[Tóm Tắt & Đánh Giá Sách] “Cánh Đồng Vô Hạn”: Hãy Học Cách Tha Thứ Và Yêu Thương Khi Còn Có Thể

Nguyễn Ngọc Tư (sinh năm 1976 tại xã Tân Duyệt, huyện Đầm Dơi, tỉnh Cà Mau) là một nhà văn, thành viên Hội nhà văn Việt Nam. Năm 2018, cô được trao Giải thưởng Văn học Liberaturpreis 2018 do Litprom (Hiệp hội quảng bá văn học châu Á, châu Phi, Mỹ Latin ở Đức) bình chọn, dựa trên việc xem xét các bản dịch tiếng Đức tác phẩm nổi bật của các tác giả nữ đương đại tiêu biểu trong khu vực. Giải thưởng được trao hàng năm nhằm vinh danh các tác giả nữ đến từ châu Á, Phi, Mỹ Latin, Các tiểu vương quốc Ả Rập thống nhất (UAE) và vùng Caribe. 

Cô nổi tiếng với tập truyện Cánh đồng vô hạn. Tập truyện nhận giải thưởng của Hội nhà văn Việt Nam năm 2006 và truyện ngắn cùng tên đã được chuyển thể thành phim điện ảnh năm 2010. 

Cánh đồng vô tận là tên một tập truyện ngắn xuất bản năm 2005 của Nguyễn Ngọc Tư, cũng là tên của một câu chuyện trong tập truyện đó được đăng lần đầu trong báo cùng năm. Hiện nay, tập truyện đã được phát hành dưới dạng sách và sách nói. Một số truyện trong tập đã được chuyển thể thành phim và kịch. Trong năm 2005, câu chuyện Cánh đồng vô tận đứng đầu trong cuộc bình chọn của báo Văn nghệ. Năm 2006, tập truyện nhận Giải thưởng Hội Nhà văn Việt Nam cho tác phẩm xuất sắc. Năm 2007, tác phẩm được dịch ra tiếng Hàn và phát hành tại Seoul. Năm 2008, tập truyện được dịch sang tiếng Thuỵ Điển với tựa đề Fält utan slut. 

Cánh đồng vô tận không chỉ là tên của tập truyện mà còn là tên của một câu chuyện ngắn trong tập. Đây có thể coi là một trong những câu chuyện được viết tỉ mỉ nhất với những tình tiết 'đời' của những người trên cánh đồng vô tận.  

Trong câu chuyện, ba người cha Út Vũ, con gái Nương và Điền - em trai của Nương, sống cuộc sống mưu sinh bằng nghề mục đồng trên những cánh đồng vô tận.   

Trước đây, họ có một gia đình hạnh phúc dù cuộc sống không dễ dàng, với vợ chồng và hai con. Nhưng liệu câu nói 'một nhà, hai trái tim vàng' có đúng trong mọi tình huống không? Nếu đúng, có lẽ người vợ xinh đẹp của Út Vũ sẽ không rời đi. Nhưng cuộc sống trên cánh đồng nghèo khổ đã cướp đi hạnh phúc của gia đình họ. Khi con gái Út Vũ phát hiện ra mẹ mình ngoại tình, cô ấy rời bỏ. Điều này làm Út Vũ thay đổi, tràn đầy sự căm hận và uất ức, ông đốt nhà của mình. Kết quả là họ chỉ còn lại hai cha con.  

Gia đình bây giờ chỉ còn hai cha con Vũ và Nương. Ông Vũ dần trở lại bình thường sau khi vợ rời bỏ, nhưng vẫn giữ thái độ lạnh nhạt với hai đứa con của mình. Đặc biệt là với Nương, người luôn nhắc ông đến vợ mình, điều này làm ông cảm thấy tức giận. Nhưng chỉ khi mất đi, họ mới hiểu được giá trị của những thứ mình đang có.  

