[Tóm Tắt & Đánh Giá Sách] 'Tâm Lý Học Về Tiền': Những Câu Chuyện Tiền Bạc Kể Về Tâm Lý Con Người

Tiền và tâm lý học là hai yếu tố vốn đi kèm với con người từ xa xưa đến hiện nay. Dù trước đây ta không hiểu rõ về mối quan hệ giữa chúng. Vậy tiền và tâm lý học có mối liên hệ như thế nào? Hãy cùng khám phá qua cuốn sách này. Gần đây, tâm lý học đã lan rộng và ảnh hưởng đến nhiều lĩnh vực khác nhau. Người ta nói nhiều về tâm lý học, từ tâm lý tội phạm đến tâm lý tư pháp, hay các khái niệm như thao tác tâm lý, tâm lý quản lý, ... Tiền - một khái niệm quen thuộc trong cuộc sống hàng ngày, xuất hiện từ rất lâu và chưa có một nghiên cứu cụ thể, nhưng ước tính những đồng tiền kim loại đầu tiên xuất hiện vào khoảng 600 năm trước Công Nguyên. Tiền là phương tiện trao đổi phổ biến trong xã hội, đại diện cho các loại tài sản - và có thể được biểu hiện dưới bất kỳ hình thức nào. Pháp luật coi tiền là biểu hiện của tín dụng từ nhà nước - tức là lòng tin của công dân vào chính phủ khi họ sử dụng đồng tiền đó. Vì vậy, việc tiền - một thực thể vật chất đa dạng về hình thức - có mối quan hệ chặt chẽ với tâm lý học - một lĩnh vực liên quan đến ý thức và hành vi của con người, là điều khó hiểu.

Tâm lý học về tiền - không giống như nhiều người nghĩ khi chỉ nhìn vào tiêu đề - không phải là một cuốn sách hướng dẫn cụ thể về cách kiếm tiền hoặc làm giàu. Nếu bạn đang tìm kiếm một cuốn sách như vậy, tôi khuyên bạn nên tìm đọc về đầu tư hoặc tài chính chuyên sâu. Cuốn sách này giống như một chiếc la bàn trong lĩnh vực tiền bạc và tâm lý; những ý tưởng trong sách là hướng dẫn tuyệt vời cho bạn trong việc quản lý tiền bạc và tài chính của mình trong suốt cuộc đời, nhưng việc kiếm tiền là một câu chuyện cá nhân của mỗi người và mỗi người có cách riêng để làm điều đó.

Bây giờ, chúng ta hãy tìm hiểu về mối quan hệ giữa tiền bạc và tâm lý. Tiền bạc là yếu tố cần thiết để duy trì cuộc sống, và dù bạn có yêu thích hay không, không thể phủ nhận: bạn cần tiền. Do đó, tiền bạc ảnh hưởng đến cuộc sống của chúng ta - trực tiếp và gián tiếp theo nhiều cách khác nhau. Mọi người có thể làm bất cứ điều gì với tiền: kiếm tiền, sử dụng tiền, rửa tiền, ... Có điều bạn có biết không, mọi hành vi liên quan đến tiền đều mang tính chất phức tạp và khó dự đoán, tương tự như tâm lý con người. Đều phức tạp và khó lường như vậy. Tôi không chắc liệu đây có phải là lý do mà tác giả đưa ra tiền bạc và tâm lý học liên quan nhau như vậy không. Ý tôi là có lẽ tâm lý học và tiền bạc có mối quan hệ chặt chẽ hơn chúng ta nghĩ đến. Chính xác, không ít, Morgan Housel đã nói:

Tiền bạc là cơ sở của cuốn sách này là việc kiếm tiền không chỉ phụ thuộc vào mức độ thông minh mà còn phụ thuộc rất nhiều vào cách bạn hành xử. Và hành vi này không dễ dàng học hỏi, ngay cả đối với những người thông minh. Một thiên tài mất kiểm soát có thể trở thành một thảm họa tài chính. Ngược lại, điều ngược lại cũng đúng. Người bình thường không có kiến thức về tài chính cũng có thể giàu có nếu họ có một số kỹ năng không liên quan đến trí thông minh thông thường.

Cuốn sách này sử dụng các câu chuyện ngắn để chúng ta nhận ra rằng đôi khi chúng ta đã bỏ qua các yếu tố cá nhân và tâm lý khi sử dụng các phương pháp tính toán tiền bạc. Chúng ta không nhận ra rằng tâm lý và hành vi của con người đóng vai trò quan trọng như thế nào trong các vấn đề về tiền bạc cho đến khi chúng ta quay đầu lại và xem xét kỹ lưỡng thông qua nhiều ví dụ hoặc qua một khoảng thời gian dài hơn.

