[Tóm Tắt Sách] 'Mắt Biếc': Có Một Loại Tình Cảm Vượt Trội Hơn Cả Tình Yêu Là Nhìn Thấy Hạnh Phúc Của Người Mình Yêu

Mắt Biếc, một tác phẩm của nhà văn Nguyễn Nhật Ánh, đã được chuyển thể thành phim cùng tên. Nói về mối tình thanh xuân của Ngạn và Hà Lan, câu chuyện này đi từ những kí ức thơ ấu đến những trải nghiệm trưởng thành của họ.

Ngạn, sinh ra tại làng Đo Đo, được nuôi dưỡng bằng tình thương từ gia đình và hàng xóm. Mặc dù cha cậu khó tính và thường trừng phạt, mẹ cậu luôn ân cần. Người bà hiền từ cũng thường che chở cậu, dù không luôn ở bên cậu khi cần.

Trong lúc tức giận vì bị đánh, Ngạn nghĩ mình là đứa trẻ bất hạnh nhất và ao ước chết để rồi được mọi người hối hận. Cô Thịnh ngăn cản suy nghĩ của cậu và dẫn cậu đi chợ.

Dù biết không mua được gì, Ngạn vẫn thích xuống chợ để thưởng thức vẻ đẹp của những hàng hóa. Trong thời thơ ấu, chợ là thế giới kỳ diệu cho cậu, đọng lại những kỷ niệm đẹp.

Sau một năm học khắc nghiệt với thầy Phú, năm lớp hai đến lượt thầy Cải dạy, và việc câu nhái trở thành niềm vui mới của Ngạn và Hà Lan. Họ thường cùng nhau đi bắt nhái dưới ánh trăng. Năm lớp ba, cô Thung đến, một người giáo viên dịu dàng. Và từ đó, trong những năm lớp sau, Ngạn và Hà Lan trở thành một đôi, luôn ở bên nhau cả ở trường lẫn ở nhà. Những kỷ niệm thú vị tiếp tục, từ việc chơi đánh trống đến những lúc Ngạn bị chảy máu mũi vì Hà Lan, và cả những chuyến đi tìm tổ chim.

Khi mọi người trưởng thành, từ cách gọi tên cho đến những cảm xúc thầm kín, và cả những bài thơ Ngạn viết:

Làm sao mô tả được tình yêu!

Không có ý nghĩa gì cả, chỉ là một chiều

Nắng vàng phơi bày hồn ta,

Nhẹ nhàng như làn mây, xao xuyến như làn gió...

(Xuân Diệu)

Đẹp

Có những lúc ta trầm mình ngắm em đầy kinh ngạc

Hồn ta tan chảy trong ánh mắt mê ly của em

Nhìn xa xăm, mắt diệu kỳ ấy...

Đến nơi đó, ta thấy chính mình bay bổng trong ước mơ...

Ta nhìn thấy bóng hình mình từ thuở xưa...

Cả con đường như mọc ra chỉ để ta đi...

Và cả chiều, sương mây trải phủ đường về...

Muôn vạn vũ trụ đều bao gồm sự thương nhớ vô hạn

(Đinh Hùng)

Ngoài việc sáng tác thơ, Ngạn cũng đam mê chơi đàn và viết nhạc. Họ dùng âm nhạc và lời hát để truyền đạt cảm xúc của mình.

Khi Hà Lan phải lên thành phố, Ngạn cảm thấy lạ lẫm. Hà Lan đã thay đổi nhiều, từ mái tóc đen dài đến trang phục. Hà Lan khen ngợi thành phố và phê phán làng quê mà không để ý đến cảm xúc của Ngạn.

Ngạn cũng lên thành phố để học lớp 10. Họ sống tách biệt, Nhưng mỗi chiều, dù ở trong bộ trang phục học sinh nam và nữ khác nhau, Ngạn và Hà Lan vẫn luôn gặp nhau khi Hà Lan về từ trường.

