“Những bí ẩn không ngừng thách thức sự hiểu biết của con người,
thời gian trôi đi chỉ là dấu vết trên con đường tiến bộ của họ.
Tin tôi đi, chúng ta đang dần tiết lộ một thế giới kỳ diệu như vậy.”
“Hệ miễn dịch - bí quyết khắc chế bệnh tật của cơ thể chúng ta - mạnh mẽ và phức tạp hơn nhiều so với chúng ta từng nghĩ. Hầu hết các loại vi khuẩn gây bệnh đều bị tiêu diệt bởi cơ thể mà chúng ta hoàn toàn không hay biết. Trải qua hàng thế kỷ, chúng ta đã bắt đầu hiểu rõ hơn về cách hoạt động của hệ miễn dịch - bằng cách nghiên cứu sâu hơn về phản ứng của cơ thể khi cần bổ sung hoặc giảm bớt một loại tế bào, khi gen hoạt động hoặc không hoạt động, khi một chuỗi phản ứng hóa học được kích hoạt hoặc ngưng hoạt động. Bước từng bước, với những lỗi phát sinh không mong muốn, chúng ta đã khám phá ra nhiều bí ẩn của hệ miễn dịch. Tuy nhiên, giống như mặt trời, hệ thống tài chính, hay bất kỳ hệ thống lớn nào khác - hệ miễn dịch vẫn còn rất nhiều điều chúng ta chưa biết.”
Cuốn sách đặc biệt này sẽ dẫn bạn khám phá sâu hơn về vũ trụ bên trong cơ thể người - hệ miễn dịch của chúng ta. Người yêu thích khoa học không thể bỏ qua cuốn sách này, nhưng nếu bạn chưa có nhiều kiến thức về khoa học, đặc biệt là y học, bạn vẫn có thể học được rất nhiều điều. Hãy cùng tìm hiểu xem cơ thể con người làm thế nào để chống lại các căn bệnh nhé!
Giới Thiệu Tác Giả
Daniel M. Davis sinh năm 1979, ông đã đoạt bằng tiến sĩ về Vật Lý tại Đại học Strathclyde, Scotland. Ông là Giáo Sư Miễn Dịch Học Phân Tử tại Đại học Imperial, London. Ông cũng là Giáo Sư Miễn Dịch Học tại Đại học Manchester và là Giám Đốc Nghiên Cứu tại Trung Tâm Hợp Tác Nghiên Cứu Chứng Viêm của Đại học Manchester, Anh. Ông đã đồng phát hiện ra khớp thần kinh miễn dịch và ống nano màng. Ngoài ra, ông còn là tác giả của các cuốn sách The Secret Body, The Beautiful Cure và The Compatibility Gene. Bằng cách sử dụng kính hiển vi để nghiên cứu sinh học tế bào miễn dịch, ông đã giúp chúng ta hiểu rõ hơn về cách các tế bào miễn dịch tương tác với nhau. Cuốn sách 'Hệ Miễn Dịch: Khám Phá Cơ Chế Tự Phòng Chữa Bệnh Của Cơ Thể Người' của Daniel M. Davis là cuốn sách đưa độc giả vào cuộc hành trình khám phá hệ miễn dịch của cơ thể người, từ những nghiên cứu kéo dài hàng trăm năm về hệ miễn dịch và sức khỏe của con người.
Davis đã mang đến cho độc giả góc nhìn khoa học mà vẫn thú vị về vai trò và hoạt động của hệ miễn dịch. Đọc cuốn sách này cũng như tự tìm hiểu về chính bản thân mình, một cách mới lạ, mà trước đây chúng ta chưa từng trải qua. Ông đã làm cho những khái niệm phức tạp trở nên đơn giản và gần gũi hơn với cuộc sống hàng ngày.
Giới Thiệu Cuốn Sách
Khả năng của cơ thể con người trong việc chống lại bệnh tật và tự phục hồi sau chấn thương là một trong những bí ẩn và điều kỳ diệu của tự nhiên. Đó chính là hệ thống miễn dịch, một bộ phận vô cùng quan trọng trong việc bảo vệ sức khỏe của chúng ta.
