[Tóm tắt & Đánh giá sách] 'Tâm Lý Học Đám Đông': Bức Tranh Hành Vi Toàn Cảnh

Chúng ta là những cá nhân độc lập nhưng lại sống trong các quy chuẩn, cộng đồng và mối quan hệ với nhiều người khác nhau với mức độ quan trọng và mức độ thân thiết khác nhau. Từ lịch sử, chúng ta đã là những sinh vật sống theo bầy đàn, hỗ trợ và kết nối lẫn nhau. Cuốn sách 'Tâm lý học đám đông' của Gustave Le Bon là chiếc chìa khóa mở ra cánh cửa bí mật, tiết lộ góc nhìn sâu sắc về hành vi và cảm xúc của đám đông, sự phụ thuộc vào lãnh đạo và ảnh hưởng của chúng trong lịch sử và hiện tại.

Giới thiệu về tác giả

Gustave Le Bon (1841-1931) là một nhà tâm lý học vĩ đại người Pháp. Sách của ông đã mang lại nhiều giá trị nghiên cứu và là nền tảng cho những phân tích sau này về tâm lý học. Ông là một trong những người tiên phong trong việc khám phá lĩnh vực tâm lý học đám đông, một khía cạnh quan trọng nhưng ít được biết đến trước đó.

Ông đã nhấn mạnh rằng: 'Kiến thức về lĩnh vực này giúp giải thích nhiều hiện tượng lịch sử và kinh tế mà nếu thiếu đi sẽ làm cho chúng không thể hiểu được'. Đó là nguyên nhân dẫn đến những thay đổi và cuộc cách mạng trong xã hội.

Cuốn sách của Le Bon đem lại cái nhìn tuyệt vời về tâm lý học đám đông trong xã hội Pháp thời đó.

Một cái nhìn sâu sắc về cuốn sách

Cuốn sách Vận Mệnh Đám Đông là một cuộc hành trình đưa các độc giả như tôi khám phá những biến cố lịch sử hiện tại. Ở đó, các cuộc xung đột hay sự thay đổi trong pháp luật, sự sáng tạo hay sự kế vị,... đều bị ảnh hưởng bởi những ý thức, tri thức và hành động của những người dẫn đầu, những người kiểm soát tình hình và hướng dẫn cả cộng đồng, tập thể và xã hội tiến lên một bước thay đổi cả lịch sử phát triển.

Chính vì thế, Nhà tâm lý học Le Bon đã nêu ra hai yếu tố quan trọng, là cơ sở để các bước tiếp theo có thể xảy ra và tạo thành những biến cố lớn như vậy. Đầu tiên là việc sụp đổ của các niềm tin, tín ngưỡng, niềm tin vào chính trị, xã hội - là cơ sở của nền văn minh nhân loại. Tiếp theo là việc xuất hiện những yêu cầu mới, đòi hỏi điều kiện cao hơn, kiến thức,... ở mức độ phức tạp và chi tiết hơn để sống, làm việc và thưởng thức, và từ đó mang lại những phát minh, sáng tạo mới hoặc tiếp thu những ý tưởng mới, cách mạng công nghiệp đưa đến xã hội hiện đại, hiệu quả và hiệu suất hơn.

Về cơ bản, Tâm Lý Học Đám Đông bao gồm 3 phần chính với nội dung được tổ chức như các bậc thang, dẫn dắt người đọc đi qua từng bước một, làm sáng tỏ những thắc mắc và vén màn những bí mật của các sự kiện lịch sử toàn cầu.

