Buzz
Gần đây, khái niệm “Tư duy phản biện” trở nên phổ biến và quan trọng, thu hút sự chú ý từ sách báo đến mạng xã hội. Tuy nhiên, bạn có thực sự hiểu về nó? Xuất phát từ Socrates, một trong những triết gia vĩ đại nhất, tư duy phản biện đã tồn tại hàng ngàn năm và vẫn còn rất quan trọng ngày nay. Sách “Rèn Luyện Tư Duy Phản Biện” của Albert Rutherford sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về khái niệm này.
- Albert Rutherford.
Giới thiệu về sách và tác giả
Albert Rutherford là một tác giả nổi tiếng với những quyển sách giáo trình được yêu thích trên toàn thế giới. Sứ mệnh của ông là làm cho việc học trở nên thú vị và dễ hiểu, biến những vấn đề phức tạp thành nội dung đơn giản dễ tiếp thu. Sách của ông thường được đánh giá cao về tính chân thực và dễ áp dụng.
Với kiến thức vững chắc trong cả lĩnh vực khoa học và nhân văn, Albert Rutherford đã phát triển một phong cách viết độc đáo và đa ngành. Sách của ông không chỉ giới hạn trong một chủ đề mà bao gồm cả tư duy hệ thống, lý thuyết trò chơi, toán học và tư duy phản biện. Sự đa dạng này giúp mở rộng tầm nhìn, thách thức quan điểm, và khuyến khích sự phát triển trí tuệ.
“Rèn Luyện Tư Duy Phản Biện” là một quyển sách nhỏ gọn với khoảng 200 trang, nhưng nó chứa đựng những kiến thức sâu rộng một cách dễ hiểu. Tác giả đã trình bày nhiều lý thuyết và nghiên cứu khoa học cũng như ví dụ thực tế để giúp độc giả hiểu rõ hơn. Cấu trúc sách rất logic với 6 chương khác nhau:
- Chương 1: Khoa học về niềm tin và sự hoàn hảo
- Chương 2: Ký ức và sự nhận thức
- Chương 3: Thực tế
- Chương 4: Lập luận và nguỵ biện logic
- Chương 5: Tiếp thị, truyền thông và trò chơi trí tuệ
- Chương 6: Thuyết âm mưu
Mặc dù tiêu đề các chương có vẻ phức tạp, nhưng tác giả diễn giải chúng một cách rõ ràng và logic, không gây nhàm chán cho độc giả. Qua từng chương, độc giả sẽ hiểu hơn về cách hoạt động của não bộ và cách nhận biết những nguỵ biện trong lúc tranh luận hay tư duy.
Tư duy phản biện được đánh giá là một kỹ năng quan trọng cho thế kỷ 21. 'Tư duy phản biện là quá trình cố ý và có tổ chức nhằm suy nghĩ về những gì chúng ta tin hoặc làm.' - John Dewey
Tư duy phản biện không chỉ là khả năng suy luận, đánh giá, và phản đối các quan điểm một cách logic và cân nhắc, mà còn là khả năng sử dụng thông tin để giải quyết vấn đề một cách hiệu quả. Điều này giúp chúng ta có thể chỉ ra lỗi của người khác mà không cần phải xúc phạm họ.
Rèn luyện tư duy phản biện của Albert Rutherford đề cập đến khả năng hiểu biết và sử dụng thông tin một cách hiệu quả. Nó giúp chúng ta tránh các quyết định thiên vị và hướng dẫn chúng ta đến những quyết định lý trí.
Chương 1: Khoa học thần kinh về niềm tin và sự hoàn hảo
Khi tìm hiểu về chó Corgi và Becgie, chúng ta thường có xu hướng tìm kiếm thông tin tích cực về chúng, dẫn đến sự thiên vị. Tuy nhiên, cần phải cân nhắc và xem xét nhiều góc độ trước khi đưa ra quyết định.
Trong thời đại hiện đại, não bộ của chúng ta thường dễ bị đánh lừa bởi cảm xúc, dẫn đến những quyết định không đúng đắn. Đó là lý do tại sao tư duy phản biện trở nên càng quan trọng.
Paul MacLean, một nhà khoa học thần kinh, đã đề xuất lý thuyết về cấu trúc bộ não ở ba cấp độ:
- Bộ 'não người' ở vỏ não.
- Bộ 'não linh trưởng' ở hệ viền.
- Bộ 'não bò sát' ở hạch nền.
