Tóm tắt văn học Việt Nam từ cuộc cách mạng tháng tám 1945 đến cuối thế kỷ XX (đầy đủ)

Đề 1 (trang 18 SGK Ngữ văn 12 tập 1)

Nêu các điểm chính về tình hình lịch sử, xã hội, văn hoá có tác động đến sự hình thành và phát triển của văn học Việt Nam từ Cách mạng tháng Tám 1945 đến 1975.

a. Cuộc cách mạng tháng Tám năm 1945 vĩ đại đã mở ra một kỷ nguyên mới trên đất nước của chúng ta, tạo điều kiện cho sự ra đời của một văn học mới. Từ đây, văn học phát triển dưới sự chỉ đạo của Đảng Cộng sản, thống nhất về ý tưởng, tổ chức và quan điểm.

b. Đất nước đã trải qua nhiều sự kiện quan trọng:

- Quá trình xây dựng cuộc sống mới, xã hội mới ở Miền Bắc.

- Hai cuộc kháng chiến anh dũng: Kháng chiến chống Pháp, kháng chiến chống Mỹ, đã tác động sâu rộng đến cả cuộc sống vật chất và tinh thần của dân tộc, trong đó có văn học nghệ thuật, mang đến cho các nghệ sĩ văn học nguồn cảm xúc phong phú và đầy nguồn lực để sáng tác các tác phẩm.

c. Xuất hiện những nhà văn mới: nhà văn - chiến binh.

d. Hình thành những tư tưởng, cảm xúc đặc biệt.

Câu 2 (trang 18 SGK Ngữ văn 12 tập 1)

Văn học Việt Nam từ năm 1945 đến năm 1975 được chia thành bao nhiêu giai đoạn? Gồm những giai đoạn nào? Nêu những thành tựu chính của từng giai đoạn.

Văn học Việt Nam từ năm 1945 đến năm 1975 đã trải qua ba giai đoạn:

a. 1945 - 1954

- Trong giai đoạn đất nước mới giành được độc lập (1945 - 1946), chủ đề chính là sự ca ngợi cho Tổ quốc và tinh thần cách mạng của nhân dân. Có một số tác phẩm đặc sắc như Dân khí miền Trung (Hoài Thanh), Huế tháng Tám, Bất tuyệt (Tố Hữu), Ngọn quốc kỳ, Hội nghị non sông (Xuân Diệu), Tình sông núi (Trần Mai Ninh)...

- Sau năm 1946, văn học tập trung vào việc phản ánh cuộc kháng chiến chống Pháp: gắn bó chặt chẽ với cuộc sống cách mạng và kháng chiến; hướng đến đại chúng, thể hiện sức mạnh của quần chúng nhân dân, thể hiện niềm tự hào dân tộc và niềm tin vào tương lai thắng lợi của cuộc kháng chiến.

- Các thể loại văn học như truyện ngắn, tiểu thuyết, thơ, kịch, lý luận, nghiên cứu và phê bình văn học,... đều đạt được những thành tựu mới. Có thể kể tên một số tác phẩm tiêu biểu: Đôi mắt (Nam Cao), Làng (Kim Lân), Vùng mỏ (Vò Huy Tâm), Xung kích (Nguyễn Đình Thi), Đất nước đứng lên (Nguyên Ngọc), tập truyện Truyện Tây Bắc (Tô Hoài), tập thơ Việt Bắc (Tố Hữu), các bài thơ kháng chiến của Hồ Chí Minh: Cảnh khuya, Nguyên tiêu, Báo tiệp... Tây tiến (Quang Dũng), Đồng chí (Chính Hữu), Bản báo cáo Chủ nghĩa Mác -  và vấn đề văn hoá Việt Nam (Trường Chinh).

b. 1955 - 1964

- Trong giai đoạn này, chúng ta đang tiến hành xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc và đấu tranh thống nhất đất nước. Văn học tập trung vào việc thể hiện hình ảnh của người lao động, ca ngợi những thay đổi của đất nước và con người mới trong quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội đồng thời thể hiện tình cảm sâu sắc với miền Nam ruột thịt, diễn đạt nỗi đau chia cắt và thể hiện ý chí thống nhất đất nước.

