[Tóm Tắt & Review Sách] “Mùi Hương Trầm”: Hành Trình Chiêm Nghiệm ở Phương Đông

“Sau hơn nửa cuộc đời, tôi nhận ra mùi hương, cái mà chúng ta cảm nhận bằng mũi, để lại ấn tượng sâu sắc hơn trong tâm trí, hơn cả những gì chúng ta thấy hoặc nghe. Mùi hương trầm, theo tôi, thuộc vào loại cảm quan đó. Với tôi, mùi hương trầm là điều tôi cảm nhận suốt cuộc đời!”

“Mùi Hương Trầm”: Hành Trình Tham Khảo Phương Đông năm 1989 của tác giả Nguyễn Tường Bách ở Ấn Độ, Trung Quốc và Tây Tạng. Nguyễn Tường Bách, sinh năm 1948 tại Thừa Thiên - Huế, là Tiến Sĩ Kỹ Thuật và hiện đang sinh sống ở Đức. 

Là người theo đạo Phật, tác giả đã dành nhiều thời gian trong cuộc đời để thăm viếng và chiêm bái các điểm linh thiêng Phật giáo. 'Mùi Hương Trầm' ghi lại những kinh nghiệm và sự hiểu biết của ông thông qua hành trình tìm kiếm sự thâm sâu của tâm linh. 

Ba trung tâm Phật giáo lớn của Phương Đông là Ấn Độ - nơi khởi nguồn, Trung Quốc - quê hương của Bồ Tát, và Tây Tạng - nơi có tôn giáo huyền bí và siêu việt, lần lượt được tác giả mô tả sinh động. Khám phá qua các nền văn hoá lớn của Phương Đông, “Mùi Hương Trầm” không chỉ thể hiện sự nhận thức của tác giả mà còn khám phá tri thức triết học của độc giả. Cuốn sách này là điểm đến không thể bỏ qua cho những ai yêu thích khám phá văn hoá, con người, tôn giáo và triết học kỳ bí của Phương Đông. 

1. Thăm Ấn Độ

Nhà văn Nguyễn Tường Bách háo hức bắt đầu hành trình đến Ấn Độ vào ngày Tết dương lịch. Máy bay hạ cánh ở Delhi, những địa điểm đầu tiên mà ông đặt chân đến ở Ấn Độ thuộc khu vực dưới chân dãy núi có đỉnh Everest.

“Đó là đất nước của Gandhi, vùng đất bao la với những ngọn núi Hy Mã Lạp Sơn, và sông Hằng đầy cát. Tôi hiểu Ấn Độ đơn giản như vậy, nhưng điều quan trọng đối với tôi là: Đây là một đất nước mê hoặc, gần như được bao phủ bởi một tấm màn của truyền thuyết.”

Tác giả đến Ấn Độ để giới thiệu sản phẩm máy phát điện của công ty Đức. Trong suy nghĩ của ông, lục địa này không chỉ kỳ lạ mà con người ở đây cũng rất mâu thuẫn. Đường phố đông đúc, mùi xăng lẫn lộn và những chiếc taxi cũ kỹ, bốn bánh nhàm chán. Chỉ cần quan sát vài ngày, bạn sẽ nhận ra rằng Ấn Độ là một nơi mà tôn giáo chi phối mọi suy tư: tài xế taxi thắp hương liên tục để cầu bình an từ thần linh nào đó; bò, phương tiện của thần Shiva, đi lại tự nhiên trên đường phố; và khỉ, biểu tượng của thần Hanuman, cũng thường xuyên xuất hiện ở ngoại ô Delhi.

Vậy mâu thuẫn ở đâu? Một thời gian dài lưu trú đã cho phép nhà văn Nguyễn Tường Bách khám phá và hiểu sâu hơn về đời sống và phong tục ở đây. Nhưng gần gũi với người Ấn thì thật khó khăn.

“Kỳ lạ là, với thú vật thì chúng gần gũi hơn, nhưng với con người thì xa lạ.”

Ấn Độ là quốc gia có phân biệt giai cấp rõ ràng nhất. Tầng lớp cao nhất là các tăng lữ Bà La Môn, tầng thấp nhất là dalit (tiểu dân) và không thuộc vào bất kỳ đẳng cấp nào khác của Ấn Độ. Người dalit bị hạn chế ở nhiều mặt trong xã hội, bị coi là không đáng chú ý, thậm chí phải sống ở các khu vực riêng biệt và không được phép vào các đền thờ,... Điều này là lý do vì sao Phật giáo, mặc dù bắt nguồn từ đây, lại bị người sau đào thải và suy yếu ngày càng. Người Ấn không chấp nhận “mọi chúng sinh bình đẳng” vì truyền thống phân biệt giai cấp đã đặt nền tảng suốt hàng ngàn năm lịch sử. Họ cho rằng Phật giáo chỉ là một phương tiện để những người tiểu dân tìm kiếm sự an ủi khi quyền lợi xã hội của họ bị hạn chế.”

