[Tóm Tắt & Đánh Giá Sách] 'Mộ Đom Đóm': Như Đom Đóm, Cuộc Đời Con Người Cũng Đang Đầy Biến Chuyển

“Một cuộc chiến mà trạng thái chết chỉ là điều phù phiếm, còn 'đang chết' mới thực sự là trạng thái thường trực, là lực lượng mê hoặc, chiếm giữ từ cơ thể đến tâm hồn của con người, cuối cùng làm cho mọi thứ chìm sâu vào sự tối tăm” [trích]

Trong Mộ đom đóm, ta như được chứng kiến một cách nhìn mới về cái chết, đó là trạng thái 'đang chết'. Trạng thái này sẽ ám ảnh tâm trí người đọc như một nỗi ám ảnh, khiến chúng ta cảm nhận được sự đau đớn, tủi hờn của những con người, những đứa trẻ trong thời kỳ đó.

I. Tóm Tắt

Mộ đom đóm bắt đầu từ cảnh ở cổng Nam ga Sannomiya và kết thúc ở đây. Gần như toàn bộ nội dung câu chuyện là những ký ức của Seita, một cậu bé học lớp 9, sống trong thời chiến, đối mặt với nạn đói.

Hình ảnh của Seita hiện lên trong những trang sách đầu giống như một hình ảnh xác chết, chết đói, chết khát và cuộc sống thì ngày một lung lay như cái đèn cũ ở nhà hoang.

Trong nhà ga ấy, không chỉ có Seita mà còn có nhiều đứa trẻ khác giống như cậu, cơ thể gầy guộc và hy vọng cuộc sống vào số phận. Người đi qua ga thường lạnh lùng, không để ý đến cảnh tượng đó và đôi khi thậm chí cảm thấy bình thường với bao nhiêu cái chết trước mắt. Seita quan sát mọi thứ tan tác, ý thức dường như đã tắt lịm, chỉ khi nhân viên ném hộp kẹo của Seita ra một góc tối, hộp kẹo rơi, mở ra, và bột màu trắng rơi ra, ba mảnh xương nhỏ lăn lóc. Điều đó đã làm xao lãng mọi thứ, đặc biệt là đám đom đóm.

Những mảnh xương trắng ấy thuộc về Setsuko, em gái của Seita. Cô bé qua đời vì suy dinh dưỡng, và dường như Seita cũng sắp phải đối mặt với số phận giống như em gái mình.

Có lẽ trong thời điểm đó, Seita nhớ lại những ngày trước đó, từ khi 350 chiếc máy bay B52 ném bom xuống Kobe. Lúc đó, mẹ của cậu bé đang ốm và cậu phải chăm sóc em gái vì bố đang theo tàu tuần dương ra trận.

Ngày đó, bom vẫn rơi, người vẫn chết. Seita cõng Setsuko chạy trốn, chạy đi tìm nơi ẩn náu rồi chạy đến trường thăm mẹ, sau đó chạy trở về với em. Sau đó, Seita đưa Setsuko đến nhà họ hàng và đến thăm mẹ một lần cuối, vì mẹ của cậu không qua khỏi nguy kịch.

Seita đến gặp em gái ở nhà họ hàng, dấu hiệu rằng mẹ hai đứa trẻ đã ra đi trước em bé ngây thơ.

Tuy nhiên, bi kịch kéo theo bi kịch. Nhà họ hàng cho Seita và Setsuko ở cùng có một người dì góa tham lam, muốn chiếm đoạt tất cả của cháu bé.

Tuy nhiên, sau một thời gian, tính cách ác độc và không nhân từ của người phụ nữ góa phụ kia cũng lộ rõ, bà thường nổi cáu và có lúc tỏ thái độ khó chịu với hai anh em nhà Setsuko.

Sau đó, Seita không còn lựa chọn nào khác, anh đành phải đưa Setsuko vào hang. Trong những ngày tiếp theo, hai anh em tiếp tục sống trong tình trạng đói khát dưới hang đội, hít thở mùi khói và mùi bom đạn của kẻ địch, nhưng không có đủ thức ăn để sống.

