Buzz
Một chú chó giống Jack Russell nhảy vào và ra khỏi cửa cho chó con của mình, trượt trên sàn gỗ, lặp đi lặp lại điệu nhảy đó. Một chú chó Border Collie ở công viên nhảy lên để bắt một quả bóng, chạy và ném nó trở lại cho chủ nhân với vẻ mặt lo lắng. Chúng không được thưởng thức thức ăn, không có vỗ nhẹ vào đầu, chỉ có niềm vui vô tận. Nhưng chúng thực sự muốn gì? Hành động 'chơi' của chúng có ý nghĩa gì?
Konrad Lorenz, Nikolaas Tinbergen và Karl von Frisch, những người sáng lập ngành đạo đức học (nghiên cứu về hành vi của động vật), đã cùng nhận giải Nobel năm 1973 vì chứng minh rằng như hình dạng và cấu trúc vật lý, các hành động theo mô hình của động vật trong thời gian và không gian là sự thích nghi tiến hóa. Những 'mô hình chuyển động' này là kết quả của chọn lọc tự nhiên cho phép động vật đối phó với những thách thức cơ bản của cuộc sống: kiếm năng lượng từ thức ăn, tránh những mối nguy hiểm cho tính mạng và sức khỏe cũng như thành công trong sinh sản.
Tuy nhiên, khi nhìn vào những chú chó nhỏ tuổi rượt đuổi nhau và cắn nhau, hoặc nhai một món đồ chơi cao su yêu thích và tung lên không trung, thật khó để tìm ra bất kỳ giá trị thích nghi sinh học nào trong những hành động này. Nếu có, nó dường như chỉ là một trò chơi, một sự lãng phí thời gian và năng lượng vui vẻ.
Liệu mục đích có thể đơn giản là niềm vui chính nó? Vấn đề là điều này không phù hợp với mô hình chọn lọc tự nhiên cổ điển của Darwin, mô hình mà chúng ta cho là động lực chính đằng sau sự thích nghi. Những chú chó rượt đuổi nhau ở công viên có thể không kiếm được nhiều thức ăn như những chú chó ít hoạt bát hơn; nhai một quả bóng cao su không mang lại calo nào. Nó không giúp động vật tránh được nguy hiểm như bị săn mồi và cũng không làm tăng tỷ lệ sinh sản. Vậy lý do (sinh học) để vui chơi là gì?
Có rất nhiều giả thuyết. Ví dụ, liệu hành vi vui chơi có phải là cách để động vật non rèn luyện những kỹ năng cần thiết khi trưởng thành? Nó dường như chứa đựng một phần hành vi của người lớn - chẳng hạn như việc chúng 'chơi đùa' bằng cách rượt đuổi và bắt giữ mọi thứ như thể chúng đang tham gia vào cuộc săn bắt giả. Có thể việc vui chơi giúp động vật non học cách đối phó hiệu quả với sự hung dữ hoặc tương tác thành công hơn với bạn bè tiềm năng. Mặc dù không có lợi ích thể chất ngay lập tức, không tăng lượng calo, nhưng phần thưởng cuối cùng có thể là sự trưởng thành và có cơ hội sinh sản thành công hơn.
Trong cuốn sách Làm thế nào Chó Hoạt Động, chúng tôi đưa ra một kết luận khác: 'chơi' không phải là một hành vi thích ứng mà chỉ đơn giản là một cách thể hiện cách mà các loài động vật phát triển trong suốt cuộc đời của chúng. Ví dụ, động vật có vú phải trải qua sự thay đổi sâu rộng từ sự phụ thuộc ở độ tuổi sơ sinh đến độc lập khi trưởng thành. Động vật trưởng thành có hình dạng và hành vi mới: từ một đứa trẻ sơ sinh cần chăm sóc đến một cá thể độc lập, có khả năng kiếm ăn và tránh kẻ săn mồi.