Sau khi sống ở thành phố một thời gian, Ngạn cảm thấy như mình trở thành một người khổng lồ khi trở về quê. Đường quê trở nên ngắn hơn, cây bàng trở nên nhỏ bé hơn. Không phải là cảnh vật thay đổi mà là cậu đã trưởng thành.

Dũng, con trai của cậu Huấn, đã phải lòng Hà Lan từ lần gặp đầu tiên. Dũng mạnh mẽ và trực tính, không ngần ngại như Ngạn. Anh ta quyết tâm chiếm được trái tim của Hà Lan. Khi Ngạn nhìn thấy Dũng đưa Hà Lan đi trên chiếc xe máy màu đỏ, trong bộ đầm hồng, trái tim cậu như ngừng đập một nhịp.

Ngạn sử dụng thơ để giấu đi nỗi đau và ghen tị:

Một người rời bỏ một người đi

Một bài thơ mang nặng vẻ đẹp mơ màng vì

Đã bị lãng quên

Giữa bầu trời

Những vì sao lấp lánh đầy sức hút

Một đàn cá bơi lội

Buồn bã cầu chân mỏng manh

Một người lạc lối

Đã ra đi từ lâu

Để cho người kia hát về điều xa xăm

Về đâu, hỡi người ơi?

Hoa rơi mịt mùng

Lá rụng im lặng

Chim cao rợp mắt

Chốn cuối trời bắt đầu đêm buông xuống

Sáu dây đàn vang lên giai điệu:

Trái tim của tôi là cây khế

Em như một con chim bay về

Vàng ấy em không trao lại

Chỉ để rơi một hạt nhỏ

Hạt đó rơi xuống trở thành một cây

Cây cũng đều là cây khế

Từ khi em ra đi

Vườn của tôi trở nên yên bình

Không biết bao giờ em quay lại

Những chú chim em từng ngày

Trái tim của tôi rơi như hoa khế

Chìm trong nỗi buồn sâu thẳm...

Hai người tránh né nhau, gặp như không gặp.

Một ngày, Hà Lan với đôi mắt đỏ hoe đến tìm Ngạn, Hà Lan nói với Ngạn rằng Dũng đã đi chơi với một người phụ nữ khác, từ bỏ Hà Lan. Trước tình yêu tan vỡ của Hà Lan, Ngạn lại cảm thấy nhẹ lòng, có lẽ lại có cơ hội. Xen kẽ với những cảm xúc ích kỷ và tầm thường hơn, cảm giác trả thù khi Hà Lan trải qua nỗi khinh bỉ, cảm giác mà Ngạn đã trải qua khi Hà Lan bỏ đi. Tuy nhiên đã yêu Hà Lan, tại sao Ngạn lại để người phụ nữ mình thương phải đau lòng. Ngạn hẹn Dũng ra ngoại ô, quyết đấu giữa hai đấu sĩ nam. Ngạn đánh nhau đến tàn phá cả gương mặt, đến nỗi bất kỳ ai hỏi cũng phải nói dối là té ngã.

Sau một khoảng thời gian, Dũng trở lại bên Hà Lan. Ngạn chấp nhận tin tức này với cảm xúc hỗn hợp giữa niềm vui và nỗi buồn. Vì yêu Hà Lan nên muốn cô ở bên cạnh Dũng, người mà cô yêu thương. Nhưng cũng vì yêu Hà Lan nên muốn Dũng rời xa cô. Ngạn cảm thấy rối bời với bản chất của tình yêu, với sự tha thứ hay ích kỷ.

Ừ, em hãy đi đi đi

Với niềm vui và niềm phấn khích cuồn cuộn trong lòng

Em hãy đi tìm bất kỳ nơi nào mà em muốn

Đừng tìm kiếm về phía anh

Đừng cố tìm đến anh nữa

Đã ba tháng hè đến, Hà Lan chỉ dừng lại ở làng Đo Đo trong 20 ngày, phần lớn thời gian dành cho thành phố nơi có các lễ hội, và có Dũng. Ngạn đến thăm Hà Lan, khung cảnh vẫn như xưa, nhưng lại khó nói lên điều gì. Nhìn những đôi mắt xanh ngày xưa theo dõi những con ong đang bay bên hàng giậu, liệu em có nuối tiếc về tuổi thơ đã qua? Giờ đây, chỉ còn một mình Ngạn ở giữa bốn bề phượng vĩ, Hà Lan quay trở lại làng nhưng trái tim không cùng đi theo. Trái tim nay đã không còn màu tím của hoa sim, không còn màu vàng của hoa thị nữa, mà lại hướng về thành phố xa xôi.