Tổng quan về cuốn sách này là một bài học về những hiểu lầm thường gặp về tiền bạc và đầu tư, nhưng mỗi bài học không được truyền đạt thông qua con số hay công thức toán học, mà thông qua câu chuyện về con người: có thể là người vô danh hoặc những danh nhân nổi tiếng thế giới - họ đã làm gì với tiền của họ? Kèm theo những câu chuyện đó là những bài học rút ra, tóm tắt trong mỗi chương để giúp chúng ta so sánh, kết luận và rút ra những bài học quý báu. Đặc biệt trong cuốn sách này, tác giả sử dụng những yếu tố về tâm lý và hành vi của con người để thảo luận về cách chúng ta đối xử với tiền bạc - một điều không phải ai cũng nói về các phương pháp hoặc phân tích đầu tư, dù có hàng trăm nghìn cuốn sách dạy chúng ta về chiến lược đầu tư, nhưng chưa bao giờ có một cuốn sách nào dạy chúng ta về cách suy nghĩ, hành vi hoặc cảm xúc trong việc đầu tư.

Học hỏi và viết về cuộc khủng hoảng tài chính, tôi nhận ra rằng ta có thể hiểu sâu hơn về nó thông qua góc nhìn của tâm lý học và lịch sử, chứ không phải từ tài chính.

Để hiểu rõ tại sao mọi người lại vướng mình vào nợ, bạn không cần nghiên cứu về lãi suất; bạn cần tìm hiểu về lịch sử của lòng tham, sự lo lắng và lòng lạc quan. Để hiểu tại sao nhà đầu tư bán ra khi thị trường đi xuống, bạn không cần phải tính toán lợi nhuận kỳ vọng trong tương lai; bạn cần suy nghĩ về nỗi đau khi nhìn thấy gia đình và tự hỏi liệu đầu tư của bạn có ảnh hưởng đến tương lai của họ không.

Sự may mắn và rủi ro

Rủi ro và may mắn là hai đường thẳng song song, đặc biệt là với tiền bạc, đôi khi chúng chỉ cách nhau vài milimet và không thể chắc chắn có thể nhận diện chúng. Điều này làm cho mọi quyết định trong cuộc sống không thể dựa vào nỗ lực của bạn. Tuy nhiên, chúng ta thường không chú ý đến điều này, chúng ta có xu hướng bỏ qua. Thực tế là chúng ta thường quy cho thành công của người khác vào may mắn - điều này khiến chúng ta cảm thấy ít ghen tỵ hơn. Nhưng khi đánh giá bản thân, việc gán may mắn cho thành công của mình khiến chúng ta khó chấp nhận. Đó là lý do chúng ta thường loại bỏ yếu tố may mắn và rủi ro khỏi nhận thức của mình về tiền bạc hoặc thành công. Morgan Housel đã kể về câu chuyện của Bill Gates, được chọn ra từ 300 triệu người trẻ trên thế giới vào thời điểm đó, với cơ hội thành công là 1 trên 300, nhưng may mắn đã ở về phía anh ấy; điều tương tự không xảy ra với Kent Evans - một người bạn được đánh giá thông minh như Bill - mất trong một tai nạn leo núi có tỷ lệ tử vong khoảng 1 trên một triệu.

Do đó, không thể hoàn toàn đánh giá mọi thành công hay thất bại chỉ từ bản thân, bởi ngoài yếu tố rủi ro hay may mắn, còn có nhiều vấn đề khác như lượng thông tin tiếp nhận, sự kiện cuối cùng xảy ra, hay tổ hợp gây nhiễu. Cho nên, không nên vội vàng đánh giá người khác mà không chú ý đến bối cảnh xung quanh.

Tóm lại, phần kết luận của chương này cho thấy chúng ta nên tập trung vào các ví dụ tổng quát hơn là các thành công cụ thể, như Bill Gates, Warren Buffett,... Chúng ta đã đọc rất nhiều sách viết về sự thành công của họ, nhưng ít có cuốn nào đề cập đến những thất bại của họ hoặc yếu tố may mắn, rủi ro đã ảnh hưởng đến họ. Theo một nguyên tắc của Morgan: “Kết quả càng khắc nghiệt, bạn càng ít có khả năng áp dụng những bài học của nó vào cuộc sống của mình, vì càng nhiều khả năng kết quả bị ảnh hưởng bởi may mắn và rủi ro.”

