[ToMo] Gaslighting – “Thắp Sáng Đèn Gas”, Mọi Thông Tin Bạn Cần Biết Và Cách Chống Lại Thao Tác Tâm Lý

“Thế giới xung quanh bạn là giả, những gì bạn nhìn thấy chỉ là ảo tưởng.” Đó chính là hành vi thao túng tâm lý, và có lẽ bạn đã trở thành nạn nhân.

“Gaslighting” - hay “Thắp sáng đèn gas” là một hành vi thao túng tâm lý liên quan đến việc thêm vào ký ức mới, khiến bạn nghi ngờ suy nghĩ của chính mình hoặc thậm chí phải hoài nghi về hiện thực.

Thao túng tâm lý là hành động lạm dụng và cực kỳ nguy hiểm.

Bây giờ tôi sẽ chỉ cho bạn cách nhận biết hành vi này và không bao giờ trở thành nạn nhân của thao túng nữa.

 Vậy “Gaslighting” – hành động thao túng tâm lý là gì? 

Trong hành vi thao túng, có hai nhân vật chính: “kẻ thắp đèn” - người thao túng và người bị hại. Kẻ thắp đèn “đặt và hướng” suy nghĩ, cảm xúc hoặc nhận thức của họ lên người bị hại. Người bị hại chấp nhận thực tế do kẻ thao túng tạo ra và kết hợp chúng vào lối suy nghĩ cũng như lối sống của mình. 

Nói cách khác, kẻ thắp đèn thao túng hành vi của người bị hại, có thể theo một số cách sau đây:

• Giảm cảm xúc: Kẻ thắp đèn có thể khiến bạn tự cảm thấy quá phản ứng hoặc quá nhạy cảm. 
• Hoài nghi hiện thực: Những kẻ thao túng chuyên nghiệp có thể khiến bạn hoài nghi về ký ức hoặc sự kiện trong quá khứ của mình. 
• Chối bỏ: Họ có thể phủ nhận bất kỳ điều gì nếu bạn phanh phui ra, thậm chí nếu đó là sự thật.
• Làm nhỏ vấn đề: Nếu có sự kiện nghiêm trọng xảy ra, họ có thể làm nhỏ vấn đề đó để giảm tầm quan trọng của nó. 
• Đánh mất uy tín: Những kẻ thao túng có thể làm hại đến danh dự của bạn bằng cách công kích bạn hoặc tạo ra những tình huống làm mất uy tín của bạn trước mọi người. 

Bạn muốn biết tôi đã trải qua thao túng như thế nào không? Hãy đọc câu chuyện của tôi dưới đây: 

Trong thời trung học, có một giáo viên dạy môn hùng biện rất khắt khe. Ông ta luôn yêu cầu học sinh tham gia các cuộc thi hùng biện, thậm chí là vào cuối tuần. Và ông ta có một sức mạnh - không ai có thể từ chối ông. Vì vậy, tôi đã tham gia vào mọi cuộc tranh luận mà ông ta tổ chức theo ý muốn của ông. Tôi cảm thấy điều đó là cần phải làm. Tuy nhiên, khi cuối cùng tôi nói rằng tôi không muốn tham gia nữa, ông ta nhìn tôi và nói “Bạn sẽ làm gì trong cuộc đời nếu không tiếp tục chơi trò, Vanessa?” 

Tôi đã bị thao túng bởi giáo viên trung học của mình. Ông ta khiến tôi cảm thấy không giá trị nếu không tiếp tục tham gia vào các cuộc tranh luận liên tục như vậy. Và tôi vẫn nhớ ký ức đó đến hôm nay. 

Những kẻ thao túng có thể là một người đồng nghiệp, bạn bè, người lạ bạn vừa gặp hoặc thậm chí cả cha mẹ. Nói cách khác, kẻ thao túng có thể là bất kỳ ai. 

Những kẻ thao túng chuyên nghiệp có thể là những chuyên gia thuyết phục - những người thậm chí có thể khiến bạn, về mặt tâm lý, trở nên phụ thuộc vào họ. Những kẻ thắp đèn cố gắng duy trì sự kiểm soát. Khi cảm thấy mất kiểm soát, họ sẽ sử dụng nhiều chiến thuật thao túng để giành lại sự kiểm soát.  

