[Tóm Tắt & Đánh Giá Sách] 'Mùi Hương': Câu Chuyện của Một Con Người

Một kẻ ngoại lai lạ thường – tôi thường gọi là Jean-Baptiste Grenouille như vậy. Vì hắn được sinh ra để phải cô độc, tồn tại mà không có mặt trong bất kỳ cộng đồng nào của con người.

Hắn đến với thế giới với sự từ chối từ phía mẹ, hắn lớn lên với sự từ chối từ tất cả các người mẹ nuôi và người cha hào hiệp nhất. Hắn sống cô độc, không có khả năng giao tiếp cơ bản, không nhận ra giá trị của đạo đức và phẩm hạnh, hắn không tìm thấy một chỗ dừng chân nào trong xã hội này.

Mẹ hắn bỏ rơi hắn như bỏ bùa một con cá thối đã mắt, như với tất cả anh chị em khác của hắn mà bà từng bỏ rơi, dưới gầm bàn, giữa chợ cá “bị bao phủ bởi một mùi hôi mà con người văn minh ngày nay không thể hiện hình dung nổi.”

“Mẹ của Grenouille ước cho mọi sự nhanh chóng kết thúc. Đến khi phải rặn, chị ngồi xổm dưới bàn làm cá, đẻ ngay đấy như bốn lần trước và cắt rốn sinh vật mới đẻ bằng con dao làm cá. Rồi thì vì cái nóng và mùi hôi, thực tế chị không ngửi thấy gì cả, chỉ cảm thấy điều gì đó khó chịu, làm chìm vào như ở trên một cánh đồng hoa huệ tây hay trong căn phòng hẹp có quá nhiều hoa thuỷ tiên, chị ngất đi, ngã vật qua bên kia, trượt từ dưới bàn xuống đường, nằm lăn ra, tay vẫn nắm con dao.”

Trong một bối cảnh Paris tươi đẹp được miêu tả như “nơi hôi thối nhất toàn vương quốc,” Jean-Baptiste Grenouille ra đời, kêu lên tiếng khóc đầu tiên và cũng là tiếng chuông báo tử cho người phụ nữ dám giết hại con của mình. Đó như lời ngôn sứ cho số mệnh mà hắn phải gánh chịu – mang cái chết đến mọi nơi.

Grenouille không chỉ là biểu tượng của cái chết, của sự khác biệt, mà hắn cũng đại diện cho sự cô độc. Hắn gợi lên mọi cảm thông và sự thương cảm mà con người có thể dành cho một kẻ sát nhân, chỉ vì hắn khiến họ tỉnh giấc với nỗi sợ hãi vô hình, với cuộc sống bị bỏ rơi bởi đồng loại.

Không thể sống như một người bình thường cũng là một bi kịch.

Tôi luôn suy nghĩ về việc hắn mang theo một khả năng đặc biệt – không biết nên gọi là “khả năng” hay đơn giản là một sự phát triển vượt trội, là một món quà từ trời ban hay là sự trừng phạt từ Đấng tạo hóa, hay có thể chỉ là một biến đổi di truyền nào đó mà nếu biết cách sử dụng, chắc chắn hắn đã có một cuộc sống khác.

Cá nhân tôi, tôi đánh giá Grenouille là một người mắc bệnh tự kỷ với hội chứng Savant (tạm dịch: Hội chứng Thiên tài), những người mắc bệnh này thường có những dấu hiệu của một bộ nhớ phi thường, và ở đây, trong trường hợp của hắn, là trí nhớ về mùi hương.

Ồ, Grenouille đã tạo ra cả một thế giới mùi hương trong đầu mình, mọi con người, động vật hay thậm chí cả cây cỏ và vật dụng đều được phân loại và sắp xếp theo mùi hương của chúng. Thế giới của hắn sống động và đa dạng với tất cả các loại mùi trên thế giới mà hắn đã từng ngửi được, hắn nhìn thấy mọi thứ dưới hình thức của mùi hương thay vì khuôn mặt, biểu hiện, hình dáng hay trang phục.

Đó không phải là một món quà hoàn toàn, đó là một căn bệnh, một lời nguyền chính xác hơn.

Đi kèm với một khả năng đặc biệt về mặt khứu giác, hắn lại gặp khó khăn trong việc giao tiếp và sử dụng ngôn ngữ, và nếu ta giả định rằng Grenouille chỉ đơn thuần là một người tự kỷ, thì việc hắn mắc phải rối loạn ngôn ngữ, một dấu hiệu thường đi kèm với tự kỷ, thì điều đó cũng là điều bình thường.

