[Tóm Tắt & Đánh Giá Sách] “Một Cái Nhìn Sâu Sắc Về Cuộc Sống”: Điểm Sáng Của Ký Ức

“Một lần, mẹ nói với con rằng mắt con là sự tạo vật cô đơn nhất của Chúa. Bởi vì quá nhiều điều trên thế giới đi qua mắt con mà chúng không giữ lại bất cứ điều gì. Mắt trong hốc, một mình một thế giới, còn không biết rằng có một vật khác giống con y hệt, chỉ cách đó vài phân, cũng đói khát và trống rỗng như con.”

Khi đọc cuốn sách này, tôi đã dừng lại nhiều lần, để ghi chép, để suy ngẫm, để đánh dấu những ý tưởng, những mảnh sáng mà Ocean Vuong đã ghi lại trong ‘một cái nhìn sâu sắc về cuộc sống’. Cuốn sách được viết dưới dạng những lá thư, những dòng tâm sự ngắn, những ghi chú vụn vặt hàng ngày của cậu bé Việt Nam trên đất Mỹ. Những lá thư không được sắp xếp theo thời gian, không gian hoặc bất kỳ quy luật trình tự nào. Chúng chỉ là những từ ngữ sắp xếp lại, không đều, không liên quan, ngẫu nhiên, như một thư ký trung thành của ký ức tác giả. Giống như Ocean Vuong đã viết cuốn sách này trong một khoảng thời gian rất dài, mỗi khi một mảnh ký ức bùng phát, anh sẽ lấy bút và tiếp tục viết những đoạn ký ức kế tiếp, không tuân theo bất kỳ trình tự nào, và từ đó, “Một cái nhìn sâu sắc về cuộc sống” ra đời.

I. Giới thiệu tác giả

Ocean Vuong (tên tiếng Việt: Vương Quốc Vinh, sinh ngày 14 tháng 10 năm 1988) là một nhà thơ, nhà tiểu thuyết người Mỹ gốc Việt. Anh sinh ra ở một nông trại ở ngoại ô Sài Gòn và theo gia đình đến Hartford, Connecticut (Mỹ) khi mới hai tuổi.

Một ngày, mẹ anh, một thợ làm móng sống, nói với một khách hàng về mong muốn đi biển, người này nói về 'đại dương' (Ocean trong tiếng Anh), gợi ý bà đổi tên con trai Vương Quốc Vinh thành Ocean Vuong.

Anh là người được trao học bổng Ruth Lilly / Sargent Rosenberg năm 2014 từ Tổ chức Thơ Ca, giành Giải thưởng Whites năm 2016 và Giải thưởng Eliot TS năm 2017 về thơ của mình. Cuốn tiểu thuyết đầu tay của anh, Một cái nhìn sâu sắc về cuộc sống, được phát hành vào năm 2019. Năm 2019, anh được trao Giải MacArthur Fellowship, còn được biết đến với tên gọi là 'giải thiên tài'.

Vương nhận bằng cử nhân Văn học Anh thế kỷ XIX tại Đại học Brooklyn, thuộc Hệ thống Đại học Thành phố New York, nơi anh học với nhà thơ và tiểu thuyết gia Ben Lerner. Anh đã đạt được bằng Thạc sĩ Fine Arts về Thơ từ Đại học New York.

Nhiều bài thơ và bài luận của anh đã được xuất bản trên nhiều tạp chí khác nhau, bao gồm Thơ, The Nation, Tri-Quarterly, Guernica, The Rumpus, Boston Review, Narrative Magazine, New Republic, The New Yorker, và The New York Times.

