[Tóm Tắt & Đánh Giá Sách] “Người Sót Lại Của Rừng Cười”: Nụ Cười Lạnh Lẽo Của Chiến Tranh

Xantưkôp Sêđrin đã từng nói: “Nếu văn học chỉ im lặng một phút, thì đó cũng là cái chết của một dân tộc”. Văn học luôn kết nối với thực tế của cuộc sống, như một sợi dây mỏng liên kết sự hiện hữu với sự hiện tại. Thực tế trong văn chương được phản ánh, tái hiện, và tạo ra một cách hết sức chân thực, với sự phản ánh chính xác của thực tế. 

Quay về những đặc điểm văn học trước năm 1975, đa số các nghệ sĩ văn học thường viết về sự ca ngợi các anh hùng, nhằm động viên tinh thần của các chiến sĩ Cách Mạng. Họ thắp sáng niềm tin, biến thành những câu chuyện về Đankô, truyền bá một lối sống lính chiến đấu. Trong khi đó, văn học sau năm 1975 có xu hướng đổi mới, chọn lựa góc nhìn trực tiếp để sâu sắc phân tích các hậu quả, tổn thất của chiến tranh.

Câu chuyện ngắn Người Sót Lại Của Rừng Cười của tác giả Võ Thị Hảo đã kể về số phận đầy xúc động, đau lòng của phụ nữ trong và sau chiến tranh. 

I. Tác giả Võ Thị Hảo

Võ Thị Hảo sinh ngày 13 tháng 4 năm 1956 tại Diễn Bình, Diễn Châu, Nghệ An. Sau khi tốt nghiệp khoa Văn học của Đại Học Tổng Hợp Hà Nội năm 1977, chị tham gia hoạt động báo chí với nhiều vai trò như biên tập viên, phóng viên.

Triết Lý Về Nghệ Thuật

“Văn chương là nơi thể hiện những khát vọng sâu thẳm, những nỗi đau lớn của cuộc đời con người. Vai trò của nhà văn là chia sẻ niềm vui, nỗi buồn và thức tỉnh ý thức”

Bản chất của nghệ thuật luôn là sự tôn trọng sự thật, tôn trọng những sự kiện cốt lõi đang diễn ra trong thực tế. Thế giới được phản ánh qua lăng kính của nhà văn, do đó với Võ Thị Hảo, việc viết văn không chỉ là đam mê mà còn là trách nhiệm cao quý của người viết. Những tác phẩm của nhà văn thường mang trong mình hơi thở của cuộc sống thực, những sự thật đau lòng, ngậm ngùi và đầy ý nghĩa, đặc biệt là những tác phẩm nói về chiến tranh.

Một trong những đặc điểm quan trọng của phong cách nghệ thuật của Võ Thị Hảo là tư duy biểu tượng (chứa đựng những thông điệp, ý nghĩa sâu xa). Đây là cách biểu đạt hiệu quả, giúp thể hiện sâu sắc những vấn đề phức tạp của cuộc sống và con người.

Con Người Trong Tác Phẩm Của Võ Thị Hảo

• Con người trong tác phẩm của Võ Thị Hảo: Mỗi con người có số phận, cuộc đời riêng. Họ thể hiện sự phong phú với những đức tính và thái độ khác nhau. Nhìn nhận con người từ góc độ thực tế, Võ Thị Hảo xây dựng một thế giới nhân vật không phân biệt rõ ràng giữa người tốt và người xấu, người cao quý và người phản bội. Ranh giới giữa những định kiến về con người đã được mờ đi, không còn rõ ràng. Khi đọc tác phẩm của Võ Thị Hảo, độc giả có thể đồng cảm, đồng tình, phê phán và căm phẫn đồng thời cảm thấy an ủi, đồng cảm và yêu thương.