“Cha bắt đầu thể hiện một chút quan tâm đối với tôi. Dường như khoảng trống trong trái tim cha bắt đầu nhớ về những điều còn sót lại. Một đêm nào đó, cha đứng đó từ xa, bảo, 'Con gái ơi, hãy đi ngủ sớm!', tiếng nói đó làm lòng tôi đau nhói, cảm giác như có ai đó hút thuốc lá trước mặt tôi. Mặc cười, câu nói ấy đã trở nên quen thuộc, những lời cha mẹ thường nói với con hàng ngàn lần, nhưng lần này nó lại khiến tôi xúc động.” 

Tôi ước gì có thể giữ được cảm giác lạnh lẽo ấy trong một khoảng thời gian dài hơn, nhưng nó lại tan biến nhanh chóng vì một suy nghĩ kỳ lạ. Dường như thời gian không còn đủ nữa để hàn gắn những vết thương, để sắp xếp lại những mảnh vỡ đầy rối trong lòng.” 

Bây giờ, cha dường như mới nhận ra sự thờ ơ và vô cảm của mình sau một thời gian dài và đang cố gắng hàn gắn những mảnh vỡ của một gia đình... nhưng thực sự là rất khó khăn! 

“Chúng tôi nhìn nhau, điều đó thật khó khăn biết bao. Đặc biệt với cha, tôi cảm nhận được sự nỗ lực lớn của ông. Mỗi khi nhìn thấy tôi, ông phải kìm nén cảm xúc, vì tôi giống má khủng khiếp... 

Hôm nọ, khi cha tôi mua một chiếc nhẫn vàng, ông đưa nó cho tôi, ngượng ngùng như là sắp chết giấc, 'Dành cho con khi lấy chồng...'. Tôi chỉ cười lên, trời ơi, tôi còn chưa nghĩ đến việc đó!” 

Nhưng với những biến cố trong suốt những năm tháng, liệu có dễ dàng khi nói rằng “gương vỡ lại lành”, khi tâm trí con người đã nguội lạnh theo thời gian? 

“Thật đau lòng khi cha tôi nhận ra sự khác biệt đáng ngạc nhiên của tôi. Ông ấy cảm thấy bối rối đến mức không thể diễn tả được cảm xúc của mình, liệu phải là bằng cả gương mặt hay chỉ âm thầm trong lòng. Dường như cảm giác đau đớn đến muộn màng... 

“Cảm giác muộn màng, trễ trãi, không còn cơ hội nữa giống như một dòng suối đã cạn kiệt, cuốn tôi vào, làm cho mọi nỗ lực của cha trở nên vô ích, đó là cảm giác tôi nghĩ. Tôi nghĩ đến sự trừng phạt, báo ứng mặc kệ bầu trời im lặng như đã quên đi mọi chuyện. Nhưng bây giờ, là thời điểm đẹp nhất trong năm.” 

Vào lúc cánh cửa tên là hạnh phúc dường như đã sẵn sàng mở ra, một biến cố bất ngờ đã xảy ra khi Nương bị hãm hiếp trước mắt tội lỗi của cha. Trong tiềm thức của mình, cô ấy gọi hai tiếng “Cha ơi” khiến người cha đau lòng đến đau nhức.  

“Tiếng gọi ấy làm cha đau lòng đến đau nhức, ông rẽ người lại hướng về tôi, miệng há hốc. Tôi hiểu, ngay lập tức hối hận tràn đầy, trong ý thức cầu cứu, một bản năng đơn giản nhất, đứa con gái đã quên mất người cha.” 

“Ánh sáng mặt trời trở lại khi chỉ còn hai thân thể nhỏ bé trên cánh đồng. Ai đó vãi từng chùm chim én lên cao, chúng cố chao liệng để không phải rơi như lá. Người cha cởi áo của mình để đắp lên đứa con gái. Ông bò quanh cô ấy, tìm mọi cách để che chở cơ thể cô dưới ánh sáng mặt trời. Dường như đứa con gái đang trên bờ vực của cái chết, chỉ đôi mắt còn rưng rưng chớp mở không ngừng.” 