Với rối loạn này, những người bệnh thường chỉ đơn giản sao chép về ngôn ngữ, con số chứ không phải thực chất giao tiếp. Họ chỉ có thể hiểu những điều rất đơn giản, nhưng với những điều phức tạp, họ không thể.

“Nó ít khi dùng đến động từ, tính từ và từ chêm. Ngoài “có” và “không” – mà sau này nó mới nói – nó chỉ dùng danh từ, chính xác hơn là tên riêng của từng vật, cây cỏ, động vật, người cụ thể và cũng chỉ khi mùi của những vật, cây cỏ, động vật và người này thống trị nó.”

“Các từ trừu tượng, những khái niệm về đạo đức và luân lý đặc biệt là quá khó đối với nó. Nó không thể nhớ, và thường dùng sai, như công lý, lương tâm, thượng đế, hân hoan, trách nhiệm, khiêm tốn, biết ơn, vv… những khái niệm này dành để chỉ điều gì thì đối với nó mãi là bí ẩn.”

Chính bởi môi trường sống thiếu thốn, cùng với một thời đại khi “tự kỷ” hay “rối loạn chức năng” là một điều quá khó hiểu và xa vời, thì rõ ràng Grenouille trở thành một kẻ lạc loài dị biệt. Không ai hiểu hắn, và hắn cũng không hiểu ai.

Nếu như Shaun Murphy từ The Good Doctor (tạm dịch: Bác sĩ thiên tài) có thể trở thành một bác sĩ xuất sắc và nổi tiếng, thì chắc chắn trong một thế giới khác, nếu Grenouille được chăm sóc và quan tâm đúng cách, thì hắn đã có thể trở thành một nhà sáng tạo nước hoa tài năng, thay vì là một tên sát nhân, một kẻ tử tù, đau khổ và tuyệt vọng vì mong muốn được chấp nhận và yêu thương.

Câu hỏi lớn mà tôi đặt ra sau khi đọc xong cuốn sách là vì sao Grenouille lại chọn cái chết như một giải pháp, ý nghĩa của điều đó là gì?

Mọi thứ trở nên khó hiểu kể từ khi Grenouille bắt đầu thu thập mùi hương từ các cô gái trinh tiết, biến chúng thành nước hoa đặc biệt. Nhưng tại sao lại là họ? Tại sao lại là con người thay vì hoa, cây cỏ hay động vật? Và tại sao hắn lại muốn làm điều đó, nếu mục đích chỉ để bổ sung thêm vào bộ sưu tập mùi hương mà hắn yêu thích?

Tôi luôn có cảm giác rằng Grenouille mang một sự khinh thường vô hình với con người, điều đó được thể hiện qua mọi cách hắn đối xử với họ, từ việc coi thường sự sống của các cô gái đến sự sợ hãi chỉ khi bị kết án tử hình – điều duy nhất có thể làm hắn sợ là người khác sẽ ngăn cản hắn tạo ra nước hoa mà hắn muốn.

“Vì mùi thơm là anh em ruột của hơi thở. Nó đi theo hơi thở vào cơ thể, không thể nép sau khi họ muốn sống. Mùi thơm xâm nhập vào trái tim họ, quyết định rõ ràng về tình cảm hay sự khinh bỉ, ghê tởm hay thích thú, yêu hay hận. Ai nắm được mùi thì sẽ chiếm được trái tim của người.”

Grenouille ngồi thư giãn hoàn toàn trên ghế nhà thờ Saint-Pierre, mỉm cười. Hắn không hề mê muội khi lập kế hoạch chiếm đoạt con người. Ánh mắt hắn không phản chiếu sự điên cuồng, khuôn mặt hắn không hề biểu lộ bất kỳ dấu hiệu nào của loạn trí. Hắn không mất đi lý trí. Hắn tỉnh táo và thoải mái khi tự hỏi tại sao hắn lại muốn như vậy. Hắn trả lời rằng vì hắn độc ác, hoàn toàn độc ác. Hắn mỉm cười và cảm thấy thỏa mãn. Hắn trông như một người hạnh phúc bất kể thế nào.”

Xung quanh hắn là những con người chán nản và thâm mưu, những ánh mắt hướng về hắn đầy nỗi sợ hãi, kì thị, ghê tởm, điều duy nhất mà họ công nhận ở hắn là tài năng mà họ có thể tận dụng. Hắn như một ác quỷ, mọi giao dịch với hắn đều khiến họ phải trả giá đắt, thường là cả mạng sống.

