[ToMo] Đứng Trên Bờ Vực Của Những Ngôi Sao

Sự đổi mới không nảy sinh từ hư không. Những bậc tiên phong và những nhà tư duy: từ Shakespeare đến Jobs, đều hút hồn từ những người đi trước. Đó là cách thông thái nhất.

Năm 1675, Isaac Newton viết trong một lá thư gửi cho đồng nghiệp là nhà khoa học Robert Hook rằng, ' Nếu tôi có thể đi xa hơn, đó chính là nhờ đứng trên vai của những người khổng lồ.'

Có lẽ dễ dàng nhìn vào các thiên tài vĩ đại như Newton và nghĩ rằng những ý tưởng và công trình của họ chỉ bắt nguồn từ tâm trí riêng, rằng họ tự tạo ra chúng - rằng họ thực sự là duy nhất. Nhưng điều này hiếm khi xảy ra.

Những ý tưởng sáng tạo không bao giờ xuất phát từ hư vô. Dù một tác phẩm có vẻ độc nhất vô nhị, hãy đào sâu hơn một chút và bạn luôn sẽ nhận thấy rằng người tạo ra chúng luôn đứng trên vai của người khác. Họ nắm bắt được những gì người khác đã làm trước đó, rồi biến nó thành của riêng mình. Với mỗi bước như vậy, tầm nhìn của họ mở rộng hơn và họ chấp nhận sự thật rằng các thế hệ tương lai cũng sẽ đứng trên vai của họ.

Đứng trên vai của những người khổng lồ là một phần không thể thiếu của sự sáng tạo, đổi mới và phát triển. Điều đó không làm cho những gì bạn làm ít quan trọng hơn. Hãy hiểu và nắm bắt điều này.

Hãy bắt đầu làm đi.

Đáng ngạc nhiên thay, cách diễn đạt của Newton thậm chí không hoàn toàn thuộc về ông ta. Cụm từ này có thể có nguồn gốc từ thế kỷ 12, khi tác giả John của Salisbury viết rằng triết gia Bernard của Chartres so sánh con người với những người lùn ngồi trên vai của những người khổng lồ và nói rằng 'chúng ta thấy được nhiều hơn và xa hơn so với những thế hệ trước, không phải vì chúng ta có tầm nhìn sắc bén hơn, mà vì chúng ta được nâng đỡ và chịu đựng dựa trên tầm vóc của người khổng lồ.'

Mary Shelley đã giải thích điều này vào thế kỷ 19, trong lời tựa của Frankenstein: 'Sự sáng tạo phải khiêm tốn thừa nhận, không phải là sáng tạo từ hư vô mà là từ sự hỗn loạn.'

Trong mọi lĩnh vực, đều có những người khổng lồ. Đừng để chúng làm bạn sợ hãi. Họ mang lại một tầm nhìn thú vị. Như đạo diễn phim Jim Jarmuch khuyên: 'Không có gì là duy nhất. Lấy ý tưởng từ bất kỳ nơi nào cộng với cảm hứng hoặc cung cấp nhiên liệu cho trí tưởng tượng của bạn. Thưởng thức những bộ phim cũ, phim mới, âm nhạc, sách, tranh vẽ, thơ, giấc mơ, đối thoại ngẫu nhiên, kiến trúc, cầu, biển hiệu đường phố, cây cỏ, mây, nước, ánh sáng và bóng tối. Chọn lựa ý tưởng một cách cẩn thận và từ đó nói chuyện trực tiếp với tâm hồn của bạn. Nếu bạn làm điều này, công việc của bạn sẽ thật sự.'

Nghe có vẻ mất điểm quan trọng. Một số người có thể nghĩ, 'Bài hát của tôi, sách của tôi, bài viết blog của tôi, khởi nghiệp của tôi, ứng dụng của tôi, sáng tạo của tôi - chắc chắn chúng là duy nhất chứ? Chắc chắn không ai đã làm điều này trước đây! ' Nhưng thực tế không phải như vậy. Điều đó cũng không phải là xấu. Nhà làm phim Kirby Ferguson đã nói trong bài diễn thuyết TED của ông: 'Hãy chấp nhận điều này rằng chúng ta không phải là tầm thường và dễ dàng bị ảnh hưởng – đó là một sự giải thoát khỏi những quan niệm sai lầm, và là động lực để không kỳ vọng quá nhiều từ bản thân và đơn giản là hãy bắt đầu.'

