Buzz
Một ngày nọ, khi tôi đang sắp xếp quần áo, công việc mà tôi thường không thích. Đã gấp xong rồi, quá chán chường. Bạn mong gì từ tôi nữa? Tâm trí tôi lạc lõng đâu đó, rồi tôi nhớ lại mùa hè năm 2007. Bỗng nhiên, tôi lại hồi tưởng về tuổi 22 một lần nữa.
Tôi từng làm thực tập viên trong lĩnh vực y tế tại msnbc.com, và lúc đó, tôi luôn cảm thấy mình không phù hợp với công việc đó. Cả ngày tôi chỉ ngồi im trong các cuộc họp trong khi những biên tập viên khác đang thảo luận về liệu pháp thay thế hormone hoặc nhiễm trùng HAIs. Rồi, khi quay lại bàn làm việc, tôi tự mình nghiên cứu trong im lặng, tìm hiểu về những điều mà họ đang nói. Thật sự, có quá nhiều thứ cần phải quan tâm.
Gần đây, tôi lại lo lắng về việc chọn quần áo. Cơ quan mà tôi thực tập khi học đại học có môi trường làm việc rất thoải mái, mọi người đều được là chính mình, nhưng mọi người ăn mặc rất lịch sự, đặc biệt là sếp tôi. Tôi bắt đầu bắt chước bạn cùng phòng, người đã trải qua 25 năm cuộc sống và thích mặc váy jersey màu tối, kiểu văn phòng với chiều dài vừa phải vào những ngày trong tuần.
Nhưng trong kí ức này, chiếc váy lại khiến tôi thất vọng. Tôi bước ra khỏi nhà vệ sinh, không để ý đến các thuật ngữ y học phức tạp mà tôi cần tìm hiểu sau này, và tiến vào phòng tin tức. Lúc đó, tôi nghe tiếng cười vang lên từ phía bên phải, từ dưới hành lang. Tôi nhìn về phía âm thanh đó và thấy ba người đang nhìn chằm chằm từ phía sau, một trong số họ chỉ thẳng vào và cười với tôi. Tôi nhìn xuống dưới và...
Chiếc váy của tôi bị kẹp vào phía sau quần tất.
Mười năm sau ở căn hộ này, tôi biết rằng khoảnh khắc đó đã xảy ra từ rất lâu, nhưng vẫn khiến tôi cảm thấy ngượng ngùng. 'Quá ngượng', tôi tự nói với bản thân.
Trong quá trình phỏng vấn để viết cuốn sách mới của mình, Cringeworthy, tôi đã gặp rất nhiều người thừa nhận rằng họ cũng cảm thấy như tôi khi nhớ lại những kí ức xấu hổ đó. 'Chỉ cần ngồi đó và bỗng dưng bạn sẽ nhớ lại mọi thứ', một người trong số họ nói. 'Nếu tôi một mình, tôi sẽ chỉ hét lên, 'KHÔNG! Không, không, không, không, không, không.'' Tôi chỉ cần nhớ lại tên của kí ức đó và tôi cảm thấy 'khó xử.' Chúng là những kí ức xấu hổ tự nhiên hiện về trong đầu bạn, và đôi khi còn hiện về sau vài năm.
Nhưng tại sao? Những kí ức này có thể làm bạn cảm thấy xấu hổ, nhưng chúng không nhất thiết phải làm bạn tổn thương. Vậy điều gì khiến chúng xuất hiện lại trong đầu bạn ở một thời điểm nào đó? Và có cách nào để ngăn chúng xuất hiện, hoặc ít nhất làm cho bạn bớt cảm thấy khó chịu một chút.
Tôi không nhận được câu trả lời mà tôi mong đợi, nhưng thay vào đó, tôi tìm được điều gì đó khác. Bước đầu tiên khá rõ ràng: Hãy học cách đối xử tốt hơn với chính mình. Bước thứ hai không rõ lắm: Hãy học cách quên đi chính mình.