Hệ miễn dịch là một cơ chế vô cùng phức tạp nhưng không kém phần hấp dẫn. Trong những năm gần đây, nghiên cứu sâu rộng đã dẫn đến những tiến bộ đáng kể trong việc hiểu biết về thế giới bên trong của chúng ta: Khi chúng ta gặp phải bệnh tật hoặc chấn thương, một mạng lưới phức tạp gồm các tế bào chuyên biệt, protein điều hòa và các gen chuyên dụng sẽ tự động hình thành các cơ chế phòng thủ trong cơ thể, để chống lại vi khuẩn xâm nhập hoặc ngăn chặn sự phát triển của các khối u. Hệ miễn dịch mạnh mẽ hơn nhiều so với bất kỳ loại thuốc nào từng được phát minh.
Trong cuốn sách Hệ Miễn Dịch: Khám Phá Cơ Chế Tự Phòng Chữa Bệnh Của Cơ Thể Người, nhà nghiên cứu hàng đầu về miễn dịch Daniel M. Davis đã so sánh rằng, việc nghiên cứu về hệ miễn dịch trong cơ thể con người cũng giống như việc nghiên cứu về những vì sao và ngân hà trong vũ trụ của chúng ta. Tác giả mô tả tổng quan về bức tranh lớn về hệ miễn dịch, kèm theo những câu chuyện về hành trình khám phá những phần tử của bức tranh đó.
Cuốn sách được phân thành hai phần:
Phần đầu tiên giải thích những khái niệm căn bản về miễn dịch, cũng như kể về hành trình phát hiện ra các tế bào và cơ chế phức tạp trong hệ miễn dịch. Tác giả chia sẻ câu chuyện về việc khám phá các tế bào miễn dịch trong cơ thể con người và việc phát minh ra các loại thuốc dựa trên tế bào miễn dịch đó, những điều mà chúng ta thường thấy trong sách giáo khoa là điều bình thường nhưng để có được những dòng văn bản đó, đòi hỏi sự tò mò, kiên nhẫn trong việc thí nghiệm của các nhà khoa học, và có những người không thể sống đến khi công lao của họ được công nhận, có những người dùng cơ thể của mình để thử nghiệm thuốc và có những người phát hiện của họ thúc đẩy nghiên cứu của người khác trong khi họ chỉ là những bóng người ở phía sau.
Phần thứ hai đề cập đến những nghiên cứu hiện đại, sự ảnh hưởng của các yếu tố khác nhau đối với hệ miễn dịch của chúng ta. Các phân tích về việc áp dụng kiến thức về tế bào miễn dịch trong phòng và điều trị bệnh, cũng như tác động của căng thẳng, làm việc ca đêm liên tục, và sự lạm dụng kháng sinh đối với cơ thể con người. Cơ chế gây ra các bệnh tự miễn, dị ứng hoặc ung thư. Việc hiểu rõ về hệ miễn dịch sẽ là nền tảng vững chắc để các nhà nghiên cứu khám phá ra các loại thuốc mới hiệu quả hơn. Và để làm được điều đó cần sự đóng góp của cả cộng đồng khoa học vì vũ trụ bên ngoài thế giới đã phức tạp nhưng thế giới bên trong của chúng ta còn phức tạp hơn nhiều
Hành trình khám phá từ những phát kiến kéo dài hàng thập kỷ của các nhà khoa học tiên phong, từ những thí nghiệm đầu tiên về vắc xin chống bệnh đậu mùa vào những năm 1720, cho đến những tiến bộ nổi bật trong việc điều trị ung thư bằng hệ miễn dịch. Giúp chúng ta hiểu được những khái niệm cơ bản về sự phức tạp của “vũ trụ hệ miễn dịch” bên trong chúng ta.
Cuốn sách cũng đề cập đến một mối đe dọa có thật mà loài người có thể phải đối mặt trong tương lai gần: Với sự biến đổi của khí hậu, những xác chết mang mầm bệnh đã bị đóng băng từ quá khứ sẽ tiếp tục xuất hiện từ các tầng băng vĩnh cửu, tiếp tục gieo rắc những căn bệnh kinh hoàng cho loài người. Và quan trọng hơn, loài người cần dành thời gian tìm hiểu về những hệ thống bảo vệ mà tiến hóa đã trang bị cho chúng ta để củng cố chúng, bởi cuộc chiến với các bệnh tật là không bao giờ kết thúc.
