[ToMo] Tranh Phù Thế - Ukiyo-E Và Những Tác Phẩm Mang Đậm Dấu Ấn Nhật Bản (Phần 2)

Phần kế tiếp của bài viết [ToMo] Tranh Phù Thế - Ukiyo-E Và Những Tác Phẩm Mang Đậm Dấu Ấn Nhật Bản (Phần 1)

Ukiyo-e trong tiếng Nhật có nghĩa là “bức tranh của thế giới phù du”. Đây là một trường phái nghệ thuật phát triển sáng tạo vào thế kỷ 17-18 tại Nhật Bản. Ukiyo trong tranh Ukiyo-e mang ý nghĩa “trôi nổi”. Trường phái nghệ thuật Ukiyo thường được biết đến với tên gọi “thế giới phù thế” vì các tác phẩm của nó thường mô tả hình ảnh cuộc sống hàng ngày trong thế giới phù phiếm, cùng với vẻ đẹp vô thực.

Hầu hết các tác phẩm Ukiyo-e tái hiện cảnh vật của các trung tâm đô thị, như phố đèn đỏ Yoshiwara, kinh đô Edo (nay là Tokyo) hoặc khu Gion ở cố đô Kyoto. Những tác phẩm thường có giá phải chăng và phù hợp với mọi tầng lớp xã hội. Chúng thường được trang trí với màu sắc tươi sáng và được in trên nhiều loại bản khắc gỗ khác nhau, như tranh thủy mặc Sumi-e.

Vào thời đó, việc phụ nữ vẽ trực tiếp lên giấy hoặc vải lụa bị coi là không đứng đắn. Thay vào đó, họa sĩ thường nữ vẽ trên đồ trang trí bằng sơn mài hoặc đồ gốm. Nghệ sĩ Ukiyo-e thường lấy cảm hứng từ những câu chuyện tưởng tượng được biết đến nhiều hơn là những câu chuyện có thật trong cuộc sống của họ. Họ cho rằng những bức tranh đẹp nên được lấy cảm hứng từ những sự kiện thực sự được biết đến nhiều người.

Tranh Phù Thế Và Những Bản In

Ukiyo-E là trường phái nghệ thuật tranh in khắc gỗ và tranh vẽ của Nhật Bản phát triển vào khoảng thế kỷ 17-19. “Ukiyo” còn có ý nghĩa khác được họa sĩ Torii Kiyonaga là “tranh hiện đại”, để miêu tả sự phát triển nhanh chóng của khung cảnh Nhật Bản thời kỳ Edo được khắc họa trong tranh ảnh.

Những bức tranh Ukiyo đầu tiên được vẽ tại Tokyo vào đầu thời kỳ Jingiuri (1615-1624) đến đầu những năm 1720 thời Bunsei. Những họa sĩ thời này có phong cách hội họa bị ảnh hưởng bởi phong cách nghệ thuật Trung Hoa được du nhập vào Nhật Bản dưới nhiều hình thức từ thế kỷ thứ 7.

Đầu năm 1615, nhiều nghệ sĩ tranh phù thế theo chân họa sĩ lang thang người Trung Quốc đến dọc vùng biển Kyoto và Kagoshima.

Tranh Ukiyo đạt đến đỉnh cao dưới thời Ogata Kōrin (1612–1674), Utamaro (1613–1665), Kunisada II (1797–1864), Hiroshige II (1797–1858) và Itō Jakuchū (1865–1908).

Những Tác Phẩm Nổi Tiếng của Ukiyo-E

Những bản in tranh Ukiyo trở thành một trường phái nghệ thuật của Nhật Bản phát triển vào khoảng thời gian từ năm 1796 đến 1867. Ban đầu chúng là sự phát triển từ trường phái tranh Nanga (Nam Họa) nhưng sau đó Ukiyo phát triển nhanh chóng trở thành trường phái nghệ thuật mang tính trừu tượng và tạo niềm vui với thẩm mỹ sâu sắc. Họa sĩ Ukiyo tạo ra những tác phẩm bằng cách in tranh từ các bản khắc gỗ nhưng cũng có một số họa sĩ khác lại chọn hình thức vẽ tranh trên giấy hoặc vải lụa.