Cuốn sách đầu tiên của anh, Burnings (Sibling Rivalry Press), đã được chọn vào danh sách 'Over The Rainbow' năm 2011, danh sách những cuốn sách LGBT đáng chú ý của Hội Thư viện Hoa Kỳ. Cuốn sách thứ hai của anh, No (YesYes Books), đã được xuất bản vào năm 2013. Bộ sưu tập đầy đủ đầu tiên của anh, Bầu trời đêm với những vết nứt ra đi, đã được phát hành bởi Copper Canyon Press vào năm 2016; từ tháng 4 năm đó, nhà xuất bản đã in lần thứ hai. Cuốn tiểu thuyết đầu tiên của anh, Trên trái đất, chúng ta chỉ làm ngắn gọn (Một cái nhìn sâu sắc về cuộc sống), được xuất bản bởi Penguin Press vào ngày 4 tháng 6 năm 2019.

Hiện nay, Vương đang sống tại Northampton, Hampshire, Massachusetts, Hoa Kỳ và là giáo sư trong Chương trình MFA dành cho Nhà văn tại Đại học Massachusetts tại Amherst. Anh cũng là một thành viên của Hiệp hội Kundiman.

II. Giới thiệu về tác phẩm

“Nhìn sâu vào cuộc sống, ta thấy lòng rực rỡ” có 296 trang, viết dưới hình thức thư gửi của một người con tới mẹ, không tuân theo trình tự, không có mục lục. Cuốn sách kể về những kí ức tuổi thơ của một chàng trai Mỹ gốc Việt trong thời kỳ sống lạc nơi đất khách. Ocean Vuong sáng tác cuốn sách này dành cho người mẹ không biết chữ của mình, một điều đặc biệt và sâu sắc, gợi cảm và đầy suy tư. Những lá thư của “Chó con” (Little dog) gửi cho mẹ chủ yếu là những mảnh vụn kể về tuổi thơ, về những ngày trưởng thành, khám phá, ham muốn và mất mát của chàng trai. Đó là những lời thơ, đẹp như bức tranh hiện thực, được viết mềm mại đến nỗi cả những đau thương cũng trở nên lấp lánh, những tiếc nuối cũng biến thành một nút thắt dễ chịu. Giống như tên cuốn sách, những lá thư Ocean Vuong viết, những câu chuyện nảy ra từ ký ức của anh, chính là những lúc anh thấy mình “lung linh giữa cuộc sống”.

1. Những “lúc sáng ngời” ẩn sau nỗi đau

Đó là khi chàng trai trẻ ở xa quê hương, bé nhỏ và vô tư, viết rằng: “Mẹ ơi, con viết thư này để gần thêm mẹ - dù mỗi từ con viết ra đây là một từ xa cách mẹ hơn.”, là thời điểm anh bắt đầu viết cho người mẹ không biết đọc. Như thể anh đang đối mặt với những điều mà anh muốn đối diện, muốn chia sẻ những gì anh luôn muốn truyền đạt, nhưng rồi lại làm cho anh không thể đối mặt nhất. Anh viết cho mẹ, nhưng cách mà mẹ không thể hiểu, có lẽ là anh đang viết cho chính bản thân mình, một tâm trí luôn khao khát được thổ lộ, được đối mặt với chính mình qua mẹ?

Đó là khi cậu bé 7 tuổi nói với mẹ rằng “Mẹ không phải là quái vật”, nhưng thực ra anh đã nói dối. Người mẹ bị tâm lý suy sụp thường xuyên bị đánh đập thực sự là một quái vật. Nhưng Ocean Vuong không nghĩ rằng quái vật là điều gì đáng sợ. Một đứa trẻ 7 tuổi, hay một người lớn 27 tuổi, hoặc cả hai, hoặc tuổi tác chỉ là một nơi ẩn náu của thân thể, nghĩ rằng: “Làm quái vật cũng làm một dạng tín hiệu phản chiến, làm một ngọn hải đăng: vừa chỉ dẫn nơi ẩn náu, vừa cảnh báo nguy hiểm”

“Có lẽ việc đánh đập con là chuẩn bị cho nó để đối mặt với cuộc chiến. Là cách nói rằng sở hữu một trái tim không bao giờ đơn giản như trái tim phục vụ vâng lời cơ thể.”

