Buzz
Bạn có là một linh hồn nhạy cảm không? Bạn có biết ai đó như vậy không? Bạn đã biết có một đặc điểm được đặc trưng bởi sự nhạy cảm về xử lý cảm giác (SPS), định danh một người/tính cách cực kỳ nhạy cảm (HSP)? Thuật ngữ HSP được đầu tiên đặt ra bởi nhà tâm lý học Elaine Aron (1996), chính bà cũng là một HSP. Bà và chồng đã tạo ra Thang Đánh Giá Người Siêu Nhạy Cảm (HSPS), mở ra nghiên cứu sâu hơn về đặc tính này, bao gồm cả nguồn gốc sinh học của nó (Aron & Aron, 1997). Trước đó, Carl Jung là người đầu tiên nhận ra sự quan trọng của sự nhạy cảm và tin rằng nó đóng vai trò quan trọng hơn cả tình dục trong việc người ta dễ bị rối loạn tâm thần (Aron, 2004). Trong bài viết này, chúng tôi sẽ làm sáng tỏ về sự độc nhất vô nhị của một người cực kỳ nhạy cảm, thảo luận liệu chúng ta có nên coi HSP là một loại rối loạn không và cung cấp các bài kiểm tra và phương pháp điều trị phù hợp.
Bạn Có Phải Là Một Tâm Hồn Nhạy Cảm Không?
HSP Là Gì? (THẾ NÀO LÀ MỘT NGƯỜI SIÊU NHẠY CẢM?)
Ước Lượng HSP Chiếm 15-20% Dân Số
Kiểu Tính Cách Siêu Nhạy Cảm: Số Liệu và Tính Cách
1. Sâu Sắc Trong Xử Lý Thông Tin
Độ Sâu Trong Xử Lý Thông Tin của Những Người Siêu Nhạy Cảm
1. Sâu Sắc Trong Xử Lý Thông Tin
2. Sự Kích Độ Tăng Cao (Được kích thích quá mức)
Những người nhạy cảm vượt trội hơn so với người khác trong cùng một tình huống hoặc môi trường, bao gồm cảm xúc của người khác (mặc dù có thể không được biểu hiện ra ngoài), cường độ tiếng ồn, mùi hương và các khía cạnh khác của môi trường (Aron, 2010). Điều này có thể mang lại lợi thế nhưng cũng có thể dẫn đến kích thích quá mức và căng thẳng mãn tính.
Trong cùng một tình huống hoặc môi trường, những người nhạy cảm thường nhận thức được nhiều hơn so với người khác, bao gồm cảm xúc của người khác (mặc dù có thể không được biểu lộ), cường độ tiếng ồn, mùi hương và các khía cạnh khác của môi trường (Aron, 2010). Điều này có thể là một lợi thế nhưng cũng có thể dẫn đến kích thích quá mức và căng thẳng mãn tính.
3. Mức độ Cảm Xúc hoặc Đồng Cảm (Cảm xúc mạnh mẽ hoặc đồng cảm sâu sắc)
Những người nhạy cảm trải qua những cảm xúc mạnh mẽ tích cực và tiêu cực đối với một loạt các kích thích vui vẻ và đau đớn (Aron, 2010). Điều này làm tăng độ nhạy cảm của họ đối với cảm xúc của người khác, khiến họ trở nên rất đồng cảm.
Những người thuộc kiểu HSP trải qua những trạng thái cảm xúc mạnh mẽ tích cực hoặc tiêu cực khi phản ứng với những kích thích mang lại cảm giác thỏa mãn hoặc gây đau đớn (Aron, 2010). Điều này làm tăng mức độ nhạy cảm của họ đối với cảm nhận của người khác, khiến họ trở thành những người rất dễ đồng cảm.
