Buzz
“Sài Gòn của thế hệ trước 1975 là bánh mì chợ Cũ, là hình ảnh áo dài thướt tha trên con đường Duy Tân “cây dài bóng mát”, là âm thanh của những bản bolero trên đài phát thanh mỗi đêm, là giờ giới nghiêm khi thành phố chìm vào tĩnh lặng... Đối với thế hệ 8x, Sài Gòn lại là một đô thị đông đúc đang chuyển mình, nhưng đâu đó vẫn còn chút hương xưa với áo dài trắng trên con đường đầy lá me bay vào buổi tan trường... Hai chữ Sài Gòn gợi lên những kỷ niệm chung của cả một thế hệ và những nỗi niềm riêng của mỗi người. Nhắc đến Sài Gòn, ai mà không xao xuyến, ai mà không thương cho được…”
Sài Gòn và Gia Định đều là những cái tên đã lùi vào quá khứ, nhắc nhớ về những ngày xưa khiến chúng ta thổn thức. Gia Định mang đến cảm giác thân quen nhưng xa cách, còn Sài Gòn - tên gọi đầy thân thương lại gợi lên trong mỗi người những xúc cảm diệu kỳ. Gia Định là nhớ, Sài Gòn là thương mang đến những chạm khẽ từ chính tên gọi đậm chất thơ ấy. Đi cùng dòng chảy thời gian, chút luyến tiếc cho Sài Gòn, Gia Định còn là thương, là nhớ. Tác phẩm như một thước phim đen trắng tua chậm, đưa độc giả du hành ngược thời gian…
Về tác giả
Cù Mai Công là một nhà báo nổi tiếng, với sự nghiệp phong phú và ấn tượng trong lĩnh vực báo chí. Sinh ra và lớn lên tại Thành phố Hồ Chí Minh, từ nhỏ ông đã thể hiện niềm đam mê và nhạy cảm với văn chương.
Năm 1984, Cù Mai Công tốt nghiệp khoa Ngữ văn Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh với số điểm hạng 4 trong gần 200 sinh viên khóa 1980-1984. Mặc dù Khoa Ngữ văn đề nghị giữ ông lại nghiên cứu và giảng dạy, nhưng ông đã quyết định theo đuổi nghề báo từ năm 1985.
Với sự nhiệt huyết và tận tâm, Cù Mai Công đã đóng góp không nhỏ khi phụ trách mảng Đội, phong trào thiếu nhi tại báo Khăn Quàng Đỏ, và sau đó là việc thành lập Câu lạc bộ Phóng Viên Nhí. Ông trở thành hình mẫu 'phóng viên báo Đội' được ngưỡng mộ trên toàn quốc. Với tinh thần sáng tạo và khám phá, ông là một trong bốn người sáng lập báo Mực Tím năm 1988. Tạp chí này nhanh chóng thu hút sự quan tâm của giới trẻ, có sức ảnh hưởng lớn với số lượng in tăng vọt trong vài năm.
Nhà báo Cù Mai Công đặc biệt được biết đến qua nhân vật 'Anh Cỏ Cú' trên báo Mực Tím, với gần 200 bài viết về cuộc sống đêm của giới trẻ tại TP.HCM từ 1994 đến 2004.
Được vinh danh trong danh sách 30 'Gương mặt trẻ của thành phố 30 năm', Cù Mai Công thể hiện sự ảnh hưởng không ngừng trong lĩnh vực báo chí và văn học. Với hơn 36 năm trong nghề, ông từng là phóng viên, biên tập viên, và thư ký tòa soạn cho nhiều tờ báo nổi tiếng như Khăn Quàng Đỏ, Mực Tím, Tuổi Trẻ và nhiều phiên bản trực tuyến khác. Sự kiên trì và sáng tạo của ông trong việc ghi nhận, phản ánh cuộc sống, đặc biệt là giới trẻ, đã để lại dấu ấn sâu đậm trong ngành báo chí Việt Nam.
