Buzz
1. Tổng quan về tác giả và tác phẩm
1.1. Giới thiệu tác giả Nguyễn Khoa Điềm
Nguyễn Khoa Điềm, sinh năm 1943 tại thôn Ưu Điềm, xã Phong Hòa, huyện Phong Điền, tỉnh Thừa Thiên - Huế, xuất thân từ gia đình trí thức, được nuôi dưỡng với tình yêu quê hương và tinh thần cách mạng từ nhỏ. Ông trưởng thành và học tập tại miền Bắc, sau đó tham gia vào hoạt động kháng chiến và văn nghệ tại miền Nam.
Nguyễn Khoa Điềm được biết đến không chỉ với vai trò là một nhà hoạt động chính trị và văn hóa nổi bật, mà còn vì những đóng góp quan trọng trong nhiều lĩnh vực khác. Ông đã giữ nhiều chức vụ quan trọng như Trưởng ban Tư tưởng văn hóa Trung ương, Tổng thư ký Hội Nhà văn khóa V, và Bộ trưởng Bộ Văn hóa - Thông tin.
Nguyễn Khoa Điềm là một trong những nhà thơ nổi bật của thế hệ tham gia kháng chiến chống Mỹ. Thơ của ông nổi bật với sự kết hợp giữa cảm xúc mạnh mẽ và tư duy sâu sắc của một trí thức về đất nước và con người Việt Nam. Phong cách sáng tác của ông đặc trưng bởi sự chiêm nghiệm sâu xa và cảm xúc mãnh liệt, thể hiện thông điệp trữ tình và chính trị.
Vào năm 2000, Nguyễn Khoa Điềm đã được trao Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật, ghi nhận những đóng góp to lớn của ông trong lĩnh vực văn hóa và nghệ thuật của Việt Nam.
1.2. Tác phẩm Đất nước
Bản trường ca Mặt đường khát vọng của Nguyễn Khoa Điềm được hoàn thành tại chiến khu Trị-Thiên vào năm 1971 và lần đầu xuất bản vào năm 1974. Tác phẩm này phản ánh sự trỗi dậy của thế hệ trẻ đô thị trong hoàn cảnh chiến tranh đầy khó khăn ở miền Nam Việt Nam. Nó thể hiện tình yêu và trách nhiệm của thế hệ trẻ đối với quê hương, đồng thời kêu gọi họ tham gia cuộc chiến đấu vì độc lập và tự do của đất nước.
Đoạn trích từ chương V của trường ca mang tên 'Đất Nước' đã trở thành một trong những phần thơ nổi bật về chủ đề đất nước trong nền thơ Việt Nam hiện đại. Nó cung cấp một góc nhìn mới về đất nước, không chỉ là một bản đồ vật lý mà còn là sự kết hợp của mọi nỗ lực và khát vọng của nhân dân.
Trong tác phẩm này, Đất Nước được khắc họa như là của nhân dân, và chính nhân dân là người tạo nên Đất Nước. Đoạn trích đầu tiên với 42 câu thơ đầu tiên tập trung vào việc cảm nhận Đất Nước từ nhiều góc độ khác nhau như lịch sử, văn hóa và dân tộc. Phần còn lại, bao gồm 47 câu thơ cuối, nêu rõ tư tưởng chủ đạo về Đất Nước, nhấn mạnh vai trò then chốt của nhân dân trong việc xây dựng và bảo vệ Đất Nước.
2. Tóm tắt bài Đất nước (Nguyễn Khoa Điềm) một cách ngắn gọn và đầy đủ
Bài 1 trang 122 SGK Ngữ văn 12 tập 1
Đoạn thơ này trình bày cảm nhận và phân tích của tác giả về Đất Nước. Cần chia bố cục, xác định nội dung trữ tình của từng phần, và tìm hiểu cách tác giả phát triển mạch suy nghĩ và cảm xúc trong đoạn văn.
Trả lời:
* Cấu trúc: Đoạn thơ chia thành hai phần chính:
- Phần 1: Từ đầu đến '... Làm nên Đất Nước muôn đời': Tác giả thể hiện những điểm đặc biệt trong cảm nhận về đất nước của mình.
- Phần 2: Các câu còn lại: Phần này diễn tả quan điểm về 'Đất Nước của Nhân dân.'
* Sự kết nối giữa hai phần là mạch cảm xúc liên tục của tác giả về đất nước. Đất nước không chỉ là một thực thể vật chất mà còn là một thực thể tinh thần, người tạo dựng và bảo vệ cuộc sống của con người. Đất Nước trở thành đối tượng thẩm mỹ, được viết hoa qua các từ ngữ và cảm xúc sâu lắng của tác giả, tạo nên một sắc thái tình cảm mạnh mẽ và sâu lắng khi đọc.