Hệ Miễn Dịch: Vũ Khí Mạnh Mẽ Nhất Của Cơ Thể Người
Bao giờ bạn tự hỏi, tại sao những người đã mắc bệnh thủy đậu lại không bao giờ mắc lại? Hoặc tại sao người trưởng thành dễ mắc bệnh Zona, một biến thể của virus thủy đậu? Các nghiên cứu về hệ miễn dịch của con người, khả năng của cơ thể chống lại mầm bệnh, luôn là điểm nóng của khoa học.
Dịch COVID-19 đã thay đổi thế giới. Nó đặt ra nhiều câu hỏi: virus bắt nguồn từ đâu, cách lan truyền trên toàn thế giới, cách mà các quốc gia đối phó, cách phong tỏa ảnh hưởng đến doanh nghiệp, cuộc sống gia đình và tâm trạng cá nhân. Xã hội hiểu rằng có nhiều người cần được tôn trọng hơn: từ nhân viên y tế đến người dọn dẹp và thu gom rác. Nếu có một phần của cơ thể con người được làm nổi bật trong khủng hoảng, đó chính là hệ miễn dịch.
Hệ Miễn Dịch có khả năng chống lại những mầm bệnh mới lạ. Kiến thức về hoạt động của nó là nguồn cảm hứng cho việc phát triển vaccine và thuốc mới trong tương lai. Các xét nghiệm về miễn dịch như phát hiện kháng thể cung cấp thông tin quý báu về sức khỏe miễn dịch của chúng ta. Câu hỏi về hiệu suất miễn dịch của người cao tuổi, sức khỏe cơ thể và cách tăng cường miễn dịch cá nhân luôn được quan tâm.
Thông điệp của cuốn sách: Hệ Miễn Dịch là một trong những lĩnh vực quan trọng nhất của thế kỷ 21. COVID-19 và bệnh đậu mùa khỉ đã làm nổi bật tầm quan trọng của hệ miễn dịch, chúng ta cần trân trọng và tận dụng sức mạnh của nó.
Hệ Miễn Dịch đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ sức khỏe. Khả năng tự chữa lành và chống lại bệnh tật là một điều kỳ diệu của tự nhiên. Nghiên cứu hệ miễn dịch đã dẫn đến nhiều tiến bộ trong việc nâng cao sức khỏe và chống lại các căn bệnh nguy hiểm như ung thư, tiểu đường và viêm khớp. Lĩnh vực này luôn được cập nhật kiến thức mới, đó là lý do tại sao nó luôn là một lĩnh vực hấp dẫn cho các nhà khoa học.
Nghiên cứu về miễn dịch là một lĩnh vực phong phú. Trong nghiên cứu sinh học con người, sự chú ý tập trung nhiều nhất, và sâu sắc nhất, là vào phản ứng của cơ thể với vết thương hoặc nhiễm trùng. Các triệu chứng như sưng đỏ, nhạy cảm và viêm nhiễm thường gây ra những hiểu lầm về sự kỳ diệu đang diễn ra dưới da, nơi các tế bào di chuyển để chống lại vi khuẩn, phục hồi tổn thương và đối phó với các mảnh mô bị tổn thương. Không giống như sự kiểm soát tự ý thức, những tiến triển âm thầm này là cực kỳ quan trọng cho sự tồn tại của chúng ta.
Một cách tiếp cận đơn giản về quá trình này là cơ thể chúng ta tấn công vi khuẩn - đối tượng xâm nhập vào vết thương, vì hệ miễn dịch được lập trình để chống lại bất kỳ thứ gì không thuộc về cơ thể chúng ta. Nhưng một lần nhìn kỹ hơn sẽ cho thấy đó không phải là toàn bộ câu chuyện. Thức ăn không phải là một phần của cơ thể nhưng hệ miễn dịch của bạn không phản ứng với mọi thứ bạn ăn. Đặc biệt, hệ miễn dịch của bạn phải phân biệt được vi khuẩn thân thiện trong ruột của bạn để duy trì sự cân bằng, và vi khuẩn có thể gây bệnh, cần phải bị loại bỏ.
Nhận thức quan trọng này, rằng một phản ứng miễn dịch không thể được kích hoạt chỉ bởi những thứ xa lạ với cơ thể con người, chỉ mới được hiểu rõ từ năm 1989, và cần nhiều năm nữa để hiểu sâu hơn. Trong quá trình này, cuộc hành trình khoa học khó khăn đã mở ra những kiến thức mới về hệ miễn dịch, trong đó nó thực sự tiết lộ miễn dịch là gì: không phải là một vòng lặp đơn giản liên quan đến một vài loại tế bào miễn dịch mà là một mạng lưới đa tầng, luôn thay đổi của các hệ thống nhỏ kết hợp vào nhau.