Riêng > Hợp lý.

Khi nói đến hợp lý, chúng ta thường nghĩ đó là những kết luận có căn cứ khoa học hoặc ít nhất có thể được chứng minh bằng cách nào đó. Tuy nhiên, tính hợp lý có phần nghiêng về góc nhìn và cảm xúc cá nhân. Vậy tại sao tác giả khuyên người đọc hướng đến lựa chọn cảm tính hơn là sự chắc chắn về tính hợp lý, nhất là trong vấn đề tiền bạc khi đôi khi đòi hỏi sự chính xác đến lạnh lùng. Theo sách và nghiên cứu y khoa, sốt là một cơ chế bảo vệ và cảnh báo của cơ thể sau hàng triệu năm tiến hoá - tuy nhiên, sốt vẫn được coi là điều xấu. Mặc dù sốt có ích, chúng ta vẫn cố gắng tránh nó. Điều này không hợp lý, nhưng lại là hợp lý. Vì đơn giản, sốt làm chúng ta không thoải mái và chúng ta muốn khỏe mạnh hơn bằng cách chữa bệnh.

Đối với tiền bạc, đôi khi người ta dành hàng tháng, hàng năm để tìm kiếm các chiến lược đầu tư tối ưu toán học cho tiền của họ, nhưng thực tế là chúng ta muốn tìm cách tiêu tiền một cách hiệu quả để có thể ngủ ngon vào ban đêm. Tỷ lệ kiếm tiền từ thị trường chứng khoán Hoa Kỳ là 50/50 trong một ngày; 68% một năm; 88% trong 10 năm; và 100% trong 20 năm. Đây là một phân tích hợp lý, nhưng liệu chúng ta có tin và thực hiện theo cách đầu tư trên thị trường chứng khoán liên tục trong 20 năm không?

Lợi nhuận kép.

Lợi nhuận kép không phải là một trong 20 bài học trong sách của Morgan Housel, nhưng nó được nhắc đến xen kẽ với những gì tác giả viết và như một chìa khóa cho nhiều câu chuyện trong cuốn sách.

Hiển thị qua cách cuốn sách so sánh nhà đầu tư giàu nhất mọi thời đại và nhà đầu tư vĩ đại nhất mọi thời đại. Jim Simons, người đứng đầu quỹ đầu cơ Renaissance Technologies, kiếm được lợi nhuận kép ở mức 66%, Warren Buffett tăng 22% - chỉ bằng 1/3. Nhưng giá trị tài sản ròng của Jim chỉ ở mức 21 tỷ đô la, ít hơn 75% so với Buffett. Lí do là gì? Lợi nhuận kép. Bởi vì Jim bắt đầu nhìn thấy bí quyết ở tuổi 50. Tính chất của lợi nhuận kép là sự tích luỹ, và bất kỳ sự tích luỹ nào qua thời gian đều có sự biến đổi, một điều mà đôi khi chúng ta lơ đi. Sự biến đổi về số lượng dẫn đến sự biến đổi về chất lượng! Tuy nhiên, để tận dụng được lợi nhuận kép, chúng ta cần tiếp nhận và duy trì những bài học khác. Tôi nghĩ bạn nên đọc chương “Chúng ta sẽ thay đổi” để nhận ra tầm quan trọng của việc đặt ra mục tiêu. Và tôi cam đoan bạn sẽ không thể rời mắt khỏi nó.

Tóm lại

Mặc dù còn nhiều câu chuyện và lý luận khác về tiền bạc được diễn giải trong cuốn sách, nhưng tôi không thể tóm tắt và truyền đạt tại đây. Tuy nhiên, bạn nên cân nhắc khi đọc cuốn sách này, vì tác giả là một nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp, điều này dẫn đến nhiều chương liên quan mật thiết đến kiến thức chuyên ngành. Cuốn sách sẽ giúp bạn từ bỏ những ước mơ lớn lao và tập trung vào những sai lầm thực tế. Nếu phải chọn một chương để giới thiệu cho bạn, tôi khuyên bạn nên đọc chương 'Chúng ta sẽ thay đổi', để nhận ra tầm quan trọng của việc đặt ra mục tiêu. Và tôi cam đoan bạn sẽ không thể rời mắt khỏi nó.

Tóm tắt bởi: Sơn Dương – MyBook