Bài 2 trang 122 SGK Ngữ văn 12 tập 1
Nhà thơ cảm nhận về đất nước trong phần đầu của đoạn trích qua những khía cạnh nào? So với các tác phẩm thơ khác cùng chủ đề, cảm nhận này có gì nổi bật?
Trả lời:
Tác giả tiếp cận đất nước qua một loạt cảm xúc đa dạng và phong phú từ nhiều góc nhìn:
- Chiều dài lịch sử (quá khứ - hiện tại - tương lai):
+ Qua những truyền thuyết về Long Quân và Âu Cơ, nhà thơ thể hiện mối liên hệ của đất nước với quá khứ huyền bí và lịch sử xa xưa.
+ Tác giả không chỉ dừng lại ở quá khứ, mà còn nhấn mạnh vào những con người giản dị, bình thường, dù cuộc sống hàng ngày nhưng vẫn đóng góp tích cực vào việc xây dựng và bảo vệ đất nước.
+ Những yếu tố này không chỉ xây dựng nền tảng cho quá khứ, mà còn liên kết với hiện tại và tương lai, tạo nên một cái nhìn toàn diện về thời gian.
- Chiều rộng không gian - địa lý:
+ Đất nước không bị giới hạn bởi biên giới hẹp hòi, mà mở rộng khắp mọi miền, tạo ra một không gian rộng lớn và bao la.
+ Đất nước không chỉ là một bản đồ trên giấy, mà là nguồn cội gắn bó sâu sắc với đời sống của từng người dân.
+ Hai từ 'đất' và 'nước' được lựa chọn tinh tế, gợi mở tình yêu và lòng tự hào đối với quê hương và tổ quốc.
+ Đất nước cũng được xem là nơi sinh tồn, duy trì và phát triển qua nhiều thế hệ.
- Bề dày truyền thống - phong tục, văn hóa, tâm hồn:
+ Tác giả nhấn mạnh việc gìn giữ các phong tục truyền thống, như thói quen ăn trầu, là phần không thể thiếu trong đời sống tinh thần của người Việt.
+ Truyền thống đấu tranh chống ngoại xâm hiện lên như một phần quan trọng trong lịch sử và tâm hồn của dân tộc.
+ Đất nước không chỉ gắn bó với những giá trị văn hóa, mà còn là biểu tượng cho truyền thống đạo lý và tư tưởng của dân tộc.
Tất cả các phương diện này tạo nên một cái nhìn sâu sắc và thấm đẫm tình yêu đối với quê hương, thể hiện sự đoàn kết và chiều sâu của tâm hồn dân tộc.
Bài 3 trang 122 SGK Ngữ văn 12 tập 1
Trong phần tiếp theo của đoạn trích (từ 'Những người vợ nhớ chồng...' đến hết), tác giả làm nổi bật tư tưởng “Đất nước của nhân dân.' Tư tưởng này đã mở ra những phát hiện sâu sắc và mới mẻ về địa lý, lịch sử, và văn hóa của đất nước như thế nào? Tư tưởng này nổi bật trong đoạn thơ này cũng như trong nhiều bài thơ thời chống Mỹ. Vì sao?
Trả lời:
Những phát hiện sâu sắc của tác giả trong đoạn thơ từ 'Những người vợ nhớ chồng...' đến hết được thể hiện qua các khía cạnh sau:
- Tác giả khám phá đất nước qua chiều sâu văn hóa của dân tộc và những hoạt động đời thường của nhân dân. Sự cảm nhận này yêu cầu tác giả phải có cái nhìn sâu sắc, tinh tế, không chỉ nhận diện bề ngoài mà còn cảm nhận được các giá trị văn hóa, tinh thần và tình cảm sâu xa bên trong.
- Tác giả không chỉ dừng lại ở việc ghi nhận mà còn đi sâu vào suy ngẫm và chiêm nghiệm. Dựa trên các trải nghiệm thực tiễn, tác giả phát triển tư tưởng về 'Đất nước của nhân dân.' Đây là một quan điểm sâu sắc về vai trò của nhân dân trong việc xây dựng và bảo vệ đất nước, thể hiện tình đoàn kết và tình yêu quê hương.
Những phát hiện này nổi bật và mới mẻ trong thơ chống Mỹ vì:
- Trước đây, các nhà thơ chủ yếu chỉ chú trọng vào khía cạnh địa lý của quốc gia. Dù có một số tác phẩm khai thác sâu vào lịch sử và văn hóa truyền thống, nhưng chưa ai đưa ra cái nhìn tinh tế về cuộc sống và tâm hồn của người dân bình thường.
- Trong thời kỳ chống Mỹ, khi nhân dân Việt Nam, đặc biệt là miền Nam, đang gánh chịu cuộc chiến, tình yêu đất nước đã được thể hiện qua nhiều bài thơ. Tuy nhiên, các tác phẩm của Nguyễn Khoa Điềm nổi bật nhờ sự giản dị và sâu sắc, cùng với việc khám phá văn hóa dân gian và quan niệm về đất nước theo cách mới mẻ.