4. Độ Nhạy Cảm Giác (Cảm Giác Tinh Tế)
Những người HSP chú ý đến những tác nhân kích thích môi trường tinh tế mà người khác bỏ qua. Điều này có thể giúp bảo vệ họ và những người trong nhóm xã hội khỏi những nguy hiểm không lường trước nhưng cũng có thể dẫn đến mức độ nhạy cảm đối với thức ăn, thuốc, cảm giác đau đớn, tiếng ồn và ánh sáng (Aron & Aron, 1997).
Những người HSP thường nhận thức được những yếu tố kích thích tinh tế từ môi trường mà người khác bỏ qua. Điều này có thể giúp bảo vệ họ và những người trong nhóm xã hội khỏi những nguy cơ không lường trước nhưng cũng có thể dẫn đến vấn đề về mức độ nhạy cảm đối với thức ăn, thuốc, đau đớn, tiếng ồn và ánh sáng (Aron & Aron, 1997).
Các hiệu ứng kết hợp của đặc điểm này dẫn đến những người có tính cảm thông, chu đáo, thận trọng, nhưng cũng có thể là những người tìm kiếm cảm giác và yêu thích sự mới mẻ (Aron, 2010). Không có mối tương quan nào giữa đặc điểm HSP và tính cách hướng ngoại hoặc hướng nội (Aron, 2010). Tuy nhiên, một người HSP luôn cân nhắc kỹ lưỡng về các nguy cơ trước khi tiến hành một cuộc phiêu lưu, vì độ nhạy cảm của họ chống lại tính bất thường (Aron, 2010). Những người HSP thường có kế hoạch trước và là những chiến lược gia xuất sắc. Từ quan điểm tiến hóa, những người HSP có thể có chức năng tiên tri trong các nhóm xã hội do khả năng trực giác và nhạy cảm với các dấu hiệu môi trường (Acevedo, Jagiellowicz, Aron, Marhenke, & Aron, 2017). Có khoảng 100 loài động vật nhạy cảm đã được xác định và thường cảnh báo nhóm của mình về những nguy hiểm không được người khác phát hiện, giúp bảo vệ chúng (Aron, Aron, & Jagiellowicz, 2012).
Kết hợp các yếu tố trên đã tạo ra những cá nhân dễ đồng cảm, tận tâm và thận trọng. Họ cũng có khả năng tìm kiếm cảm xúc và thích sự đa dạng. Không có liên kết giữa tính cách nhạy cảm với tính chất ngoại hướng hay hướng nội. Tuy nhiên, những người nhạy cảm luôn cẩn trọng đối với nguy cơ trước khi tham gia vào cuộc phiêu lưu, bởi họ không muốn hành động một cách bất cẩn. Họ thường lên kế hoạch trước cho mọi thứ và có khả năng dự đoán, tiên liệu nhờ vào trực giác và sự nhạy cảm với môi trường. Những cá thể nhạy cảm thường là những người đầu tiên nhận biết được mối nguy hiểm, giúp bảo vệ bầy đàn (Aron, 2010).
Tính cách nhạy cảm không tương đồng với năng khiếu bẩm sinh, chỉ chiếm 3% dân số. Tuy nhiên, nghiên cứu của nhà tâm lý học Elke van Hoof cho thấy 87% những người có năng khiếu bẩm sinh cũng là những người nhạy cảm. Họ có khả năng thẩm mỹ cao, nhạy cảm với vẻ đẹp của tự nhiên và nghệ thuật. Họ dễ bị ảnh hưởng hơn bởi những yếu tố tiêu cực và tránh xa các hành động bạo lực. Họ cũng có khả năng nhớ rõ giấc mơ và có một cuộc sống tâm thần phong phú (Aron, 1996).
