Tại sao lại chọn một con thỏ? Đâu có ai muốn nghe về thỏ. Mọi người thích đọc về những chú chó trung thành như Hachiko, hoặc những chú mèo ranh mãnh như Zorba của Luis Sepúlveda, hoặc thậm chí cả câu chuyện về một chú chim sẻ, hay bồ câu, hay bất kỳ loài nào gần gũi với con người, những loài mang lại sự đồng cảm nhiều hơn cho họ. Nhưng thỏ thì không, mặc dù có nhiều người nuôi thỏ, nhưng những con thỏ trong các cửa hàng thú cưng thì khác biệt so với những con thỏ tự nhiên đang sống trong tự nhiên.
Richard Adams có thể viết được gì từ một loài đứng ở đáy chuỗi thức ăn?
Richard Adams đã viết nhiều điều thú vị từ một loài đứng ở đáy như thế đấy.
Trước hết là nghệ thuật nhân hóa. Không nói về ý nghĩa của việc nhân cách hóa động vật trong câu chuyện, tôi đã đọc nhiều sách về việc này, nhưng Đồi Thỏ có cái gì đó rất khác biệt, cực kỳ sâu sắc và toàn diện. Tất nhiên rồi, với gần 500 trang sách đấy! Tác giả đã làm gì trong hơn 500 trang sách đó?
Trong câu chuyện này, Richard Adams đã tạo ra một xã hội đầy đủ cho loài thỏ. Dĩ nhiên không có con thỏ nào biết nói tiếng người (chỉ là đùa thôi), nhưng chúng vẫn giao tiếp với nhau, có tổ chức và luật lệ, chia sẻ công việc và cùng nhau thưởng thức bữa ăn. Thế giới trong Đồi Thỏ có cấu trúc giống như một xã hội con người, với người lãnh đạo, người theo sau, nhóm và những mối nguy hiểm xa xôi.
Lũ thỏ phải rời bỏ tổ ấm quen thuộc, bắt đầu cuộc hành trình tìm kiếm một vùng đất an toàn để sinh sống, và chúng phải vật lộn để tồn tại.
Thay vì biến động vật trở nên giống con người, tôi cảm thấy điều này giống như việc tạo ra sự công bằng. Trong câu chuyện này, các loài động vật cũng có các quy tắc xã hội và hệ thống ngôn ngữ như con người. Cụ thể, thỏ vẫn là thỏ, không phải là 'con người ẩn dưới lớp da thỏ' như trong nhiều câu chuyện thiếu nhi khác.
Từ cuốn sách này, tôi nhận ra một triết lý cổ xưa của Phật giáo: 'Tất cả các loài đều bình đẳng'.
'Từ khi Thần Mặt trời sáng tạo ra thế giới này, Ngài cũng tạo ra các ngôi sao trên bầu trời, trong đó có trái đất. Ngài tạo ra tất cả bằng cách phóng đi những phân từ của mình lên trời, giải thích vì sao cây cỏ mọc dày trên mặt đất. Thần Mặt trời tạo ra các dòng suối chảy xuống, theo Ngài khi Ngài đi qua bầu trời và chúng đều nhớ Ngài suốt đêm. Thần Mặt trời tạo ra các loài chim và động vật, nhưng ban đầu, mọi thứ đều giống nhau. Chim én và chim két là bạn bè và cả hai đều ăn hạt và ruồi. Cáo và thỏ cũng là bạn bè và cả hai đều ăn cỏ. Có nhiều cỏ và ruồi vì thế giới mới chỉ được sinh ra, và Thần Mặt trời cung cấp ánh sáng và nhiệt độ cho thế giới này.
Nhờ giáo lý đó, tôi cảm thấy như các thỏ trong câu chuyện được coi trọng như mọi loài khác.
Có một câu trích dẫn từ sách mà thú vị, làm tôi quan tâm đến cuốn sách này:
'Loài vật không hành động như con người. Chúng sẽ đấu tranh nếu cần, chúng sẽ giết nếu phải. Nhưng chúng không âm thầm lên kế hoạch để phá hoại cuộc sống của những sinh vật khác hoặc gây tổn thương cho chúng. Chúng có lòng tự trọng và bản năng tự bảo vệ.'