Bài 4 trang 123 SGK Ngữ văn 12 tập 1
Hãy chỉ ra các ví dụ cụ thể và nhận xét về cách tác giả sử dụng chất liệu văn hóa dân gian (tục ngữ, ca dao, truyền thuyết, phong tục...). Từ đó, phân tích những đóng góp độc đáo của tác giả trong nghệ thuật diễn đạt. Vì sao chất liệu văn hóa dân gian trong đoạn thơ này lại vừa quen thuộc vừa mới lạ?
Trả lời:
Tác giả đã khéo léo sử dụng một loạt các yếu tố văn hóa dân gian phong phú, làm cho đoạn thơ trở nên sinh động và hấp dẫn. Dưới đây là một số ví dụ về việc tác giả khai thác chất liệu văn hóa dân gian trong đoạn thơ này:
- Tác giả mượn hình ảnh từ bài ca dao 'Em ơi chua ngọt đã từng – Gừng cay muối mặn ta đừng quên nhau' để tạo ra câu 'Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn.' Điều này kết nối thơ với những gì quen thuộc trong ca dao dân gian, tạo nên sự gắn bó văn hóa đặc biệt.
- Tác giả áp dụng thành ngữ 'Một nắng hai sương' để miêu tả quá trình trồng lúa gạo. Cách sử dụng này làm nổi bật sự vất vả và hy sinh của người nông dân, mang lại chiều sâu và ý nghĩa cho tác phẩm.
- Câu 'Đất nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm' kết hợp với bài ca dao 'Khăn thương nhớ ai,' tạo nên một liên kết cảm xúc giữa tình yêu đất nước và tình cảm cá nhân trong một bức tranh đầy xúc động.
- Tác giả cũng nhắc đến các sự tích và truyền thuyết dân gian như Thánh Gióng, truyền thuyết Hùng Vương, Núi Bút, Non Nghiên, Vịnh Hạ Long và nhiều câu chuyện khác. Những thần thoại này làm nổi bật mối liên kết mạnh mẽ giữa đất nước và di sản văn hóa dân tộc.
Tác giả đã tạo ra một ảnh hưởng sâu rộng trong văn học Việt Nam bằng cách tích hợp chất liệu văn hóa và phong tục dân gian vào thơ ca, từ đó mở ra một cái nhìn mới mẻ và đầy cảm xúc về đất nước. Chất liệu văn hóa dân gian trong đoạn thơ này mang lại sự hòa quyện giữa cái quen thuộc và cái mới lạ, khiến đoạn thơ trở nên đặc biệt và hấp dẫn.
3. Tổng kết bài Đất nước
(1) Giá trị nội dung:
- Bài thơ giới thiệu những quan điểm mới về đất nước, khai thác và làm nổi bật các khía cạnh như lịch sử, địa lý, văn hóa, và đời sống thường nhật của người dân. Tác giả mang đến một cái nhìn đa chiều và sâu sắc, không chỉ xem đất nước là thực thể địa lý mà còn là một thực thể tinh thần đa dạng và phong phú.
- Bài thơ nhắm đến việc truyền tải thông điệp về tình yêu và sự cống hiến cho đất nước đến thế hệ trẻ. Qua việc khám phá các khía cạnh của đất nước, tác giả mong muốn khơi dậy lòng tự hào và tình yêu quê hương trong thế hệ trẻ, khuyến khích họ tham gia vào sự phát triển và bảo vệ đất nước.
(2) Giá trị nghệ thuật:
- Tác giả khai thác văn học dân gian như ca dao, truyện cổ tích, câu thành ngữ và tục ngữ để làm phong phú thêm nội dung bài thơ. Điều này giúp bài thơ kết nối sâu sắc với văn hóa dân gian, tạo sự gần gũi và quen thuộc với độc giả.
- Bút pháp của tác giả kết hợp giữa sử thi và giọng điệu trữ tình, mang lại sự linh hoạt trong diễn đạt. Thể thơ tự do được sử dụng một cách tự nhiên, không bị ràng buộc, giúp tác giả tự do sáng tạo và bộc lộ cảm xúc một cách chân thật.
- Bài thơ Đất nước không chỉ có giá trị nghệ thuật mà còn truyền tải thông điệp về tình yêu và lòng tự hào quê hương, là tác phẩm kết hợp giữa chính trị và trữ tình, mang đậm ý nghĩa dân tộc và sâu sắc, cần được phân tích từ nhiều góc độ khác nhau.
Trên đây là toàn bộ nội dung bài viết của Mytour về soạn bài Đất nước (Nguyễn Khoa Điềm) ngắn gọn và đầy đủ nhất. Cảm ơn quý độc giả đã theo dõi và quan tâm!