Người mẹ đánh đập con, người con hiểu. Điều rực rỡ của cuốn sách không nằm ở cốt truyện và diễn biến, mà ở lời văn, ở cách nó mềm mại chạm vào tâm hồn chúng ta, ở cách một cậu bé 7 tuổi nghĩ rằng mẹ là quái vật, nhưng là một quái vật đầy yêu thương và nghiêm khắc, một quái vật không hề xấu.

“Mẹ ơi, mẹ là mẹ. Mẹ cũng là một phần của quá khứ đau buồn. Nhưng con cũng như vậy - đó là lý do con không thể quên mẹ. Đó là lý do con đã chọn hình ảnh cô đơn nhất và đặt mẹ vào đó.

Nhìn này.

Đó là lúc cậu bé 13 tuổi, lần đầu tiên kêu gọi mẹ dừng lại. Dừng lại chuỗi ký ức, ngừng trở thành một cơn ác mộng, ngừng vung tay đánh đập. Người mẹ dừng lại, và đó là lần cuối cùng.

Ocean Vuong viết: “Khi nào một cuộc chiến kết thúc? Khi nào con có thể gọi mẹ mà chỉ là gọi tên của mẹ, không phải là gọi những gì mẹ đã để lại?”

Một người mẹ với quá nhiều nỗi đau sâu thẳm trong quá khứ, một người phụ nữ sống lại những kí ức về tuổi thơ khó khăn, về nỗi đau của bạo lực gia đình, của sợ hãi về chiến tranh, về những vết thương từ bom đạn, đã dùng những nỗi lo sợ đó để truyền sang cho con. Để đứa con cảm nhận những vết thương, những đau đớn không tên của chính mình, một cách không kiểm soát, không thể kiềm chế. Nhưng rồi, người mẹ cũng dừng lại, bởi đứa con đã nói dừng lại sau bao lâu im lặng chịu đựng tổn thương từ mẹ. Vì đứa trẻ không muốn tiếp tục chịu đựng nỗi đau, và cũng không muốn nỗi đau đó lặp lại trong lòng người mẹ nữa.

“Mẹ, con lại gọi, từ hư vô, trở lại đi mẹ, ra đi mẹ.”

Đó là lúc chàng trai 17 tuổi tiết lộ sự thật cho mẹ.

“Con không thích con gái.

Con không muốn sử dụng từ tiếng Việt mang ý nghĩa xúc phạm - mượn từ tiếng Pháp pédé, viết tắt của pédéraste. Trong thời kỳ Pháp chiếm đóng, người Việt không có từ chỉ sự đặc biệt - bởi vì họ được nhìn nhận như mọi người khác, có cùng làn da và thịt, và cùng một nguồn gốc - và con không muốn giới thiệu phần của bản thân bằng từ ngữ mang tính phê phán. “

Và người mẹ, sau khi đã bình tĩnh hỏi con mình, với một nỗi lo sợ “người ta sẽ làm hại con”, lại bắt đầu kể một câu chuyện khác, thú nhận một sự thật khác. Và đứa con lúc đó, bỗng hiểu ra rằng

“Con nhận ra rằng mẹ con đang trao đổi sự thật, tức là đang cắt vào nhau.

Những sự thật giấu kín, những nỗi đau khi bộc lộ là như vết cắt cho đối phương, và cũng là những vết thương bên trong mình, những sự thật được trao đổi, những vết cắt vào lòng nhau, những đau đớn mà cả hai đều chịu đựng, là khi chúng ta được hiểu biết. Là có người chịu nỗi đau cùng mình, và mình chịu nỗi đau của người khác, là khi những vết thương giao nhau, nhưng cũng bảo vệ và an ủi lẫn nhau. Đó là cảnh giới của “rực rỡ”, của những thoáng ta cảm thấy mình tỏa sáng, như một bức tranh mặt trời trong bình minh. Đóa sáng đó quý giá, vì nó là ánh sáng từ bóng tối, sinh ra từ bóng tối, và rồi lại tan biến, rơi vào bóng tối.

Những lúc sáng ngời trong ký ức của Ocean Vuong, được “Một thoáng ta rực rỡ ở nhân gian”, mô tả như thế.