Có lẽ bạn đã từng nghe những câu như: 

• “Bạn là người khiến tôi nói dối”
• “Bạn quá lo lắng”
• “Bạn làm quá đáng!”
• “Bạn có gì quên không?”
• “Chuyện đó chưa bao giờ xảy ra.”
• “Thứ bạn thấy không nằm ở đó!”
• “Bạn thật điên rồ/vô lý/ngớ ngẩn/ngu dốt/cẩu thả …”                    

Tuy nhiên, những người thao túng không phải lúc nào cũng biết cách thực hiện. Họ học được điều đó thông qua sự học hỏi từ xã hội nhạy bén. Họ biết rằng những lời họ nói có sức thuyết phục, có thể kiểm soát người khác và đạt được quyền lực vô tận thông qua điều đó. 

Để tránh trở thành nạn nhân của thao túng tâm lý, bạn cần nhận ra các dấu hiệu trước khi chúng trở thành điều bình thường. 

10 dấu hiệu cho thấy bạn đang bị thao túng

Hãy xem xét các dấu hiệu sau đây của thao túng tâm lý: 

• Họ nói bạn điên dù bạn không phải thế.
• Bạn cảm thấy quá phản ứng với mọi chuyện nhỏ.
• Ký ức và sự kiện trong quá khứ trở nên mờ nhạt.
• Bạn tự hỏi liệu mình có quá nhạy cảm không?
• Bạn cảm thấy cần phải xin lỗi ngay cả khi không cần thiết.
• Họ từ chối và phủ nhận, khiến bạn tin rằng điều đó là sự thật.
• Bạn cảm nhận có gì đó không ổn nhưng không biết chính xác là gì.
• Họ làm cho bạn cảm thấy cảm xúc và quan điểm của mình không đáng tin cậy.
• Họ không chịu nghe bạn nói về những vấn đề bạn quan tâm.
• Họ kết tội bạn nói dối mỗi khi bạn nói sự thật. 

Ký ức có thể không đúng

Bạn nhớ được những điều gì về tuổi thơ của mình không? Bạn có nhớ việc bị lạc trong trung tâm thương mại và được giúp đỡ bởi người lớn lạ mặt, sau đó gặp lại bố mẹ của mình không? 

Nếu không nhớ... đó không phải là vấn đề. Vì thực sự, sự kiện đó không hề xảy ra. 

Theo một nghiên cứu khoa học, nhiều người tin rằng họ nhớ lại những chuyện giống như vậy từ khi còn nhỏ. Và đáng ngạc nhiên, 25% trong số họ nhớ sai về những sự kiện này. Tóm lại, ký ức của chúng ta có thể được biến đổi bằng những đề xuất tinh vi và thao túng. 

Kẻ thắp đèn thường sử dụng ngôn ngữ cơ thể và lý lẽ thuyết phục để kiểm soát nạn nhân của họ, thậm chí còn cấy gợi ý tinh vi để gây ra những hậu quả lớn.

Hãy cùng khám phá về các kiểu người thao túng khác nhau:

6 loại người thao túng tâm lý:

Thao túng có thể xuất hiện ở mọi lĩnh vực cuộc sống, từ gia đình, chính trị đến mọi nơi khác! Tôi đã phát hiện ra 6 kiểu tính cách đặc biệt thường xuyên gây ra thao túng tâm lý. Bạn đã từng là nạn nhân của một trong những loại này chưa?

1. Casanova - Người mê trăng hoa

Kẻ trăng hoa là người thao túng trong mối quan hệ và là một trong những kiểu tồi tệ nhất vì họ quan trọng với bạn, có thể chung sống 27/7 hoặc gặp gỡ nhiều hơn những người khác trong đời.

Casanova có khả năng thao túng bạn ở mức mạnh mẽ nhất.

Những kẻ trăng hoa có thể thao túng bạn bằng cách quyết định mọi thứ từ trang phục bạn mặc, bạn bè bạn gặp, đến thời điểm bạn ra ngoài, thời gian ngủ và nhiều hơn nữa! Giờ đây, bạn có thể thấy một Casanova sẽ tồi tệ đến mức nào nếu bạn là nạn nhân của họ.

Simone, một nạn nhân của kẻ thắp đèn, kể rằng chồng cũ đã tấn công vào sự tỉnh táo của cô và khiến cô gần như phát điên.

