Tóm tắt kiến thức y học cơ bản về bệnh lao màng phổi

1. Kiến thức cơ bản về lao màng phổi

Màng phổi bao gồm lá thành và lá tạng, bị ảnh hưởng bởi nhiều loại bệnh lý và biến chứng, trong đó lao màng phổi là phổ biến nhất. Đây là một loại lao ở bên ngoài phổi, xếp thứ hai sau lao hạch bạch huyết.

Trong vấn đề màng phổi, bệnh lao màng phổi thường gặp ở người trẻ nhất

Theo nghiên cứu trên toàn thế giới và ở Việt Nam, lao phổi chiếm 25 - 30% trong số các loại lao bên ngoài phổi, và 3 - 5% trong số bệnh phổi hiện tại. Mọi người có thể mắc bệnh, nhưng tỷ lệ cao nhất là ở người trẻ, đặc biệt là trong độ tuổi từ 16 đến 30. 

2. Nguyên nhân và cơ chế phát sinh bệnh lao màng phổi

Nguyên nhân

Mycobacterium Tuberculosis được xem là tác nhân chính gây ra bệnh lao màng phổi. Đây là một loại vi khuẩn có tính chất kháng cồn và acid, phát triển chậm, cần khoảng từ 20 - 24 giờ để sinh sản một lần. Khi xâm nhập vào cơ thể, vi khuẩn này gây tổn thương, và các quần thể có thể biến đổi thành nhiều dạng khác nhau. 

Mycobacterium Tuberculosis là nguyên nhân chính gây nên bệnh lao màng phổi

Các loại vi khuẩn trong họ Mycobacteriaceae có thể chống lại các loại thuốc điều trị một số dạng lao như lao phổi và lao hạch. Vì vậy, khi sử dụng thuốc, bệnh nhân cần phải chú ý để tránh tình trạng thuốc không hiệu quả trong quá trình điều trị. Ngoài ra, tác động của môi trường cũng có thể ảnh hưởng đến khả năng phát triển của vi khuẩn gây bệnh lao màng phổi. 

Cơ chế phát sinh bệnh 

Mức độ nhiễm bệnh và khả năng gây bệnh của cơ thể phụ thuộc vào hệ miễn dịch và độ độc của vi khuẩn. Vi khuẩn lao Mycobacterium Tuberculosis có thể xâm nhập vào cơ thể qua đường hô hấp, tiêu hóa, từ mẹ sang con hoặc qua tiếp xúc với đờm, nước bọt hoặc các giọt bệnh phẩm li ti trong không khí, làm cho người bình thường cũng có thể mắc bệnh. 

Sau khi xâm nhập vào cơ thể, vi khuẩn sẽ bắt đầu tồn tại, sinh sản và phát triển, gây ra tổn thương ban đầu ở phần ngoại vi của phổi.

Trong giai đoạn này, hệ thống miễn dịch của cơ thể sẽ được kích hoạt, bao gồm các tế bào bạch cầu, tế bào lympho để tiêu diệt vi khuẩn. Có hai trường hợp có thể xảy ra:

• Nếu 'hàng rào bảo vệ' đủ mạnh mẽ để chống lại vi khuẩn lao, chúng sẽ bị tiêu diệt một phần và số lượng vi khuẩn còn lại sẽ ở dạng tiềm ẩn.

• Nhưng nếu cơ thể không đủ sức mạnh để đánh bại vi khuẩn, sau khoảng 4 tuần, các tổn thương sẽ phát triển thành các biểu hiện điển hình của bệnh lao, vi khuẩn sẽ lan ra các cơ quan khác thông qua máu.

Lúc này, cơ thể chuyển từ giai đoạn sơ nhiễm sang giai đoạn tái phát và bắt đầu xuất hiện các triệu chứng điển hình. Vi khuẩn thường tập trung ở phần dưới hoặc đỉnh của phổi. Khi bệnh lao phát triển, vi khuẩn tạo ra các hang ổ, góp phần tăng tốc độ lây lan sang các cơ quan khác.

3. Phương pháp phát hiện vi khuẩn lao trong cơ thể

Để chẩn đoán bệnh lao phổi, các y bác sĩ cần tiến hành các phương pháp lâm sàng và cận lâm sàng sau: 

Kiểm tra lâm sàng

Kiểm tra lâm sàng dựa trên các dấu hiệu phổ biến ở bệnh nhân như: đau ngực đột ngột, khó thở, ho và sốt cao từ 39 - 40 độ. Các triệu chứng này diễn ra thường xuyên hơn, mạch nhanh, da xanh xao, suy nhược và mệt mỏi, tiểu ít. Ban đầu, bệnh nhân chỉ có cảm giác khô họng khi ho nhưng sau này, ho có đờm, thậm chí thay đổi tư thế hoặc thường xuyên vào buổi sáng. 

Cơn ho kéo dài thường xuyên hơn khi bệnh nhân trải qua giai đoạn sơ nhiễm của bệnh

Thăm khám cận lâm sàng 

Các phương pháp cận lâm sàng được áp dụng để đưa ra kết luận chính xác sau khi các triệu chứng đã được phát hiện. Để kiểm tra vi khuẩn lao có tồn tại trong phổi hay không, các bác sĩ sẽ yêu cầu xét nghiệm từ đờm, dịch phế quản hoặc dịch dạ dày. Các phương pháp xét nghiệm hiện nay bao gồm:

• Kỹ thuật soi trực tiếp giúp phát hiện vi khuẩn kháng axit. Kết quả dương tính sẽ được xác định nếu có hơn 1000 vi khuẩn/ml trong mẫu bệnh phẩm.

• Nuôi cấy vi khuẩn lao giúp xác định chính xác sự tồn tại của Mycobacterium Tuberculosis trong cơ thể. Phương pháp này hỗ trợ phân loại và xác định chủng vi khuẩn lao để điều trị.

• Nuôi cấy trong môi trường đặc có thể xác định kết quả sau 3 - 6 tuần. Nếu vi khuẩn lao mọc, kết quả là dương tính; nếu không, là âm tính. 

• Nuôi cấy trong môi trường lỏng cho kết quả nhanh chóng (khoảng 2 tuần). Môi trường có thể là BACTEC TB 460 hoặc MGIT. Tuy nhiên, chi phí cao nên thường được cân nhắc trước khi thực hiện. 

• Kỹ thuật sinh học phân tử như PCR hoặc Xpert - MTB. Các kỹ thuật này độ nhạy cao và đặc hiệu, không chỉ xác định vi khuẩn lao mà còn đánh giá khả năng kháng thuốc của chúng. 

Kiểm tra vi khuẩn lao được thực hiện để xác định sự tồn tại của Mycobacterium Tuberculosis trong cơ thể 

Kết quả xét nghiệm về lao màng phổi phụ thuộc vào kỹ thuật và trang thiết bị. Cần nhân viên có trình độ và máy móc hiện đại.