[Tóm Tắt & Đánh Giá Sách] “Marco Polo: Từ Venice Đến Thượng Đô”: Cuộc Phiêu Lưu Xuyên Á

Marco Polo - một cái tên quen thuộc đối với những người đam mê du lịch và quan tâm đến lịch sử thế giới. Ông là nguồn cảm hứng cho nhiều nhà thám hiểm, trong đó có cả Christopher Columbus. Marco Polo: Từ Venice đến Thượng Đô của tác giả Laurence Bergreen là một trong những cuốn sách hiếm hoi mô tả chi tiết về chuyến hành trình lịch sử của Marco Polo qua Con đường Tơ lụa và thời gian ông sống tại Mông Cổ. 

“Marco đã ở cạnh Đại Hán Hốt Tất Liệt suốt 17 năm; và trong khoảng thời gian này, ông luôn hoàn thành những nhiệm vụ đặc biệt.” 

Laurence Bergreen, một nhà sử học người Mỹ, đã viết cuốn sách của mình với sự tinh tế và chi tiết, đây là một tài liệu nghiên cứu hữu ích và một cuốn sách du lịch thú vị. 

Marco Polo sinh vào năm 1254, là một trong những người châu Âu đầu tiên thực hiện chuyến hành trình qua Con đường Tơ lụa - một cây cầu nối giữa hai nền văn minh Đông và Tây. Xuất phát từ Venice khi mới 17 tuổi, cùng với cha mình Niccolo Polo và chú Maffeo Polo, đích đến của họ là Thượng Đô, Mông Cổ. 

Sau khi trở về từ Mông Cổ, Marco đã bị bắt trong trận chiến thuỷ giữa Venezia và Genova. Trong thời gian ở tù, ông đã chia sẻ câu chuyện của mình với mọi người, và sau đó gửi các ghi chú cho đồng nghiệp. Sau khi biên soạn theo những ghi chú của Marco Polo, một tập hợp các ghi chép về cuộc hành trình của ông ra đời với tên gọi là Travels. Tuy nhiên, việc này đã gây ra nhiều tranh cãi trong cộng đồng nghiên cứu. 

'Dọc theo Con đường Tơ lụa, từ những miền xa xôi, Marco đã viết nên những dòng văn bất tử, ghi lại những trải nghiệm để tạo nên một bức tranh lịch sử tuyệt vời, mặc dù có chút lãng mạn nhưng vẫn chứa đựng sự thực tế, có mục đích mà không kém phần phong phú.' 

Tuy nhiên, một số câu chuyện về Đế chế Mông Cổ không được ghi lại trong sách sử Trung Quốc, vì vậy nhiều người hoài nghi về hành trình của Marco Polo. Sự kết hợp giữa bút pháp tài ba của Laurence Bergreen và kiến thức sâu rộng của một nhà sử học đã tạo ra cuốn Marco Polo: Từ Venice đến Thượng Đô không chỉ mô tả sinh động những nơi mà đoàn thương nhân Venice đã đi qua, mà còn giải thích và bổ sung cho các chi tiết chưa được xác thực bằng bằng chứng lịch sử. 

Cuốn sách được chia thành ba phần theo thứ tự thời gian và được dịch bởi Đào Quốc Minh. 

I. Châu Âu 

Cha và chú của Marco Polo quản lý một doanh nghiệp gia đình phồn thịnh ở Venice. Hai người tham gia vào một cuộc hành trình thương mại ra phương Đông một năm trước khi Marco Polo ra đời. Trong khi Giáo hoàng lo lắng về mối đe dọa từ Mông Cổ, việc chinh phục và mở rộng lãnh thổ của đế chế này dưới thời Thành Cát Tư Hãn đã kết thúc, nhường chỗ cho một chế độ ổn định hơn dưới triều đại của Hốt Tất Liệt. Laurence Bergreen diễn tả về sự ấn tượng của châu Âu về vị thế của người đứng đầu Mông Cổ như sau: 

“Đại Hãn Hốt Tất Liệt, vào thời điểm đó, đối với hầu hết người châu Âu, là một hình tượng kết hợp giữa hiện thực và huyền thoại, với Đế chế Mông Cổ được coi là quốc gia hung bạo và nguy hiểm nhất trên thế giới.”

Trong cuộc gặp đầu tiên, cha và chú của Marco Polo đã ngạc nhiên với sự lịch thiệp của Đại Hãn Hốt Tất Liệt, không có dấu hiệu của sự hung ác của người Mông Cổ; ông luôn tò mò về nước Ý và đạo Ki-tô; ông cũng có khả năng tiếp thu và hiểu biết về kinh doanh mà các thương nhân châu Âu mang lại. Khó mà tưởng tượng được vị lãnh đạo của đế chế Mông Cổ lại mang phong cách điềm đạm như một quý ông. 