Để bắt đầu, chúng ta cần nhận biết rằng khả năng của cơ thể chúng ta chống lại bệnh tật không ngừng thay đổi. Sức mạnh của hệ miễn dịch biến động, bị ảnh hưởng bởi căng thẳng, tuổi tác, thời gian trong ngày và tâm trạng của chúng ta. Hệ miễn dịch của chúng ta luôn trong quá trình thay đổi; sức khỏe của chúng ta giống như một vũ công xiếc đi dây.
Có nhiều điều bí ẩn còn chưa được giải đáp nhưng những phát hiện này thách thức quan điểm đơn giản về cách cơ thể chống lại bệnh tật - và những gì cần thiết để cơ thể luôn khỏe mạnh. Một cách rất tổng quát là hệ miễn dịch nhắm vào những gì không phải là một phần của bạn, nhưng cũng trở nên rõ ràng rằng nhiều lớp kiểm soát sinh học, được điều khiển bởi vô số tế bào và phân tử, điều chỉnh quá trình này.
Mặc dù một số loại thuốc như penicillin tiêu diệt mầm bệnh trực tiếp, nhiều bệnh lý ở con người, từ ung thư đến tiểu đường, có thể được kiểm soát hiệu quả bằng các loại thuốc mới giúp tăng cường hoạt động của hệ miễn dịch. Khác với penicillin hay các loại thuốc tự nhiên khác - từ một loại nấm như penicillin - và chỉ được cô lập bởi các nhà khoa học, các loại thuốc mới này tương tác với hệ miễn dịch của chúng ta được thiết kế bởi những nhà khoa học. Các nhà khoa học nghiên cứu về hệ miễn dịch có thể tạo ra ý tưởng mới về liệu pháp và thuốc trị giá hàng tỷ đô la. Tuy nhiên, những loại thuốc này phải được điều chỉnh để hoạt động với độ chính xác tối đa.
Nỗ lực lớn để hiểu về hệ miễn dịch cũng đã tạo ra hiểu biết mới về nhiều lĩnh vực khác của sinh học con người, như quá trình lão hóa. 80 - 90% người chết vì cúm virus đều trên 65 tuổi. Tại sao khi chúng ta già đi, hệ miễn dịch của chúng ta trở nên yếu đuối hơn trong việc chống lại nhiễm trùng? Tại sao điều trị các bệnh tự miễn khó hơn và có nhiều khả năng chúng ta là kẻ thua cuộc? Chúng ta đã hiểu được rằng một phần của vấn đề là người cao tuổi có ít loại tế bào miễn dịch lưu thông trong máu hơn bình thường. Một điều khác là các tế bào miễn dịch ở người cao tuổi kém hơn trong việc phát hiện bệnh. Cùng với thách thức của lão hóa là thực tế rằng người cao tuổi thường phải đối mặt với vấn đề mất ngủ và căng thẳng, điều này cũng ảnh hưởng đến hệ miễn dịch của chúng ta.
Việc chia nhỏ một hệ thống tích hợp thành các yếu tố riêng biệt không làm cho nó trở nên buồn chán - như người bạn nghệ sĩ của Richard Feynman nghĩ:
“HÃY NHÌN VÀO BÔNG HOA ĐÓ; xem nó đẹp đến nhường nào”
“Nghệ thuật trân trọng và tôn vinh vẻ đẹp đó, trong khi khoa học chỉ phân tách nó ra. Khoa học khiến bông hoa trở nên tẻ nhạt”
Tuy nhiên, việc chia nhỏ không phải là tất cả. Nhiều yếu tố làm việc cùng nhau và mỗi thành phần chỉ có ý nghĩa khi được xem như là một phần của tổng thể. Sách giáo khoa về hệ miễn dịch thường thảo luận về vai trò của từng phân tử hoặc tế bào, nhưng điều đó giống như giải thích về một chiếc xe đạp bằng cách mô tả bánh xe, tay lái và phanh. Không có một yếu tố đơn lẻ nào hiểu đúng mà không cần đến yếu tố khác; ý nghĩa của chúng nằm trong các mối quan hệ giữa chúng. Cũng giống như các bộ phận xây dựng nên một hệ thống, hệ thống định nghĩa các bộ phận. Chúng ta bị mê hoặc bởi chi tiết nhưng không nên quên bức tranh tổng thể, bởi chỉ khi làm điều này thì chúng ta mới có thể bắt đầu khám phá kiến thức về hệ miễn dịch để tạo ra một cuộc cách mạng trong y học.