Trong suốt thời gian dài, khía cạnh 'tính thú' trong con người đã làm cho nhiều triết gia lớn đặt nghi vấn về sự sai lầm của loài người. Như Phaedrus mô tả về chiếc xe kéo bởi những con ngựa trắng biểu tượng cho cảm xúc và những con ngựa đen biểu tượng cho ham muốn. Người lái xe đại diện cho phần lý trí yếu kém, sẽ cầm cương kiềm giữ những con ngựa trắng và quất roi vào đám ngựa đen. Phần lý trí được đặc trưng bằng hình dạng của con người, trong khi những phần còn lại của bản năng được biểu hiện qua hình hài của các loài vật. Plato có thể là người đầu tiên trong lịch sử kết án 'bản năng' là tính thú, bởi nó khiến con người đi lạc lối.
Thú vị một chút, tôi luôn cho rằng cảm xúc và lý trí rất phức tạp. Plato cho rằng cảm xúc và ham muốn là những thứ của súc vật, dẫn dắt con người đi vào ngõ cụt, nhưng đôi khi chúng ta không biết liệu điều này là do bản năng đưa đẩy hay do chúng ta tự làm mình đi vào con đường cụt.
Dựa vào quá trình trở thành lính của Richard Adams, một số người cho rằng tác phẩm này có thể được xem như một biểu tượng ẩn dụ về cuộc chiến lớn trên thế giới. Với tôi, điều này cũng đúng, nhưng không nhất thiết phải là một ẩn dụ về một cuộc chiến quy mô lớn, vì con người vẫn đang chiến đấu với chính bản thân mình mỗi ngày để tồn tại.
Đồi Thỏ chứa đựng những triết lý độc đáo, theo đó, đối với tác giả, động vật chỉ làm những điều cần thiết để sống sót. Với chúng không có lý trí, và vì chỉ có bản năng, chúng không có những tâm tư phức tạp, chỉ làm những điều chúng thấy đúng. Nếu phải rời bỏ tổ ấm để bảo vệ tính mạng thì chúng sẽ làm, nếu cần phải tìm kiếm đối tác để tiếp tục hậu duệ thì chúng sẽ đi tìm. Thế giới bên trong thế giới của những con thỏ, mặc dù đã được nhân hóa, vẫn là một thế giới đậm chất tự nhiên. Mọi cuộc chiến trong Đồi Thỏ diễn ra theo cách 'cần phải sống' - nghĩa là phải chiến đấu, phải tự vệ, phải chạy trốn, phải làm mọi cách để sống.
Nhờ Đồi Thỏ, tin rằng nó đã hỗ trợ cho Chủ nghĩa Tự nhiên, một trường phái văn học nhằm mô tả một cách khách quan và chính xác về thực tế, mô tả về bản tính con người dưới tác động của bản chất sinh học hoặc môi trường sống mà không lấy yếu tố xã hội - lịch sử làm cơ sở. Và vì vậy, trong đó có rất nhiều tình tiết khiến tôi cảm thấy thấy căng thẳng, nhưng nếu nhìn lại, trong tự nhiên thì chúng phải như thế.
Nhân vật trong Chủ nghĩa Tự nhiên không phải là con người - ngay cả khi viết về con người, mà là về bản chất. Nó là sự tồn tại ngẫu nhiên, không phải là giàu cảm xúc hay những tình cảm phức tạp, mà chỉ có cảm giác và hành động bị chi phối bởi sinh lý, di truyền, môi trường hoặc hoàn cảnh. Mọi tình huống diễn ra một cách tự nhiên, không có sự phân vân, suy nghĩ, mọi thứ đều là cuộc phiêu lưu của đàn thỏ.
Ngôn từ trong sách cũng rất gần gũi, rất 'thiếu nhi', đối với cách viết tự do như vậy, thế giới tự nhiên tràn ngập, đầy đặn trong sách. Richard Adams sáng tạo ra một thế giới hoang dã đầy màu sắc ngoài kia với một bút vẽ đầy sức sáng tạo, cùng với những ngọn đồi và bầu trời rộng lớn, 'nơi cuộc sống hoang dã trỗi dậy trên cánh đồng, trong rừng, bên bờ sông, xa xa khỏi các thành phố và thị trấn.'
“Vào tháng bảy, bầu trời vẫn xanh thắm, dày như kẹo và dường như nằm gần trên đầu những tán cây xanh. Nhưng bây giờ, màu xanh ấy ngày càng mờ dần, mặt trời di chuyển nhanh chóng về phía Tây và khiến mình chậm lại, lớn lên, đỏ tía như quả mơ trên cây, dự báo rằng sẽ có sương lạnh.”