'Quả thật suốt mấy năm ấy không ngày nào ông không bị đeo đuổi bởi một cái ý nghĩ không vui rằng rồi ông sẽ phải đền bù bằng cách nào đó cho sự giao du với gã. Ước gì được trôi chảy, ông không ngớt lo âu cầu khẩn, ước gì mình có thể gặt hái được sự thành công của việc mạo hiểm này mà không phải đền bù gì! Ước gì mình thành công! Điều tôi làm không đúng thật đấy nhưng Chúa sẽ nhắm mắt làm ngơ, chắc chắn Người sẽ làm ngơ! Trong đời tôi Người đã từng trừng phạt nặng nề nhiều lần mà chẳng vì lý do gì cả  thì nếu lần này Người có thái độ làm hoà thì cũng đúng thôi. Tôi đã làm tội gì nào, nếu như quả đó là tội? Cùng lắm là tôi đã hơi vượt quá điều lệ của phường hội qua việc tôi lợi dụng cái năng khiếu tuyệt vời của một thằng thiếu kinh nghiệm và nhận năng lực của gã làm của tôi. Cùng lắm là tôi đã đi trệch một ít khỏi cái con đường mòn truyền thống đầy tư cách của ngành thủ công. Cùng lắm là hôm nay tôi đã làm cái mà tôi lên án ngày hôm qua. Thế đã là tội ác chưa?'

'Baldini đã thực sự phải trả giá cho việc giao dịch với quỷ dữ, bằng chính tính mạng mình, cũng giống như bà vú ngày nào đã cho Grenouille những giọt sữa mẹ nóng hổi để đổi lấy vài đồng tiền, hay chính mẹ hắn – người đã cho hắn hình hài và mạng sống sau những cuộc giao hoan mà đến bà còn chẳng biết cha hắn là ai. Đó là Grenouille, một đứa trẻ tự kỷ, một con quỷ, một kẻ ngoại lai dị hợm cô độc.'

'Hắn nhìn xuống con người như những thứ mùi thấp kém, thứ mùi hôi hám và chen chúc đến khó chịu.'

''Gã thấy xa cách con người là giải thoát hay nhất […] gã không chịu nổi mùi toát ra từ những nông phu đang cắt vụ cỏ đầu tiên trên đồng cỏ. Gã sợ hãi tránh những đàn cừu, không phải sợ lũ cừu mà để tránh mùi người chăn cừu […] Grenouille càng quen với cái không khí trong lành bao nhiêu thì gã càng nhậy cảm bấy nhiêu với cái mùi người có lần ào đến bất ngờ, hoàn toàn không chờ đợi, kinh tởm như mùi phân bón.''

'Và hắn căm thù con người bằng tất cả thứ cảm xúc và ngôn ngữ mà hắn không biết cách dùng.'

''…trước hết gã gọi hồn những mùi đầu tiên nằm xa lắc, xa lơ, cái mùi thù địch ẩm ướt trong phòng ngủ ở nhà Madame Gaillard, cái mùi da khô đét của bà, cái mùi chua như giấm của cha Terrier, mùi mồ hôi ấm tình mẫu tử của chị vú Bussie hớt ha hớt hải, mùi xác chết ở Cimetìere des Innocents, mùi chết chóc của mẹ gã. Gã lặn ngụp trong ghê tởm và thù ghét, tóc dựng đứng vì nỗi khiếp sợ đầy khoái cảm […]Như thể một cơn giông, gã đè bẹp những cái mùi cả gan lăng mạ cái mùi cao quý của gã. Gã quật chúng tới tấp như mưa đá quật đồng lúa, như một cơn bão, gã nghiền nát cái lũ hèn hạ ấy và nhận chìm chúng trong trận đại hồng thuỷ của nước cất để tẩy uế. Sự thịnh nộ của gã chính đáng bao nhiêu thì sự báo thù của gã ghê gớm bấy nhiêu.''

'Thế nhưng, với sự chán ghét, khinh thường, căm thù dó với con người, tôi vẫn thấy cái sự khao khát được hòa nhập, được chấp nhận, được yêu thương trong hắn, vì hẳn là người ta sẽ không tự dưng mà căm ghét thứ gì trừ khi họ không có được nó.'