Bộ não người tiến hóa sau cùng, trong khi bộ não bò sát tiến hóa sớm nhất. Bộ não bò sát đóng vai trò quan trọng trong việc đưa ra các cảm xúc và trực giác. Nó giúp chúng ta phản ứng nhanh chóng với nguy cơ và đưa ra những quyết định sinh tồn.
Bộ não của chúng ta được lập trình để tránh sự trừng phạt và tìm kiếm phần thưởng. Dopamine, một chất dẫn truyền thần kinh, làm chúng ta cảm thấy hạnh phúc và thú vị, và cũng gây ra hiện tượng ghiền nghiện. Tuy nhiên, điều này có thể dẫn đến việc chúng ta duy trì suy nghĩ theo hướng mong muốn của bản thân để tránh sự trừng phạt và tìm kiếm sự thoải mái.
Khả năng chú ý của chúng ta có giới hạn, và khi tập trung vào một vấn đề, chúng ta có thể bỏ qua thông tin không quan trọng. Điều này có thể dẫn đến suy luận sai lầm và đánh giá không chính xác về tình huống. Vì vậy, việc nhận biết và kiểm soát sự ảnh hưởng của khả năng chú ý là quan trọng, đặc biệt đối với những người có khả năng tư duy phản biện.
Chương 2: Bộ nhớ và nhận thức
Phần này tác giả tập trung vào sự khác biệt giữa bộ nhớ ngắn hạn và dài hạn. Nghiên cứu chỉ ra rằng chúng ta chỉ có thể nhớ khoảng 7 mục trong khi sử dụng bộ nhớ ngắn hạn và thông tin chỉ tồn tại trong khoảng 1 phút sau khi được xử lý. Tuy nhiên, khi chúng ta tập trung vào thông tin này hoặc thông tin gắn liền với cảm xúc, chúng ta có thể nhớ lâu hơn. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng những người trải qua sự kiện 9/11, ví dụ, thường nhớ lâu về sự kiện này vì nó liên quan đến cảm xúc mạnh mẽ. Điều này được gọi là ký ức sâu sắc, và thường liên quan đến những trải nghiệm đau buồn.
Thông tin tồn tại trong bộ nhớ ngắn hạn, và thông tin quan trọng có thể được chuyển sang bộ nhớ dài hạn. Trong trường hợp này, thông tin trở thành một phần không thể thiếu của bản thân chúng ta. Bộ nhớ của con người có thể được so sánh như một cuốn phim, với thông tin mới được ghi đè lên thông tin cũ. Nếu không luyện tập ghi nhớ thường xuyên, các ký ức dễ bị quên và có thể gây ra nhầm lẫn. Trong quá trình này, các liên kết nơ ron yếu dần và được sử dụng để ghi nhớ thông tin mới. Tuy nhiên, đôi khi điều này có thể dẫn đến mất mát thông tin gốc, khi chúng ta không nhớ được cách chúng ta biết về một vấn đề nào đó.
Hiểu biết về cách hoạt động của bộ não và ký ức có thể giúp chúng ta trở nên ít phụ thuộc vào thông tin mà chúng ta biết, và thúc đẩy sự nghi ngờ về sự thật của nó. Sự tò mò và sự nghi ngờ là quan trọng cho sự phát triển cá nhân.
Chương 3: Hiện thực
Chương 3: Trực giác và những thí nghiệm về bộ não
Trực giác thường xuất hiện một cách tự nhiên, nhưng thực tế nó là kết quả của hoạt động vô thức của bộ não, bao gồm việc xử lý cảm xúc, giải thích các tín hiệu xã hội phi ngôn ngữ và nhận thức về phản ứng của chính mình. Điều này giải thích tại sao mọi người thường cảm thấy không ổn với một nguy cơ tiềm ẩn mà họ không thể giải thích bằng lời, mà chỉ cảm nhận thông qua tín hiệu phi ngôn ngữ và trí tuệ cảm xúc.
Bộ não của chúng ta là một thế giới bí ẩn còn nhiều điều chưa được khám phá. Tuy vậy, chúng ta vẫn có khả năng kiểm soát và đưa ra quyết định logic dựa trên nhận thức về các lỗi sai và yếu điểm của não. Kỹ năng tư duy phản biện giúp chúng ta tránh những quyết định sai lầm và không bị chi phối bởi những yếu tố khác.