Tiếp theo chuyến đi đầu tiên, trong cuộc hành trình đến vùng đất phương Đông lần thứ hai, Marco Polo được cha và chú đi cùng, khi đó ông 17 tuổi. Họ đi trên một con tàu thương mại nhỏ và rời khỏi Venice vào mùa xuân năm 1271. 

Cầm trong tay lệnh bài mà Đại Hãn Mông Cổ đã ban cho trước, gia đình Polo tin rằng họ đã sẵn sàng đối mặt với mọi rủi ro trên Con đường Tơ lụa. May mắn không chỉ dừng lại ở đó, họ còn được Giáo hoàng ủy thác nhiệm vụ ngoại giao và được trang bị của cải vật chất bao gồm trang sức pha lê và nhiều quà tặng khác để biếu tặng cho Đại Hãn. Tuy nhiên, kinh doanh có vẻ phù hợp với gia đình Polo hơn là việc ghi nhớ con đường đi. Mạch đường chính, con đường phụ kéo dài vô tận, rối ren và phức tạp, thách thức kinh nghiệm của cha và chú Marco Polo. Chính Marco Polo cũng phải thích nghi với hoàn cảnh và bắt đầu nhận ra sự kết hợp giữa truyền thống văn hoá, tâm linh, ngôn ngữ và ẩm thực. Ba người nhà Polo cùng với những con lạc đà bắt đầu hành trình vào sa mạc Gobi với nỗi lo lắng: “Sa mạc kéo dài 60 dặm, không có nước uống.” 

Tiến trình trở nên chậm trễ do nhiều nguy hiểm từ những kẻ cướp, tên sát nhân, và đặc biệt là vấn đề về sức khỏe. Cuối cùng, sau ba năm, đoàn thương nhân Venice mới có thể an tâm. Họ mặc những bộ trang phục lộng lẫy, cảm xúc hồi hộp, bước vào diện kiến với hoàng đế Mông Cổ - biểu tượng của quyền lực tối cao vào thời điểm đó - Đại Hãn Hốt Tất Liệt. 

II. Châu Á

Sau một vài câu hỏi ngắn gọn về cuộc sống và những gì họ trải qua ở Venice, Marco Polo được cha mình giới thiệu với Đại Hãn và trở thành người phục vụ của ông. Ngay từ lần đầu tiếp xúc, Marco đã cảm thấy kinh ngạc trước sự kiêng nể của Đại Hãn. Mặc dù uy nghi, nhưng bên trong Hốt Tất Liệt vẫn mang dòng máu Mông Cổ, ông thích ngủ trong lều, săn bắn và cưỡi ngựa. Nhờ khả năng sử dụng nhiều ngôn ngữ, Marco Polo được Đại Hãn coi trọng và phụng sự với vai trò như một sứ giả hoàng gia. 

Cha và chú của Marco đã từng đề xuất cho Đại Hán nhưng không thành công. Hốt Tất Liệt tin rằng đức tin Ki-tô giáo không thể giúp ông tránh khỏi phép thuật hay sức mạnh của phù thủy và thầy tu.

Nhân viên triều đình lại không thích người Tây, đặc biệt là Marco Polo, vì ông quá tôn trọng bản thân và quá gần gũi với Đại Hán. Họ không vui vẻ khi thấy Marco được ưu ái nhiều. Marco thậm chí được phép ở gần vua và ghi chép về cuộc sống tình dục của Đại Hán.

Thành phố trung tâm quyền lực của nhà Nguyên là Cambulac, sau này là Bắc Kinh, nơi Đại Hán cư trú. Marco ngưỡng mộ triều đình nhà Nguyên vì có nhiều nhân tài, từ thiên văn đến chính trị, vũ khí,...

Marco ghi chép về các sự kiện quan trọng hàng năm, học cách tính lịch và âm lịch phương Đông. Ông tham gia các bữa tiệc hoành tráng và thích khám phá các địa điểm mới ngoài thành phố. Ông dừng chân tại Hàng Châu, thành phố giàu có và nổi tiếng, thích thú với hình ảnh kênh đào và thuyền bè như ở Venice.

'Hàng Châu thu hút Marco hơn bất kỳ nơi nào khác ở châu Á. Ông cảm thấy như đang ở một tương lai tuyệt vời, như trong những câu chuyện khoa học viễn tưởng về nha du hành thời gian. Tuy nhiên, cư dân địa phương không chào đón ông với tư cách là một người Tây đến từ Mông Cổ.'