“Ukiyo” có thể hiểu là “thế giới vô thường” và ý nghĩa này thường được lồng ghép vào nhiều tác phẩm. Nhiều nghệ sĩ đã đóng góp nhiều tác phẩm Ukiyo trong thời kỳ phát triển của nghệ thuật này, có thể kể đến hai nghệ sĩ là Shunsho (1763–1827) và Utamaro (1750–1806). Cả hai nghệ sĩ đều không có nền tảng chính thống về hội họa hay thiết kế nhưng Shunsho và Utamaro biết cách tạo ra những đường nét uyển chuyển.

Một điều có thể dùng để mô tả những nghệ sĩ như Shunsho hay Utamaro chính là họ không ngần ngại thử nghiệm với những vấn đề xung quanh tranh Ukiyo, chẳng hạn như sử dụng chất liệu trong đời sống hàng ngày vào các tác phẩm hay thậm chí thay đổi một số chi tiết như biểu cảm gương mặt, trang phục qua từng khung cảnh.

Những Tác Phẩm Đặc Trưng của Nghệ Thuật Nhật Bản

Sóng Biển Đại Dương Kanagawa - Hokusai (1831)

Bức tranh “Sóng Biển Đại Dương Kanagawa (巨潮の海)” là một bản in khắc gỗ của nghệ sĩ Nhật Bản Katsushika Hokusai. Tác phẩm này hoàn thành vào năm 1830, miêu tả cảnh biển sau cơn sóng thần đánh vào bờ biển Kamakura, Nhật Bản trong một trận bão vào năm 1831.

Kể từ đó, bức tranh này đã trở thành một trong những tác phẩm được sao chép nhiều nhất trong lịch sử và trở thành biểu tượng cho tinh thần nỗ lực chống lại thiên tai ở châu Á.

Bức tranh “Sóng Biển Đại Dương Kanagawa” miêu tả cảnh sau trận lũ quét vào kinh đô Edo (Tokyo ngày nay) vào ngày 30 tháng 11 năm 1831. Trận bão gây ra thiệt hại nặng nề cho nhà cửa, thuyền bè dọc bờ biển và gây mất mát về sinh mạng cũng như lũ lụt kéo dài.

Để đối phó với thảm họa thiên nhiên đó, Hokusai đã sáng tạo ra bức tranh nổi tiếng khắc họa hình ảnh ba người đàn ông trẻ đứng trên đỉnh đồi, cúi đầu nhìn về phía biển.

Sợi Dây Cương Nhuốm Màu Người Vợ Tôi Yêu - Tōshūsai Sharaku

Một trong những họa sĩ nổi tiếng của trường phái tranh Ukiyo có thể kể đến là Tōshūsai Sharaku (1786–1864).

Bức tranh “Sợi dây cương nhuốm màu người vợ tôi yêu” mô tả mối quan hệ của cặp đôi vợ chồng, thể hiện sự phức tạp trong mối quan hệ giữa nam và nữ Nhật Bản thời đó. Người vợ khoe sắc lưng với chiếc áo kimono có họa tiết màu sắc, trong khi người chồng nhìn ngắm vợ từ phía sau.

Người chồng mặc trang phục truyền thống Nhật Bản nhưng lại mang nét hiện đại của phương Tây; ví dụ, anh ta mặc quần tây thay vì quần rộng truyền thống của Nhật Bản, cũng như để tóc dài và ria mép, điều không phải là truyền thống ở Nhật. Ngược lại, người vợ trong bức tranh có vẻ nhìn trìu mến đầy tình yêu thương; nắm tay chồng như muốn trao cho anh ta điều gì đó quan trọng mà chỉ cô muốn chồng nhìn thấy mà không bị gián đoạn bởi ai khác.

Hai Người Đẹp Bên Màn Tre - Utamaro

Tranh phù thế là một nét đặc trưng của nghệ thuật Nhật Bản. Các họa sĩ phù thế thường là những người từng làm kỹ nữ trong thời kỳ Edo, vì vậy nhiều tác phẩm thường mô tả cuộc sống ở khu phố đèn đỏ của Kyoto và Edo. Ukiyo sau đó trở thành biểu tượng cho những khu phố đèn đỏ xa hoa. Những người vẽ tranh cho tầng lớp thượng lưu được gọi là “Ukiyo” (nghĩa là bức tranh về một thế giới vô thường).