Dù những người nhạy cảm cảm thấy bất an hơn trong môi trường tiêu cực, họ cũng hưởng lợi nhiều hơn từ môi trường tích cực, hỗ trợ và nuôi dưỡng. Điều này đặc biệt đúng trong tuổi thơ, nhưng họ cũng được lợi ích lớn từ tư vấn và tâm lý trị liệu để vượt qua những khó khăn trong tuổi thơ, dẫn đến tự trọng thấp. Có sự khác biệt văn hóa trong kinh nghiệm của họ. Những người nhạy cảm được đánh giá cao trong các xã hội trân trọng hành vi dè dặt, thận trọng như Trung Quốc, Nhật Bản và Thụy Điển, nhưng không nhiều như trong các nền văn hóa mạnh mẽ, cạnh tranh như nền văn hóa Anh-Mỹ và một số xã hội châu Âu (Ketay et al., 2007).
Không chỉ là một khía cạnh của tính cách, nhạy cảm cũng ảnh hưởng đến cảm nhận và đánh giá của con người về thế giới xung quanh. Những người nhạy cảm thường có những phản ứng sâu sắc với môi trường xã hội và văn hóa, thể hiện qua cảm xúc và ý thức xã hội cao. Điều này có thể là một sức mạnh khi họ giúp dự báo và phản ứng đúng đắn với những biến động xã hội, nhưng cũng có thể là một thách thức khi họ gặp khó khăn trong việc kiểm soát cảm xúc và tránh được những cảm xúc tiêu cực. Mức độ nhạy cảm của mỗi người có thể thay đổi theo thời gian và tùy thuộc vào môi trường sống và các yếu tố khác nhau (Acevedo, Jagiellowicz, Aron, Marhenke, & Aron, 2017).
Dù người siêu nhạy cảm thường chịu áp lực từ môi trường tiêu cực nhiều hơn những người khác, họ cũng có được nhiều lợi thế hơn trong một môi trường tích cực mang nhiều yếu tố động viên và nuôi dưỡng (Aron, 2010). Điều này đặc biệt đúng trong quãng thời thơ ấu, nhưng những người siêu nhạy cảm vẫn nhận được nhiều ích lợi từ quá trình tư vấn và trị liệu tâm lý để vượt qua những khó khăn trong thời thơ ấu dẫn đến lòng tự trọng cá nhân thấp (Aron, 2002). Các trải nghiệm của nhóm HSP cũng rất khác nhau tùy theo văn hóa các quốc gia. Những người siêu nhạy cảm thường được đánh giá cao trong xã hội coi trọng thái độ ứng xử kín đáo, cẩn trọng như Trung Quốc, Nhật Bản hay Thụy Điển; tuy nhiên, họ không được đánh giá cao như vậy trong những nền văn hóa sôi động và mang tính cạnh tranh như Mỹ - Latin và một số quốc gia châu Âu (Ketay và các cộng sự, 2007).
Smolewska, McCabe, và Woody (2006) đã thực hiện một phân tích nhân tố về HSPS và phát hiện rằng nó bao gồm ba nhân tố khác biệt:
Nhận thức về thẩm mỹ (AES)
Ngưỡng cảm giác thấp (LST)
Dễ kích thích (EOE)
Phân tích tiếp theo từ Smolewska và các cộng sự (2006) cho thấy các chỉ số AES cao mang lại các kết quả tích cực của đặc điểm này, bao gồm sự nhận thức sâu sắc hơn về những sự tinh tế và sự đồng cảm, trong khi điểm LST và EOE cao hơn thường biểu hiện các kết quả thần kinh, như lo âu, rút lui xã hội, cảnh giác quá mức và quá kích thích. Điều này đưa chúng ta đến phần tiếp theo về HSP và tâm thần học bệnh lý.
Smolewska, McCabe và Woody (2006) đã tiến hành một cuộc phân tích các nhân tố của thang đo HSPS và kết luận rằng nó được cấu thành bởi ba nhân tố sau đây:
Hiểu biết về mỹ thuật (AES)
Ngưỡng cảm nhận thấp (LST)
Dễ kích thích (EOE)
Các nghiên cứu sâu hơn từ Smolewska và đồng nghiệp (2006) phát hiện rằng chỉ số AES cao mang lại các kết quả tích cực từ đặc điểm này, bao gồm sự hiểu biết sâu sắc hơn về những sự tinh tế và lòng đồng cảm, trong khi điểm LST và EOE cao hơn thường biểu hiện các kết quả thần kinh không mong muốn như lo âu, rút lui xã hội, cảnh giác quá mức và hưng phấn quá độ. Điều này dẫn chúng ta đến phần thảo luận tiếp theo về mối quan hệ giữa SPS và bệnh lý tâm thần.