Về tác phẩm
Sinh ra và lớn lên tại TP.HCM, nhà báo Cù Mai Công đã phải lòng nét đẹp cổ kính, nên thơ của nơi đây. Ông yêu cả sự chuyển biến của thành phố qua từng thời kỳ với những tên gọi khác nhau. Đó chính là nguồn cảm hứng vô tận khi ông ấp ủ Gia Định là nhớ, Sài Gòn là thương. Độc giả sẽ thấy được mảnh tâm hồn của Cù Mai Công qua từng trang sách, khi ông dùng lăng kính của mình để soi chiếu từng ngóc ngách của thành phố mà ông yêu.
Gia Định là nhớ, Sài Gòn là thương tập hợp những bài viết của Cù Mai Công về TP.HCM trong hai thời kỳ: TP.HCM trước năm 1975 và Gia Định thời 'rừng rậm, đầm lầy'. Mỗi bài viết trong tập sách này như một tác phẩm nghệ thuật, kết hợp tinh tế giữa tài liệu lịch sử phong phú và ký ức cá nhân. Qua từng trang sách, không gian Sài Gòn - Gia Định xưa được tái hiện sống động qua hình ảnh các con đường, khu chợ, và những hàng cây xanh mát.
Mỗi chi tiết, mỗi mảnh ghép đều đậm chất hồi tưởng, thấm đẫm buồn vui, hoài niệm và tình cảm thương nhớ với quê hương. Những trang sách mở ra một thế giới mới, cho phép ta hòa mình vào bức tranh ngả màu của một Thành phố Hồ Chí Minh yên bình, đậm đà nét văn hóa rất riêng.
Sài Gòn là yêu thương
Tác giả dẫn dắt người đọc tới khắp các ngõ ngách của Sài Gòn xưa. Mỗi địa danh, nhà báo Cù Mai Công mang đến những thông tin, câu chuyện ly kỳ và đầy ngạc nhiên. Độc giả sẽ được giải đáp về nguồn gốc của cà phê vợt, lý do gọi là Hồ Con Rùa nhưng lại không có rùa, hay sự ra đời của các công trình kiến trúc cổ độc đáo của thành phố.
Ít ai biết rằng cái tên Chợ Bến Thành đã trải qua một hành trình lịch sử đầy biến động với nhiều cuộc thăng trầm, hai lần di dời, thay đổi vị trí và nhiều lần xây lại do cháy, sập, để rồi cuối cùng đứng vững ở vị trí trung tâm Sài Gòn, trở thành một biểu tượng lớn.
“Ngay cả trong những bài ca dao khuyết danh thời đó cũng ghi lại tương tự:
Anh ngồi quạt quán Bến Thành
Thấy em có chốn anh đành quăng om
Anh ngồi quạt quán bà Hom
Hành khách chẳng có, đá om quăng lò
Hai ngày sau khi thành Gia Định thất thủ, quân dân Việt đã quay lại chiến trường, dùng hỏa công đốt cháy toàn bộ nhà cửa xung quanh thành cũng như những gì còn lại của ngôi chợ này.”
Dù vậy, chợ Bến Thành vẫn hồi sinh mạnh mẽ - như sự kiên cường từ trong cốt tủy của người dân Sài Gòn.
“Bến Thành chợ rộng tứ vi
Mấy cửa hàng xén quanh năm buôn bán
Bánh trái đủ loại, hàng chục hàng quán
Bò heo thịt thớt bày bán tấp nập
Dù bị tàn phá, khu chợ vẫn hiên ngang đứng vững, từ sự tiêu điều hồi sinh mạnh mẽ để trở nên sầm uất, tấp nập người mua kẻ bán. Chợ Bến Thành là một phép ẩn dụ xuất sắc cho tinh thần kiên cường, mạnh mẽ của người Sài Gòn, dẫu gian truân vẫn không ngừng vươn lên đầy khí thế.