Đó là sự thật quan trọng. Đứng trên đôi vai của những người khổng lồ cho phép chúng ta nhìn xa hơn, không chỉ đơn thuần là như trước. Khi chúng ta xây dựng trên những nền tảng trước đó, chúng ta thường cải thiện và đưa ra những hướng mới cho nhân loại. Dù tác phẩm của bạn có độc đáo đến đâu, những ảnh hưởng đó có thể không đáng tin cậy hoặc không rõ ràng. Như chúng ta biết từ bằng chứng xã hội, sao chép là một phản ứng tự nhiên của con người. Đó là cách chúng ta học và phát triển.

Trong Antifragile: Những Điều Học Từ Sự Rối Loạn, Nassim Taleb mô tả loại sáng tạo chống lại sự yếu đuối và những ý tưởng đã tồn tại qua hàng ngàn năm lịch sử. Ông mô tả bản thân đang đi đến một nhà hàng (những loại nhà hàng như vậy đã tồn tại từ ít nhất 2.500 năm trước), đôi giày có lịch sử ít nhất 5.300 năm, sử dụng đồ bạc do người Mesopotamia thiết kế. Suốt buổi tối, ông uống rượu vang dựa trên công thức nấu ăn 6.000 năm tuổi, dùng những chiếc cốc được phát minh vào 2.900 năm trước, và thưởng thức phô mai không đổi mùi qua hàng thế kỷ. Bữa tối được chuẩn bị bằng một trong những công cụ, lửa và dụng cụ cổ xưa nhất của chúng ta, rất giống với những công cụ mà người La Mã đã phát triển.

Nhiều điều về xã hội và văn hóa đã thay đổi và không thể phủ nhận rằng chúng đang thay đổi với tốc độ nhanh hơn bao giờ hết. Tuy nhiên, chúng ta vẫn tiếp tục đứng trên vai của những người đi trước trong cuộc sống hàng ngày, sử dụng những phát minh và ý tưởng của họ, và đôi khi làm mới lại dựa trên những nền tảng đó.

Không có sự sáng tạo nào mà không hưởng lợi từ sự tiến triển trước đó.

Khi chúng ta không tin vào những gì đã xảy ra trước đó hoặc cố gắng sáng tạo ra lại bánh xe hoặc từ chối học hỏi từ lịch sử, chúng ta cần phải kiềm chế bản thân. Cuối cùng, nhiều trong số những ý tưởng hay nhất đều là những ý tưởng cổ điển nhất. 'Không phải là sự sáng tạo được phát minh ở đây' là thuật ngữ sử dụng cho những trường hợp khi chúng ta tránh sử dụng ý tưởng, sản phẩm hoặc dữ liệu của người khác, thay vào đó ưu tiên phát triển của chúng ta (thậm chí khi nó tốn kém hơn, mất thời gian hơn và chất lượng kém hơn).

Hội chứng này cũng có thể thể hiện sự không muốn nhận sự giúp đỡ hoặc đại diện cho công việc. Mọi người có thể nghĩ rằng kết quả của họ sẽ tốt hơn nếu họ tự làm, trở nên quá tự tin vào khả năng của chính mình. Cuối cùng, ai lại không muốn được học từ một người thông thái hơn? Ai lại không muốn được biết đến như một thiên tài đã (tái) phát minh ra bánh xe?

Phát triển một giải pháp mới cho một vấn đề làm mới lạ hơn là sử dụng ý tưởng của người khác. Tuy nhiên, các giải pháp mới lại tạo ra những vấn đề mới. Một số người nói đùa rằng, các công ty lớn nhất ở Thung lũng Silicon thực tế chỉ là những tổ yến ngẫu hứng cho những người cuối cùng sẽ tự thành lập doanh nghiệp của mình, và họ tin rằng những gì họ tạo ra sẽ tốt hơn.

Hội chứng này cũng là một ví dụ của lỗi chi phí chìm. Nếu một công ty đã bỏ ra nhiều thời gian và tiền bạc để tạo ra một chiếc bánh xe vuông để làm việc, họ có thể không muốn mua những chiếc xe tròn mà người khác tạo ra. Chi phí cơ hội có thể rất lớn. Hội chứng không được phát minh ở đây làm giảm năng lực cốt lõi của một tổ chức hoặc cá nhân, dẫn đến lãng phí thời gian và tài năng vào những thứ vô ích, cuối cùng gây mất tập trung. Tốt hơn hết là sử dụng ý tưởng của người khác và đứng lên trên đôi vai của họ.