“Nếu cuộc đời mỗi con người chỉ là một phần nhỏ bé, so với lịch sử của hành tinh này, chỉ là một cái nhấp mắt, như mọi người thường nói, thì hãy là một sự rực rỡ, dù suốt từ khi chúng ta ra đời cho đến khi chết đi, chỉ là rực rỡ trong một khoảnh khắc”.

2, Nét màu nào trong ký ức “Một thoáng ta rực rỡ ở nhân gian”?

Nếu được hỏi, “màu sắc của bạn là gì?” thì câu trả lời của bạn sẽ là gì?

Màu của chúng ta, những vết thương của quá khứ đi qua chúng ta, vết nứt, sáng lên, tối đi, tô điểm cho ký ức, cho cả thể xác và tâm hồn của chúng ta với những tấm màu riêng biệt, để chúng ta là chính bản thân, để không ai có thể là chúng ta.

“Một thoáng ta rực rỡ ở nhân gian’ có những mảng màu khiến cuốn sách trở thành một thể hiện duy nhất, độc đáo, và là chính nó.

Đó là màu trắng ngà ngà, của bát cơm chan trà hoa nhài mà bà ngoại Lan cho “Chó con” ăn. Màu của sự giản dị, của những câu chuyện về chiến tranh, về gian khổ, về những năm tháng bom đạn, về sự mạnh mẽ, đắng cay, sợ hãi, hoảng loạn. Một màu thức uống dịu dàng, giản dị, nhưng mang trong đó ký ức về những ngày đau thương. Màu trắng ngà ngà của bát cơm chan trà hoa nhài là nơi chứa đựng sự yên bình từ bà ngoại, từ ký ức hiếm hoi của tuổi thơ, từ tình yêu thương được thể hiện bằng hương vị thanh mát ngọt ngào của trà. Nhưng đồng thời, màu sắc đó cũng là màu của những ký ức đau buồn trong câu chuyện, là màu của những nỗi ám ảnh sâu thẳm trong tâm trí bà ngoại. Màu trắng ngà ngà, của bát cơm chan trà hoa nhài mà bà ngoại Lan cho “Chó con” ăn.

Đó là màu tím thẫm, của những ngày đã qua, của một vết thương chỉ còn lại là một cảm giác đau nhói, của những ngày không có gì đặc biệt, không tốt cũng không xấu, của những ngày mà mọi thứ đều trôi qua. Màu tím, là sự kết hợp giữa màu tối và màu sáng, là một mảng màu trung lập, là một điều không gây vui vẻ, cũng không gây buồn bã, nhưng ít ra, nó đã đến, và ta đã trải qua.

“Mẹ có nhớ ngày vui nhất trong cuộc đời mình không? Thế còn ngày buồn nhất? Mẹ có bao giờ tự hỏi liệu niềm vui và nỗi buồn có thể hòa quyện vào nhau, tạo ra một loại cảm xúc màu tím thẫm, không tốt cũng không xấu, nhưng đáng nhớ chỉ vì mẹ không sống hẳn trong một thế giới? Hôm đó là một ngày màu tím - không tốt cũng không xấu, nhưng là một ngày ta đã trải qua.”

Đó là màu cam đào, như lòng trứng ốp la đã chín, của những chiều cậu trai 17 tuổi và Trevor ngồi bên nhau. Miếng bưởi chạm vào cổ họng, hơi gió chiều tà, hai cậu trai với quần áo bình thường, trên một cánh đồng đồi, cùng với mặt trời lung linh, im lặng dưới chân trời.

“Nhưng chắc mặt trời cũng không thấy vui. Vì nếu là mặt trời, cậu sẽ không bao giờ thấy được chính mình. Cậu cũng không biết mình ở đâu trên bầu trời đó.”

“Tớ nghĩ mặt trời cũng không thấy thú vị lắm vì nó luôn phải cháy.”

Đó là màu vàng, rơm rạ, thơm phức của buổi sáng trong kho, nơi cái đài nhỏ phát trực tiếp trận đấu bóng chày, và hai chàng trai tìm kiếm sắc màu của nhau.

