[ToMo] Triết học Hành vi: Ý nghĩa và Bản chất

Triết học hành vi là một hệ thống lý luận học tập dựa trên niềm tin rằng mọi hành vi đều được học thông qua quá trình điều kiện hóa, và điều kiện hóa xảy ra thông qua sự tương tác với môi trường sống. Các nhà theo triết học hành vi tin rằng hành động của con người được tạo thành bởi các kích thích từ môi trường.

Nói một cách đơn giản, theo triết học hành vi, còn được biết đến là tâm lý học hành vi, hành vi có thể được nghiên cứu một cách có hệ thống và có thể quan sát được bất kể trạng thái tâm lý nội tại nào. Lý thuyết hành vi cũng nói rằng chỉ nên nghiên cứu những hành vi có thể quan sát được, vì nhận thức, cảm xúc và tâm trạng là quá mang tính chủ quan.

Các nhà theo triết học hành vi khẳng định rằng bất kỳ ai - kể cả các yếu tố di truyền, đặc điểm tính cách và suy nghĩ nội tâm - đều có thể được đào tạo để thực hiện bất kỳ nhiệm vụ nào, miễn là trong giới hạn khả năng thể chất của họ. Điều này chỉ đòi hỏi điều kiện phù hợp.

Lịch sử của Triết học Hành vi

Triết học hành vi được hình thành chính thức qua bài báo kinh điển của John B. Watson được xuất bản năm 1913, “Psychology as the Behaviorist Views It.” (Tâm lý học theo quan điểm của người theo triết học hành vi). Được tóm tắt bởi lời trích dẫn sau từ Watson, người thường được coi là người sáng lập của triết học hành vi:

“Hãy cho tôi một đám trẻ sơ sinh khỏe mạnh, thể trạng tốt và một môi trường nuôi dưỡng do tôi tự quyết định, tôi cam đoan sẽ chọn một đứa trẻ ngẫu nhiên và huấn luyện nó trở thành bất kỳ chuyên gia nào mà tôi muốn - bác sĩ, luật sư, nghệ sĩ, doanh nhân, thậm chí cả kẻ ăn xin và trộm cắp, không kể về tài năng, bẩm sinh, sở thích, khả năng, nghề nghiệp và dòng họ của họ”.

Một cách đơn giản, những người theo chủ nghĩa hành vi quyết định tin rằng mọi hành vi đều phản ánh kinh nghiệm. Ai cũng có thể được huấn luyện để hành động theo cách nhất định, dù hoàn cảnh xuất phát như thế nào, miễn là có điều kiện thích hợp.

Từ khoảng năm 1920 đến giữa những năm 1950, chủ nghĩa hành vi đã trở thành phong trào lớn trong lĩnh vực tâm lý học. Một số người cho rằng sự phổ biến của chủ nghĩa này xuất phát từ mong muốn biến tâm lý học thành một ngành khoa học khách quan và có thể đo lường được.

Trong thời kỳ này, các nhà nghiên cứu quan tâm đến việc tạo ra các lý thuyết có thể được mô tả rõ ràng và đo lường thông qua thực nghiệm, cũng như đóng góp vào những ảnh hưởng có thể thay đổi cấu trúc cuộc sống hàng ngày của con người.

Các học thuyết về chủ nghĩa hành vi

Có hai học thuyết chủ nghĩa hành vi chính được sử dụng để giải thích quá trình hình thành hành vi.

Phương pháp luận của Chủ nghĩa hành vi

Phương pháp luận của chủ nghĩa hành vi đề xuất rằng để nghiên cứu một cách khoa học, hành vi cần được quan sát và các trạng thái tinh thần cũng như quá trình nhận thức không đóng góp vào hiểu biết về hành vi. Phương pháp luận của chủ nghĩa hành vi phù hợp với triết lý và phương pháp tiếp cận của Watson.

Chủ nghĩa hành vi Tiến bộ

Chủ nghĩa hành vi tiến bộ xuất phát từ lý thuyết rằng hành vi có thể được giải thích thông qua việc xem xét môi trường quá khứ và hiện tại của một cá nhân và các sự củng cố trong đó, từ đó ảnh hưởng đến hành vi một cách tích cực hoặc tiêu cực. Phương pháp tiếp cận hành vi này được phát triển bởi nhà tâm lý học B.F. Skinner.

Điều kiện hóa cổ điển

Điều kiện hóa cổ điển là một phương pháp thường được sử dụng trong việc huấn luyện hành vi, trong đó một kích thích trung tính được ghép nối với một kích thích tự nhiên. Kết quả, kích thích trung tính sẽ gây ra một phản ứng tương tự như kích thích tự nhiên, ngay cả khi không có kích thích tự nhiên xuất hiện.