Tại sao Steve Jobs lại 'đánh cắp' ý tưởng

'Sự sáng tạo là việc kết nối mọi thứ. Khi bạn hỏi những người sáng tạo làm điều gì như thế nào, họ có lẽ sẽ cảm thấy một chút tội lỗi vì họ không thực sự làm điều đó. Nhưng sau một thời gian, điều đó dường như trở nên rõ ràng với họ, bởi vì họ có thể kết nối những trải nghiệm họ đã có và tổng hợp chúng thành những điều mới mẻ.'

— Steve Jobs

Màn hình cảm ứng đầu tiên xuất hiện khoảng nửa thế kỷ trước iPhone, được phát triển bởi E.A. Johnson, 1 kiểm soát viên không lưu. Các kỹ sư khác đã xây dựng dựa trên công trình của ông và phát triển các mô hình có thể sử dụng được, nộp đơn xin cấp bằng sáng chế vào năm 1975. Đồng thời, Đại học Illinois cũng đang phát triển các thiết bị cuối màn hình cảm ứng cho sinh viên. Trước khi có màn hình cảm ứng, bút đèn sử dụng công nghệ tương tự. Máy tính màn hình cảm ứng thương mại đầu tiên ra mắt vào năm 1983, kế đó là bảng đồ họa, máy tính bảng, đồng hồ và máy chơi game video. Casio giới thiệu một máy tính bỏ túi sử dụng màn hình cảm ứng vào năm 1987 (hãy nhớ, đây vẫn là 20 năm trước khi iPhone xuất hiện).

Tuy nhiên, các thiết bị màn hình cảm ứng ban đầu rất khó sử dụng, có chức năng hạn chế và tuổi thọ pin thường ngắn. Khi các thiết bị màn hình cảm ứng phát triển về tính phức tạp và sẵn có, chúng đã đặt nền móng cho iPhone.

Tương tự, iPod được phát triển dựa trên ý tưởng của Kane Kramer, người lấy cảm hứng từ Sony Walkman. Kramer đã thiết kế một thiết bị nghe nhạc cầm tay nhỏ vào những năm 1970. Tuy nhiên, sản phẩm của ông, IIXI, dường như giống với iPod nhưng ra đời quá sớm để chiếm lĩnh thị trường riêng, và Kramer thiếu kỹ năng tiếp thị. Khi trình bày trước các nhà đầu tư, Kramer đã mô tả khả năng giao hàng ngay lập tức, lưu trữ kỹ thuật số, các buổi biểu diễn ghi hình trực tiếp, danh mục nghệ sĩ, và quảng bá các tài năng mới cũng như giao dịch vi mô. Nghe quen không?

Steve Jobs đứng trên vai của nhiều kỹ sư, sinh viên và nhà nghiên cứu vô danh, những người đã dày công làm việc hàng thập kỷ để xây dựng công nghệ mà ông đã sử dụng. Mặc dù Apple có một lịch sử dài về các vụ kiện ác liệt chống lại những người được cho là đã đạo ý tưởng của họ, nhưng nhiều thứ ngay từ đầu đã không phải là của họ. Brandt và Eagleman kết luận rằng 'sự sáng tạo của con người không phát sinh từ hư không. Chúng dựa trên kinh nghiệm và nguyên liệu xung quanh để tái tạo thế giới. Việc biết chúng ta đang ở đâu và đang muốn đi đâu sẽ là phương hướng cho những ngành công nghiệp lớn tiếp theo.'

Shakespeare làm thế nào để nảy ra ý tưởng của mình?

'Không có gì ra đời từ hư vô.' — William Shakespeare, 

Hầu hết, nhưng không phải tất cả, trong các tác phẩm kịch của Shakespeare, đều dựa nhiều vào các tác phẩm trước đó - đến mức một số người tự hỏi liệu ông có vi phạm bản quyền ngày nay không.

Hamlet được lấy cảm hứng từ Gesta Danorum, một tác phẩm của Saxo Grammaticus, một tác phẩm viết về lịch sử Đan Mạch vào thế kỷ 12, bao gồm 16 quyển sách Latin. Mặc dù có nghi ngờ liệu Shakespeare đã truy cập vào văn bản gốc hay không, các học giả nhận thấy sự tương đồng không thể phủ nhận và tin rằng ông đã đọc một vở kịch khác dựa trên nó và rút ra cảm hứng từ đó. Đặc biệt, câu chuyện về hoàn cảnh của Hoàng tử Ameth (có chứa cùng một chữ cái như Hamlet) cũng liên quan đến các sự kiện tương tự.