'Bắt đầu bằng việc kết thúc mạng sống của cô gái xấu số đầu tiên, hắn ngộ ra thứ mùi độc nhất, tinh khiết nhất đến từ nhân loại mà hắn căm ghét, thứ mùi mà có thể khiến một cái mũi 'nhậy cảm bậc nhất' như hắn không thể soi mói ra một chút nào hôi hám của sự nghèo nàn và dơ bẩn, thì đây chắc chắn là thứ mùi phù hợp nhất để khoác lên hắn, để mang lại cho hắn sự yêu thích từ đồng loại. Nhưng dĩ nhiên chỉ mình nó là không đủ, chỉ một người thì không đủ, không đủ để người ta chỉ cần ngửi lấy là sẽ bỏ qua cho nhân hình, vị thế và vẻ ngoài của hắn. Hắn cần nhiều hơn thế nữa.'

'Điều đó sự lý giải vì sao nạn nhân đều là con người rồi đấy, vì phải là con người thì mới thu hút con người bằng mùi hương của cơ thể và xác thịt được.'

'Điều đấy dẫn dắt chúng ta đến câu hỏi tiếp theo: Vì sao chỉ có mỗi phụ nữ.'

'Câu này khó, rất khó. Nó khiến tôi mất vài năm tìm hiểu và suy nghĩ, kết hợp một chút khoa học cùng lý luận cá nhân.'

'Bằng nhiều nghiên cứu từ sau năm 1970, người ta phát hiện ra ở con người có một loại hormone tiết ra theo mùi mồ hôi được gọi là Pheromone, nó tạo ra mùi cơ thể tự nhiên, một thứ mà Grenouille hoàn toàn không có. Nó đóng vai trò lớn trong việc khiến đồng loại nhận ra nhau cũng như giao tiếp với nhau ở một số loài động vật. Và ở con người, thì thứ pheromone đấy dường như đặc biệt nổi trội hơn ở phụ nữ. Nó liên quan tới các chức năng bên trong cơ thể họ như chu kỳ kinh nguyệt và khả năng ảnh hưởng đến mọi người xung quanh như sự liên kết giữa người mẹ và những đứa trẻ sơ sinh, sự ảnh hưởng tới chu kỳ kinh nguyệt giữa những người phụ nữ sống cùng nhau, giữa những người phụ nữ và đàn ông đang trong mối quan hệ yêu đương. Pheromone ở phụ nữ là thứ tác động tới tất cả mọi điều xung quanh họ.'

Bây giờ, tôi sẽ giả sử như Grenouille có khứu giác siêu việt tới mức hắn không chỉ nhận biết những mùi thơm nổi bật nhất mà hắn còn có thể phân biệt được các tín hiệu hóa học giữa các cá thể cùng loài. Điều này giải thích tại sao hắn có thể nhận ra được 'hương thơm tinh túy nhất' ở những cô gái tầng lớp, một cách không phụ thuộc vào vẻ đẹp hay xã hội. Những gì hắn ngửi thấy không phải là mùi bên ngoài họ như mùi thối của cuộc sống hay mùi thơm của xà phòng, mà là toàn bộ những gì họ tỏa ra, những điều tạo nên bản chất con người họ. Và Grenouille muốn dùng nó để tạo cho mình một vẻ ngoài hoàn hảo, tinh tế nhất.

Cho đến khi hoàn thành được sản phẩm nước hoa tuyệt nhất của mình, Grenouille có cơ hội sử dụng nó lần đầu tiên, ngay trong buổi hành quyết của hắn. Và hắn thu được thành quả xứng đáng với sự cống hiến của mình.

Tôi cảm thấy hắn rất đáng thương, vì hắn cho rằng tất cả nỗ lực của mình đã dành để phục vụ cho thù hận của con người, và hắn kết luận rằng mọi thứ chỉ vì sự tàn ác của hắn mà ra. Tôi nhận ra sự thất vọng mà hắn gặp phải khi thu hoạch thành quả mình đã trồng.

Đáp lại mùi hương mà hắn đã trả giá bằng cả quảng trường hành quyết biến thành một sự lừa dối tập thể, một sự lộn xộn, sự thả hồn, và mất lý trí. Không ai hiểu vì sao họ làm như vậy, không ai biết họ đang làm gì, họ chỉ xung đột và nô lệ sau mùi hương tội lỗi. Ồ, tôi đã nói pheromone có vai trò quan trọng trong việc kêu gọi bạn tình chưa? Bây giờ bạn đã hiểu rồi.