Nghệ thuật cảnh vật trong tranh Ukiyo

Tranh khắc gỗ trong thời kỳ Edo thường tập trung vào việc mô tả thiên nhiên và cuộc sống hằng ngày hơn là miêu tả cảnh sinh hoạt theo phong cách hiện thực. Ukiyo lại được đặt ra để nhấn mạnh ý nghĩa: thế giới tạm bợ và hời hợt dựa trên nhu cầu giải trí của con người.

Trong khi đó, những họa sĩ Ukiyo thì sống bên ngoài thế giới ấy; họ tin vào luật lệ của niềm vui và thấy rằng họ tự do thoát khỏi sự ràng buộc của xã hội.

Họ sử dụng màu sắc để mô tả cảnh vật từ con đường đến thiên nhiên, hoa cỏ, chim muông với sắc thái huyền ảo. Họ cũng tạo ra nhiều tác phẩm để trang trí trong khu vườn thiền kiểu Nhật hoặc khu vườn được xây dựng để thưởng thức nghệ thuật của các họa sĩ nổi tiếng.

Truyền thống tiếp tục được kế thừa trong một số tác phẩm hiện đại trong bộ sưu tập của các bảo tàng lớn trên thế giới hiện nay như Bảo tàng Anh quốc, Bảo tàng Nghệ thuật Quốc gia Tokyo, Thư viện Công cộng New York, Bảo tàng Nghệ thuật Metropolitan Tokyo.

Di Sản Ukiyo

Di sản Ukiyo không chỉ là một phong cách nghệ thuật mà còn là lối sống của người Nhật. Ukiyo có nghĩa là “thế giới nổi” và cũng đề cập sự bùng nổ dân số bao trùm lấy Edo vào khoảng thế kỷ 17 - 18. Với 7 triệu dân cư sinh sống, Edo trở thành một trong những thành phố lớn nhất thế giới vào thời điểm đó. Người dân di cư từ khắp nơi ở Nhật Bản và một phần khu vực châu Á đến Edo sinh sống và làm các công việc của một nghệ sĩ và người làm trò giải trí.

Nhiều họa sĩ Ukiyo dành hết thời gian cuộc đời của mình ở thành phố xô bồ, tạo ra những tác phẩm tuyệt tác về khung cảnh sinh hoạt thường ngày của những con người được biết đến với vẻ đẹp và sự tinh tế của họ. Để nhìn thấy cuộc sống họ diễn ra như thế nào, ta có thể nhìn vào những tác phẩm khắc họa những khung cảnh của đời sống hằng ngày như sân khấu kịch Kabuki, trận đấu Sumo hay trong các bài thơ bộc lộ cảm xúc yêu đương, tình bạn đẹp và vẻ đẹp thiên nhiên, con người.

Tổng Kết

Ukiyo là một loại tranh khắc gỗ kiểu Nhật ra đời vào khoảng thế kỷ 17 - 19. Điểm nổi bật của tranh khắc gỗ chính là cách sử dụng màu đặc trưng và sự tự do của nghệ sĩ kết hợp với nhau tạo nên nhân vật, khung cảnh một cách tự nhiên nhất.

Ukiyo còn có nghĩa là “vẻ đẹp” hay “khung cảnh đẹp như tranh”. Và Ukiyo trở thành một loại hình nghệ thuật dành cho hầu hết các tầng lớp có thể sở hữu chúng. Điều này trái ngược hoàn toàn mục đích của nghệ thuật. Khi nhắc đến Ukiyo người ta cũng thường nhớ đến kinh đô Edo nơi mà tranh phù thế phát triển rực rỡ.

Tranh Ukiyo-e lần đầu tiên xuất hiện dưới dạng bản in giấy vào năm 1876, được đề xướng bởi nhà thơ Masaoka Shiki (1797 - 1866), người được biết đến với tạp chí Shinchōgatsu và là nhà sáng tạo ra kỹ thuật tranh Ukiyo.

Tranh phù thế được lấy cảm hứng từ cuộc sống xung quanh: những con đường tấp nập, những khu chợ náo nhiệt; nghi thức làm mai tao nhã, những thủ lĩnh quyền lực, những người phụ nữ đẹp, khung cảnh các nhà hát kịch Kabuki hoành tráng, kỳ nghỉ theo mùa và nhiều hình thức giải trí khác trong các khu phố vui chơi thời đó (chẳng hạn như khu nhà Geisha)...Nhiều nghệ sĩ còn tập trung tạo ra các bức tranh chân dung của những diễn viên kịch Kabuki.