Với tôi, thế giới trong Đồi Thỏ quá đẹp đẽ, nếu có ai phê phán, họ có lẽ phê phán vì nó mô tả quá nhiều, như một bài văn tả cảnh của một học sinh cấp hai, chỉ có điều là với tôi, nó tuyệt vời quá. Nó làm cho tôi mơ mộng, bay bổng giữa trang sách như thể tôi đang lạc vào một cánh đồng nào đó, rồi chỉ cần lật thêm vài trang, tôi lại chìm vào một khu rừng khác, với không gian mênh mông mà tôi cảm nhận được từng chi tiết mà tôi chỉ tưởng tượng. Tôi cảm nhận được sự độc đáo của thiên nhiên trong từng từ ngữ.
Tôi không muốn đi sâu vào những thành tựu của cuốn sách này, tôi không quan tâm đến việc cuốn sách đã đạt được những giải thưởng nào vì luôn luôn, chỉ cần đọc, ta có thể cảm nhận được rằng cuốn sách như này chắc chắn đã được công nhận rộng rãi.
Tôi cũng không muốn tóm tắt quá nhiều về nội dung của cuốn sách, tôi không bị ấn tượng bởi câu chuyện của nó, thông điệp của cuốn sách có thể làm cho tôi cảm động một chút, nhưng tôi bị ấn tượng bởi cách mà nó truyền đạt và cách mà văn phong của nó được trình bày.
Con chữ của cuốn sách rất dễ tiếp cận, đi vào lòng người, châm ngôn đơn giản mà chứa đựng nhiều ý nghĩa sâu xa. Tôi nghĩ nếu tôi còn nhỏ hơn 10 tuổi, tôi sẽ đọc Đồi Thỏ với một cảm nhận hoàn toàn khác. Những bài học từ truyện ngụ ngôn được gói gọn trong những dòng văn học sống động, ý nghĩa triết lý ẩn sau như viên kẹo mềm, trẻ con chỉ cần nhai và tan, người lớn thì cẩn trọng hơn, ngắm nhìn và nuốt từ từ, rồi tự suy ngẫm với chính mình, “viên kẹo này có nhân vị vải.”
Thực ra, cuốn sách này từng bị nhiều nhà xuất bản từ chối vì cho rằng nó quá 'trưởng thành' so với sách dành cho trẻ em, nhưng có lẽ có một lực lượng nào đó đã làm thay đổi, vì dù sao thì con người cũng thay đổi, và giờ đây Đồi Thỏ vẫn đứng vững ở đây, trở thành biểu tượng cho một thể loại văn học. Nếu được phép, tôi muốn so sánh nó với Hoàng Tử Bé, Đồi Thỏ như một phiên bản nâng cấp của Hoàng Tử Bé. Hoặc gần hơn, có Dế Mèn Phiêu Lưu Ký, vậy thì Đồi Thỏ còn hơn cả Dế Mèn Phiêu Lưu Ký. Ngoại trừ việc có quá nhiều nhân vật ở đầu truyện có thể gây nhầm lẫn, thì đây là một cuốn sách vô cùng to lớn, về cả nội dung lẫn ý nghĩa.
Nó không giống như những câu chuyện 'cổ tích thiếu nhi dành cho người lớn' khác, khi thông điệp phải được truyền tải một cách mơ hồ, thì Đồi Thỏ trình bày nó một cách rất tự nhiên. Không có 'con người đội lốt thỏ' ở đây, nhưng cách chúng giao tiếp, cách họ hành động sẽ luôn nhắc nhở người đọc về những trải nghiệm tương tự mà họ đã từng trải qua. Độc giả sẽ nhận ra chính mình trong những con thỏ, dù có thể họ chưa từng trải qua những tình huống sinh tử, nhưng sẽ cảm thấy mình được gợi nhớ.
'Tốt hơn là tiếp tục những việc mà chúng ta có thể làm, thay vì thất bại khi cố gắng làm những việc mà chúng ta không thể.'
'Nhiều người nói họ thích mùa đông, nhưng thực ra họ thích cảm giác đối đầu với mùa đông lạnh giá. Họ có bếp lửa và quần áo ấm. Mùa đông không gây nguy hiểm cho họ và do đó chỉ làm tăng cảm giác của họ về sự khôn ngoan và an toàn. Nhưng đối với chim chóc, muông thú và cả những người nghèo, mùa đông là một vấn đề lớn.'