• Con người với cuộc sống tâm hồn phong phú và phức tạp: Bởi vì cái nhìn sâu sắc của nhà văn nữ về thực tế xã hội kết hợp với sự tương tác của tiềm thức và tâm linh, hình tượng con người trong tác phẩm của Võ Thị Hảo trở nên đặc biệt, mới lạ và hấp dẫn. Với sự nhạy cảm và rung cảm, người phụ nữ trong câu chuyện của chị hiện lên đầy ám ảnh, là những số phận phụ nữ không may mắn và đa chiều.

Con người mang dấu ấn của cuộc sống: Nỗi đau lớn nhất của con người là không thể tìm được tiếng nói chung với người khác. Theo quan điểm chung của các nhà hiện sinh, Võ Thị Hảo đã nhìn nhận và tạo ra một thế giới, trong đó những nhân vật xuất hiện rất nhỏ bé, đáng thương và cô đơn, giữa cuộc sống hỗn loạn, đầy biến động và phức tạp.

II. Tác Phẩm Ngắn

Người Sót Lại Của Rừng Cười là một tác phẩm tiêu biểu của văn học sau năm 1975. Dù ký ức về những ngày đau thương, bom đạn vẫn còn sâu đậm, nhưng các nhà văn thời kỳ này có xu hướng khám phá sâu hơn vào cuộc sống trong chiến tranh và cuộc sống hàng ngày, mô tả, đánh giá chúng dưới nhiều góc độ và quan điểm khác nhau. Chiến tranh không chỉ là “con đường ra trận mùa này đẹp lắm”, chiến tranh là máu, nước mắt, là thử thách, hy sinh, là những tổn thất lớn trên cả hai mặt: vật chất và tinh thần.

Tóm Tắt Của Tác Phẩm

'Thảo ơi! Liệu em có quá yêu người ta không đấy, không biết sao, chị bỗng thấy lo lắng cho em. Em là người duy nhất trong chúng ta đang có hạnh phúc. Mai này, dù thế nào đi chăng nữa, em cũng không nên để đàn ông kia phải thương cảm cho mình nghe!'. 

Hiểu được tình cảm của người mình yêu và muốn giải thoát cho Thành khỏi những ký ức đau buồn, Thảo đã nghĩ ra một cách, mỗi ngày tự gửi thư cho chính mình với tiêu đề “Thương yêu gửi em Mạc Thị Thảo”. Không chấp nhận việc bị người mình yêu lừa dối, Thảo và người yêu đã chia tay. Không lâu sau đó, Thành đã tỏ tình với cô bạn cùng lớp, và sau hai tháng, họ đã kết hôn vào mùa hè. “Đêm tân hôn của Thành, Thảo ngồi trong bóng tối, không dám bật đèn, sợ làm phiền các cô gái khác trong phòng”. Đau đớn thay, Thảo đã ra đi vì cùng căn bệnh của những người bạn đồng đội trước đây. Cô đã trải qua những ngày khổ cực ở Trường Sơn nhưng cuối cùng lại qua đời dưới ánh sáng của cuộc sống bình thường, tiệc tùng và ồn ào.

Rừng Cười là cách biểu đạt châm biếm của Võ Thị Hảo về thực tế tàn khốc của chiến tranh. Tên của nó xuất phát từ căn bệnh Hysteria - cười và khóc rơi rụng và lây lan ở nhiều phụ nữ. Những cô gái nhỏ bé nhưng dũng cảm và kiên định, họ đã chiến đấu đến cùng, không phải với vũ khí, mà với nỗi đau và cô đơn. Hysteria không chỉ làm tổn thương cơ thể mà còn làm suy yếu tinh thần của những cô gái trẻ. Rừng Cười trong tác phẩm mà Võ Thị Hảo viết ra, có thể chỉ là rừng của những người điên và tan tác trong đau thương của chiến tranh.