Gia Định là nhớ, Sài Gòn là thương khéo léo đan xen lịch sử và hồi ức cá nhân, tác giả bồi hồi nhớ về những món ăn gây thương nhớ thuở ấy. Ta cảm nhận được nét văn hóa rất Sài Gòn, rất đỗi thân thương và gần gũi.
“Trong đó, hai món 'tuyệt chiêu' nhưng lại 'rẻ rẻ' của khu chợ Cũ này là cơm thố và cà phê dĩa. Trước năm 1975, nhiều Chủ nhật, mấy thằng con nít chúng tôi được gia đình đưa đi Sở Thú chơi sau khi ghé chợ Cũ ăn uống no nê. Ở chợ Cũ, đám nhỏ há hốc mồm khi thấy hàng trăm vị khách ngồi chồm hổm trên ghế. Khi ly cà phê nóng hổi bưng ra trên dĩa, từ 'thầy Hai' (công chức, trí thức) cho đến ông ba gác, đạp xích lô, thợ thuyền... đều đổ ra dĩa, thổi cho bớt nóng và... húp. Mùi cà phê nóng bay ngập, khách ngồi chật chội, có lẽ đã trở thành ký ức khó quên của người Sài Gòn về ngôi chợ này.
Cơm thố được đựng trong những chiếc thố men hoa xanh nước biển, hấp trong xửng tre nhiều tầng, ăn kèm với cá kho khô và canh cải bẹ nấu cá thác lác tại mấy quán góc Tôn Thất Đạm - Hàm Nghi (hiện còn một quán trên đường Tôn Thất Đạm). Mỗi thố chừng một chén cơm nhỏ, nên có ông ba gác ăn liền năm, sáu thố. Người có tiền thì chỉ ăn khoảng hai thố, thay vì gọi cá kho thì gọi gà nướng, bồ câu quay, cá hấp... Giàu nghèo gì cũng ngồi cạnh nhau ăn uống bình thường, trò chuyện rôm rả.
Tác giả còn mang đến nét ẩm thực của người Sài Gòn xưa, từ bánh mì, hủ tiếu đến cà phê. Người Sài Gòn xưa có cách uống cà phê rất độc đáo.
'Tô - Ly - Điếu - Tờ' là bốn chữ tóm tắt thói quen buổi sáng của nhiều người Sài Gòn từ xưa đến nay: tô hủ tiếu, ly cà phê, điếu thuốc và tờ báo. 'Chúng ta đã mang cà phê đến Đông Dương. Trong khi chỉ một số ít người dân Bắc Kỳ (Tonkin) ngần ngại uống cà phê theo cách của chúng ta, thì nhiều người Sài Gòn tiếp nhận nó vui vẻ nhưng uống theo cách của họ', đó là nhận xét của Mauvais, một du khách người Pháp, trong chuyến du hành Đông Dương cuối thế kỷ 19.
Dọc hành trình, độc giả như băng qua con đường Catinat sôi động và đại lộ Charner hối hả, rồi bất ngờ bước vào không gian yên bình với sự mộng mơ, xanh mướt của 'khung trời đại học' - nguồn cảm hứng bất tận cho nền thi ca thời bấy giờ. Trở về Đại học Luật Sài Gòn, nơi mà sinh viên nào cũng khao khát. Gần đó là Đại học Y Khoa Sài Gòn và khu ký túc xá nữ sinh - Đại học xá Trần Quý Cáp. Bóng râm của những tán cây mát rợp, ôm trọn con đường, chứa đựng cuộc sống náo nhiệt của những cô cậu sinh viên cười đùa, hẹn hò, chia sẻ tâm tư, đầy nhiệt huyết tuổi trẻ.
'Tôi nhớ mãi những vòm cây đường Trần Quý Cáp dẫn ra hồ Con Rùa, như đi trong đường hầm rợp cây lá. Khi ra khỏi hàng cây cổ thụ là tới hồ Con Rùa lãng mạn với tán cây soi bóng nước. Đi về phía nhà thờ Đức Bà, gặp trụ sở Tổng hội Sinh viên Sài Gòn, vẫn được che mát bởi hai hàng cây cao vút.'
