ghi nhớ cho bản thân theo định kỳ (hằng ngày, hằng tuần, hằng tháng) để rèn luyện khả năng lưu trữ thông tin của não bộ. Ví dụ: cố gắng nhớ lịch làm việc trong một ngày mà không cần kiểm tra lại; nhớ cách nấu một món ăn mới mà không cần xem lại công thức; nhớ đường đến một quán cà phê; nhớ những bài học sau khi đọc xong một cuốn sách self-help…
Cuối cùng, hãy nhẹ nhàng và thông cảm với chính mình.
Bạn có phải là một con robot với trí tuệ nhân tạo có thể lưu trữ hàng trăm nghìn thông tin và truy xuất bất cứ lúc nào không?
Dĩ nhiên là không.
Vì vậy, đừng quá khắt khe với bản thân nếu bạn có trí nhớ “cá vàng” và nếu có ai đó chỉ trích bạn 'kém trí nhớ'.
Họ nói sao bạn có thể quên tên của họ được? Thật là khó chịu.
Bạn không cần phải làm hài lòng tất cả mọi người. Không ai bắt buộc bạn phải nhớ hết tên của tất cả những người quen biết. Đừng ép bản thân nhớ hết mọi cái tên chỉ vì những bài báo self-help khuyên như vậy để tạo thiện cảm và gia tăng cơ hội trong sự nghiệp. Nhớ được thì tốt, không nhớ cũng chẳng sao. Sự nghiệp của bạn sẽ có ý nghĩa hơn nhiều khi bạn xây dựng bằng chính năng lực của mình – loại năng lực mà ai cũng phải kính nể, dù bạn có bị cho là ‘hời hợt’ với những người xung quanh.
Có rất nhiều lời trách móc như: “Tại sao bạn không nhớ sinh nhật của mình? Tại sao bạn không nhớ được ngày này tháng trước/năm trước có chuyện gì xảy ra với chúng ta? Tại sao bạn không nhớ địa chỉ nhà mình? Tại sao bạn có thể quên ngay món quà tôi tặng vào dịp sinh nhật từ thời tiểu học nhỉ?”