Lên lớp mười một, mọi người đều chăm chỉ học tập, và cuối năm là kỳ thi tài năng, và những chàng trai nếu rớt sẽ phải nhập ngũ. Nhưng Dũng thì không phải như vậy. Vì thành tích học tập của cậu không tốt, cậu biết chắc rằng mình sẽ không đậu nên sống một cách thảnh thơi, đi cùng bạn gái này đến bạn gái khác, khiến Hà Lan khóc như mưa. Hà Lan đến tìm Ngạn, ôm chặt vào vai Ngạn và khóc. Lần này, Ngạn không đi tìm Dũng để giải quyết mà khuyên Hà Lan đừng liên quan đến Dũng nữa. Nhưng Hà Lan không nghe lời. Mối tình giữa Hà Lan và Dũng tiếp tục phức tạp như thế. Dũng lảng vảng như một cánh bướm, bay từ hoa này đến hoa khác. Khi chỉ còn ba tháng nữa là đến hè, Hà Lan giấu Ngạn tin này. Ngạn đến thăm Hà Lan, nhưng Hà Lan chỉ nói dối rằng cô ấy bị bệnh. Sau cuộc trò chuyện với bà của Hà Lan, Ngạn biết được sự thật:

Dù ở bất cứ đâu

Ai là người dắt em đi suốt cuộc đời

Dù có gì xảy ra

Trái tim tôi đang tan vỡ, nhưng em không hay biết

Dù lòng tôi ước ao, khát khao ngàn lời thì sao

Có mắng mỏ một cuộc đời

Đã quá muộn rồi, tình ơi

Dù bằng cách nào đi nữa

Xin vẫn yêu em như trước

(Ngô Thụy Miên)

Trong làng Đo Đo, hoa phượng nở rực đỏ, nhưng Ngạn vẫn nhớ câu thơ về hoa ti gôn:

Hoa như trái tim tan vỡ

Anh sợ rằng tình yêu của chúng ta cũng sẽ tan vỡ

Ngạn, vững tài trí, Dũng, trải qua thử thách quân trường. Khi Dũng ra đi, là lúc Ngạn bước vào hành trình học tập tại Quy Nhơn. Hà Lan, hạ sinh một bé gái, đặt tên là Trà Long. Nhưng đến khi Dũng trở về, không phải để kết hôn với Hà Lan mà là để lấy vợ người khác. Tiếng lòng Ngạn vang vọng về quê hương xa xưa:

Từ những thời xa xưa nào đó

Em tôi đã yêu đương ai

Đã vượt qua mọi gian khổ và đau đớn

Để rồi trong một buổi chiều u ám nào đó

Em tôi đã cảm nhận được tình yêu

Giống như một vết cắt

Rời khỏi bầu trời xanh mơ màng

Trái tim của em tôi đã quay trở lại

Nằm ốm trong lòng ngực

Tiếng thở dài như mũi tên vang vọng

Ngạn trở về quê Đo Đo và trực tiếp dạy tại trường mình từng học. Trước khi là học sinh, bây giờ lại là đồng nghiệp với các thầy cô đã dạy mình. Kỷ niệm xưa tràn về, Ngạn luôn là học trò ngoan của các thầy cô từ thời còn đi học. Ngạn thăm lại các thầy cô giáo xưa. Trà Long, con gái của Hà Lan, được gửi về quê sống cùng ông bà ngoại. Hà Lan được bà cô hỗ trợ mở tiệm may, bận rộn nên gửi con bé về đây. Trà Long giống hệt mẹ, như một bản sao nhỏ bé của Hà Lan. Ngạn thường dẫn Trà Long đi chơi, dắt bé đi dạo quanh làng, chăm sóc cho bé. Ngạn cùng Trà Long đi săn trứng chim, đi hái trái sim như thời bé cùng Hà Lan.