Phần 1: Tâm Hồn Của Đám Đông

Chương 1: Những Đặc Điểm Chung Của Đám Đông - Quy luật tâm lý về sự đồng thuận tinh thần trong đám đông

“Đám đông” đề cập đến việc tập hợp những cá nhân đa dạng về ngôn ngữ, độ tuổi, nghề nghiệp và địa vị xã hội lại với nhau - đây là định nghĩa cơ bản nhất mà chúng ta thường gặp. Nhưng từ góc nhìn của Tâm lý học, 'đám đông' lại có một sự hiểu biết khác: 'Trong các tình huống nhất định, và chỉ trong những tình huống đó, một nhóm người sẽ hiện ra những đặc tính mới hoàn toàn khác biệt so với từng cá nhân tạo nên nhóm đó. Cá nhân mất bản sắc, tâm trạng và suy nghĩ của mỗi người đều hướng về một hướng duy nhất. Một tâm hồn tập thể được hình thành, ít nhất là tạm thời, nhưng thể hiện những đặc tính rất rõ ràng.'

Dễ hiểu hơn, họ như những mầm cây khác nhau nằm trong bóng tối, có thể mọc về nhiều hướng khác nhau nhưng khi Mặt trời mọc và chiếu sáng ấm áp, tất cả những mầm cây đó đều cố gắng hướng về nguồn ánh sáng ấy, trong cùng một thời gian, với mục đích để thu thập những tia năng lượng tốt nhất, thúc đẩy quá trình quang hợp trong mỗi tế bào lá của mình.

Chương 2: Tình cảm và đạo đức của đám đông

Khi nói về 'đám đông', tôi thường nghĩ đến 'đám đông gây rối', 'đám đông bị kích động', 'đám đông hỗn loạn',... Vậy tác giả cụ thể khẳng định rằng 'đám đông' là trò đùa của những tác nhân kích động bên ngoài, những người có mục đích không thiện chí. Đám đông là phản ứng mạnh mẽ với những kích thích từ bên ngoài lên đến mức cực kỳ. Tùy thuộc vào cường độ của sự ảnh hưởng, các cá nhân trong đám đông có thể phản ứng một cách mạnh mẽ hơn so với khi ở một mình. Do đó, đám đông cũng là lý do hoàn hảo để con người trong đó thể hiện bản chất thực sự, sự nóng giận và hành động của bản thân.

Khác biệt, đám đông là những phản ứng không được lập trước về tư duy và hành động. Họ có thể trải qua những cảm xúc phản ứng khác nhau, logic của họ không liên quan nhiều đến thông tin ban đầu mà dựa nhiều vào đánh giá chủ quan của các thành viên trong đám đông. Đám đông hình thành hình ảnh mà họ tin tưởng, xuất hiện trong ý thức gần gũi hơn với sự kiện đang diễn ra hơn là sự thật về vấn đề đó.

Chương 3: Những ý tưởng, lập luận và sự tưởng tượng của đám đông

Dựa trên nghiên cứu và tổng hợp tài liệu, Nhà tâm lý học Le Bon đã phân loại chúng thành hai loại cơ bản. Loại đầu tiên là những ý nghĩ ngẫu nhiên, không tuân theo quy luật và bị ảnh hưởng bởi các cảm xúc rất chủ quan như sự kính mạng, niềm tin vào một cá nhân hoặc lý thuyết nào đó mà họ biết. Loại còn lại là những ý nghĩ được hình thành trong những khung cảnh cơ bản nhất như trường học, gia đình, di truyền, và chúng bền vững, không thay đổi như những niềm tin từ xa xưa hoặc thậm chí là các quy chuẩn vẫn phù hợp và được áp dụng đến ngày nay.

Bên cạnh đó, khả năng lập luận của đám đông cũng không cố định. Đó là sự kết nối, liên kết các sự kiện khác nhau với một số điểm tương đồng và rút ra kết luận, tóm tắt vấn đề một cách vội vã trong các trường hợp cụ thể khác nhau.

Chương 4: Các hình thức tôn giáo trong mọi niềm tin của đám đông

Trong mối quan hệ với tín ngưỡng và lòng tin, đó là các lối mòn tư duy nên tác giả Gustave Le Bon viết: Niềm tin của đám đông thể hiện tính phục tùng mù quáng, tính không khoan dung một cách nghiêm trọng và đòi hỏi được truyền bá một cách bạo lực, những điểm này thường gắn liền với tình cảm tôn giáo. Do đó, có thể nói rằng mọi niềm tin của họ đều mang tính chất tôn giáo.