Không giống như sự hiện hữu của thế giới, dãy núi Hy Mã Lạp Sơn vẫn mạnh mẽ và ấn tượng. Lý thuyết về sự hình thành của dãy núi này cho biết nó là kết quả của sự va chạm giữa hai mảng lục địa, Ấn-Úc và Á-Âu, khoảng 40 triệu năm trước. Govinda, tác giả của cuốn Con đường mây trắng, cho rằng mỗi ngọn núi đều có một “tính cách”. Nhà văn Nguyễn Tường Bách tiếp cận Hy Mã Lạp Sơn như đang tìm hiểu sâu hơn về tính cách phong phú và đa dạng của nó, như đang kết bạn với một người mới. 

Rời xa Dehli, đi xa khỏi các lâu đài xa hoa, các khu nghỉ dưỡng nổi tiếng và khám phá sâu hơn về xã hội Ấn Độ. Tác giả đã đến thăm sông Hằng, một trong những dòng sông quan trọng liên quan đến nền văn minh của đất nước. Sau đó là núi Linh Thứu, nơi Đức Phật truyền bá kinh Diệu Pháp Liên Hoa. Ông cũng thăm “tứ động tâm” trong Phật giáo để chiêm ngắm và thắp hương với nén hương từ quê nhà. 

Rời bỏ Ấn Độ với lòng tiếc nuối khi nhìn thấy những phế tích hoang tàn do thời gian và biến đổi chính trị, một quốc gia ông đã đến với sự ngạc nhiên nhưng lại rời đi với những cảm xúc xao xuyến. 

2. Trung Quốc

Ngồi trên máy bay vượt qua sa mạc Gobi và bay vào lãnh thổ Trung Quốc từ phía Tây - con đường mà tơ lụa đã từng là tuyến giao thông của những thương nhân cổ xưa trên khắp thế giới, đường đường truyền bá đạo Phật của Cưu-ma-la-thập, Pháp Hiển, Bồ-đề-đạt-ma, Huyền Trang,... Việc đầu tiên ông thực hiện khi đến thủ đô Bắc Kinh là thăm Vạn Lý Trường Thành. 

“Sau khi đi khắp Trung Quốc, tôi luôn nhớ về vĩ đại của Trường Thành, điều này cho thấy một điều: Đây là một quốc gia lớn và dân chúng không chấp nhận những điều nhỏ nhặt.”

Trải dài từ biển Đông đến phía tây ở các quốc gia cộng Hòa của Liên Xô cũ, Trung Quốc bao gồm bình nguyên lưu vực sông Hoàng Hà và cao nguyên Tây Tạng. Với 56 dân tộc, quốc gia này cũng có những nhân vật xuất sắc góp phần vào sự phát triển văn minh nhân loại. Phật giáo ở Trung Quốc ngày nay phát triển không kém tư tưởng của Khổng Lão. 

“Bắc Kinh là thủ đô của ba triều đại Nguyên, Minh, Thanh từ thế kỷ 13. Đó là nơi tôn sùng đạo Phật, nên ở Bắc Kinh và các vùng lân cận, ta thấy rất nhiều chùa chiền.”

Giống như Ấn Độ, Phật giáo Trung Quốc cũng trải qua nhiều biến cố, nhưng vẫn giữ được vị thế vững chắc đến ngày nay. Tác giả đã đến các ngọn núi thiêng, nơi có các đạo tràng của Bồ tát: Ngũ Đài Sơn (Bồ tát Văn Thù Sư Lợi), Nga Mi Sơn (Bồ tát Phổ Hiền), Cửu Hoa Sơn (Bồ tát Địa Tạng), Phổ Đà Sơn (Bồ tát Quan Thế Âm). Giữa các điểm đến đó, ông cũng dừng chân tại Tứ Xuyên - nơi kinh đô của nước Thục thời Tam Quốc. Ngày nay, Tứ Xuyên nổi tiếng với khu bảo tồn các loài gấu trúc quý hiếm, nhưng lại khiến ông cảm thấy xao lòng khi thăm đền Vũ Hầu. 

Nhớ lại thời kỳ Tam quốc chí, ông cảm thấy ngỡ ngàng trước công trình lớn lao với tốc độ xây dựng nhanh chóng của đập Tam Hiệp trên dòng sông Trường Giang. Những người dân nơi đây không quan tâm đến cuộc chiến giữa các nền văn minh, chỉ biết rằng sẽ có một đập nước lớn và vận hành nó sẽ ảnh hưởng đến cả trục quay của Trái đất. 