Tôi từng hỏi Nima Veiseh một câu hỏi đơn giản: Tôi muốn anh kể về một kí ức xấu hổ trong quá khứ. Anh ta cũng đã có thời gian để suy nghĩ về điều đó, vì tôi đã gửi email hỏi cùng câu hỏi trước khi gặp mặt. Nhưng anh ta vẫn chưa trả lời.
Veiseh là một trong 60 người trên thế giới được cho là mắc hội chứng trí nhớ siêu phàm (HSAM), một hội chứng được phát hiện vào năm 2006 bởi các nhà nghiên cứu tại Đại học California, Irvine. Anh ta nhớ mọi sự kiện diễn ra trong mỗi ngày một cách rất sống động. Tôi ngày càng muốn biết thêm: Liệu nhớ về những kí ức xấu hổ sẽ như thế nào khi bạn nhớ mọi thứ đã từng xảy ra với mình?
Tiếp theo, tôi trò chuyện với Joey DeGrandis, người cũng mắc hội chứng HSAM. Nhưng cả hai anh ấy và Veiseh dường như không thể gợi lên được những kí ức xấu hổ từ quá khứ.
'Chẳng phải chúng đã nhớ rồi sao?!' - tôi gào thét trong lòng. Tôi luôn nhớ về những khoảnh khắc đau lòng từ quá khứ của mình, trong khi hai người kia - những người được cho là nhớ mọi thứ họ đã nói và làm – lại không thể nhớ gì.
Không phải lúc nào ký ức cũng liên quan đến nỗi đau. Trong cuốn sách 'The Idiot Brain', nhà khoa học thần kinh Dean Burnett miêu tả não không phải là một máy tính siêu việt, mà nó thực sự là một thứ hỗn độn, ngu xuẩn. Tưởng tượng đi, ông nói, 'một cái máy tính luôn mở những file riêng tư tổng hợp những khoảnh khắc đau lòng trong đời bạn, giống như file lưu trữ truyện fanfic 18+ về Care Bears vậy, không cần phải làm gì mà tự động mở ra vào một thời điểm ngẫu nhiên nào đấy.
Đó là giả thuyết về bộ não ngớ ngẩn. Nhưng Lia Kvavilashvili, một nhà nghiên cứu tâm lý học tại Đại học Hertfordshire, tin rằng ký ức có tính kỷ luật hơn cả vậy. Cô nổi tiếng với nghiên cứu về 'mind pops' (thay vì nghĩ về chữ hay hình ảnh, bạn thấy một bản nhạc lặp đi lặp lại trong đầu), những suy nghĩ như vậy (ví dụ như bản nhạc đột nhiên chạy trong đầu) đến với bạn một cách bất ngờ. Hiện nay, không ai nghiên cứu về tình trạng cảm xúc cụ thể liên quan đến 'mind pops', vì vậy cô ấy không thể giải thích tại sao những ký ức xấu hổ lại xuất hiện trong đầu chúng ta. Nhưng cô có một số ý tưởng cho điều này.
Cô tin rằng, kể cả những ký ức đến một cách bất ngờ cũng có thể bị tác động bởi những thứ xảy ra xung quanh. Cô kể về đồng nghiệp của mình, người đó điên cuồng nghe những kí ức ngẫu nhiên trên máy ghi âm khi đang lái xe; khi nghe lại những ghi âm đó, họ có thể nhớ tên của một con phố hoặc một mẫu xe cụ thể khiến ký ức xảy ra. Có lẽ cái áo phông mà tôi đang cất vào tủ gợi lại ngày mặc chiếc váy jersey.