Qua quyển sách, ta được dẫn dắt theo bước chân của các nhà khoa học nghiên cứu miễn dịch qua lịch sử, từng bước khám phá và hiểu rõ hơn về hệ miễn dịch trong cơ thể con người - một thế giới nhỏ nằm bên trong ta với nhiều điều chưa được khám phá. Và ung thư dường như luôn là mối quan tâm lớn trong lĩnh vực y học, với mục tiêu của nhiều nhà nghiên cứu là tìm ra phương pháp điều trị cho căn bệnh này.
Trong hành trình tìm kiếm chiến lược điều trị, những nhà khoa học đã bước đi cùng với sự hiểu biết về hệ miễn dịch, và việc sử dụng kiến thức này để chữa bệnh cũng là một phần thú vị. Cuốn sách nhấn mạnh một sự thật rằng tiền bạc và các nghiên cứu thường chỉ được tài trợ khi có khả năng mang lại lợi nhuận. Điều này là một hạn chế của nghiên cứu khoa học, khiến cho các đề tài như ảnh hưởng của thiền và yoga đối với hệ miễn dịch không được quan tâm nhiều.
Truyền kỳ của sự khám phá về hệ miễn dịch trong cơ thể con người. Lịch sử của ngành miễn dịch học, với những phát hiện mà các nhà khoa học đã mang lại, đã và đang cứu sống hàng triệu người. Con đường của khoa học không dễ dàng, và đòi hỏi sự kiên trì và thách thức. Đó là một con đường ít người đi, nhưng nó đã tuyên bố rằng cơ thể con người có khả năng tự bảo vệ và tự chữa trị bệnh, điều này đang trở nên khó khăn hơn bao giờ hết.
Một trong những cách để chúng ta bảo vệ hệ miễn dịch của mình, ngoài việc duy trì chế độ dinh dưỡng và tập thể dục, là giữ tinh thần luôn tích cực, hạnh phúc và thực hành thiền hoặc các phương pháp khí công. Bởi căng thẳng và sự buồn chán có thể làm giảm hoạt động của một số tế bào miễn dịch trong cơ thể. Cuốn sách này mở ra một cái nhìn mới về lịch sử phát triển của việc nghiên cứu hệ miễn dịch, với việc nhấn mạnh vào những sai lầm trong việc định hướng người đọc hiểu về khó khăn trong quá trình nghiên cứu HMD, một bộ phận 'kỳ diệu' nhất của cơ thể con người. Đến nay, nghiên cứu về HMD vẫn chưa hoàn thành, nhưng với sự tiến bộ của khoa học, đặc biệt là sự mở cửa đầu óc học hỏi từ những sai lầm của quá khứ, con người sẽ ngày càng hiểu rõ hơn về 'cỗ máy kỳ diệu' của cơ thể con người. Chúng ta sẽ hiểu sâu hơn về miễn dịch trong cơ thể, biết thêm về những sự thật thú vị như cách không gian và thời gian ảnh hưởng đến hệ miễn dịch, đặc biệt là hiệu quả của việc tiêm chủng. Hoặc hiểu rõ hơn về ý nghĩa của liệu pháp miễn dịch, và những chiến lược nghiên cứu trong liệu pháp đó.
Kiến thức mà cuốn sách mang lại khiến bạn chỉ có thể thốt lên rằng: Wow, như Alice lạc vào xứ sở thần tiên, đi qua một loạt những điều bất ngờ một cách ngạc nhiên, khám phá ra một thế giới rộng lớn, bí ẩn và diệu kỳ ngay trong cơ thể của mình... Đồng thời, ta không thể không kính phục sự hoàn hảo của cơ thể trong việc đối phó với các yếu tố gây bệnh, cơ chế phát triển của các bệnh tự miễn, các phản ứng dị ứng,...
Cả bức tranh lớn và những chi tiết nhỏ, những câu chuyện trong cuộc sống của khoa học, cùng với các thí nghiệm dẫn dắt các nhà nghiên cứu đến những khám phá mới.