Tôi nhận ra rằng Grenouille cũng chỉ là một con người bình thường – hắn có thể bất thường trong suy nghĩ, nhưng hệ thống cảm xúc của hắn vẫn hoạt động như một con người bình thường. Và liệu chúng ta, những con người bình thường, với cuộc sống bình thường và suy nghĩ bình thường, sau những nỗ lực hòa nhập cộng đồng, liệu chúng ta có nhận ra rằng cộng đồng mà chúng ta muốn hòa nhập không khác gì một đám người mù quáng, dễ bị lừa và chỉ là nô lệ của hormone; những người mà dù ta có trở thành như họ, thì chúng ta vẫn không thể có được cảm giác yêu thương hay sự ấm áp của một vòng tay, liệu chúng ta còn muốn hòa nhập với họ không?

Bạn có thể nghĩ rằng cách hắn chọn để kết thúc cuộc sống là một biểu tượng của tinh thần tự do, vì hắn đã thành công trong mục tiêu chế ngự con người của mình, nên không còn điều gì để hắn khao khát. Điều đó cũng không sai, chắc chắn là đúng một phần. Nhưng tôi bị ám ảnh bởi khoảnh khắc hắn trở về nơi hắn sinh ra, với tất cả những giọt nước hoa hắn đã dành bao nhiêu công sức tạo ra, đứng giữa đám đông để họ xé nát hắn như những người vô gia cư vì một miếng ăn nóng bỏng, để họ đùa giỡn với hắn như bầy sói tìm mồi và nhai nhấm thịt da hắn, cho đến khi họ nuốt trọn vào bụng thành quả của một buổi đi săn xứng đáng. Nhưng không, Grenouille không hài lòng với thành quả của mình như vậy.

Thay vì vậy, hắn tuyệt vọng, bất lực và bị giằng xé bởi mong muốn vẫn được hòa nhập nhưng lại căm thù những kẻ mà hắn muốn hòa vào. Và bằng cách “trở thành một phần của họ” như nghĩa đen, tôi nghĩ Grenouille đã tìm ra cách xoa dịu sự giằng xé trong tinh thần của mình. Hắn sẽ trở thành “một con người đúng nghĩa” bằng việc biến thành bữa ăn, chất dinh dưỡng, máu thịt và nguồn sống của họ, nhưng hắn sẽ tan biến khỏi thế giới này, trở thành một sự tồn tại vô hình – như chính bản chất của các loại mùi hương. Hắn sẽ chỉ còn thoang thoảng đâu đấy trong không khí cho đến khi mọi thứ mùi ngồn ngộn khác của nước cống, của rác thải, của đường xá, của con người lấp đầy lên thứ không khí nơi hắn đã ra đi. Hắn sẽ hoàn toàn tan biến như cách mà mọi loại nước hoa khác tan biến. Đó là cách mà hắn đã chọn.

Tôi không sợ Grenouille, hay thông cảm quá sâu sắc cho hắn sau khi nhận ra sự khốn cùng và tuyệt vọng này. Nó là những cảm xúc con người nhất, nó khiến Grenouille trở nên bình thường nhất. Cái suy nghĩ khát khao được hòa nhập vào thế giới, nhưng lại không muốn trở thành ai trong họ, là thứ mà quá nhiều con người ngày nay phải vật lộn để sống cùng. Chúng ta thấy mình như một kẻ ở ngoài luồng cuộc sống, chúng ta mong ước được trở thành một phần của đám đông, nhưng chúng ta chán ghét việc bị đánh đồng và trở thành một ai khác. Chúng ta mắc kẹt trong những suy nghĩ của chính mình và trở nên căm thù bản thân.

Lối thoát cho điều ấy, ngược lại, tôi mong nó là một điều gì khác so với cái chết. Bởi cũng giống như Grenouille, cái chết không mang lại giải pháp cho sự tồn tại của chúng ta, mà nó chỉ thổi bay sự tồn tại đó, như cơn gió xóa nhòa một mùi hương.

Grenouille mang đến những cơn đau thầm kín nhất, khó hiểu nhất của nhân loại, như một bệnh trạng của tinh thần và tâm lý, cái chết của hắn làm tôi đau khổ một thời gian, và một phần là thanh thản. Tôi nghĩ trong bối cảnh đó, không một xã hội nào đủ sức chứa chấp cũng như thỏa mãn được sự khốn khổ trong Grenouille. Nhưng với chúng ta thì không, sẽ luôn có lối thoát khác, và nhiều lối thoát khác cho chúng ta, để sống một cách trọn vẹn và không cô độc.

Tóm tắt bởi: Khánh Vy - MyBook

Hình ảnh: Khánh Vy