[ToMo] Hãy Luôn Mỉm Cười (Phần 2)

Phần I: [ToMo] Hãy Luôn Mỉm Cười (Phần 1)

Ở Bahamas, bằng chứng về mối liên hệ gần gũi giữa con người và cá heo rất phong phú. Cá heo đốm hoang dã (và đôi khi là cá heo mũi chai) thường thể hiện sự tò mò và thân thiện, chơi đùa với các nhà nghiên cứu và du khách trong nhiều giờ. Ngành du lịch tại đây cũng khai thác sự tương tác này. Tuy nhiên, hành vi hung hãn của cá heo vẫn được ghi nhận.

Một trường hợp nổi bật là Lisa Costello, người đã có cuộc chạm trán với một con cá voi hoa tiêu hoang dã gần vịnh Kealakekua của Hawaii. Video cho thấy Lisa đang bơi và nhẹ nhàng vuốt ve cá voi khi nó đột nhiên kẹp chặt chân cô và kéo cô xuống nước. Lisa may mắn sống sót, và các nhà khoa học vẫn tranh luận về bản chất hành vi của cá voi hoa tiêu trong trường hợp này. Các cuộc tấn công tương tự rất hiếm khi xảy ra.

Vì vậy, mối liên kết tình cảm đặc biệt giữa cá heo và con người có vẻ không rõ ràng. Tuy nhiên, câu chuyện về việc cá heo cứu người khỏi chết đuối lại đầy giai thoại và tưởng tượng. Cá heo được cho là bảo vệ người bơi khỏi cá mập, đẩy họ lên mặt nước hoặc dẫn họ vào bờ. Những hành động này hoàn toàn có thể xảy ra do bản chất hỗ trợ lẫn nhau của cá heo, nhưng không có đủ bằng chứng xác thực.

Vấn đề là trí nhớ của con người rất dễ sai lệch, đặc biệt trong các tình huống đau thương. Các nhà khoa học nhận thức rõ ràng về việc các báo cáo từ những người quan sát khác nhau có thể khác biệt. Do đó, họ thường sử dụng các biện pháp khách quan như video để kiểm chứng.

Theo những gì tôi biết, chưa có cuộc giải cứu nào của cá heo được ghi lại trên phim hoặc báo cáo trong tài liệu khoa học. Những câu chuyện này thường dựa trên lời kể của nhân chứng, và trong nhiều trường hợp, nạn nhân đang hoặc sắp bị cá mập tấn công hoặc cận kề cái chết. Trong khoảnh khắc nguy hiểm như vậy, khó có thể tin rằng họ đủ bình tĩnh để quan sát và kể lại chính xác sự việc. Vì vậy, cho đến khi có bằng chứng chắc chắn, chúng ta không nên tin tưởng hoàn toàn vào những câu chuyện này.

Bạn sẽ không bao giờ nghe về việc cá heo không cứu người.

Chúng ta cũng nên so sánh với những bằng chứng khác, nơi cá heo có hành vi không thân thiện. Ví dụ, vụ việc của Lisa Costello với cá voi hoa tiêu không được xem như hành động cứu người. Toni Frohoff, nhà nghiên cứu ở TerreMar, California, báo cáo về việc cá heo bỏ chạy khi thấy cá mập, để người gặp nạn tự xoay xở. Năm 2007, một người đàn ông say rượu bị đàn cá voi hoa tiêu tấn công ở biển Đen, Ukraine. Những câu chuyện như vậy cho thấy cá heo không luôn thân thiện như mọi người nghĩ.

Có thể hiện tượng cá heo giết người phổ biến hơn chúng ta biết. Kathleen Dudzinski từ Dự án Truyền thông Cá heo từng nói rằng chúng ta không nghe về việc cá heo không cứu người. Có lẽ một số cá heo thờ ơ với số phận của con người, để chúng ta chết đuối thay vì cứu. Dù ý tưởng cá heo sát thủ nghe có vẻ kỳ lạ, nhưng thế giới đã chứng kiến những điều kỳ lạ hơn. Năm 2012, một ngư dân bị lạc trên Thái Bình Dương được cứu bởi một con cá mập, không phải cá heo. Thật may mắn khi cá heo thân thiện không xua đuổi cá mập đó.

Nhiều cá heo không có mối liên hệ đặc biệt nào với con người. Các loài như cá heo thông thường, cá heo sọc, cá heo Fraser, cá heo Commerson, cá heo Clymene thường chỉ cưỡi sóng cùng tàu hoặc mắc vào lưới cá. Những cuộc tiếp cận thân thiện chủ yếu liên quan đến cá voi hoa tiêu và cá heo Stenella, sống gần vùng nước nông. Vì vậy, có lẽ không đúng khi nói rằng họ cá heo đại dương có tình cảm “yêu” con người. Hầu hết chúng hiếm khi tương tác với chúng ta.