Cô bé Setsuko trở nên đáng thương hơn với những câu hỏi và lời nói ngây thơ. Em biết mẹ đã qua đời qua lời kể của bà cô, cơ thể em ngày càng suy nhược hơn, vì hai anh em không đủ thức ăn. Đôi khi Seita phải cắn ngón tay để cho em uống máu.

Nhưng đến trưa một ngày tháng Tám, Setsuko ngừng thở.

Seita đưa Setsuko đến nơi cháu bé sẽ được hỏa táng. Anh đặt em vào trong giỏ mây, đặt bút bê, ví và một số vật dụng khác xung quanh em, rồi đốt lửa.

Seita ngồi đó, nhìn làn khói bay phất phơ trên bầu trời. Bầu trời đáp lại bằng làn khói mỏng manh của một sinh mạng đã khuất.

Trong lúc hỏa táng diễn ra, Seita vẫn nằm đó, bên cạnh em để em không cảm thấy cô đơn.

Vào sáng hôm sau, cậu tỉnh giấc và rời đi, không muốn quay lại nữa.

Quá khứ đen tối của cậu tái hiện trong tâm trí của độc giả, hình ảnh của cậu quay lại chiếu sáng. Bây giờ, hình ảnh của một đứa trẻ lớp Chín đáng thương, sắp qua đời nằm yên và dần dần mờ nhạt, và cậu bé cuối cùng cũng đã ra đi cùng với Setsuko.

Và trước khi Seita thở cuối cùng, 'Chính sách bảo vệ trẻ mồ côi do chiến tranh' đã được thông qua... Một sự trớ trêu thực sự.

II) Nhận Xét

1. Setsuko

Khung cảnh của mưa bom bão đạn, tuy rằng khắc nghiệt, nhưng con người dường như đã quen với chúng, thậm chí cả Setsuko, một đứa trẻ, cũng không hoảng sợ hay khóc lóc. Cô bé dường như đã quen với tất cả mọi khó khăn trong thời chiến, trong cảnh đói khát.

Những đứa trẻ vô tội và ngây thơ như Setsuko, họ nên được sống trong yên bình, hạnh phúc. Setsuko còn quá nhỏ, còn phải lớn lên, cô bé chẳng biết gì, nhưng sức sống của cô bé dần mất đi như ngọn lửa sắp tắt dần. Điều đó không phải là lỗi của cô bé, nhưng cô bé phải chết. Chết dần trong đau đớn, trong nỗi đói khát, không thể ra đi một cách thanh thản. Cuộc đời đã chôn vùi một đứa trẻ vô tội vào dưới bùn, đè nặng, đè mạnh, như đang nhấn chìm cô bé một cách tàn bạo.

'Em... không thở nổi nữa rồi!'

Cái chết luôn ở bên cạnh em, lúc nào cũng có mặt...

Sáng dậy, nửa số đom đóm chết rơi xuống sàn, Setsuko chôn chúng ở cửa hầm.

'Em đang làm gì thế này?'

'Em đang làm mộ cho đom đóm!' Cô bé vẫn cúi gằm, 'Mẹ cũng đang nằm dưới mộ đấy.'

'Seita không biết nói gì. 'Em đã hỏi cô, cô nói mẹ đã chết và nằm dưới mộ.' Lần đầu tiên Seita khóc, nước mắt rơi ướt đẫm trên gương mặt, 'Khi nào đó chúng ta sẽ đi thăm mẹ. Em nhớ không Setsuko? Em đã từng đến nghĩa trang Kasugano gần Nunobiki rồi đấy, mẹ đang yên nằm ở đó.' Trong một ngôi mộ nhỏ dưới cây long não. Phải rồi, nếu không để khúc xương này ở đó, có lẽ mẹ sẽ không được siêu thoát, Seita nghĩ.