Hà Lan chọn ở lại thành phố, thỉnh thoảng về quê thăm con, nhưng chỉ được vài ngày. Thường thì Hà Lan chỉ ở nhà, không đi đâu xa. Thời gian trôi nhanh, Trà Long đã lên lớp Sáu và được chuyển sang trường huyện học. Trà Long đi học ở thành phố, cuộc sống của Ngạn trở nên trống vắng, mỗi khi nhìn thấy đứa bé nào cũng nhớ Trà Long. Ngạn ngồi ôm đàn, nhớ về những kỷ niệm xưa, dưới hàng tre trút bút tâm sự:

Tôi nằm giữa bãi cỏ, nhìn ra xung quanh

Bóng ai nhỏ nhắn hiện lên như là hạt sương rơi

Tưởng người trong giấc mơ đến chơi

Như một trời mưa giăng bất tận

Mỗi chiều thứ Bảy, Trà Long luôn đạp xe về làng, đôi khi Ngạn ra đón nó.

Thuyền trôi theo dòng nước mà cũng trôi đi

Lại thêm những đám mây trắng bồng bềnh trên bầu trời

Trên chiếc thuyền ấy, tôi bước đi

Dòng nước vẫn trôi, thay đổi theo từng phút giây

Chim bay không quan tâm đến dòng nước trôi

Từ cái khoảnh khắc trước đến cái khoảnh khắc này

(Xuân Diệu)

Hà Lan yêu Linh nhưng Linh không đồng ý kết hôn với người đã có con riêng. Mẹ Hà Lan đóng vai trò như một cái cầu nối giữa Ngạn và Hà Lan. Dù đã trưởng thành, Hà Lan cũng muốn có gia đình, nhưng cô không muốn kết hôn với Ngạn vì Ngạn đã quá tốt với cô. Có phải ở nơi bên kia, ai đó đã tắt đi một ngôi sao xanh?

Một nửa của tôi đi và tôi mất đi một nửa hồn

Một nửa của tâm hồn kia bỗng trở nên ngốc nghếch

(Hàn Mặc Tử)

Trà Long không theo học lớp mười, mà cô đã thi vào trường trung học sư phạm. Ba năm sau, cô quay trở lại làng và trở thành một giáo viên. Có lẽ vườn hoa của Ngạn vừa hé nụ hồng đầu tiên. Ngạn cảm thấy trái tim mình rung động. Khi Trà Long học xong, cô cũng trở lại dạy học cùng trường với Ngạn. Tình cảm giữa chú cháu bắt đầu nảy nở, khiến Ngạn cảm thấy ngần ngại và muốn chạy trốn một lần nữa. Sự chênh lệch về tuổi tác, quá khứ ở Hà Lan, sự ngây thơ của Trà Long, tất cả khiến Ngạn không đủ can đảm để đối mặt. Vì thế, Ngạn quyết định rời đi.

Chúng ta không biết Ngạn đã đi đâu, và không rõ liệu đó là một quyết định dũng cảm hay sự thoái lạc. Có lẽ cuộc sống đã thay đổi Hà Lan từ thành phố sang nông thôn hoặc Ngạn đã bị quá khứ ở quê hương mang đi. Nếu Ngạn đã dám thổ lộ tình cảm của mình đối với Hà Lan từ khi còn học sách đến trường, có thể mối quan hệ này sẽ được hoàn thiện. Nếu Ngạn dám cạnh tranh với Dũng để giành được tình yêu của Hà Lan, có lẽ Hà Lan sẽ không phải khóc nhiều. Nếu Ngạn không chạy trốn khỏi Trà Long, có lẽ câu chuyện sẽ có một kết thúc hạnh phúc. Có lẽ chúng ta cảm thấy một chút tiếc nuối cho những cơ hội đã bị bỏ lỡ.