Dĩ nhiên, khi viết về một thế giới động vật hoang dã, không thể tránh khỏi việc đề cập đến sự hiện diện của con người. Như bao cuốn sách khác, con người trong Đồi Thỏ xuất hiện, mở đầu cho hàng loạt tai họa. Họ đến với quyền tự phong mình là kẻ đứng đầu chuỗi thức ăn và quyết định về sự tồn tại của mọi loài.
Tương tự như nhiều cuốn sách khác, con người trong Đồi Thỏ xuất hiện với tính xấu xa và lòng tham lam.
Nói thêm một chút, con người không phải là loài đứng đầu trong chuỗi thức ăn.
Nếu tính theo điểm số dựa trên cấp độ dinh dưỡng trung bình, con người chỉ là động vật ăn tạp với điểm số 2,21 - một điểm số trung bình chỉ ngang bằng cá cơm và lợn.
'Loài người sẽ không ngừng tiến lên, cho đến khi họ gây ra ô nhiễm cho cả Trái Đất và tiêu diệt các loài động vật khác.'
Không biết phải sử dụng bao nhiêu giấy bút để mô tả đủ sự tàn phá của con người lên tự nhiên và môi trường sống, nhưng chắc chắn là trong những ngày tới, vẫn sẽ có người đứng lên chỉ trích điều đó.
Con người thường quên rằng họ không phải là chủ nhân hoặc thần thánh nào của Trái Đất, nhưng lại cư xử như thể họ là vậy.
Đồi Thỏ được xếp thứ hai sau tác phẩm châm biếm kinh điển của Orwell là Trại Súc Vật, mặc dù cả hai đều sử dụng ngôn ngữ tượng trưng bằng cách nhân hóa động vật, nhưng Đồi Thỏ vượt trội hơn về tính nhân văn và triết lý.
Trại Súc Vật chứa đựng những lời lẽ chỉ trích gay gắt, những thông điệp chính trị lộ liễu và giễu cợt, lên án hiện thực để đáp trả những than phiền của con người trong thời đại. Trong khi đó, Đồi Thỏ lại mang một vẻ đẹp mềm mại, hấp dẫn và kết nối như mật ong.
Richard Adams từng chia sẻ: 'Khi tôi 52 tuổi, tôi nhận ra mình có khả năng viết. Tôi ước gì tôi đã biết sớm hơn. Tôi chưa bao giờ nghĩ mình sẽ trở thành một nhà văn cho đến khi thực sự trở thành như vậy.'
'Khi tôi 52 tuổi, tôi nhận ra mình có khả năng viết. Tôi ước gì tôi đã biết sớm hơn. Tôi chưa bao giờ nghĩ mình sẽ trở thành một nhà văn cho đến khi thực sự trở thành như vậy,' chia sẻ của Richard Adams.
Nghe dễ thương quá đi.
Chắc vì Farmyard Tales được viết để phục vụ con người thời kỳ đó, còn Watership Down được viết chỉ để thỏa mãn một ông bố chiều lòng mấy cô con gái nghịch ngợm, cho nên ngòi bút của ông tràn ngập những điều dễ chấp nhận. Tất nhiên, có một vài yếu tố đen tối, bạo lực, kinh dị, và trọng nam nữa, nhưng trường phái tự nhiên cùng sức tưởng tượng phi thường của tác giả đã khiến những điều đó trở nên hợp lý trong môi trường của động vật hoang dã.
Có lẽ Watership Down cũng mang một thông điệp chính trị về tự do, hoặc một dạng diễn đạt về cách mạng nào đó trong thế giới của nó, nhưng những điều đó chắc chắn phải được thấu hiểu sâu dưới những cuộc đấu tranh và sự sống của bầy thỏ, dưới những chi tiết cốt truyện không đòi hỏi sự suy luận về đạo lý mà, ừ, trẻ con sẽ không hiểu được đến khi nào.
Tôi tự hỏi cảm nhận của một đứa trẻ sẽ thế nào so với người lớn sau khi đọc cuốn sách này, trẻ em có một cách lý giải về thế giới tưởng tượng mà người lớn không thể đạt được. Và tôi thấy thật kỳ diệu khi một người đàn ông 52 tuổi, trải qua Thế Chiến II, vẫn có thể xây dựng nên một thế giới mà thiên nhiên không đại diện cho bất kỳ thế lực nào ngoài chính nó, và tạo ra một câu chuyện về bầy thỏ nhỏ bé mà vẫn thu hút vô vàn.
Tóm tắt bởi: Khánh Vy - Bookademy
Ảnh: Khánh Vy