[…]

'Đến cuối tháng Bảy, Setsuko bị nhiều giòi quá. Tôi đến thăm Seita, có thể là lần đầu sau cái chết, tôi sợ hãi, tôi mời, và sáng hôm đó tôi nhìn thấy bát thức ăn của cô bé bị giòi tấn công. Những con giòi chạy nhanh như máu trong tâm trí của Seita. Nhưng dù Seita cố gắng đuổi chúng ra ngoài, anh không thể mang lại sự bình yên, con người thường không thể chống lại số phận,'

'Chẳng bao lâu sau đó, Setsuko đã quá yếu, nên khi Seita đi ra biển, cô bé chỉ nói 'Em sẽ ở lại đây' và ôm lấy con búp bê, nằm bất động.'

Và rồi, cuối cùng, từng chữ như là máu chảy, như là lời khóc, như là tiếng gào thét trong giọng nức nở vì một đứa trẻ vô tội đã ra đi…

'Nhìn Setsuko nằm ôm con búp bê lơ mơ ngủ, Seita đã nghĩ đến việc cắt ngón tay cho cô bé uống máu. Nhưng không, chỉ vậy là chưa đủ, anh còn phải cắt thịt trên ngón tay để cô bé ăn.

'Setsuko, tóc em rối quá.' Chỉ có mái tóc đầy sức sống, mọc rất dày.

Seita nâng em lên để tết tóc, nhưng khi anh luồn tay qua mái tóc, anh đã phát hiện ra đầy chấy.

'Cảm ơn anh.'

Khi tóc được tết gọn lại, hai đôi mắt sâu thẳm của cô bé trở nên rõ nét hơn. Setsuko lấy hai viên đá gần đó và đưa cho anh,

'Mời anh.'

'Ừ thì?'

'Anh có muốn ăn cơm hay uống trà không?'

Cô bé bất ngờ trở nên vui vẻ,

'Để em lấy cho anh bã đậu... xào nữa nhé,' và xếp mấy cục đất đá lại như chơi đồ hàng.

'Mời anh, anh không ăn à?'

Vào trưa ngày 22 tháng Tám, khi Seita trở về từ việc bơi ở hồ trữ nước, Setsuko đã ngưng thở.

Vậy mà, chưa một lần em kêu đau, em kêu xót, hay mè nhèo…

Cô bé đói đến mất đi ý thức, ra đi với nụ cười hồn nhiên, và không một tiếng khóc đau đớn nào.

Setsuko như biểu tượng cho rất nhiều đứa trẻ nhỏ đáng thương khác ở Nhật Bản năm 1945, những đứa trẻ được thiên nhiên gửi đến thế giới này, nhưng chưa được trải qua cuộc sống của một con người, những đứa trẻ không có lỗi, nhưng tại sao cái chết lại ập đến? Tại sao lại vô lí như vậy?

Những quả bom mưa đạn rơi từ trên trời kia có biết rằng các em đang chịu đau đớn đến thế nào không? Chúng có suy nghĩ về cái chết của các em chưa?

Có thể, tác giả đã đặt hình ảnh những đứa trẻ trong cảnh chết đói do chiến tranh gây ra như một lời kêu gọi, một lời chỉ trích về hậu quả của chiến tranh, đau đớn và thảm khốc, đặc biệt đối với những đứa trẻ vô tội ấy.

2. Những nét mô tả chân thực về tâm lý nhân vật

Tác giả đã làm cho chúng ta thấu hiểu được sự chán chường, mệt mỏi và thất vọng của Seita khi ngồi trong nhà ga. Ông mô tả rõ cơn đói, cơn khát đang từ từ gặm nhấm cơ thể của cậu bé, chúng nhai ngấu nghiến, quyết không để mảnh xương miếng thịt nào rơi ra ngoài.

Nhìn từ góc độ của nhân vật Seita, hiện tại, cậu bé chỉ muốn thức ăn, thức ăn và thêm thức ăn.