Khi đứa trẻ lớn lên, cả hành vi và hình dạng của nó cần được 'tái tạo'. Nó phải trải qua quá trình biến thái về thể chất và hành vi để trở thành người trưởng thành. Không giống như sự biến đổi từ sâu thành bướm, cấu trúc của động vật có vú mới sinh được tháo rời một phần và sau đó tái tạo thành con trưởng thành. Quá trình này thường được gọi là cá con. Khi phát triển, toàn bộ hệ thống thể chất và hành vi của động vật phải được tái hợp để sinh vật có thể tiếp tục hoạt động như một tổng thể.
Trong quá trình biến thái này, động vật chưa trưởng thành thường thể hiện một số hành vi của đứa trẻ đồng thời phát triển các kiểu vận động của người trưởng thành. Cho đến khi hoàn toàn trưởng thành, nó chỉ có một phần của các kiểu mẫu này. Nhiều trong số đó vẫn chưa được phát triển. Ví dụ, các loài canids vị thành niên có thể săn bắn nhưng vẫn chưa phát triển các kiểu vận động giết mồi để trở thành những kẻ săn mồi trưởng thành hiệu quả.
Động vật có vú vị thành niên là những sinh vật đang trải qua quá trình biến đổi căn bản này. Khi lớn lên, chúng kết hợp các hành vi của trẻ sơ sinh và hành vi mới của người trưởng thành. Những sự kết hợp này thường không phản ánh sự thích nghi theo kiểu Darwin mà chỉ là sản phẩm của các hệ thống hành vi ngẫu nhiên khi động vật phát triển theo thời gian.
Chó có thời gian phát triển tuổi vị thành niên dài hơn nhiều loài động vật khác, vì vậy chúng có xu hướng chơi nhiều hơn. Sự phát triển của chúng có ảnh hưởng đến hoạt động vui tươi. Nhiều kiểu vận động yêu cầu một sự kích hoạt từ thế giới xung quanh để kích thích hành vi tự nhiên. Trong nhiều trường hợp, phản ứng này là bản năng, tự động.
Sự phát triển cũng ảnh hưởng đến hoạt động vui tươi. Nhiều kiểu vận động yêu cầu một sự kích hoạt từ thế giới xung quanh để kích thích hành vi tự nhiên. Trong nhiều trường hợp, phản ứng này là bản năng, tự động. Nhưng đôi khi động vật cần kinh nghiệm để phát triển đúng cách. Một ví dụ là một con sói con đã thực hiện động tác săn mồi trên mặt hồ đóng băng, mặc dù mục tiêu của nó không phải là mồi.
Thường thì việc nhìn thấy một loài gặm nhấm nhỏ đang chạy sẽ kích hoạt chuyển động vì đó là một phản ứng hành vi thích nghi, tiến hóa và cổ xưa dẫn đến việc kiếm thức ăn. Khi quan sát một con sói con nhảy vào bong bóng, hoặc một con chó nhảy lên để bắt chiếc đĩa nhựa, có vẻ như cả thế giới chỉ đơn giản là những con vật đang vui vẻ chơi đùa. Nhưng thực tế, chúng chỉ đơn giản thể hiện một mô hình vận động đang phát triển hướng tới một kích thích không phù hợp. Hãy nghĩ về những chú chó đuổi theo ô tô thay vì cừu, hoặc những chú mèo con rình rập một cuộn dây.
Chúng tôi cho rằng nhiều hoạt động được coi là vui chơi có thể chỉ là sự thể hiện của các hành vi phát triển chưa hoàn thiện, đôi khi bị kích hoạt nhầm bởi các kích thích không phù hợp hoặc nhận lầm. Có thể những lỗi về hành vi này làm cho động vật cảm thấy thích thú. Cuối cùng, có thể chúng sẽ góp phần nâng cao thể trạng cho người trưởng thành. Tuy nhiên, theo quan điểm của chúng tôi, hành vi vui đùa không cần phải được giải thích bằng lịch sử tiến hóa của sự thích nghi và không có mục đích sinh học đặc biệt. 'Chơi' đơn giản là sản phẩm phụ của quá trình sinh trưởng và phát triển của động vật non.
Link gốc: Chó thích chơi, nhưng họ không làm vậy vì niềm vui
Dịch giả: Phạm Thuỳ Linh - ToMo - Học Một Điều Gì Đó Mới