“Tôi là một trong những người cuối cùng được chứng kiến tam hiệp. Sẽ không còn ai nhắc đến Xích Bích nữa, nó đã tan biến dưới đáy nước.” 

Trong hành trình qua Hàng Châu, Cô Tô, Ninh Ba, ông mang trong lòng niềm mong muốn khám phá và suy ngẫm trước những kỳ quan của Phật giáo trải dài trên đất Trung Quốc. 

Những thiên tài tôn giáo Ấn Độ cần một mảnh đất đã được cày bừa sẵn như Trung Quốc để tư duy của họ có thể phát triển.

Nguồn gốc Phật giáo Đại thừa từ Trung Hoa, lan rộng sang Việt Nam, Hàn Quốc và Nhật Bản. Trên hành trình ở Trung Quốc, tôi cảm thấy như đang đi qua những ngôi chùa quen thuộc.

3. Tây Tạng

Để đến Tây Tạng từ Trung Quốc, cần có giấy phép đặc biệt, do đó tôi chọn đi tour do văn phòng du lịch ở Thành Đô tổ chức.

Tôi cảm thấy rất đặc biệt khi đặt chân đến một nơi cao hơn cả những ngọn núi ở miền đồng bằng.

Phật giáo được du nhập vào Tây Tạng từ thế kỷ thứ 7, khi đang ở thời kỳ đỉnh cao tại Trung Quốc. Lhasa, thủ đô của Tây Tạng, được mệnh danh là “thành phố của các vị thần”.

Khi nhắc đến Tây Tạng, không thể không nhắc đến biểu tượng được in trên các tấm bưu thiếp - Điện Potala. Đây là ngôi đền lớn nhất ở Tây Tạng, trước đây là cung điện của hoàng gia.

Mặc dù Điện Potala trông rất uy nghi và bề thế, nhưng vẫn hài hòa với cảnh quan xung quanh.

Tây Tạng đang dần bị đồng nhất hóa bởi người Hán, tương tự như cách Việt Nam đã từng trải qua.

Tác giả đã chia sẻ phần nào tâm tư của mình khi chứng kiến một nền văn minh độc đáo đang suy tàn.

Dòng thời gian không ngừng trôi, và quy luật sinh tử không ai có thể thay đổi.

Trải nghiệm phương Đông (Cảm nhận sau khi đọc)

Mỗi dấu chân của tôi không ồn ào, vội vã, hoàn toàn không có sự hối hả của du khách như hiện nay. Ngược lại, phong thái chậm rãi, từ tốn, tôi dẫn người đọc vào một không gian thâm trầm qua ánh mắt bên trong.

Ấn Độ - một trung tâm văn minh của nhân loại, quê hương của đại thi hào Tagore, là nơi của Phật giáo,...

Đối mặt với người ngoại quốc như tôi, người Ấn dường như lưỡng lự giữa hai khía cạnh, không biết nên tự hào hay tự ti.

Khi đến Simla, tôi như bị mê hoặc bởi vẻ uy nghi, hiền hậu của những ngọn núi tuyết được ánh mặt trời rải vàng như mật.

Với tấm lòng con Phật, tôi đến đỉnh Linh Thứu, lắng nghe tiếng gió và cảm nhận mình đang ở một chốn linh thiêng.

Trung Quốc, là một nền văn minh vẫn còn hiện hữu và được tôn trọng.

Sau khi thăm các đền đài, chùa tháp, điều khiến tôi khâm phục không chỉ là công trình vĩ đại mà còn là phẩm chất của các bậc tiền nhân như Khổng Minh, Lưu Bị, hay các vị Bồ Tát.

Hàng trăm năm trước Công nguyên, Trung Quốc đã tiên phong trong công cuộc trị thuỷ và xây dựng những công trình vĩ đại.

Tư tưởng Đại Thừa đã đáp ứng đúng yêu cầu học thuật và tôn giáo của người Trung Quốc.

Phật giáo Trung Hoa đã tồn tại hơn hai ngàn năm và để lại dấu ấn sâu đậm trên khắp đất nước.

Chuyến du hành với vai trò thương nhân nhưng tôi mang theo tâm hồn của một nhà văn.

Tây Tạng, nơi hiện thực đẫm lệ khiến tôi đau lòng cũng như người đọc.

Đối với người Tây Tạng, sống để phục vụ đạo pháp, vươn tới đỉnh cao tâm linh, vật chất chỉ là phương tiện.

Không ai biết liệu có ai có thể đảo ngược thế cờ thua của Tây Tạng hay không.

Hành trình chiêm nghiệm phương Đông của Nguyễn Tường Bách trong Mùi hương trầm kết thúc với sự ngậm ngùi của người viết và lưu luyến của người đọc.