Tokenomics 101 (Phần 1) – Hiểu, phân tích và đánh giá Tokenomics hiệu quả

Tokenomics là sự kết hợp giữa “token” và “kinh tế học”, thể hiện tính kinh tế trong việc thiết kế và sử dụng token – tài sản cốt lõi và quan trọng nhất của một dự án crypto. Đối với cá nhân tôi, việc nắm bắt, đánh giá Tokenomics gần như là một bước quan trọng trước khi đầu tư vào bất kỳ dự án nào. Trong bài viết này, chúng ta cùng đi tìm hiểu về Tokenomics và cách đánh giá hiệu quả Tokenomics nhé!

1. Tìm hiểu về Tokenomics

Khi một token ra đời, ban đầu nó không mang giá trị kinh tế. Chỉ khi token được kết hợp với các yếu tố như nguồn cung, phân phối, và giá trị sử dụng..., thì token mới thu hút sự quan tâm và sự nắm giữ từ các nhà đầu tư.

Tokenomics là một khía cạnh quan trọng cần xem xét khi đưa ra quyết định đầu tư, vì thực sự, khi chúng ta đầu tư vào một dự án, thì chính là đang nắm giữ token và kỳ vọng vào sự tăng giá trong tương lai. Vì thế, một dự án có các biện pháp thông minh để khuyến khích nhà đầu tư mua, nắm giữ lâu dài, cùng với thiết kế hợp lý sẽ có tiềm năng tăng trưởng tốt hơn.

2. Các tính năng chính của token

Tùy thuộc vào lĩnh vực của dự án, mục tiêu, và cách gọi vốn..., mỗi dự án sẽ có một thiết kế Tokenomics riêng biệt.

2.1. Thưởng Đào hoặc Staking

Đối với các dự án Layer Blockchain như Ethereum, Bitcoin, Avalanche, việc mining & staking là yếu tố chủ đạo để xây dựng một mạng phi tập trung, đảm bảo việc xác thực giao dịch và bảo vệ tính an toàn của mạng lưới. Qua tính năng này, dự án có thể thưởng cho các thợ đào hoặc node xác thực bằng cách tạo ra các token mới, ghi nhận dữ liệu trên các block mới…

Có thể hiểu rằng token sẽ được thưởng cho các Miner (thợ đào) trên mạng Proof-of-Work hoặc cho các Node xác thực trên mạng Proof-of-Stake.

2.2. Lợi suất (Yield)

Thường, một token có tính năng lợi suất sẽ liên quan chặt chẽ đến các dự án DeFi (như Uniswap, AAVE, MakerDAO, 1inch…). Khi mới khởi đầu, một trong những thách thức quan trọng của các dự án DeFi là thu hút người dùng và thanh khoản.

Để thu hút người dùng và thanh khoản, các dự án thường triển khai chương trình khuyến khích với lợi suất cao để thu hút dòng tiền vào dự án. Lợi suất có thể được triển khai thông qua Liquidity Pool (cung cấp thanh khoản) hoặc các Farming Pool.

2.3. Thanh toán

Tính năng này thường xuất hiện trong các token. Gần như mọi dự án cung cấp dịch vụ và thu phí đều tích hợp tính năng thanh toán cho token của mình.

Ví dụ: BNB là một ví dụ về token có tính năng thanh toán, khi người dùng có thể sử dụng BNB để trả phí giao dịch; hoặc dự án UniWhales yêu cầu người dùng nắm giữ token UWL để sử dụng các dịch vụ đặc biệt…

2.4. Quản trị

Trước đây, quyền quản trị của dự án thường nằm trong tay team phát triển hoặc các quỹ đầu tư. Nhưng hiện nay, mô hình quản trị phi tập trung như DAO đã trở nên phổ biến, cho phép người dùng tham gia vào quyết định về các vấn đề quan trọng của dự án.

Sau khi mua và nắm giữ token, người dùng có thể tham gia biểu quyết. Trong một số trường hợp, người dùng cần khóa token để có thể tham gia biểu quyết. Một ví dụ xuất sắc về việc sử dụng tính năng Quản trị là mô hình veCRV của Curve.

Tuy nhiên, tính năng quản trị của token đã gặp phải nhiều tranh cãi và ý kiến trái chiều gần đây. Để hiểu thêm về tính năng này, bạn có thể đọc thêm tại:

• DAO là tương lai? Những rào cản nào cần phải vượt qua để thúc đẩy sự phát triển của các tổ chức DAO?
• Có phải Soulbound Token là tương lai của quản trị phi tập trung?

2.5. Đốt

Một số token sẽ được đốt trong quá trình sử dụng (ví dụ: một phần phí trên các blockchain như Avalanche, Ethereum 2.0 sẽ được đốt), loại bỏ vĩnh viễn khỏi lưu thông để giảm nguồn cung token.

Theo quy luật cung/cầu, việc giảm nguồn cung token sẽ làm cho token trở nên khan hiếm hơn => giá token sẽ phản ứng tích cực hơn.

Hơn nữa, token cũng có thể được bổ sung thêm nhiều tính năng khác như:

• IEO, IDO: người dùng có thể giữ token để tham gia các chương trình mở bán dự án trên launchpad, launchpool…
• Xác nhận quyền sở hữu với token dạng NFT
• …

3. Những yếu tố quan trọng khi phân tích Tokenomics

Khi nói về Tokenomics, thường ta chỉ quan tâm đến 3 yếu tố cơ bản:

Ứng dụng của token

Thông qua các ứng dụng của token, chúng ta hiểu được token có thể được sử dụng như thế nào, từ đó đánh giá khả năng thu hút nhà đầu tư mua và nắm giữ lâu dài.