Kẻ thắp đèn xâm nhập vào tài khoản mạng xã hội của Simone, đăng bài viết công khai khiến cô trông không ổn định, truy cập vào tài khoản ngân hàng và chuyển tiền đi một cách ngẫu nhiên, nói với bạn bè của cô rằng cô bị điên, và nói với cô rằng cô không phù hợp để làm mẹ.

Với những kẻ thao túng như chồng cũ của Simone, cách họ thực hiện là quản lý mối quan hệ thông qua việc kiểm soát. Hãy tìm hiểu các dấu hiệu cảnh báo trong mối quan hệ này.

Thao túng trong mối quan hệ có thể nguy hiểm, đặc biệt là đối với các cặp đôi chung sống.

Phụ nữ không phải là nạn nhân duy nhất. Đàn ông cũng có thể bị thao túng trong mối quan hệ, như trong mối quan hệ gây tranh cãi giữa Amber Heard và Johnny Depp. Dù chúng tôi muốn tập trung vào mặt tích cực của con người, đôi khi mối quan hệ có thể gây ra căng thẳng.

Thao túng tâm lý không nhất thiết phải xảy ra trong mối quan hệ tình cảm.

2. Cha mẹ bảo thủ

Cha mẹ bảo thủ thường là những người có quyền lực trong gia đình, họ cố gắng kiểm soát mọi thứ. Bạn có thể biết một người như vậy - cha của một người bạn thân của tôi từ thời cấp hai.

Thuật ngữ “cha mẹ hổ” bắt nguồn từ tác phẩm Battle Hymn Of The Tiger Mother (Khúc Tráng Ca Của Mẹ Hổ), mô tả một mẹ có triết lý “chỉ được học, không được chơi” để dạy con trở thành nghệ sĩ thần đồng.

Dưới đây là một số dấu hiệu bạn có thể đang sống với “cha mẹ hổ” hoặc bạn chính là người như vậy. Những đứa trẻ thường không được phép:

• Ngủ trễ
• Tham gia các hoạt động ngoại khóa
• Tham gia các vở kịch tại trường
• Phàn nàn về việc không được tham gia vở kịch tại trường
• Xem TV hoặc chơi game điện tử
• Tự lựa chọn hoạt động ngoại khóa riêng
• Đạt điểm thấp hơn A
• Không đạt hạng nhất ở mọi môn học ngoại trừ thể dục và diễn xuất

Đúng là một bức tranh rất kịch tính, phải không? Trong khi kiểu thao túng này có thể tạo ra một đứa trẻ thành công, nhưng không thể làm cho đứa trẻ đó thực sự hạnh phúc.

Với lượng kiến thức quá nhiều đặt lên vai những đứa trẻ (bao gồm cả việc chơi dương cầm 3 tiếng mỗi ngày... thậm chí cả trong kỳ nghỉ!), chắc chắn sẽ có rất nhiều căng thẳng đè nặng lên họ làm nạn nhân trong hành vi thao túng của cha mẹ.

Một ví dụ rõ ràng về thao túng, bạn có xem bộ phim Công chúa tóc mây chưa? Nhân vật phản diện chính - mẹ Gothel, là một ví dụ hoàn hảo về người trong gia đình thao túng. Bà ta dùng rất nhiều chiêu mưu để cố gắng thay đổi quan điểm về thế giới của Rapunzel.

3. Người Bác sĩ Doom

Kiểu người 'Bác sĩ Doom' chỉ là một trong số những kẻ thao túng có chuyên môn trong lĩnh vực y học. Họ có thể là bác sĩ, y tá hoặc bất kỳ chuyên gia y tế nào khác. Họ có khả năng:

Đổ trách nhiệm của sự đau ốm và bệnh tật của bạn cho những lý do không đúng như tính cách, điều kiện sống hoặc thậm chí là thời tiết.

Không nên coi thường hoặc phủ nhận các triệu chứng bệnh tật của mình.

Cố gắng làm cho tình trạng sức khỏe của bạn trở nên tồi tệ hơn hoặc giấu đi nó.

Những kẻ thao túng trong lĩnh vực y tế không phổ biến, nhưng chúng có thể gây ra những hậu quả nguy hiểm cho cuộc sống của bạn.