Biên niên sử của Holinsshed, một tài liệu đồng tác giả về lịch sử Anh từ cuối thế kỷ 16, kể những câu chuyện giống với cốt truyện của Macbeth, bao gồm cả 3 phù thủy. Chính Biên niên sử của Holinsshed đã trở thành nguồn gốc cho nhiều ý tưởng trong các tác phẩm của Shakespeare, cũng như truyền cảm hứng cho Vua Lear.

Một phần của Antony và Cleopatra đã được sao chép nguyên văn từ cuộc đời Mark Anthony của Plutarch. Trong khi đó, bài thơ của Arthur Brooke vào năm 1562, mang tựa đề 'Lịch sử bi kịch của Romeus và Juliet', thực chất là nguồn cảm hứng không thay đổi cho Romeo và Juliet. Nhiều tác giả khác cũng để lại dấu ấn lớn sau lưng - Brooke đã sao chép từ bài thơ của Pierre Boistuau vào năm 1559, còn Pierre Boistuau thì sao chép từ một câu chuyện của Matteo Bandello vào năm 1554, người cũng đã lấy cảm hứng từ tác phẩm của Luigi da Porto vào năm 1530. Đồng thời, Plutarch, Chaucer và Kinh Thánh cũng góp phần làm giàu tư duy sáng tạo của nhiều tác phẩm văn học, sân khấu và văn hóa lớn.

Tuy là có khi gần như đạo văn, nhưng Shakespeare đã xử lý cẩn thận các câu chuyện bằng cách sử dụng tiếng Anh, tạo ra kịch tính và cảm xúc cho các biên niên sử hoặc thơ trữ tình. Ông có khả năng nhạy bén trong việc điều chỉnh cốt truyện, tạo ra sự hấp dẫn và sự gay cấn trong tác phẩm của mình. Shakespeare nhìn xa hơn so với những người trước đó và, với sự giúp đỡ của họ, đã mở ra một kỷ nguyên mới cho tiếng Anh.

Tuy nhiên, những gì Shakespeare đã làm với những tác phẩm mà ông thỉnh thoảng sao chép, đôi khi những điều học được từ đó thật đáng suy ngẫm. Hãy nhìn vào bất kỳ văn bản gốc nào và, mặc dù bắt chước, bạn sẽ thấy rằng chúng không thể so sánh với các vở kịch của ông ấy. Nhiều bản gốc khô khan, không hấp dẫn và thiếu bất kỳ loại ngôn ngữ thơ ca nào. J.J. Năm 1908 Munro viết vào Bi kịch lịch sử của Romeus và Juliet 'duyên số như một dòng suối không ngừng nghỉ trên một vùng đất kỳ lạ và bất khả thi; Shakespeare cuốn trôi như một dòng sông rộng lớn và vội vã, hát và bọt, lấp lánh ánh sáng mặt trời và làm rạng rỡ trong đám mây đen, mang tất cả mọi thứ không thể cưỡng lại nơi nó lao xuống vách đá phía dưới.'

Tất nhiên, không chỉ Newton, Jobs và Shakespeare mới tìm thấy một nguồn cảm hứng (đôi khi có sự đồng ý, đôi khi không). Facebook được cho là đã dựa trên Friendster. Các tác phẩm của Cormac McCarthy thường sao chép từ các văn bản lịch sử cũ, với một nhân vật thậm chí được lấy từ My Confessions của Samuel Chamberlain. John Lennon đã mượn ý tưởng từ nhiều nhạc sĩ khác nhau, một lần viết thư cho tờ New York Times rằng dù Beatles đã bắt chước các nhạc sĩ da đen, 'đó không phải là sự gian lận. Đó là tình yêu.'

Ảnh hưởng của The Ecstasy, Jonathan Letem chỉ ra nhiều ví dụ khác về sức ảnh hưởng của các tác phẩm kinh điển. Năm 1916, nhà báo Heinz von Lichberg đã xuất bản một câu chuyện về một người đàn ông yêu con gái của bà chủ nhà và bắt đầu một cuộc tình, kết thúc bằng cái chết của bà và sự cô đơn kéo dài của ông. Tựa đề của câu chuyện là gì? Lolita. Thật khó để nghi ngờ rằng Nabokov đã đọc nó, nhưng ngoài cốt truyện và tên gọi, phong cách ngôn ngữ trong phiên bản của ông không giống với bản gốc.