Với những người khác, hãy nghĩ về phản ứng đầu tiên của bạn khi có người chứng kiến khoảnh khắc quê độ của mình, nó sẽ kiểu như là 'Nó không phải như vậy đâu' hoặc là 'Hãy cho tôi giải thích'. Nếu bạn chưa bao giờ thực sự phải biện minh, thì khoảnh khắc đó sẽ chẳng bao giờ giải quyết được trong tâm trí bạn, và một số nhà nghiên cứu tin rằng những khoảnh khắc dang dở sẽ ở trong đầu chúng ta lâu hơn những việc đã được giải quyết trọn vẹn.
Hoặc có một sự thật rằng những khoảnh khắc khó xử thường đòi hỏi bạn phải nhìn lại bản thân, nếu có thời gian, có thể nhìn từ góc nhìn của người khác. Các nghiên cứu chỉ ra rằng những kí ức mà bạn tự gợi lại như vậy thường sống động hơn suốt đời: Bạn sẽ thấy mình trong những phiên bản mới hơn, và những khoảnh khắc đó sẽ mãi ở trong tâm trí.
Dù vậy, vẫn có một cách giải thích đơn giản hơn về cơ chế thần kinh đằng sau những trải nghiệm khó xử: Cảm xúc của bạn góp phần vào quyết định của bộ não về việc giữ lại những ký ức nào. Càng mạnh mẽ cảm xúc, ký ức càng mạnh mẽ.
'Tôi mới chỉ trò chuyện với cô vài phút thôi' James McGaugh, một nhà nghiên cứu về thần kinh – người nghiên cứu về ký ức, nói với tôi qua điện thoại. 'Và cô biết, tôi xin lỗi – thực sự, tôi không ý định làm cô khó chịu'
Tôi nghĩ anh ấy chỉ muốn giải thích mối liên kết giữa ký ức và cảm xúc mạnh mẽ. Anh ấy cho rằng ví dụ đó hoàn toàn chỉ là một phần nhỏ, và anh ấy không có ý làm tổn thương tôi. Nhưng tôi vẫn cảm thấy chạnh lòng.
'Cô sẽ nhớ rõ nó đến cuối đời, kể cả khi tôi nói không chính xác' anh ấy thừa nhận. 'Đó là một điều không ngờ tới', McGaugh nói, và điều đó thực sự làm tăng cảm xúc, cả hai điều đó đều khiến não tự nói với nó, Hãy ghi nhớ, dù có chuyện gì xảy ra.
Anh ấy mô tả một ví dụ đơn giản về cách hệ thần kinh hoạt động. Một sự kích thích làm cho não bạn tiết ra adrenaline, và nó cũng tạo ra một chất khác gọi là norepinephrine, chất trung gian thần kinh tăng cường kích thích. 'Đó là lúc não bắt đầu reo lên khi cảm xúc đang dâng trào', anh ấy nói. Norepinephrine sau đó kích hoạt 'gần như mọi phần của não, và nó bảo rằng 'Có điều gì quan trọng đang xảy ra đấy. Hãy nhớ kĩ nhé.'
McGaugh là một trong những nhà khoa học đầu tiên phát hiện HSAM, và anh ấy đã giải thích cho tôi về giả thuyết của mình về việc tại sao hai người đàn ông mắc hội chứng HSAM mà tôi đã trò chuyện với lại không thể nhớ lại những kí ức quê hương của họ. Một lý do là do kí ức của họ ghi nhớ mọi thứ ở trạng thái cảm xúc tương tự nhau. Đó là lý do họ nhớ rõ ràng về những ngày bình thường, không có gì đặc biệt; ví dụ, tôi đã thoải mái nhắc về một ngày vào giữa những năm 2000 với DeGrandis, và anh ấy ngay lập tức nhớ ngày đó anh ấy xem A Beautiful Mind.
Nhưng nếu mọi thứ đều dễ xúc động, thì cũng chẳng có gì đặc biệt cả. Không phải là DeGrandis và Veiseh không thể nhớ những kí ức quê hương, mà những kí ức đó không sống động như những kí ức khác.