Thao túng tâm lý cũng có thể tồn tại dưới hình thức tẩy não theo chủng tộc, như đã thấy trong lịch sử Đức Quốc xã trong Thế Chiến II.

Thao túng tâm lý có thể được áp dụng dưới dạng phân biệt đối xử để loại bỏ các nhóm văn hóa, màu da, nguồn gốc dân tộc, hoặc những địa vị thiểu số khác.

5. Chính trị gia có khả năng thuyết phục

Hãy suy nghĩ về tất cả những chiến dịch quảng cáo 'đe dọa' trên truyền hình hoặc các cuộc tranh luận không tôn trọng giữa các đảng. Nhiều chính trị gia sử dụng thao túng để đánh bại đối thủ và lôi kéo phiếu ủng hộ về phía mình.

Bạn đã từng bị thuyết phục bởi thao túng chính trị chưa? Hãy tự hỏi những điều sau:

• “Tôi có thực sự tin tưởng vào quan điểm của các chính trị gia đang ủng hộ, hay chỉ là do cảm xúc trong cuộc tranh luận của họ?”
• “Tôi có thể tham gia vào các cuộc thảo luận lý lẽ với những người khác quan điểm chính trị không?”
• “Tôi có khả năng giải thích rõ ràng và hợp lý về quan điểm của các đảng phái khác nhau về các vấn đề khác nhau không?” 

Nếu bạn trả lời “Có” cho cả ba câu hỏi trên, thì chúc mừng! Bạn có thể đã nắm bắt được trò chơi thao túng này. Tuy nhiên, nếu bạn trả lời “Không” với bất kỳ câu hỏi nào trên, có thể bạn đang rơi vào những chiến thuật thao túng chính trị phổ biến. Để tránh xa chúng, hãy đảm bảo rằng bạn hiểu rõ về mỗi lập luận chính trị trước khi hình thành quan điểm của mình.

6. Người có ảnh hưởng

Bạn có thể đã đọc tác phẩm 1984, trong đó chính phủ sử dụng các biện pháp thao túng để kiểm soát người dân, với khẩu hiệu nổi tiếng “Chiến tranh là Hòa bình. Tự do là Nô lệ. Ngu dốt là Sức Mạnh.” Đây là một dạng thao túng có thể kiểm soát - nơi chính phủ và các tổ chức thao túng tín đồ vào lập luận tuyên truyền của họ.

Như trong tác phẩm, chúng ta đối diện với sự thao túng hàng ngày. Sự thao túng này xuất phát từ các tổ chức thường có động cơ ẩn sau - họ cố gắng thuyết phục BẠN tin tưởng và tuân theo lý tưởng của họ.

Vậy nên, khi bạn cảm thấy nghi ngờ về việc có bị thao túng hay không, hãy tự hỏi “Điều này có lợi cho bạn hay cho họ?”

Lưu ý: Mặc dù thao túng thường được sử dụng một cách tiêu cực, nhưng không phải mọi thao túng đều xấu xa. Trong bộ phim Matilda, nhân vật chính đã sử dụng khả năng ngoại cảm của mình để cảnh báo bà hiệu trưởng ác: 

Điều này khiến bà hiệu trưởng phải suy nghĩ về hành động tàn ác của mình và có thể khuyến khích bà làm những điều tốt hơn. 

Làm thế nào để đối phó với thao túng?

1. Tách riêng

Trước hết, tôi khuyên bạn rời xa chúng.

Lùi một bước, cả về mặt tâm lý và thể chất, có thể giúp bạn nhìn rõ hơn tình hình của mình.

Thử một trong những điều sau:

• Hít thở sâu. Hít thở bằng bụng giúp cải thiện sự trao đổi oxi trong cơ thể, giúp giảm căng thẳng.
• Lùi lại. Đây là một bước quan trọng để nhận biết liệu bạn đang bị thao túng hay không, và những dấu hiệu rõ ràng của sự kiểm soát.
• Giữ tập trung và không căng thẳng. Xem xét các phương pháp giảm lo lắng để có thể suy nghĩ rõ ràng và tỉnh táo hơn trong dài hạn.

Khi tâm trí đã tách biệt và tập trung, hãy chuyển đến bước tiếp theo.