CÓ PHẢI SPS LÀ MỘT CHẤN RỐI? (LIỆU SPS CÓ PHẢI LÀ MỘT CHỨNG RỐI LOẠN KHÔNG?)
Sự nhạy cảm trong xử lý cảm giác (SPS) là một đặc điểm tính cách có nguồn gốc từ hệ thống thần kinh có cấu trúc khác biệt, nhưng có thể đi kèm với một chứng rối loạn hoặc bị chẩn đoán nhầm thành một chứng rối loạn, như chu kỳ lưỡng cực, tự kỷ chức năng cao (HFA) hoặc hội chứng Asperger (Aron, 2010). Tuy nhiên, SPS có thể phân biệt được với HFA nhờ sự đồng cảm cao và phản ứng tích cực với kích thích xã hội. SPS cũng có thể bị chẩn đoán nhầm là chứng rối loạn tăng động giảm chú ý, nhưng khác biệt rõ ràng khi người siêu nhạy cảm có thể tập trung trong thời gian dài khi làm việc trong một môi trường yên tĩnh (Reijinders-Mies, 2021).
SPS là một đặc điểm tính cách xuất phát từ hệ thống thần kinh được kết nối khác biệt, nhưng có thể đi kèm hoặc bị chẩn đoán nhầm thành một chứng rối loạn như chu kỳ lưỡng cực, tự kỷ chức năng cao (HFA) hoặc hội chứng Asperger (Aron, 2010). Tuy nhiên, SPS có thể phân biệt được với HFA nhờ mức độ đồng cảm cao và phản ứng tích cực với kích thích xã hội. SPS cũng có thể bị chẩn đoán nhầm là rối loạn tăng động giảm chú ý, nhưng khác biệt rõ ràng khi người siêu nhạy cảm có thể tập trung trong thời gian dài khi làm việc trong một môi trường yên tĩnh (Reijinders-Mies, 2021).
SPS có thể làm cho một số người dễ mắc phải lo âu và trầm cảm hơn do cảm giác không được thấu hiểu, kèm theo xu hướng rút lui và tự cô lập sau khi trải qua kích thích quá mức (Dyer, 2018). Tuy nhiên, SPS là một đặc điểm tính cách mang lại một loạt thách thức và cũng mang lại một số lợi ích cho cả người HSP và nhóm xã hội mà họ thuộc về ở nơi làm việc, ở nhà và trong cộng đồng. Aron (2010) cho biết khoảng 50% bệnh nhân tìm kiếm trị liệu tâm lý là người siêu nhạy cảm. Nguyên nhân thường là do những khó khăn mà họ gặp phải trong mối quan hệ với người khác, người hiểu sai tính cách của họ và cách họ tự hiểu về SPS của mình như một tập hợp các triệu chứng không mong muốn. Aron (2010) giải thích cách làm việc với SPS bằng cách cung cấp can thiệp giáo dục tâm lý và nuôi dưỡng để bù đắp cho sự thiếu hỗ trợ và hiểu biết mà HSP thường gặp phải trong thế giới bên ngoài ít nhạy cảm hơn họ.