Chương 4: Lập luận và nguỵ biện logic
Để đưa ra một quyết định logic, chúng ta cần hiểu rõ về cấu trúc của luận điểm. Luận điểm là một chuỗi các khẳng định hỗ trợ cho kết luận. Việc xây dựng luận điểm bắt đầu từ việc thiết lập tiền đề, có thể là sự thật hoặc nhận định. Sử dụng nhận định trong lập luận có thể gặp khó khăn, vì nếu nhận định sai lầm, cả luận điểm sẽ không còn hợp lý nữa. Khi đối mặt với một luận điểm sai, chúng ta nên cùng nhau phân tích và chỉ ra những điểm không hợp lý trong nhận định của đối phương, thay vì chỉ trích mạnh mẽ.
Tác giả đặc biệt nhấn mạnh, thay vì sử dụng từ “chính xác” với logic, nên sử dụng từ “hợp lệ”. Nếu tiền đề của bạn sai nhưng logic của bạn đúng, thì luận điểm vẫn hợp lệ. Nếu tiền đề đúng và luận điểm của bạn hợp lệ, thì kết luận của bạn đúng. Đôi khi luận điểm không hợp lý vẫn có thể đúng hoặc sai. Ví dụ: bạn thấy mùa hè kem cây bán nhiều, đồng thời có nhiều vụ đuối nước xảy ra, từ đó suy ra rằng kem cây gây ra đuối nước. Tuy nhiên, điều này không chứng tỏ mối quan hệ nhân quả. Có thể do thời tiết nóng làm mọi người thích ăn kem và tắm nước, không có nghĩa là kem gây ra vụ đuối nước.
Tác giả chỉ ra một số lỗi sai logic, bao gồm
Nguỵ biện “Người có thẩm quyền luôn đúng”
Lỗi này thường xuyên xuất hiện, khi một người nói lên quan điểm của mình dựa trên chức vị, kinh nghiệm, hoặc tuổi tác, thay vì bàn luận vấn đề chính.
Ví dụ: Trong một công ty, giám đốc quyết định thực hiện một dự án mặc dù đa số nhân viên không đồng ý. Ông ta chỉ ra rằng ông là người có thẩm quyền cuối cùng và quyết định của ông là đúng.
Trong trường hợp này, việc chỉ dựa vào quyền lực của giám đốc mà không cân nhắc ý kiến của những người khác là một dạng ngụy biện.
Một người giáo sư lịch sử không nên đưa ra ý kiến về sinh học vì có thể gây hiểu lầm cho người nghe.
Nguỵ biện nhân quả là một dạng suy luận sai lầm khi kết luận về mối quan hệ nhân quả chỉ dựa trên sự trùng hợp thời gian.
Ví dụ về nguyên nhân đa dạng dẫn đến thất bại của một đội tuyển bóng đá.
Quyết định không xem trận đấu để đội tuyển thắng không phản ánh đúng tình hình, vì có nhiều yếu tố khác tác động đến kết quả.
Nguỵ biện Sau này trước đó
Nguyên tắc 'Sau này trước đó' trong tiếng Latin, không phải vì X xảy ra sau Y nên Y gây ra X.
Ví dụ về người kết luận việc tham gia khóa học dẫn đến tiến bộ dựa trên thứ tự thời gian mà không có bằng chứng cho mối quan hệ nhân quả.
Sự tiến bộ không chỉ phụ thuộc vào việc tham gia khóa học mà còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác nhau.
Nguỵ biện không theo logic.
Khi mọi người thêm lý lẽ sai để bảo vệ quan điểm của họ, thì sự sai lầm càng trở nên rõ ràng.
Người tin vào UFO khi bị phản biện không có bằng chứng thuyết phục, thường thêm những lập luận khác để bảo vệ quan điểm của mình.
Nguỵ biện tấn công vào cá nhân là phương thức phản biện thường gặp trên mạng xã hội.
Thường xuyên thấy người tham gia tranh luận trên mạng chỉ tập trung vào việc chỉ trích cá nhân thay vì tập trung vào lập luận.
Một cuộc tranh luận trên mạng xã hội thường trở nên vô ích khi người tham gia chỉ tập trung vào việc nhục mạ đối thủ thay vì tập trung vào vấn đề cốt lõi của tranh luận.
Nguỵ biện không thể chứng minh
Khi một tuyên bố không thể được kiểm chứng hoặc phủ định, thì việc tranh luận trở nên vô ích.
Một số người tin rằng có các vị thần tồn tại, nhưng không có bằng chứng nào có thể chứng minh hoặc phủ định điều đó.
Nguỵ biện 'hai nguyên tắc' là khi người ta giả định chỉ có hai lựa chọn hoặc khả năng, mặc dù thực tế có nhiều lựa chọn khác.
Khi một người lập luận rằng chỉ có hai lựa chọn, nhưng thực tế có nhiều lựa chọn khác.
