Buzz
1. Khái niệm văn học dân gian
Văn học dân gian là các tác phẩm nghệ thuật ngôn từ được sáng tạo và truyền miệng trong cộng đồng, phục vụ cho các hoạt động đời sống xã hội. Đối với người Việt Nam, văn học dân gian là nguồn cảm hứng nuôi dưỡng thế hệ trẻ qua những câu hát ru truyền thống. Nó không chỉ phản ánh đời sống và tâm hồn của người lao động mà còn là nền tảng nuôi dưỡng tình yêu và sự trân trọng đối với cuộc sống. Thông qua văn học dân gian, ta cảm nhận được vẻ đẹp của ngôn từ yêu thương và sự quý giá của những điều giản dị quanh ta.
2. Đặc điểm của văn học dân gian
a. Văn học dân gian có tính tổng hợp
Văn học dân gian thể hiện tính tổng hợp qua việc kết hợp nhiều hình thức khác nhau của ý thức xã hội trong các thể loại của nó. Được coi là kho tàng tri thức của nhân dân, văn học dân gian phản ánh kinh nghiệm, tri thức và cảm xúc của người dân, những người không tham gia vào các lĩnh vực sáng tạo khác, qua hình thức nghệ thuật không chuyên.
Tính tổng hợp của văn học dân gian còn thể hiện ở mặt nghệ thuật, không chỉ là nghệ thuật ngôn từ đơn thuần mà là sự kết hợp của nhiều phương tiện nghệ thuật khác nhau.
Theo các chuyên gia, biểu hiện cụ thể của tính tổng hợp là tính biểu diễn. Văn học dân gian tồn tại ở ba dạng: tồn tại ẩn, tồn tại cố định, và tồn tại thông qua diễn xướng, trong đó tồn tại qua diễn xướng là dạng tồn tại chính thức của nó.
b. Văn học dân gian có tính cộng đồng
Mặc dù các tác phẩm văn học dân gian là sáng tác của nhân dân, không phải tất cả mọi người đều là tác giả của chúng. Tính tập thể chủ yếu biểu hiện qua việc sử dụng và trình diễn tác phẩm. Sự thành công của tác phẩm phụ thuộc vào việc nó được cộng đồng đón nhận và đánh giá. Trong quá trình này, tập thể nhân dân tham gia vào việc đồng sáng tạo và làm phong phú tác phẩm.
Hai đặc điểm chính này có liên quan chặt chẽ đến các đặc trưng khác của văn học dân gian như: khả năng biến đổi, truyền miệng, và tính vô danh.
c. Văn học dân gian - nghệ thuật gắn bó với đời sống cộng đồng
Văn học dân gian phát triển và tồn tại như một phần không thể thiếu trong đời sống cộng đồng. Có thể coi sinh hoạt cộng đồng là môi trường sống của văn học dân gian. Các tác phẩm văn học dân gian thường có tính ứng dụng cao, như bài hát ru giúp con ngủ, bài dân ca nghi lễ, truyền thuyết gắn với tín ngưỡng và lễ hội. Chính vì vậy, văn học dân gian mang tính đa chức năng, đặc biệt là trong việc thực hành sinh hoạt.
3. Những giá trị cốt lõi của văn học dân gian
a. Văn học dân gian là kho tàng tri thức phong phú về đời sống các dân tộc (giá trị nhận thức)
- Kho tri thức này bao quát nhiều lĩnh vực trong đời sống, từ tự nhiên, xã hội đến con người.
- Tri thức dân gian chủ yếu là những kinh nghiệm lâu đời được người dân tích lũy từ thực tiễn, được tinh lọc qua thời gian và không gian, trở thành những chuẩn mực đáng học hỏi.
- Tri thức dân gian phản ánh trình độ nhận thức và quan điểm tư tưởng của nhân dân lao động, mang tính nhân đạo, tiến bộ và có thể khác biệt hoặc đối lập với quan điểm của các giai cấp thống trị cùng thời.
b. Văn học dân gian có giá trị trong việc giáo dục đạo đức làm người
- Văn học dân gian đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành tâm hồn và nhân cách của người Việt Nam, giáo dục tinh thần nhân đạo, tôn vinh giá trị con người với quan niệm dân gian “ở hiền gặp lành”, yêu thương con người và đấu tranh chống áp bức, bất công.
- Góp phần hình thành những phẩm chất truyền thống tốt đẹp:
- Tình yêu quê hương và đất nước.
- Lòng vị tha và đức kiên trung.
- Tính cần cù, óc thực tiễn,...
c. Văn học dân gian mang giá trị thẩm mỹ sâu sắc, góp phần quan trọng tạo nên bản sắc riêng của nền văn học dân tộc
- Văn học dân gian là kho tàng lưu giữ và phát triển nghệ thuật truyền thống vô giá của dân tộc.