SPS cũng có thể khiến cho một số người dễ mắc phải lo âu và trầm cảm hơn do cảm giác không được thấu hiểu, kèm theo xu hướng rút lui và tự cô lập sau khi trải qua kích thích quá mức (Dyer, 2018). Tuy nhiên, SPS là một đặc điểm tính cách mang lại một loạt thách thức và cũng mang lại một số lợi ích cho cả người HSP và nhóm xã hội mà họ thuộc về ở nơi làm việc, ở nhà và trong cộng đồng. Aron (2010) cho biết khoảng 50% bệnh nhân tìm kiếm trị liệu tâm lý là người siêu nhạy cảm. Nguyên nhân thường là do những khó khăn mà họ gặp phải trong mối quan hệ với người khác, người hiểu sai tính cách của họ và cách họ tự hiểu về SPS của mình như một tập hợp các triệu chứng không mong muốn. Aron (2010) giải thích cách làm việc với SPS bằng cách cung cấp can thiệp giáo dục tâm lý và nuôi dưỡng để bù đắp cho sự thiếu hỗ trợ và hiểu biết mà HSP thường gặp phải trong thế giới bên ngoài ít nhạy cảm hơn họ.
10 ĐẶC ĐIỂM VÀ TRIỆU CHỨNG CỦA NGƯỜI SIÊU NHẠY CẢM (10 ĐẶC ĐIỂM VÀ TRIỆU CHỨNG CỦA NGƯỜI SIÊU NHẠY CẢM)
HSPs có những đặc điểm riêng có thể bị hiểu lầm là các triệu chứng nhưng không chỉ ra một chứng rối loạn. Chúng có thể bao gồm những điều sau đây (Aron, 2010):
Những người siêu nhạy cảm có những đặc điểm tính cách đặc biệt mà có thể bị hiểu lầm là các triệu chứng, nhưng chúng không phải là dấu hiệu của một chứng rối loạn. Các đặc điểm của HSP có thể gồm có (Aron, 2010):
HSPs cảm nhận mọi thứ sâu sắc và mãnh liệt hơn so với người khác, dù là niềm vui hay nỗi buồn, sự thú vị hay nỗi đau đớn.
Sự nhạy cảm cao của họ khiến cho họ tận hưởng niềm vui từ những điều đơn giản trong cuộc sống, khiến cho họ không đòi hỏi nhiều và dễ làm hài lòng.
Sự nhạy cảm cao của HSPs khiến cho họ tận hưởng niềm vui từ những điều đơn giản trong cuộc sống, khiến cho họ không đòi hỏi nhiều và dễ làm hài lòng.
Mức độ nhạy cảm cao của họ khiến cho họ tận hưởng niềm vui từ những điều đơn giản trong cuộc sống, khiến cho họ không đòi hỏi nhiều và dễ làm hài lòng.
HSPs cần nhiều thời gian nghỉ ngơi hơn so với người khác, họ thịnh hành trong im lặng và cần một nhịp sống chậm hơn. Điều này có nghĩa là dành thời gian để thư giãn và xử lý những trải nghiệm là quan trọng đối với sức khỏe của họ.
Họ cần nhiều thời gian hơn người khác để đưa ra quyết định do sự sâu sắc trong việc xử lý thông tin, bao gồm việc thực hiện một cuộc đánh giá rủi ro kỹ lưỡng và tiếp tục hành động một cách thận trọng.
Thay đổi có thể gây ra vấn đề cho HSPs. Thậm chí thay đổi tích cực cũng có thể dẫn đến mức độ phấn khích và lo lắng cao độ đồng thời do sự kích thích quá mức gây ra bởi những trải nghiệm mới.
Họ cần nhiều thời gian hơn người khác để ra quyết định, điều này là do sự sâu sắc trong việc xử lý thông tin trong quá trình này, bao gồm việc đánh giá rủi ro và tiếp tục hành động một cách thận trọng.
Thay đổi có thể gây ra vấn đề cho HSPs. Thậm chí thay đổi tích cực cũng có thể dẫn đến mức độ phấn khích và lo lắng cao độ đồng thời do sự kích thích quá mức gây ra bởi những trải nghiệm mới.
Những sự thay đổi có thể đưa họ vào những tình huống không mong muốn. Ngay cả những thay đổi tích cực cũng có thể gây ra sự phấn khích quá mức và tâm trạng lo lắng đồng thời, do sự kích thích quá mức từ những trải nghiệm mới mẻ mà họ gặp phải.