Hình ảnh của phụ nữ trong chiến tranh luôn chứa đựng nhiều cảm xúc. Họ không chỉ trải qua những thảm kịch của cuộc chiến, mà còn chứng kiến một thế giới bi thương và đau đớn. Miêu tả cái chết của bốn cô gái trong rừng Cười, Võ Thị Hảo không ngần ngại đặt ngòi bút của mình vào sự thực khát máu:

“Thắm và ba đồng đội của cô đã chết trong những tư thế khác nhau. Một lưỡi dao cay đã đâm thủng bên ngực của Thắm (...) Giờ đây Thảo chỉ còn biết vùi xác các đồng đội xuống huyệt, rồi rải lệ bốn thi thể con gái ra trên một tấm lá dày, rồi lấp đất. Cô trồng bốn cây lăng nhỏ trên mộ, rồi đổ nước từ bình đông lên tưới cho cây. Mặt đất khô khan kêu “xèo” một tiếng, hơi ẩm ướt bốc lên xung quanh chân Thảo.”

Nghĩ thêm, việc chiến tranh kéo phụ nữ vào cuộc chiến là điều đáng sợ. Hiện thực của chiến tranh vừa tàn ác, vừa kinh khủng, vừa làm đau đớn tâm hồn:

“Không bao giờ tôi quên được những người đã nhìn thấy ở rừng Cười. Có lẽ cảnh chết chóc còn dễ chịu hơn! Ôi! Sau chín năm ở chiến trường, tôi đã nhìn thấy ở Rừng Cười cái cười méo mó man dại của chiến tranh.

Việc chiến tranh kéo phụ nữ vào cuộc chiến thật là kinh khủng. Tôi sẵn lòng chết hai lần cho họ thoát khỏi cảnh ấy.

Tôi rùng mình khi nghĩ rằng, người yêu tôi, em gái tôi, cũng đang cười sặc sụa như thế, giữa một khu rừng mênh mông nào đó”

Chiến tranh tàn khốc nhưng vẫn có nhiều con người dũng cảm vì nó mà hy sinh. Chiến tranh lấy đi hạnh phúc và tự do nhưng nhiều người vẫn chọn chịu đựng đau khổ, mất mát. Tất cả vì lý tưởng cao quý hơn - hoà bình.

Nhưng họ - những người phụ nữ đã hy sinh tuổi thanh xuân, còn lại gì?

Bi kịch của con người sau chiến tranh

Dù chiến tranh có kết thúc, nhưng những vết thương mà nó gây ra vẫn còn sâu sắc và không thể phai nhạt. Chúng như một bức tường vô hình ngăn cách con người với cuộc sống hàng ngày. Mô tả về những bi kịch cá nhân đã được thể hiện sâu sắc trong tác phẩm Miền Cháy của Nguyễn Minh Châu. Một người mẹ đã phải chịu cảnh mất con, nhưng lại cưu mang con trai của kẻ thù. Cuộc sống của bà mẹ Êm đầy phức tạp và đau khổ xuất hiện trong tác phẩm của Nguyễn Minh Châu, khi bà phát hiện ra rằng đứa con của mình thật sự là con của kẻ sát nhân đã giết con trai của bà. Trong giai đoạn này, nhà văn trở nên nhạy cảm hơn, thấu hiểu hơn về nỗi đau và tổn thương của phụ nữ sau chiến tranh. Thay vì sử thi anh hùng, tác phẩm chứa đựng nhiều nỗi đau và khắc nghiệt hơn, là nỗi day dứt và đau đớn không thể quên của chiến tranh vẫn in sâu vào số phận của con người.

Dù trải qua nhiều gian khổ trên chiến trường, Thảo vẫn không thể thoát khỏi hậu quả của chiến tranh và cuối cùng đã kết thúc cuộc đời với nỗi ám ảnh từ thể xác đến tinh thần.

'Đôi mắt của cô giống như của người đang lạc trong một giấc mơ dài. Da của cô tái nhợt vì sốt rừng. Khuôn mặt của cô chỉ thể hiện sinh động mỗi khi cô cười, nhưng nụ cười thường rất hiếm. Cô thường nhấc vai gầy, gục mình trong góc giường để viết nhật ký. Trong các cuộc trò chuyện, cô thường im lặng'

[...]