- Trước khi văn học viết phát triển, văn học dân gian giữ vai trò chủ yếu, giúp các thế hệ sau hiểu thêm về đời sống tinh thần phong phú của tổ tiên.
- Khi văn học viết đã phát triển, văn học dân gian vẫn là nguồn cảm hứng và nền tảng cho văn học viết, cùng phát triển và làm cho văn học viết thêm phong phú, đa dạng và đậm đà bản sắc dân tộc.
4. Tác động của văn học dân gian đối với văn học viết Việt Nam
Về ảnh hưởng sâu rộng của văn học dân gian đối với văn học thành văn Việt Nam, giáo trình Văn học dân gian khẳng định: “Văn học dân gian là nguồn gốc, là bầu sữa mẹ nuôi dưỡng nền văn học dân tộc Việt Nam.
Nhiều thể loại văn học viết đã được hình thành và phát triển từ việc kế thừa các thể loại văn học dân gian. Các tác phẩm và hình tượng từ văn học dân gian đã trở thành nguồn cảm hứng, thi liệu cho văn học viết. Các nhà thơ, nhà văn lớn của dân tộc như Nguyễn Trãi, Nguyễn Bỉnh Khiêm, Nguyễn Du, Hồ Xuân Hương, Phan Bội Châu, Nguyễn Bính, Hồ Chí Minh, Nguyễn Duy… đã tiếp thu văn học dân gian để sáng tạo nên những tác phẩm văn chương xuất sắc.
Đây là một đánh giá chính xác, làm rõ sự gắn bó mật thiết giữa văn học dân gian và văn học thành văn trong sự phát triển liên tục của văn học dân tộc. Văn học dân gian chính là nền tảng của văn học viết và có ảnh hưởng lớn đến sự hình thành và tiến bộ của văn học viết, cung cấp nguồn cảm hứng phong phú và chất liệu sáng tạo cho văn học viết.
– Về mặt nội dung: Văn học dân gian mang đến cho các nhà văn qua các thời kỳ những quan điểm xã hội, đạo đức của nhân dân lao động và các dân tộc. Nó cũng cung cấp tri thức quý giá về tự nhiên và xã hội, góp phần hình thành nhân cách con người. Văn học dân gian bảo tồn và phát huy những truyền thống tốt đẹp như lòng yêu nước, tinh thần hướng thiện, trọng nghĩa, và tình thương. Những yếu tố này thể hiện rõ trong đề tài, cảm hứng, và các tư tưởng nhân ái, lạc quan, yêu đời, yêu thiên nhiên, đất nước và con người.
– Về mặt nghệ thuật: Văn học dân gian cung cấp cho các nhà văn một kho tàng nghệ thuật dân tộc, từ ngôn ngữ, hình thức thơ ca, đến phương pháp xây dựng nhân vật, hình ảnh, cách nói, biện pháp tu từ, thể loại và chất liệu dân gian.
Do đó, trong quá trình phát triển, văn học dân gian và văn học viết luôn có mối quan hệ biện chứng, tương tác, hỗ trợ lẫn nhau để cùng tiến bộ. Văn học dân gian là nền tảng cho văn học viết tiếp thu, và ngược lại, văn học viết góp phần làm phong phú và đa dạng hóa văn học dân gian.
5. Những điểm cần lưu ý khi đọc và hiểu văn học dân gian
Để hiểu chính xác văn bản văn học dân gian, cần lưu ý một số điểm quan trọng sau đây:
– Hiểu rõ đặc điểm của thể loại, vì không có yếu tố độc đáo nào của một tác phẩm văn học dân gian lại nằm ngoài những đặc điểm cơ bản của thể loại. Cần dựa vào các đặc điểm chung của thể loại để tiếp cận và hiểu các tác phẩm cụ thể.
– Để đọc và hiểu chính xác một tác phẩm văn học dân gian, cần đặt nó trong mối tương quan với các văn bản liên quan, tương thích về đề tài, thể loại và cách diễn đạt.
– Trong quá trình hình thành, biến đổi và truyền bá, tác phẩm văn học dân gian luôn liên kết chặt chẽ và phục vụ các hoạt động sinh hoạt cộng đồng khác nhau như gia đình, xã hội, tôn giáo, tín ngưỡng, phong tục, tập quán, lao động, vui chơi, ca hát, lễ hội, v.v. Do đó, để hiểu đúng và sâu sắc ý nghĩa của tác phẩm, cần xem xét nó trong bối cảnh các hoạt động cộng đồng.
Hy vọng rằng qua bài viết này, Mytour đã giúp bạn đọc có cái nhìn tổng quát về các giá trị đặc sắc của văn học dân gian.