Phân bổ token

Thông qua việc phân bổ token, chúng ta biết được ai đang tham gia nắm giữ token ngoài các nhà đầu tư nhỏ lẻ? Mức độ nắm giữ là bao nhiêu? Có đủ để ảnh hưởng đến giá không?

Ngoài ra, trong nhiều tình huống, chúng ta cũng cần xem xét việc thay đổi phân bổ của các ví nắm giữ lớn để hiểu động thái của các cá voi này, liệu họ đang bán ra hay mua vào…

Lịch phát hành token

Thường, hầu hết các dự án đều có lịch trả token dưới dạng mở khóa từng bước cho các nhà đầu tư lớn trong các vòng seed, private, cho nhóm phát triển, tư vấn, thậm chí là lịch mở khóa cho token thưởng, airdrop… để tránh tạo áp lực bán. Đây là thông tin quan trọng cần theo dõi để dự đoán các thời điểm nhạy cảm.

4. Một số điều cần lưu ý khi tìm hiểu về Tokenomics

4.1. Hạn chế về nguồn cung và không giới hạn về nguồn cung

Đây là một trong những điều cần chú ý quan trọng mà tôi muốn nhấn mạnh đầu tiên. Tùy thuộc vào loại dự án, token của dự án có thể được giới hạn về tổng cung tối đa (như Bitcoin với 21 triệu BTC) hoặc không giới hạn (như Ethereum sẽ có tổng cung ETH không giới hạn).

Hầu hết mọi người đều mong muốn tìm kiếm một Tokenomics với tính giảm cung, vì vậy họ sẽ quan tâm nhiều hơn đến các dự án có tổng cung giới hạn. Tuy nhiên, thực tế, việc có tổng cung giới hạn không đảm bảo rằng token sẽ có tính giảm cung. Ví dụ rõ nhất là ETH vẫn tăng trưởng mạnh mẽ tính từ khi ra mắt đến nay.

Để giải thích điều này, chúng ta cần quan tâm nhiều hơn đến khái niệm “nhu cầu mua và nắm giữ”.

– Một token dù có tổng cung giới hạn, nhưng nếu không phát triển sản phẩm, không tạo ra nhu cầu mua và niềm tin nắm giữ lâu dài từ nhà đầu tư thì sẽ không thu hút dòng tiền đổ vào, do đó token sẽ không thể tăng giá.

– Ngược lại, các dự án như Ethereum, mặc dù có tổng cung không hạn chế, nhưng lượng lạm phát của ETH được sử dụng cho mục đích phát triển dự án (một cách hợp lý) và có kế hoạch phù hợp. Đồng thời, hệ sinh thái Ethereum phát triển mạnh mẽ và nhận được niềm tin từ nhiều quỹ lớn, cá nhân giàu có hoặc nhà đầu tư nhỏ lẻ => tạo ra nhu cầu mua, nắm giữ lớn hơn lượng token được phát hành => đảm bảo cầu lớn hơn cung => duy trì sự tăng trưởng dài hạn cho ETH.

4.2. Phân biệt Nguồn Cung Lưu Hành, Tổng Nguồn Cung và Nguồn Cung Tối Đa

Thường thì, mọi người chỉ nhớ đến Nguồn Cung Lưu Hành và Nguồn Cung Tối Đa. Tuy nhiên, do nhu cầu của dự án, một số khía cạnh của Tokenomics mà chúng ta cần quan tâm là Tổng Nguồn Cung.

i) Nguồn Cung Lưu Hành (Circulating Supply)

Được hiểu là tổng số token hiện đang lưu hành trên thị trường và có thể giao dịch. Đây chính là số lượng token được sử dụng để tính Vốn Hóa Thị Trường Lưu Hành (Circulating Market Cap) của dự án.

ii) Tổng Nguồn Cung (Total Supply)

Được hiểu là tổng số token đã được phát hành từ dự án sau khi loại bỏ số token đã đốt (nếu có).

Nên có:

Nguồn Cung Token = Token trên chuỗi - Token Đã Đốt

iii) Tổng Cung Tối Đa (Max Supply)

Được hiểu là tổng số token có thể tạo ra tối đa theo lý thuyết. Tuy nhiên, với mục tiêu của dự án, có thể quyết định sử dụng hoặc không sử dụng đến số lượng Tổng Cung Tối Đa này.

Trong ví dụ của Serum, ta thấy: Tổng Cung Tối Đa của SRM có thể lên đến 10,161 tỷ token, nhưng với tốc độ và nhu cầu hiện tại, Serum chỉ tung ra thị trường khoảng 1,092 tỷ SRM (chưa đến 1/10 tổng cung tối đa).

Do đó, nếu tiếp tục mở rộng, lượng lạm phát của SRM trong tương lai có thể rất cao và có thể ảnh hưởng đến giá của token này.

-> Tokenomics 101 (Phần 2) – Phân tích Tokenomics của Ethereum

• Nâng cấp The Merge và tác động tới Ethereum
• Sự cố trên Ethereum, Solana và tầm quan trọng của Blockspace đối với blockchain
• Những điều quan trọng cần biết về Optimism Collective