- Văn học đã đạt được nhiều thành tựu trên ba thể loại:

+ Văn xuôi đã mở rộng đề tài, bao quát được nhiều vấn đề, nhiều phạm vi hiện thực đời sống.

+ Thơ phát triển mạnh mẽ với nhiều nguồn cảm hứng từ đất nước, dân tộc trong sự hài hoà giữa cá nhân và cộng đồng và đã có nhiều thành tựu nổi bật.

+ Kịch đã có những tác phẩm được dư luận chú ý như: Một đảng viên

c. 1965 - 1975

Toàn bộ văn học của cả hai miền Nam, Bắc đều tập trung vào cuộc chiến đấu chống Mỹ cứu nước với chủ đề chính là ca ngợi tinh thần yêu nước và chủ nghĩa anh hùng cách mạng.

- Ở tiền tuyến lớn miền Nam, những tác phẩm viết trong hoàn cảnh chiến tranh đã phản ánh nhạy bén và kịp thời cuộc chiến đấu của nhân dân miền Nam anh dũng. Văn học đã thành công với những tác phẩm văn xuôi của Nguyễn Thi, Nguyễn Trung Thành, Anh Đức, Nguyễn Quang Sáng, Trần Hiếu Minh, Phan Tứ, thơ của Lê Anh Xuân, Nguyễn Khoa Điềm, Giang Nam, Thanh Hải...

- Ở miền Bắc, không thể không nhắc đến những tác phẩm truyện ký của Nguyễn Tuân, Nguyễn Thành Long, Nguyễn Kiên, Nguyên Khải, Nguyễn Minh Châu, Hữu Mai, Chu Văn... và nhiều tập thơ của Tố Hữu, Chế Lan Viên, Nguyễn Đình Thi, Xuân Diệu, Phạm Tiến Duật, Nguyễn Duy, Xuân Quỳnh, Bằng Việt, Chính Hữu... Các tác phẩm của các nhà thơ đã phản ánh chân thực, sinh động đời sống chiến trường, sự ác liệt, những hi sinh, tổn thất... trong chiến tranh. Đặc biệt, họ đã dựng nên bức chân dung tinh thần của cả một thế hệ trẻ chống Mỹ. Họ đã đem đến cho nền thơ Việt Nam một tiếng thơ mới mẻ, trẻ trung, sôi nổi.

- Kịch chống Mỹ cũng có nhiều thành tựu với nhiều tác phẩm đáng ghi nhận đã tạo được tiếng vang lúc bấy giờ như: Quê hương Việt Nam, Thời tiết ngày mai (Xuân Trình); Đại đội trưởng của tôi (Đào Hồng Cẩm); Đôi mắt (Vũ Dung Minh)...

- Nhiều công trình nghiên cứu, lý luận phê bình ra đời và có giá trị, tiêu biểu là những công trình của Đặng Thai Mai, Hoài Thanh, Xuân Diệu, Chế Lan Viên...

d. Đánh giá những thành tựu chủ yếu của văn học giai đoạn 1945 - 1975

- Đã tạo ra hình ảnh những con người mới trong lao động sản xuất và chiến đấu.

- Ca ngợi cuộc xây dựng CNXH ở miền Bắc và cuộc đấu tranh thống nhất nước nhà; ca ngợi sự thay đổi của đất nước và con người cùng tinh thần lạc quan, tin tưởng.

- Ca ngợi tinh thần yêu nước và chủ nghĩa anh hùng cách mạng; khơi dậy tinh thần yêu nước của toàn dân.