Nếu chỉ nói về một số loài, vẫn còn vấn đề đo lường mức độ thân thiện của cá heo. Làm sao chúng ta biết cá heo thân thiện hơn các loài động vật khác? Chúng ta cần một phương pháp so sánh độ thân thiện, và hiện tại lĩnh vực nghiên cứu tính cách động vật mới chỉ bắt đầu phát triển.

Các nhà nghiên cứu như giáo sư tâm lý học Samuel Gosling tại Đại học Texas và nhóm của ông tại phòng thí nghiệm Gosling đã phát triển một phương pháp kiểm tra khách quan để đánh giá tính cách động vật. Những người nuôi thú cưng thường nhận thấy mỗi con vật có tính cách và tính khí khác nhau, nhưng thách thức đối với các nhà khoa học là đánh giá điều này một cách khách quan. Đánh giá phải nhất quán, bất kể ai thực hiện, và đáng tin cậy trong việc dự đoán hành vi tương lai của mỗi con vật. Nhiều nghiên cứu đã đánh giá tính cách của bạch tuộc, mực, lợn, chó, linh cẩu, khỉ, khỉ đột, tinh tinh, và cả cá heo.

Trong nghiên cứu về cá heo, mỗi con được đánh giá bằng thang đo năm tiêu chí:

(1) sự cởi mở với trải nghiệm;

(2) sự tận tâm;

(3) tính hướng ngoại;

(4) sự dễ chịu;

(5) tính lo âu.

Kết luận là mỗi con cá heo có một tính cách ổn định riêng biệt, điều này được các nhà quan sát độc lập đồng ý. Một số cá heo dễ bảo hơn, trong khi số khác lại dễ bị kích động - và những đặc điểm này không thay đổi theo thời gian.

Những bài kiểm tra tính cách này có hiệu quả khi đánh giá cá thể trong cùng một loài, nhưng lại không hiệu quả khi so sánh giữa các loài khác nhau. Ví dụ, nói rằng “khỉ đột thân thiện hơn linh cẩu” không có nhiều ý nghĩa. Chúng ta đang so sánh táo và cam, và việc so sánh giữa các loài sẽ chỉ có ý nghĩa khi tất cả các hành vi được xem xét thuộc cùng một loại. Có thể một ngày nào đó điều này sẽ trở thành hiện thực, và khi đó chúng ta có thể đánh giá cá heo về tính cách và mức độ thân thiện. Nhưng hiện tại thì điều này vẫn chưa khả thi.

Vì chưa có phương pháp khoa học nào để xác định liệu cá heo có thân thiện với con người hơn các loài động vật khác hay không, tôi buộc phải dựa vào các câu chuyện hư cấu và quan điểm cá nhân. Linh cảm mách bảo tôi rằng các động vật nuôi như mèo và chó thân thiện hơn cá heo. Điều này có lẽ do quá trình thuần hóa lâu dài. Ngay cả các loài hoang dã như voi, khỉ đột, tinh tinh, gấu, chó sói, sư tử và vẹt cũng có thể phát triển sự thân thiện khi tiếp xúc thường xuyên với con người nếu được thuần hóa. Một số loài thậm chí tìm kiếm sự tiếp xúc với con người trong môi trường hoang dã, giống như cá heo. Liệu chúng có thân thiết với con người hơn cá heo hoang dã không? Điều này tùy thuộc vào quan điểm của mỗi người.

Dù so sánh với các loài động vật khác có thể không chính xác, nhưng có rất nhiều bằng chứng khoa học về hành vi tò mò và thân thiện của cá heo với con người. Tuy nhiên, thực tế là cá heo đôi khi cố ý làm tổn thương con người là đủ để bác bỏ ý kiến cho rằng những cuộc tiếp cận này luôn mang tính thân thiện. Hiện tại chưa có bằng chứng khoa học chắc chắn nào cho thấy cá heo luôn sẵn lòng giúp đỡ khi con người gặp nạn.

Nếu bạn rơi vào bất kỳ tình huống nguy hiểm nào, đừng tin rằng cá heo sẽ cứu bạn. Cá heo là động vật hoang dã, và việc đánh giá quá cao sự quan tâm của chúng đối với con người có thể gây hại nhiều hơn là mang lại lợi ích.