Việc xử lý xung đột và chỉ trích có thể là thách thức đối với HSPs, bởi họ thường có kỳ vọng rất cao đối với bản thân và tự trách nhiệm khi không đạt được những kỳ vọng đó. Sự chỉ trích từ người khác có thể làm cho họ cảm thấy áp đặt.
Họ có thể gặp khó khăn khi phải đối mặt và xử lý mâu thuẫn và chỉ trích, vì họ thường có kỳ vọng rất cao với bản thân và tự trách nhiệm khi không đạt được những kỳ vọng đó. Sự chỉ trích từ người khác có thể làm cho họ cảm thấy bị áp đặt.
HSPs thường có một cuộc sống nội tâm phong phú hơn, tự nhận thức về bản thân, sáng tạo và sâu sắc hơn so với những người không nhạy cảm. Điều này có thể dẫn họ đến khám phá con đường tâm linh trong cuộc sống, đặc biệt là những thực hành như thiền định. Họ cũng thưởng thức sự đa dạng của nghệ thuật như hội họa, vũ đạo và âm nhạc.
Họ thường có một cuộc sống nội tâm phong phú, tự nhận thức về bản thân, sáng tạo và sâu sắc hơn so với những người không nhạy cảm. Điều này có thể dẫn họ đến khám phá con đường tâm linh trong cuộc sống, đặc biệt là các thực hành như thiền định. Họ cũng yêu thích sự đa dạng của nghệ thuật như hội họa, vũ đạo và âm nhạc.
- HSPs thường tránh xa sự kích động tiêu cực do phim bạo lực và tin tức, những điều gần như làm tổn thương họ về mặt thể chất.
Sự nhạy cảm của họ đối với kích thích quá độ có thể dẫn đến xu hướng rút lui trong các tình huống mới mẻ hoặc căng thẳng. Điều này có thể khiến họ được xem là nhút nhát hoặc không hòa đồng, trong khi nhiều người trong số họ thực ra là người ngoại giao, chỉ cần thêm thời gian một mình để xử lý vấn đề.
- HSPs thích một vòng tròn xã hội nhỏ, tràn đầy tình yêu và sự ủng hộ, mà họ trả lại một cách dồi dào nhờ vào mức độ đồng cảm cao của mình. Việc cho phép một người khác vào đời mất thời gian, nhưng khi một HSP trở thành bạn của bạn, họ sẽ trung thành và ủng hộ bạn qua mọi điều.
Sự nhạy cảm của họ trước kích thích quá độ có thể dẫn đến xu hướng rút lui trong các tình huống mới hoặc căng thẳng. Điều này có thể khiến họ trở nên nhút nhát hoặc không hòa đồng, trong khi nhiều người trong số họ thực sự là người ngoại giao, chỉ cần thêm thời gian một mình để xử lý vấn đề.
- HSPs ưa thích một vòng tròn xã hội nhỏ, đầy tình yêu và sự ủng hộ, mà họ trả lại một cách dồi dào nhờ vào mức độ đồng cảm cao của mình. Việc để một người khác vào đời mất thời gian, nhưng khi một HSP trở thành bạn của bạn, họ sẽ trung thành và ủng hộ bạn qua mọi khó khăn.
Họ thích những mối quan hệ xã hội nhỏ nhưng đầy yêu thương và ủng hộ, và sẵn sàng đáp lại với nhiều hơn thế vì mức độ đồng cảm cao của họ. Cần thời gian để họ thân thiện với một ai đó, nhưng khi họ trở thành bạn bè, họ sẽ trung thành và hỗ trợ bạn qua mọi thăng trầm.
(tiếp theo)
Tác giả: Jo Nash
Liên kết gốc: Đây Là Người Nhạy Cảm (HSP) - 12 Kiểm Tra & Cách Điều Trị
Dịch giả: Phạm Diễm Quỳnh - ToMo - Học Một Điều Gì Đó Mới