Vào tháng Chín, khu chợ dưới lòng đường sắt Sannomiya bắt đầu hoạt động, mở hàng là món nước đường cháy hòa tan đựng trong thùng sắt, một cốc đầy giá 50 sen. Chẳng mấy chốc, các mặt hàng như khoai hấp, bánh dango từ bột khoai, cơm nắm, bánh daifuku, cơm chiên, chè zenzai, bánh manju, mì udon, cơm tempura, cơm cà ri... lần lượt xuất hiện, sau đó là bánh ngọt, gạo, lúa mì, đường, tempura, thịt bò, sữa, đồ hộp, cá, rượu sochu, whisky, lê, cam, ủng cao su, săm xe đạp, diêm, thuốc lá, bốt tế ngón, tã bỉm, chăn quân đội, giày quân đội, quân phục, bốt cổ lỡ ...

Những loại thực phẩm nên được vứt đi, vì nếu ăn vào vẫn sẽ gây đau bụng, nhưng đứa trẻ đáng thương vẫn quyết tâm ăn cho đủ và nhận chúng với lòng biết ơn không ngừng.

Một thiếu niên mặc chỉnh chu đi cùng gia đình, vẻ ngoài của họ cho thấy họ vừa trở về từ nơi sơ tán, khăn trùm đầu gọn gàng được gấp trên túi vải, balo đeo lưng, cặp lồng, ấm đun nước, mũ sắt. Họ đã chuẩn bị lương thực khẩn cấp để mang trên tàu, nhưng giờ đã đến nơi nên yên tâm quyết định tặng Seita chiếc bánh dango làm từ cám gạo đã nhão nhoét, như muốn giảm bớt gánh nặng. Seita còn nhận được một mẩu bánh mì ăn dở và gói đậu tương rang từ một anh lính hoặc một bà lão với lòng từ bi vì có một đứa cháu cùng tuổi với Seita. Họ nhẹ nhàng đặt xuống như đang dâng lên Phật, mặc dù điều này có vẻ nhỏ nhặt, nhưng Seita vẫn rất biết ơn.

Bên cạnh đó, tác giả tài năng đã sử dụng từ ngữ một cách tinh tế, ông không mô tả suy nghĩ, nhận xét của nhân vật về bối cảnh xung quanh. Ông chỉ nói về vẻ bề ngoài như một hình ảnh ma quỷ đói của Seita, ông nói về những gì mà mắt của Seita phản chiếu, như muốn thốt lên rằng đứa trẻ này đang từng bước tiến gần đến cái chết, sự tồn tại của nó rõ ràng, điều này làm cho mọi người phải lo lắng. Mọi thứ xung quanh diễn ra bình thường, không ai quan tâm đến cuộc sống của Seita, thậm chí có những người cảm thấy xấu hổ vì cậu bé ngồi trong nhà ga với vẻ bộ dạng như vậy.

Nhưng cậu không thể đặt tay xuống, chỉ có thể tự mình khám phá không gian nếu như nhân vật chính phải một mình đi qua.

Không cảm thấy đói hay khát, Seita buồn bã gục đầu xuống ngực.

'Ồ, quá bẩn!'

'Chết rồi à?'

'Quân Mỹ sắp đến mà nhà ga lại rối tung. Xấu hổ quá!'

3.

Đóng góp vào những cái chết bi thương kia, cũng là sự lạnh lùng của tình người, phớt lờ với mọi thứ xung quanh.

Những hành động phớt lờ có thể từ người đi qua ga tàu, họ coi thường những đứa trẻ đang chết dần mà không quan tâm.

Vào buổi tối, nhân viên nhà ga kiểm tra quần áo của Seita và phát hiện một hộp kẹo trong túi quấn bụng. Họ cố gắng mở nắp, nhưng hộp có vẻ bị gỉ và không mở được. 'Cái này là gì vậy?'

'Thôi thì bỏ đi, bỏ đi. Nhanh lên, đã tới lúc rồi, mắt mở to thế kia là sắp rời khỏi.' Một người khác nói.