- Nhiều tác phẩm có giá trị nghệ thuật cao biểu hiện sự tìm kiếm cách thể hiện mới và cách tân, đánh dấu một bước tiến mới của nền thơ Việt Nam hiện đại: tập trung thể hiện cuộc ra quân của toàn dân tộc, khám phá sức mạnh của con người Việt Nam; khái quát tầm vóc dân tộc trong thời đại mới, tăng cường chất suy tư chính trị, tạo ra tiếng vang lớn mang hơi thở của thời đại.

- Mang lại cho văn học tính chất trẻ trung, sôi nổi, lạc quan, yêu đời...

Câu 3 (trang 18 SGK Ngữ văn 12 tập 1)

Những điểm đặc trưng quan trọng của văn học Việt Nam từ năm 1945 đến năm 1975.

Có 3 đặc điểm cơ bản:

a. Nền văn học chủ yếu hướng tới cách mạng, gắn bó sâu sắc với vận mệnh chung của đất nước. Điều này thể hiện qua:

- Đề tài phản ánh hiện thực cách mạng

- Nội dung tư tưởng là lý tưởng cách mạng

- Tập trung phản ánh Tổ quốc và chủ nghĩa xã hội.

b. Nền văn học hướng tới đại chúng

Điều này thể hiện qua:

- Nhà văn gắn bó với nhân dân lao động - những con người bình thường đang “làm ra đất nước' (Khác với văn học trước 1945).

- Để có được thái độ này, đầu tiên nhà văn phải có nhận thức, nhãn quan đúng về nhân dân, tình cảm tốt đẹp với nhân dân, nhận ra công lao to lớn của họ trong lao động sản xuất và sự nghiệp giải phóng dân tộc (Đôi mắt của Nam Cao, Tiếng hát con tàu của Chế Lan Viên, hay câu nói tâm nguyện của Xuân Diệu: “Tôi cùng xương thịt với nhân dân tôi - Cùng đố mồ hôi cùng sôi giọt máu'...).

- Nền văn học của chúng ta mang tính nhân dân sâu sắc. Điều đó thể hiện qua tính văn học như:

+ Lực lượng sáng tạo: bổ sung những cây bút từ bên trong nhân dân.

+ Nội dung sáng tạo: phản ánh đời sống nhân dân, tâm tư, khát vọng, nỗi bất hạnh của họ trong xã hội cũ, phát hiện khả năng và phẩm chất của người lao động, tập trung xây dựng hình ảnh quần chúng cách mạng.

+ Nghệ thuật: giản dị, dễ hiểu, ngắn gọn, tìm đến những hình thức nghệ thuật quen thuộc với nhân dân, phát huy thể thơ dân tộc.

c. Nền văn học chủ yếu có khuynh hướng sử thi và cảm hứng lãng mạn

- Khuynh hướng sử thi: Cảm hứng sử thi là cảm hứng vươn tới những cái lớn lao, phi thường qua những hình ảnh tráng lệ:

+ Đề cập tới số phận chung của cả cộng đồng, liên quan đến giai cấp, đồng bào, Tổ quốc và thời đại.

+ Nhân vật chính thường tiêu biểu cho lý tưởng chung của dân tộc, gắn bó số phận mình với số phận đất nước, kết tinh những phẩm chất cao đẹp của cộng đồng.

+ Cái đẹp ở mỗi cá nhân là ở ý thức công dân, lẽ sống lớn và tình cảm lớn. Nếu nói đến cái riêng thì cũng phải hoà với cái chung.

“Anh yêu em như yêu đất nước

Vất vả đau thương, tươi thắm vô ngần'

(Nguyễn Đình Thi)

+ Lời văn mang giọng điệu ngợi ca, trang trọng và đẹp một cách tráng lệ:

“Ôi Việt Nam từ trong biển máu

Người vươn lên như một thiên thần'

(Tố Hữu)

+ Người cầm bút nhìn cuộc đời bằng “Con mắt Bạch Đằng - Con mắt Đống Đa'.