Với các minh chứng từ các sự kiện lịch sử đầy bi kịch như Cải cách tôn giáo, Vụ thảm sát ngày lễ thánh Bartholomew, thời kỳ khủng bố và tất cả các biến cố tương tự, đều là hậu quả của các tình cảm tôn giáo của đám đông, không phải là hậu quả của ý chí của từng cá nhân riêng lẻ nữa.

Phần 2: Các quan điểm và niềm tin của đám đông

Chương 1: Những yếu tố gián tiếp tác động lên quan điểm của đám đông

Dựa trên những nghiên cứu về cơ sở niềm tin của đám đông, phần này tác giả trình bày sâu hơn về nguồn gốc và quá trình hình thành các quan điểm, niềm tin vững chắc của đám đông.

Tác động chính vào niềm tin của đám đông tập trung vào hai loại chính: Gián tiếp và Trực tiếp. Những yếu tố trực tiếp là những gì rõ ràng và nổi bật như bài giảng, diễn thuyết của những nhà phát biểu, nhà thuyết trình. Những yếu tố gián tiếp là những gì kiểm soát đám đông chấp nhận quan điểm và tư tưởng khác biệt so với ban đầu. Chúng làm cho họ tin rằng hai thứ này không mâu thuẫn và liên kết chặt chẽ với nhau. Chúng có thể là chủng tộc, truyền thống, thời gian, hệ thống chính trị và cả sự khác biệt trong giáo dục.

Chương 2: Những yếu tố trực tiếp tác động lên quan điểm của đám đông

Đó là những gì họ có thể nhìn thấy bằng mắt thường và có sức thuyết phục như hình ảnh, ngôn từ và công thức. Hình ảnh là phương tiện phong phú và dễ nhớ nhất, làm cho những quan điểm hoặc công thức dễ dàng và hiệu quả hơn được chấp nhận. Ngôn từ là công cụ chỉ cần bạn có đủ kỹ năng sử dụng câu, cú pháp và ý nghĩa của nó thì có thể thuyết phục đám đông tin vào những lập luận không có thực tế nhất.

Tiếp theo là những ảo tưởng và kinh nghiệm của chính thành viên trong đám đông đó. Ảo tưởng là khát vọng mãnh liệt về một điều gì đó xa xôi xảy ra. Họ tưởng tượng và hài lòng về những điều họ tự tưởng tượng ra. Từ thời kỳ bình minh của văn minh, đám đông luôn bị ảnh hưởng bởi những ảo tưởng. Một tác giả đã kết luận: Nếu tất cả các tác phẩm nghệ thuật được lấy cảm hứng từ tôn giáo trong các bảo tàng và thư viện bị phá hủy, và nếu tất cả bị hủy hoại và chất đống trước nhà thờ, thì những giấc mơ vĩ đại của loài người còn lại gì? Ảo tưởng và hi vọng đó, nếu không có chúng con người không thể tồn tại, đó chính là lý do tồn tại của thần thánh, anh hùng và nhà thờ.

Phần 3: Phân loại và mô tả đám đông

Sau những phần trước về quan sát, nghiên cứu, đánh giá để khám phá quy luật, hoạt động và hướng phát triển của đám đông cũng như đặc điểm cụ thể của nó, ở phần này Nhà tâm lý học Le Bon phân loại và trình bày mô tả chi tiết và thuyết phục về đám đông. Ông đã dành rất nhiều thời gian trong đời để tìm hiểu và kết luận này. Đó là những tính chất như: “ Đám đông không đồng nhất”, “Các đám đông không đồng nhất”,...