Người dân Hàng Châu không hoan nghênh ông, xem ông như một tay sai của Mông Cổ, và từ chối chấp nhận ông là một người ngoại quốc.

Câu hỏi duy nhất làm cho tác giả tò mò là lý do Marco Polo đến và ở lại Hàng Châu một thời gian. Liệu ông đang thực hiện nhiệm vụ cụ thể nào từ Đại Hán, hay chỉ là một chuyến thăm thú đơn thuần? Trong nhật ký của Marco Polo và các tài liệu lịch sử, không có chi tiết nào cho thấy câu trả lời.

Sau những thất bại trong việc mở rộng lãnh thổ tại đảo Java và Đại Việt vào những năm 80 của thế kỷ XIII, triều đình nhà Nguyên bắt đầu lung lay và không ổn định. Niccolo Polo, Maffeo Polo và cả Marco Polo, bắt đầu thận trọng và tránh xa tiếp xúc với Đại Hán Hốt Tất Liệt. Laurence Bergreen phân tích rằng động lực khiến Marco Polo quyết định rời khỏi triều đình là do mưu mô trong cung điện, cũng như đam mê khám phá và chiêm ngưỡng thế giới. Lúc đó, Marco Polo bị Ấn Độ thu hút như một nam châm không cùng cực.

III. Ấn Độ

Marco Polo, một tín đồ Kitô, để đến được quê hương của Đức Phật bằng đường thuỷ phải đi qua vài khu vực của Indonesia, Ceylon (Sri Lanka ngày nay), một phần của châu Phi và nhiều hòn đảo với tên gọi lạ lẫm.

Những ghi chép của Marco tại Ấn Độ chủ yếu về sông Hằng và các vùng ven dòng chảy của nó. Ai đứng trước sông Hằng đều phải ngưỡng mộ vẻ đẹp mê hoặc mà nó mang lại, Marco cũng thế. Đây là dòng sông linh thiêng nhất trong đạo Hindu, với người Ấn và được coi là linh thiêng nhất trên thế giới theo tác giả Laurence Bergreen. Niềm tin vào tâm linh trong Marco cũng được củng cố, khi ông bắt đầu tìm hiểu về lịch sử của Đức Phật - một hình tượng mà trước đó ông gọi là 'ngẫu tượng'.

Khi Marco trở về từ Ấn Độ, hoặc nói đúng hơn là trở về từ thế giới không nằm dưới sự cai trị của Đại Hán, hoàng đế Nguyên đương thời đã bước vào thời kỳ già nua. Chàng thanh niên ngày nào, giờ đây đã 38 tuổi và đã sống 17 năm ở Mông Cổ, lòng sùng kính đối với Hốt Tất Liệt cũng dần phai nhạt. Laurence Bergreen giải thích sự thay đổi này:

Marco nhận ra rằng dù Hốt Tất Liệt, người cai trị mạnh mẽ nhất, chỉ là một phàm nhân, và hơn nữa, ông nhận ra rằng ông không có quyền lực tuyệt đối để chiếm đoạt mọi thứ trên thế giới.

Đại Hãn không thể ban phát sự tự do mà gia đình Polo mong muốn. Họ tổ chức một buổi yến tiệc để tiễn biệt, đánh dấu lần gặp cuối cùng giữa Marco Polo và Hốt Tất Liệt.

Dù con đường trở về Venice khác biệt so với khi họ đến Thượng Đô, gia đình Polo mất ba năm để trở về quê nhà sau hai thập kỷ xa cách.

Cảm nhận sau khi đọc về chuyến du hành xuyên Á.

Marco Polo không chỉ mô tả hành trình của mình, mà còn phân tích lịch sử kèm chứng cứ. Sách cuốn độc giả từng bước chân của gia đình Polo và mối quan hệ kỳ lạ giữa thương gia châu Âu và người lãnh đạo Mông Cổ.

Venice là cửa ngõ đến phương Đông giàu có và huyền thoại. Tác giả vẽ ra một thành phố quyến rũ và quan trọng về mặt thương mại. Gia đình Polo, như nhiều người dân Venice khác, là những doanh nhân tài ba. Trong khi đó, người châu Âu thường coi Mông Cổ như kẻ thù, một dân tộc đồng loại với quỷ dữ.