Việc khám phá sự phức tạp bên trong cơ thể con người không kém phần quan trọng và hấp dẫn như việc khám phá thế giới bên ngoài con người!
Cuốn sách giống như một hành trình qua lịch sử về cuộc chiến của các nhà khoa học với các tế bào và với nhau, để tìm hiểu cách kích hoạt hệ miễn dịch của cơ thể con người để chống lại các mầm bệnh.
Kết luận
Các ý tưởng khoa học đang phát triển. Hành trình khám phá để hiểu về hệ miễn dịch là một trong những cuộc phiêu lưu khoa học vĩ đại nhất, và kiến thức mà chúng ta có ngày nay được xây dựng thông qua câu chuyện về những khó khăn, thành công và sự hy sinh cá nhân. Nhiều người đã đóng góp cho sự nghiệp của họ, và đôi khi cả cuộc đời của họ, chỉ để hiểu biết một phần nhỏ. Nhiệm vụ này đã tạo ra nhiều mối quan hệ sâu sắc; đam mê khoa học có thể kết nối mọi người một cách mạnh mẽ. Mặt khác, có những nhà khoa học đã từng cùng nhau tham gia, nhưng hiện tại không còn bên nhau nữa. Có vô số các nhà nghiên cứu đã đóng góp, mỗi người mang lại những khám phá kỳ diệu về các tế bào hoặc phân tử cụ thể trong hệ miễn dịch của chúng ta, nhưng cuối cùng, mọi đóng góp đều chỉ là một phần nhỏ - kể cả đối với những thiên tài và những nỗ lực hy sinh mà một số nhà khoa học đã đặt ra, những nỗ lực dường như vượt ra khỏi mọi giới hạn, vượt qua những điều mà hầu hết mọi người sẵn lòng chấp nhận.
Hệ miễn dịch là kết quả của một cuộc phiêu lưu khoa học toàn cầu, đã dẫn đến cuộc cách mạng này, tiết lộ một thế giới của những anh hùng vô danh cùng những kẻ nổi loạn, đã khám phá ra làm thế nào và tại sao hệ miễn dịch hoạt động như vậy. Nếu niềm vui và sự an ủi có thể được tìm thấy từ vẻ đẹp của thiên nhiên, thì những gì họ đã khám phá - sự phức tạp, tinh tế và tinh tế của hệ miễn dịch - cũng mang lại cảm hứng như bất kỳ lĩnh vực khoa học nào khác, từ cấu trúc bên trong của các nguyên tử đến sự hình thành của các vì sao.
Con người sở hữu một kho tàng vô giá - hệ miễn dịch. Một cơ chế chống lại bệnh tật có lẽ là hiệu quả nhất mà con người mới chỉ bắt đầu khám phá, mặc dù con đường phía trước còn rất xa.
Thực tế, sự tiến hóa đang diễn ra thông qua việc một số loài loài tiêu diệt loài khác để tiến triển. Chiến tranh, xung đột tôn giáo, dịch bệnh, biến đổi khí hậu, thiên thạch và vấn đề dân chơi xổ sốu là những nguy cơ lớn nhất trong lịch sử của loài người. Những con thú hung dữ như sư tử, hổ và gấu không thể thiếu trong danh sách đó. Các nguy cơ đáng sợ nhất trong lịch sử loài người như sốt rét, dịch bệnh như cúm Tây Ban Nha, bệnh tả, lao phổi, HIV/AIDS, và bệnh đậu mùa thường được gây ra bởi những yếu tố rất nhỏ.
Những công cụ của Thần Chết này đã trực tiếp tác động đến sự phát triển của một trong những đặc điểm sinh học quan trọng nhất của con người: hệ miễn dịch. Vì vậy, cuốn sách 'Hệ miễn dịch - Khám phá cơ chế tự phòng, chữa bệnh của cơ thể người' của Daniel Davis không chỉ là một cuốn sách hướng dẫn quý giá mà còn là một cuốn sách mang sứ mệnh giúp mọi người nhận thức sâu hơn về tầm quan trọng của hệ miễn dịch trong cuộc sống, đặc biệt là trong bối cảnh hiện nay.
Tổng hợp bởi: Nguyễn Thị Ngọc Ánh - MyBook
Hình ảnh bởi: Nguyễn Thị Ngọc Ánh