“Hiểu rõ tâm lý của các tầng lớp và đám đông khác nhau, tôi không thấy có trường hợp nào cần phải xử án bởi toà án hơn là trước ban bồi thẩm đoàn. Với bồi thẩm, cơ hội được tuyên vô tội cao hơn, và ít cơ hội hơn với toà án. Chúng ta nên sợ sức mạnh của đám đông, nhưng càng phải sợ sức mạnh của một số thế lực. Đám đông có thể bị ảnh hưởng, nhưng kẻ quyền lực thì không bao giờ.”

Cảm nhận cá nhân về cuốn sách

Như lời một số người nói: “ Hiểu được tâm lý của phụ nữ là điều khó khăn nhất trên đời”. Tuy nhiên, Le Bon không chỉ dừng lại ở việc hiểu tâm lý của cá nhân mà ông còn hiểu và giải thích tâm lý của một tập thể - Đám đông, một lĩnh vực mà ông rất đam mê. Bởi vậy, có lẽ chúng ta cũng nên học cách quan sát, tìm hiểu tại sao người khác lại hành động như vậy, và quan trọng hơn là hiểu và yêu thương bản thân mình. Ví dụ, khi một chàng trai muốn biết tại sao bạn gái của mình không vui và tức giận. Thay vì trách móc cô ấy là quá khó tính, hãy xem xét lại bản thân mình xem có gì làm cô ấy buồn hay không?

Tâm lý học là một lĩnh vực kiến thức mà tôi rất ngưỡng mộ và đam mê. Là người từng trải qua vấn đề tâm lý và là kẻ suy nghĩ quá nhiều, những kết luận trong cuốn sách này, từ nghiên cứu sâu rộng, sự tận tụy và kiến thức chuyên môn, đều là “bữa tiệc tinh thần” vô cùng hữu ích. Cuối cùng, đám đông cũng chỉ là những con người có những điểm chung tập hợp lại với nhau vào thời điểm đó. Họ cũng có bí mật và tự ti, và khi hòa mình vào đám đông, họ dễ dàng bộc lộ suy nghĩ, cảm xúc và hành động bản năng nhất mà không sợ bị đánh giá hay phê phán.

“Qua việc đọc 'Tâm lý học đám đông', tôi thấu hiểu sâu hơn về những con người trong những tập thể đó. Đồng thời, cuốn sách đã giúp tôi nhìn nhận lại bản thân mình khi tham gia vào các đám đông khác nhau. Hy vọng mỗi người sẽ tìm ra 'đám đông' riêng của mình, nơi có những người chia sẻ tần số và suy nghĩ tương đồng, hỗ trợ nhau để cùng tiến bộ, thay vì trở thành nơi tập trung của những ý nghĩ tiêu cực, sự tha hóa và sự sai lệch về tư duy, thậm chí là về đạo đức và pháp luật.

Kết luận

Trong cuốn sách 'Tâm lý học đám đông', nhà tâm lý học Le Bon đã truyền đạt tất cả sự tinh túy qua sự nghiên cứu, phân tích sâu sắc và tỉ mỉ của ông về đề tài này. Những kiến thức được trình bày trong hơn 250 trang sách này không chỉ là những mảng lịch sử quan trọng của thế giới trong thế kỷ đó mà còn là những giá trị vô cùng quý báu, luôn được truyền đạt và áp dụng trong giảng dạy hiện tại và tương lai. Điều này giúp tâm lý học trở nên gần gũi và thân thuộc hơn với mọi người, không chỉ đối với những người làm trong lĩnh vực này mà còn với công chúng rộng lớn. Sau khi đọc sách và tìm hiểu về cuộc đời của tác giả, tôi cảm nhận được rằng những ghi chép của mình không chỉ là những lý thuyết khô khan trên giấy mà còn là những trải nghiệm sống động trong cuộc sống hàng ngày.

Trân trọng.

Tóm tắt bởi: Ngọc Anh

Hình ảnh: Ngọc Anh - MyBook