“Mẹ có bao giờ cảm thấy màu sắc lan tỏa khi miệng của một chàng trai tìm thấy mẹ không? Nếu cơ thể chẳng là gì ngoài nỗi khát khao có một thân thể khác? Máu chảy về tim chỉ để bị đẩy ra, lấp đầy những con đường trống rỗng, những ống dẫn trước đó còn đâu, hàng dặm đường cần đi để đưa ta đến với nhau. Tại sao khi con vươn tay đến cậu, bàn tay lơ lửng giữa không trung, con lại cảm thấy như mình trở nên hơn hẳn khi đã chạm vào cậu?”

Các gam màu trong “Một thoáng ta rực rỡ ở nhân gian” là sự kết hợp giữa ánh sáng và bóng tối. Những vạch sáng rực rỡ, lấp lánh, khiến người ta mãi mãi lạc vào đó, để tan chảy trong cảm giác ngọt ngào, yên bình mà sáng lòa. Những vạch tối thăm thẳm, là những vạch ẩn sau vùng sáng kia, khi ta lạc bước ra khỏi vùng sáng, hoặc ta tự mình nhảy khỏi đó, để đến vùng tối, vùng của những nỗi đau, những ký ức hình thành quái vật, của những hoảng loạn thâm sâu trong tiềm thức, của những vết thương mở miệng biến thành những cái bóng u ám. Và giữa hai vùng sáng tối ấy, ta đi qua một gam màu, mà tôi chưa thể tìm ra tên, đó là màu của cô đơn. Sự cô đơn ngập tràn trong từng trang sách của Ocean Vuong. Len lỏi vào giữa những ký ức sáng tối và cả những ký ức không màu, nó biến cuốn sách thành một tác phẩm nghệ thuật đầy màu sắc, của ngôn từ, của những từ ngữ, và của những lời dịu dàng, làm hình thành nên sự cô đơn hiện hữu. Hình dạng đó biến hóa trong lòng mỗi người đọc, trở thành một cái gì đó đặc biệt, duy nhất với từng người, về màu sắc của “Một thoáng ta rực rỡ ở nhân gian”.

III. Kết luận cho tác phẩm

Một tác phẩm thơ, dễ thương và buồn, “Một thoáng ta rực rỡ ở nhân gian” mang lại cho người đọc một sự hấp dẫn. Một sự hấp dẫn giống như khi hút một điếu thuốc, cảm giác lan tỏa, đầy đặn, và một hơi thở nhẹ nhõm, thư thả, nhưng u buồn, của những điều đã qua đi. Tác phẩm là một bức tranh của từ ngữ, của những chiếc cung cấp, những mô tả làm cho chúng ta ngạc nhiên bởi sự linh hoạt, khéo léo và đẹp đẽ của ngôn từ, của cách diễn đạt. Khi bước vào tác phẩm, ta như bước vào một cuộc phiêu lưu, nơi ta mò mẫm và khám phá những câu chữ, chìm đắm vào chúng, để hiểu chúng, để hít thở không khí mà chúng mang lại, để chúng mở ra những cánh cửa cảm xúc của ta, chạm vào trái tim ta. Cuốn sách mang đến cho độc giả những nỗi buồn hoang mang, những nỗi buồn được vẽ bằng những đường nét rực rỡ, và những đường nét rực rỡ được mô tả bằng ngòi bút đầy xúc cảm.

Có lẽ không ai có thể diễn đạt đúng đắn nhất về cuốn sách này đối với người khác, vì chỉ khi thực sự cầm cuốn sách, chạm vào những câu chữ, đắm chìm vào câu chuyện của tác giả, mỗi người mới có thể tìm được cảm giác riêng của mình.

Nếu bạn mê đẹp, mê cách từ ngữ mở ra một thế giới, hãy dấn thân vào thế giới của Ocean Vuong với “Một thoáng ta rực rỡ ở nhân gian”.

Tóm tắt bởi: Minh Khuê

Hình ảnh: Hà Vy