Danh sách vẫn chưa kết thúc. Vấn đề không phải là việc sao chép mà là nuôi dưỡng sự nhạy cảm với các yếu tố giá trị trong các tác phẩm trước đó cũng như khả năng xây dựng dựa trên những yếu tố đó. Nếu chúng ta hạn chế dòng chảy của các ý tưởng, tất cả mọi người sẽ bị bỏ lại.

Khả năng tiếp cận

Vấn đề này là gì? Tại sao mọi người không thể nảy ra ý tưởng của riêng mình? Tại sao có nhiều ý tưởng tuyệt vời nhưng không bao giờ được thực hiện? Câu trả lời nằm ở cái mà nhà khoa học Stuart Kaufman gọi là 'những khu vực có thể'. Khá đơn giản, mỗi ý tưởng hoặc sáng kiến mới mở ra khả năng cho những ý tưởng và sáng kiến tiếp theo. Dù có giới hạn, nhưng những giới hạn đó đang liên tục được mở rộng.

Trong việc khám phá nguồn gốc của các ý tưởng hay: Trong cuốn sách Lịch sử Tự nhiên của Sáng tạo, Steven Johnson so sánh quá trình này như việc sống trong một ngôi nhà, mở cửa tạo ra các phòng mới. Mỗi khi mở cửa một phòng mới, các cánh cửa mới xuất hiện và ngôi nhà trở nên rộng lớn hơn. Johnson đối chiếu nó với sự hình thành của sự sống, bắt đầu từ axit béo. Các axit béo ban đầu không có khả năng tạo ra sự sống. Khi chúng tự tổ chức thành các cụm, một nền móng được hình thành cho màng tế bào, và một cánh cửa mới mở ra cho mã di truyền, lục lạp, và ty thể. Khi khủng long tiến hóa một xương mới, nó đồng nghĩa với việc chúng có nhiều sự linh hoạt hơn, mở ra cánh cửa mới để bay. Khi tổ tiên xa xôi của chúng ta phát triển ngón tay cái, hàng tá cánh cửa mới đã mở ra cho việc sử dụng công cụ, chữ viết và đấu tranh. Theo Johnson, lịch sử của sự đổi mới là việc khám phá những cánh cửa mới của các khả năng gần kề và mở rộng phạm vi của những gì chúng ta có thể làm.

Một ý tưởng mới - như Newton, Jobs và Shakespeare - chỉ có thể thực hiện được bởi vì một người khổng lồ trước đó đã mở ra cánh cửa mới và làm cho công việc của họ trở nên khả thi hơn. Họ lần lượt mở ra cánh cửa mới và mở rộng phạm vi của những khả năng. Công nghệ, nghệ thuật và những tiến bộ khác chỉ có thể thực hiện được nếu có ai đó đặt nền móng; không có gì đến từ hư vô. Shakespeare có thể viết các vở kịch của ông vì những người khác đã phát triển cấu trúc và ngôn ngữ tạo nên công cụ của ông. Newton có thể phát triển khoa học nhờ những khám phá sơ bộ của những người khác. Jobs đã xây dựng Apple từ đống đổ nát của nhiều thiết bị cũ và những tiến bộ công nghệ.

Những câu hỏi mà chúng ta phải tự hỏi là: Tôi có thể mở ra những cánh cửa mới nào, dựa trên công việc của những người khổng lồ trước đó? Có cơ hội nào mà họ không nhận ra không? Tôi có thể đưa ra khả năng tiếp cận ở đâu? Nếu bạn nghĩ rằng tất cả những ý tưởng tốt đã được thực hiện, bạn đã lầm rất nhiều. Ý tưởng hay của người khác mở ra những khả năng mới, hơn là hạn chế chúng.

Thời gian trôi qua, những người vĩ đại càng ngày càng sẵn sàng để chúng ta đứng trên vai họ. Kiến thức chuyên môn của họ là từ sách và blog, phần mềm mã nguồn mở và các bài nói chuyện TED, phỏng vấn podcast, và các bài báo hàn lâm. Bất kể chúng ta đang cố gắng làm gì, chúng ta có thể chọn tìm một người vĩ đại phù hợp và xem những gì có thể học từ họ. Trong quá trình này, mọi người được mở rộng tầm nhìn khi chúng ta mở cánh cửa mới cho các khả năng lân cận.