Những bài học lịch sử nước ta kể về thất bại hoàn toàn của Mông Cổ trong ba trận xâm lăng Đại Việt. Tướng giặc Thoát Hoan, con trai của Hốt Tất Liệt, được phong làm Trấn Nam Vương, nhưng danh tiếng chỉ là hư vô vì không thể khuất phục được phương nam. Về thế giới, sau khi nhà Đường diệt vong, Con đường Tơ lụa rơi vào ảm đạm, nhưng nhà Nguyên đã khôi phục nó và đưa đến thời kỳ hoàng kim.

Tác giả Laurence Bergreen mô tả rằng trên đường trở lại Thượng Đô, họ vẫn giữ tâm thế của các thương nhân tìm kiếm cơ hội kinh doanh. Dọc đường, có nhiều chi tiết về tôn giáo dù nhà Nguyên không ép buộc dân chúng theo tôn giáo nào, ngoại trừ việc trung thành với Đại Hãn.

Ai cũng biết để đi từ Trung Quốc qua Con đường Tơ lụa, phải vượt qua sa mạc Gobi với cát và gió là chủ đạo. Laurence Bergreen mô tả những ngày lang thang trên cát của đoàn người nhà Polo với rất nhiều nguy hiểm. Ngoài sa mạc, địa hình liên tục thay đổi với núi tuyết và thảo nguyên vô tận.

Marco Polo: Từ Venice đến Thượng Đô không chỉ là một cuốn sách thông thường, mà còn là một tiểu sử đậm chất. Mỗi trang sách chứa đựng vô số lời giải đáp cho những ai tò mò về hành trình huyền thoại này. Dựa trên kiến thức lịch sử, có thể thấy mọi thứ ở Mông Cổ vượt xa Venice, từ kinh tế, hệ thống thư tín đến cách tổ chức quản lý và công tác từ thiện, và dân tộc Mông Cổ không chỉ biết chinh phục bằng sức mạnh vũ trụ.

Khoa học ngày nay đã xác nhận ghi chép của Marco Polo về đời sống tình dục của hoàng đế Mông Cổ. Tạp chí Di truyền Con người của Mỹ đã công bố: 0,5% đàn ông trên thế giới là hậu duệ của Thành Cát Tư Hãn (ông nội của Hốt Tất Liệt) và gần một phần mười nam giới sống rải rác khắp các vùng lãnh thổ mà ông từng thống trị có nhiễm sắc thể Y giống nhau. Tác giả Laurence Bergreen cũng nhất trí với chi tiết này, vì các hoàng đế nói chung và Hốt Tất Liệt nói riêng, đều tin rằng sinh sản nhiều sẽ tạo ra nhiều con cháu, phản ánh ý chí thiên nhiên.

Điều đáng chú ý nhất là ghi chép của Marco Polo về Hàng Châu và kênh đào vĩ đại nhất hành tinh. Mọi người nhắc đến Trung Quốc không thể không nhắc đến Vạn Lý Trường Thành, nhưng ít người biết đến kênh Đại Vận Hà, mặc dù ý nghĩa và quy mô của nó không kém cạnh Vạn Lý Trường Thành. Còn về Hàng Châu, Laurence Bergreen nhắc lại nhiều lần rằng Marco Polo đã mô tả nơi này như thiên đường ở thế giới dưới.

Trong suốt cuốn sách, dễ dàng nhận thấy Marco Polo đã nâng cấp bản thân lên nhiều cấp độ, từ thương nhân lên cận thần của hoàng đế nhà Nguyên, rồi trở thành nhà thám hiểm, cuối cùng là người hành hương khám phá Phật giáo ở Ấn Độ. Dù thế nào, tinh thần thương nhân vẫn hiện hữu trong Marco Polo như ngọn lửa không ngừng cháy, điều này đã thúc đẩy ông khao khát trở về Venice.

Chuyến đi có kết thúc nhưng cuộc đời của Marco Polo thì chưa, tác giả Laurence Bergreen cũng đề cập đến cuộc sống của Marco cho đến khi qua đời.

Gần đây, một số phát hiện đã đặt ra sự nghi ngờ về tính xác thực của hành trình Marco Polo đã kể, thậm chí có giả thuyết cho rằng Marco có thể chưa từng đặt chân đến Trung Quốc. Dù vậy, những ghi chép của Marco Polo về Con đường Tơ lụa và các vùng đất khác đã góp phần vào tiến trình phát triển của địa lý, văn hoá và lịch sử nhân loại. Chính cuộc hành trình huyền thoại này đã giải đáp sự tò mò của con người hiện đại và hậu thế.

Dịch giả Đào Quốc Minh đã đóng góp tri thức một cách tận tình và nỗ lực, mang cuốn sách Marco Polo: Từ Venice tới Thượng Đô đến với độc giả Việt Nam. Thật sự phải khâm phục bản dịch tuyệt vời này!