Người đó nhìn vào gương mặt rạng rỡ của một đứa trẻ nhỏ tuổi hơn đang nằm gần xác của Seita. Seita vẫn nằm im như không, chờ đợi người của Ủy ban Hành chính Quận đến dọn dẹp, nhưng không có ai đến giúp dù chỉ là một tấm chiếu mỏng.'

Hoặc từ những người thân quen, biết rằng con cháu của họ đang khó khăn nhưng vẫn bỏ qua, vì họ cho rằng gia đình của họ quan trọng hơn tất cả. Họ sống ích kỷ và tham lam, thậm chí khi người khác đang gặp khó khăn.

'Bà cụ nhanh chóng đưa về túi gạo, đổ vào lọ rộng mở trước đây chứa muối của Seita, phần còn lại cho vào thùng gỗ để lấy gạo của gia đình. Trong hai, ba ngày đầu, hai anh em được no nê, nhưng sau đó phải quay về ăn cháo. Khi Seita phản đối, bà cụ nói, 'Seita, cháu đã lớn rồi, phải hỗ trợ lẫn nhau. Nếu chẳng góp gạo nào mà đòi hỏi ăn cái gì, thì đâu chấp nhận được.''

4. S

Trong tác phẩm, cái chết luôn hiện hữu, đứng sau cơn đói, cơn mưa... bom. Mỗi từ, mỗi câu mà tác giả chọn đặt khiến ta như thấy thần chết bước đi lặng lẽ, đưa mọi người sang thế giới bên kia, bằng cách đau đớn nhất, quặn thắt nhất.

Đó là cô bé Setsuko.

Đó là Seita và những đứa trẻ gầy gò ngồi trong nhà ga:

Trong đám đông vội vã đi qua, có người ngửi thấy mùi khó chịu nên họ nhìn xuống và tránh đi. Seita không còn sức lực để lênh đênh đến khu vệ sinh ngay trước mặt nữa.

Ở chân mỗi cây cột rộng khoảng 90 phân, có những đứa trẻ tương tự, ngồi òa như đang tìm kiếm sự che chở của mẹ, họ tìm đến nhà ga vì đây là nơi duy nhất họ có thể vào, vì nhớ những nơi đông người qua lại, vì có nước uống, vì có thể được một ai đó bố thí cho.

Đó là cảnh đau đớn của mẹ Seita và Setsuko:

'Có thể tháo băng cho cháu nhìn mặt mẹ được không?' Seita hỏi, nhưng bác sĩ cởi áo blu trắng và khuyến cáo, 'Không nên nhìn, để như vậy là tốt nhất.'

Mẹ nằm im lìm, cơ thể chứa đầy vết máu, ruồi bay xung quanh. Người đàn ông sùi bọt máu và người phụ nữ cụt chân trái đều đã ra đi.

Một cảnh sát đến để thăm hỏi gia đình người đã khuất, ghi chú một vài điều trong sổ sách và tự nói với mình, 'Bây giờ có lẽ không còn xe tải đến để chở đi nữa, phải đào hố ngoài sân để hỏa táng Rokko thôi, thời tiết cũng không ủng hộ cho việc khác.'

Ông ta cúi chào và ra đi. Đám tang không có mùi hương, hoa, bánh cúng, hay kinh sách, thậm chí còn không có tiếng nói.

Những cái chết liên tiếp xảy ra, tạo thành một loạt sự kiện đau thương như một đoàn tàu chạy lệch khỏi đường ray, và khi đó ai cũng có thể là nạn nhân.

III) Kết luận

Mộ đom đóm chỉ là một phần của quá khứ, nhưng nỗi đau từ ngày xưa vẫn còn sống mãi và quay trở lại. Mộ đom đóm không chỉ là hình ảnh thực tế khắc nghiệt của Nhật Bản vào năm 1945 mà còn là một lời nhắc nhở về sự ngắn ngủi và không chắc chắn của cuộc sống...