Nếu không giảm số lượng xe hơi trên đường, ô nhiễm không khí sẽ tiếp tục tăng lên. Giải pháp không chỉ có giảm xe hơi mà còn có thể cải thiện giao thông công cộng, khuyến khích sử dụng các phương tiện thay thế như xe đạp hoặc đi bộ.
Thay đổi mục tiêu xảy ra khi luận điểm bị thay đổi sau khi kết luận được đưa ra mà không có lý do. Đây là một cách giả mạo để đối đầu với đối thủ.
Nguỵ biện rơm xảy ra khi một người dùng một phần trong luận điểm của đối thủ để phản bác lại họ.
Nguỵ biện khi một người chuyển từ một phần của luận điểm của đối thủ sang một phần mà họ có lợi thế và dễ dàng phản bác.
Nguỵ biện rơm là khi một người chuyển từ một phần của luận điểm của đối thủ sang một phần mà họ có lợi thế để phản bác.
Ví dụ:
Nạn tắc đường thường xuyên xảy ra do lượng xe máy lưu thông ngày càng tăng. Giải pháp là hạn chế xe máy.
B: Nếu không còn xe máy thì đường xá được xây dựng để làm gì?
Tác giả trong hai chương 5 và 6 nói về vấn đề lừa đảo và thực tế của ngành Marketing, nhấn mạnh việc phải luôn tự nghi ngờ và kiểm tra thông tin.
Tác giả đã chỉ ra về những vấn đề hiện nay trong xã hội, đặc biệt là về việc lừa đảo và thực tế của ngành Marketing.
Bạn đã từng nghe về thuyết âm mưu chưa? Bạn có tin vào nó hay chỉ coi như chuyện vui vẻ? Bạn đã kiểm tra thông tin đó chưa? Con người luôn muốn tin vào thuyết âm mưu, tìm kiếm những lỗi ngụy biện và muốn kiểm soát những gì xảy ra xung quanh khi không có căn cứ. Có người tin vào 9/11 là kế hoạch, hay Kennedy bị Mafia ám sát. Thuyết âm mưu có mặt tốt, giúp làm sáng tỏ một số vấn đề, nhưng cũng có mặt xấu khiến người ta nghi ngờ chính phủ hay các tập đoàn. Một số người tự cắt ghép thông tin để tự tin vào thuyết âm mưu của mình, và khi bị yêu cầu chứng minh lại, họ đổi trách nhiệm.
Cảm nhận cá nhân
Sách dễ hiểu và phù hợp cho người mới tìm hiểu về tư duy phản biện và hoạt động của bộ não. Tuy nhiên, cách rèn luyện tư duy phản biện chưa được làm rõ, không rõ điều nào đúng hay sai. Một số thông tin không liên quan đến chủ đề được đề cập nhiều và không cần thiết. Nhưng sách có điểm mạnh là:
- Ưu điểm: Ngắn gọn, dễ đọc và sau mỗi chương có nơi để ghi chú, giúp cụ thể hóa suy nghĩ. Tác giả trích dẫn nguồn đầy đủ, cho phép đối chiếu lại.
- Nhược điểm: Không đề cập cụ thể các kỹ thuật luyện tập, đó chỉ là quyển sách cơ bản và để hiểu rõ vấn đề phức tạp cần đọc nhiều sách khác.
Kết luận
Trong thời đại công nghệ thông tin hiện nay, thông tin tràn ngập và đòi hỏi chúng ta phải có trách nhiệm lựa chọn thông tin để tiếp thu. Tư duy phản biện là công cụ để lọc thông tin và cân nhắc quan điểm cá nhân. Sách là nguồn kiến thức quý giá về hoạt động của bộ não và lỗi ngụy biện. Đọc sách này, bạn sẽ hiểu về nguyên nhân và cách khắc phục lỗi ngụy biện và thuyết âm mưu. Tuy nhiên, để hiểu sâu hơn, cần phải nghiên cứu và đọc nhiều hơn. Luôn nghi ngờ và suy nghĩ kỹ lưỡng về sách chúng ta chọn đọc, xem xét xem chúng có đúng đắn hay chỉ là quan điểm cá nhân của tác giả. Tìm kiếm thông tin là điều rất cần thiết, hy vọng bạn tìm được thông tin hữu ích.
Lưu ý: Bài viết này mang quan điểm cá nhân của tác giả. Để có trải nghiệm chính xác, hãy đọc cuốn sách Rèn luyện tư duy phản biện của Albert Rutherford.
Tóm tắt bởi: tinleee - Bookademy
Hình ảnh: Long Quân