'Thảo thường trải qua hai loại giấc mơ vào ban đêm: một loại từ thời thơ ấu, cô thấy may mắn khi nhặt được cặp lá ba hoặc một quả trứng vịt rơi. Trong giấc mơ từ thời thanh xuân, cô thấy tóc mình rụng như mưa, rụng trên khuôn ngực đã bị đâm nát của chị Thắm, và từ trong cơn tóc rối đó lấp lánh hai giọt nước mắt trong veo và tràn đầy như thủy tinh, vẫn không vỡ. Khi đó, cô hét lên và tỉnh dậy, nắm chặt lấy hai bên của giường lạnh buốt'

'Thành đã giữ lời thề yêu từ ngày xưa. Anh quan tâm và chăm sóc Thảo rất chu đáo. Tuy nhiên, họ hiếm khi trò chuyện với nhau. Họ thường im lặng, chỉ nghe thấy tiếng chim về tổ muộn vào buổi tối. Thường xuyên vào thứ bảy, Thành đợi Thảo ở hành lang để đi chơi và về đúng giờ. Nhưng mỗi lần gặp nhau, cả hai đều ngượng ngập, như cảm thấy có lỗi, như không còn gì để nói. Mỗi thứ bảy, Thảo vừa mong đến, vừa lo lắng. Cô không còn thấy ánh mắt sáng lấp lánh mỗi khi Thành nhìn cô như trước.'

Tuy nhiên, chiến tranh mang theo những bi kịch riêng của nó, mỗi người sống trong xã hội đều trải qua cuộc chiến của riêng mình. Dù có may mắn sống sót sau chiến tranh, nhưng “thời buổi thiên hạ đang dần biến thành một trận chiến, với sự cạnh tranh và cuồng nộ, khiến những người lính đã quen với máu và đạn phải đối mặt với nhiều khó khăn và suy tư.”

Biểu tượng chim yến cuối cùng trong tác phẩm

Kết thúc câu chuyện là hình ảnh Thành, với ánh mắt nhung nhớp nhìn ra cổng trường, cùng với tiếng thở dài tự trách bản thân trong lòng:

“Rừng Cười ơi! Đã đầy máu và nước mắt, liệu ngươi có lấy đi con chim yến bé nhỏ của ta nữa không!”

Những lời thoại cuối cùng vẫn còn vang vọng, gợi lại nhiều cảm xúc và suy tư. Nhìn sâu vào lòng, trong trái tim Thành vẫn luôn hiện hình ảnh của Thảo - một cô gái xinh đẹp, nhanh nhẹn với mái tóc dài thướt tha. Đồng thời, đó cũng là lời than phiền, suy tư về chiến tranh. Cuối cùng, những gì còn sót lại chỉ là những nỗi lo âu và sự đau đớn.

III. Nhận xét tổng quan

“Hoà bình không phải là kết quả của sự đau thương, mà là kết quả của sự kiên nhẫn và hy vọng” (Mahatma Gandhi). Chiến tranh là một vết thương sâu sắc trong lịch sử, khiến những người vô tội trở thành nạn nhân của sự hung dữ. Tuy nhiên, từ những nỗi đau ấy, cây hoa bình vẫn nảy mầm, để lại hy vọng cho tương lai.

Người Sót Lại Của Rừng Cười là một câu chuyện đầy ẩn ý và ý nghĩa, phản ánh sâu sắc về tâm trạng và suy nghĩ của những người sống trong thời kỳ hậu chiến. Đọc và suy ngẫm về những tác phẩm như thế này, ta càng hiểu rõ hơn về ý nghĩa của hoà bình và sự quý trọng của sự hi sinh cho nền hòa bình.

Tóm tắt bởi: Thuy Huong Tran - MyBook

Hình ảnh: Thuy Huong Tran