Khi đó, cô nghĩ về người mẹ của mình. Cô thấy rất tiếc nuối vì đã không giả vờ như không có gì xảy ra và không biết liệu cuộc sống của cô có giống như bây giờ không. Cô lo lắng rằng có thể cô đã mang thai. Nhưng trong lòng cô luôn hướng về phía tương lai, một ngày mai tươi sáng... 

“Nó cảm thấy hơi sợ hãi. Một cảm giác lạnh lùng, nhỏ nhặt nhưng như con loắn quăn vậy đang ẩn chứa trong nó. Đứa con gái thoáng nghĩ, rơi nước mắt, trời ơi, có lẽ nó sẽ mang thai. Nhưng nó chấp nhận điều đó, dù có phản cảm (với nó, việc chấp nhận cũng là một thói quen). 

“Đứa bé đó, chắc chắn sẽ được đặt tên là Thương, là Nhớ hay Dịu, Xuyến, Hường... Đứa bé không có cha nhưng chắc chắn sẽ được đến trường, sẽ trở nên tỉnh táo và hạnh phúc suốt cuộc đời, bởi vì được mẹ dạy, là trẻ con, đôi khi nên tha thứ cho những lỗi lầm của người lớn.” 

Theo cảm nhận của tôi, người cha Út Vũ có đáng thương hay đáng trách? Đối với tôi, ông là một người đáng trách. Trách sao ông lại để những tổn thương từ người vợ mình rồi trút giận, oán trách lên người khác. Ông cảm thấy cuộc sống bất công với mình, nhưng đứa con của ông thì sao? Họ có tội tình gì trong cuộc tình không êm đềm của cha mẹ? Cùng với sự oán trách, ông trả thù với những người xung quanh, điều đó có thực sự đúng không? 

“Cha thường đánh tôi và chị em tôi, thường là khi chúng tôi vừa thức dậy. Đó là khi mọi người cảm thấy lảng tránh, buồn chán, sau một đêm dài, mở mắt ra, vẫn là gió lạnh, vẫn là nắng vàng rực trên những cánh đồng hoang. Và tôi tự hỏi vào sáng hôm đó, trưa hôm đó, liệu tôi đã làm gì giống như má, hoặc vì sao tôi lại thúc ép thằng Điền? 

Hoặc là vì tôi càng lớn càng giống má. Có một đêm, giữa đêm thằng Điền tỉnh giấc, thấy tôi vòi lại và uốn áo, nó kêu “Má ơi!”. Tôi cảm thấy thất vọng đến tận cùng. Những thói quen, những điều liên quan đến má tôi đã phai nhạt rồi, nhưng tôi làm sao có thể từ bỏ hình bóng này. 

Tôi chấp nhận để cha đánh để ông giảm bớt nỗi đau trong lòng. Sau này, chị em tôi không phàn nàn, vì hiểu rõ rằng, chúng tôi bị trừng phạt chỉ vì là con của má, thôi thì.” 

Nếu như ông không như vậy, liệu rằng Điền có rời nhà đi, liệu rằng Nương sẽ không gặp phải những điều éo le như vậy... Nếu ông biết cách tha thứ, không chỉ tha thứ cho chính mình mà còn cho những người xung quanh, liệu mọi chuyện sẽ thay đổi chăng? Bây giờ, khi mọi chuyện đã qua, liệu ông có cảm thấy hối hận về những việc mình đã làm không? 

Xung quanh những câu chuyện éo le của cuộc đời, trong tác phẩm Cánh đồng bất tận cũng có những câu chuyện đời thường rất đáng yêu. Nhưng tại sao sự đáng yêu ấy lại khiến người ta cảm thấy đau lòng như vậy? 