Gia Định là nhớ
Trong nửa sau của cuốn sách, nhà báo Cù Mai Công quay ngược dòng thời gian về 300 năm trước, khi nơi đây vẫn còn là rừng rậm, đầm lầy và kênh rạch. Với ông, Gia Định không chỉ là để nhớ mà còn để tưởng niệm và ghi ơn những bậc tiền nhân đã đến khai phá, mở rộng bờ cõi, đặt nền móng cho đô thị sầm uất ngày nay.
Ngày nay, khi nhắc đến Gia Định, những người từng sống ở Sài Gòn trước năm 1975 thường nhớ đến khu vực trung tâm quận Bình Thạnh hiện nay. Tên gọi Gia Định đã tồn tại từ năm 1835 và trải qua nhiều giai đoạn lịch sử trước khi chính thức kết thúc từ sau năm 1975. Gia Định không chỉ là một địa danh, mà còn là biểu tượng cho sự kết hợp hài hòa giữa quá khứ và hiện tại.
Tác giả đưa chúng ta trở lại những ngày khói lửa của Gia Định, với sự kiện thành Gia Định thất thủ.
'Tan chợ vừa nghe tiếng súng Tây, một bàn cờ thế phút sa tay', nhà thơ Nguyễn Đình Chiểu đã đau đớn thốt lên trong bài thơ Chạy giặc khi liên quân Pháp - Tây Ban Nha - Philippines tiến vào Sài Gòn ngày 17-2-1859. Có lẽ ông đã bàng hoàng trước sự kiện thành Gia Định thất thủ quá nhanh chóng.
Tác giả kể về Trần Văn Học - người đã vẽ trục đường đầu tiên của Sài Gòn, cung cấp thêm thông tin về lịch sử những con đường chính của đô thị Sài Gòn. Ví dụ, đường Đồng Khởi đã hiện hữu từ trước khi Pháp đánh chiếm Sài Gòn.
'Ông được đánh giá là người rất có tài vẽ địa đồ, họa đồ kỹ thuật. Khi so sánh bản đồ Sài Gòn 1799 của Dayot với bản đồ Gia Định 1815 của Trần Văn Học, về kỹ thuật đồ bản như trắc địa hay tỷ lệ, bản đồ của ông Học chính xác hơn nhiều.'
Dù đã trải qua nhiều biến động lịch sử, Gia Định vẫn giữ vững những giá trị và văn hóa phong phú. Gia Định mang trong mình nét đặc trưng đa văn hóa, nơi giao thoa của nhiều dân tộc và nền văn hóa khác nhau. Sự kết hợp giữa truyền thống và hiện đại, giữa cổ kính và năng động đã tạo nên một Gia Định đặc biệt và đáng khám phá. Nhìn lại Gia Định thời Pháp thuộc, ta thấy rõ sự mạnh mẽ và đa dạng trong từng khía cạnh. Văn hóa, kiến trúc và cộng đồng, tất cả cùng nhau chứng minh rằng quá khứ không thể phai mờ và di sản vẫn còn hiện hữu trong nhịp sống của thành phố ngày nay.
Kết luận
'Cần một tình yêu mãnh liệt với một thành phố để viết về nó. Và tôi tin Cù Mai Công tràn đầy tình yêu ấy với đất Sài Gòn – Gia Định' (nhà văn, nhà nghiên cứu Phạm Công Luận). Gia Định là nhớ, Sài Gòn là thương, được thai nghén từ trái tim yêu vùng đất này, là một tư liệu quý giá, đưa ta lên hành trình vượt thời gian để suy ngẫm về những giá trị văn hóa, lịch sử - 'viên ngọc quý' của Thành phố Hồ Chí Minh. Đây là điều mà mọi thế hệ cần gìn giữ và khắc ghi trong từng bước tiến, để bảo tồn những tinh hoa mà cha ông để lại.
Tóm tắt bởi: Jasmine - MyBook
Hình ảnh: Jasmine