2. Tự tin nói lên ý kiến của bạn.

Nhớ rằng, những kẻ thao túng muốn bạn đầu hàng dưới áp lực. Nếu bạn tin rằng bạn đúng và họ đang cố gắng thao túng bạn, hãy bảo vệ quan điểm của mình và tự tin. Có thể bạn cần thử một tư thế tự tin.

Lưu ý các dấu hiệu ngôn ngữ cơ thể tiêu cực. Nếu bạn thấy ai đó hung hăng trong cuộc thảo luận, bạn có thể nhận ra những cử động tiêu cực như phập phồng mũi hoặc nghiến chặt răng.

Cuối cùng, hãy tỏ ra tự tin. Để làm điều này, bạn cần nói từ chỗ hậu và với sự thuyết phục. Tìm điểm vang lớn nhất của bạn để giọng nói trở nên tự nhiên và rõ ràng.

3. Hành động như một thám tử

Hóa thân thành một thám tử và thu thập thông tin cần thiết. Điều này hữu ích khi bạn cần chứng minh bằng chứng - cho bản thân hoặc đối thủ thao túng.

Khi bạn lưu lại những sự kiện quan trọng trong nhật ký, ghi âm và các chứng cứ khác, bạn sẽ có bằng chứng hợp lệ cho những sự kiện đã bị can thiệp:

• Bạn hiểu rõ rằng không thể tưởng tượng ra điều đó.
• Bạn nhận biết mình đã bị lừa.
• Bạn nhận ra mình là nạn nhân của sự can thiệp.

Khi có bằng chứng, bạn có thể chia sẻ với người tin tưởng để nhận được sự giúp đỡ để vượt qua tình huống của mình. Điều này sẽ giúp bạn tiến xa hơn trong quá trình giải quyết vấn đề.

4. Tin tưởng người thân cận

Không có gì quan trọng hơn việc có một người mà bạn có thể tin tưởng. Điều đó có thể là:

• Cha mẹ
• Bạn thân
• Tư vấn viên
• Bạn thời thơ ấu
• Hàng xóm

Nếu bạn thường xuyên bị chi phối, hãy tìm một người bạn có thể chia sẻ và tìm hiểu cùng. Đừng ngần ngại liên lạc với họ, điều này quan trọng để tránh trở thành nạn nhân của sự chi phối.

5. Sử dụng lời tự tin tích cực để làm lành vết thương của sự chi phối

Bạn đã trải qua sự chi phối và đã bắt đầu thoát khỏi nó. Chúc mừng bạn đã vượt qua được thử thách này!

Mặc dù có thể gây tổn thương, nhưng đây là bước đầu tiên trong việc làm lành những vết thương do sự chi phối gây ra.

Phương pháp làm lành yêu thích của tôi là sử dụng những lời tự tin tích cực. Dưới đây là một số câu tự tin có thể áp dụng cho bản thân khi bạn đang phục hồi sau khi bị thao túng:

• Bạn sẽ học được cách tin tưởng vào bản thân mình thêm một lần nữa.
• Giọng nói trong đầu bảo bạn nghi ngờ và tự vấn mọi thứ không phải là giọng nói của bạn và không phải lúc nào cũng đúng.
• Hãy nhìn sâu vào bên trong, bạn sẽ nhận ra điều gì là sự thật.
• Bạn không cần phải chứng minh điều gì với ai cả.
• Họ muốn bạn cảm thấy cô đơn và bạn không luôn phải cảm nhận theo cách đó.
• Mọi thứ không phải là lỗi của bạn – không thể tin được.
• Cảm giác có điều gì đó không đúng, sẽ biến mất khi bạn học cách tin tưởng vào bản thân mình thêm lần nữa.
• Đừng tự cảm thấy quá nhạy cảm.

Thông tin bổ sung: Sự thao túng xuất phát từ đâu?

Thuật ngữ “Gaslighting – Thao túng” bắt nguồn từ vở kịch Gas Light của Anh năm 1938, nơi một người chồng cố tình bày tỏ nhầm lẫn vật dụng trong nhà để khiến vợ nghĩ rằng mình đang mất trí. (Gợi ý: Cô ấy không hề mất trí.)

Bạn nghĩ gì về sự thao túng tâm lý? Bạn đã từng bị thao túng để tin vào điều gì đó chưa? Hãy nhớ, nếu bạn là nạn nhân của thao túng, đừng ngần ngại tìm kiếm sự giúp đỡ chuyên nghiệp.