“Tôi và Điền phải tự học cách sống. Đôi khi điều đó dễ đến ngoài dự tính… Nhờ Điền bị rắn hổ đất cắn mà chúng tôi biết cách phân biệt vết răng của rắn độc. Nó để lại trên cổ chân của Điền một cặp vết răng giống như hai cái lỗ nhỏ, sâu thẳm. Tất nhiên, phải nhờ một thợ gặt tốt bụng đưa Điền đi tìm ông thầy để lấy nọc rắn, Điền mới sống sót để rút kinh nghiệm… Sau này, khi tôi bị rắn cắn, tôi kêu lên, Điền ơi, chắc số Hai sẽ chết trước rồi. Thằng Điền nhìn vào vết thương tôi, cười, nói không sao, số Hai sống lâu lắm, hai hàng răng tươm máu giống nhau như thế này, chắc cú là rắn bông súng chơi thôi. Và khi nhìn thấy bướm bay, mây trôi, tôi biết ngày nắng hay mưa. Khi nghe tiếng kêu của bìm bịp, chúng tôi biết nước lên. Dừng ghe ở một điểm bất kỳ, Điền leo lên ngọn cây cao, ngắm nhìn toàn bộ cánh đồng và tính toán xem chúng ta có thể cầm vịt ở đó được bao lâu cho đến khi hết thức ăn, chính xác như vậy. Hoặc chúng tôi tự đoán địa điểm nào sẽ có mùa vụ đến sớm, khu vực nào sẽ trễ tràng để rời cánh đồng này, và chúng tôi chuyển đến một cánh đồng khác, ngay khi lúa chín.” 

Hoặc những đoạn văn mà hai chị em tìm hiểu về cách sống của bầy vịt... 

“Bị cuốn hút bởi loại ngôn ngữ mới, chúng tôi đồng ý để người ta xem chúng tôi như những kẻ điên (miễn là tạm quên đi nỗi đau của thế giới). Chị em tôi học cách yêu thương đàn vịt (hy vọng không bị đau như khi yêu thương một con người). Nhưng đôi khi, nhìn thấy Điền nghe vịt nói chuyện, tôi giật mình, nuốt trọn một cục đắng, tự hỏi đã đến đâu rồi, đến đâu mà chơi với người không thấy buồn, phải chuyển sang chơi với vịt. Mỗi đêm đều như vậy, mỗi đêm đều bí mật, chúng tôi thắp đèn giữa chuồng, để khi chúng tôi ra ngoài, chúng nhìn và biết chúng tôi không phải là người lạ, không gây xúc động. Trong lúc chúng tôi lấy trứng, tôi cùng hát một bài hát buồn, đôi khi vì giọng thấp mà mất hơi. Bầy vịt cảm nhận tinh tế, sau này, tôi cố gắng sửa lại những khoảnh khắc đó, chúng nhận ra ngay, và nhìn tôi với ánh mắt nghi ngờ, “Ừa, có phải là con người hôm qua không?'. Một con vịt chầm chậm, cười, “Không phải, giọng nó có vẻ khác, nhưng rõ ràng là tiếng của trái tim nó. Quen thuộc lắm. Lập lờ, đặc biệt, đầy nghị lực như sắp rơi...'. 'Có hôn không, bác ơi?' 'Tại sao không, ai muốn thử cả?'. Bất giác, tôi nhắm mắt để nghe tiếng tim mình.” 

Cánh đồng vô tận... nghe sao lại thấu đến thế! Những câu chuyện về những khúc mắc của cuộc sống trên cánh đồng ấy nghe sao như vẫn mãi lẩn quẩn không lối thoát. Nhưng dù cuộc sống có phức tạp đến đâu thì ngày mai cũng sẽ đến.  Cuộc đời đầy biến động sẽ khiến bạn gục ngã nhiều lần. Nhưng bạn ơi đừng sợ, hãy tiến về phía trước để chờ đón bình minh. Bình minh cuối cùng cũng sẽ tới... mọi điều sẽ ổn thôi! Trở lại với câu hỏi ban đầu “Bạn có tin vào những câu chuyện cổ tích không?”... câu trả lời của tôi vẫn là “Có”. Cuộc sống thực tế không có phép màu của thần thoại nhưng chính chúng ta có thể tạo ra phép màu, chỉ cần tin là “bạn có thể”.