Trong ba giai đoạn khác nhau của điều kiện hóa cổ điển, kích thích ban đầu trở thành kích thích có điều kiện và hành vi đã học được được gọi là phản ứng có điều kiện.

Học qua liên kết

Quá trình điều kiện hóa cổ điển hoạt động bằng cách phát triển mối liên kết giữa kích thích môi trường và kích thích tự nhiên xảy ra.

Trong các thí nghiệm kinh điển của nhà sinh lý học Ivan Pavlov, những con chó đã học được liên kết giữa việc bày thức ăn (một kích thích tự nhiên và tự động kích hoạt phản ứng tiết nước bọt) ban đầu với âm thanh của chuông, sau đó với hình ảnh chiếc áo blouse trắng của trợ lý phòng thí nghiệm. Cuối cùng, chỉ riêng chiếc áo blouse đã gây ra phản ứng tiết nước bọt ở những con chó.

Những yếu tố ảnh hưởng đến điều kiện hóa

Trong giai đoạn đầu tiên của quá trình điều kiện hóa cổ điển, gọi là tiếp thu, một phản ứng được thiết lập và được củng cố. Các yếu tố như sự nổi bật của các kích thích và thời điểm xuất hiện có thể đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành mối liên hệ nhanh chóng như thế nào.

Khi một liên kết biến mất, được gọi là tuyệt chủng. Điều này làm cho hành vi đó dần suy yếu hoặc biến mất. Những yếu tố như cường độ ban đầu của phản ứng có thể ảnh hưởng đến tốc độ tuyệt chủng. Ví dụ, một phản ứng điều kiện hóa lâu dần sẽ mất nhiều thời gian hơn để biến mất.

Học từ kết quả

Học từ kết quả, đôi khi được gọi là học cụ, là một phương pháp học tập dựa trên việc sử dụng khen thưởng và trừng phạt. Thông qua học từ kết quả, một liên kết được hình thành giữa hành vi và hậu quả của nó.

Cách tiếp cận này cho rằng khi một hậu quả mong muốn xảy ra sau một hành vi, thì hành vi đó sẽ được lặp lại nhiều hơn trong tương lai. Ngược lại, những hậu quả tiêu cực sẽ làm giảm khả năng tái diễn của các phản ứng.

Hậu quả ảnh hưởng đến việc học

Nhà hành vi học B.F. Skinner mô tả học từ kết quả là quá trình học tập xảy ra thông qua việc sử dụng khen thưởng và trừng phạt. Cụ thể: Bằng cách tạo ra một liên kết giữa một hành vi nhất định và hậu quả của nó, bạn sẽ tiếp thu được.

Ví dụ, khi cha mẹ khen ngợi con sau mỗi lần chúng dọn dẹp đồ chơi, hành vi tích cực sẽ được khuyến khích và đứa trẻ sẽ có xu hướng giữ gìn sạch sẽ hơn.

Tầm quan trọng của thời gian

Quá trình điều chỉnh hành vi có vẻ đơn giản - chỉ cần quan sát và sau đó thưởng hoặc phạt. Nhưng Skinner đã chứng minh rằng thời gian cũng quan trọng đối với tốc độ và cường độ của hành vi mới.

Lịch trình khen thưởng trở nên quan trọng trong điều kiện hóa hành vi. Có thể liên tục hoặc phần.

Khen thưởng liên tục là khen ngợi sau mỗi lần hành vi xuất hiện. Thích hợp khi bắt đầu học hành vi mới. Sau này, có thể chuyển sang khen thưởng một phần.

Khen thưởng một phần là thưởng sau một số lần hoặc sau một khoảng thời gian. Có thể theo lịch trình cố định hoặc không. Số lần hoặc thời gian có thể thay đổi.

Ứng Dụng Của Lý Thuyết Hành Vi

Lý thuyết hành vi có nhiều ứng dụng khác nhau, bao gồm cả giáo dục và sức khỏe tâm thần.

Giáo Dục

Lý thuyết hành vi có thể hỗ trợ việc học tập, ví dụ như thông qua thiết kế bài học. Một số giáo viên khuyến khích học sinh (điều kiện hóa kết quả), trong khi những người khác tạo ra môi trường kích thích để tăng cường sự tham gia (điều kiện hóa cổ điển).

Nghiên Cứu

Một trong những ưu điểm lớn của lý thuyết hành vi là khả năng quan sát và đo lường hành vi một cách rõ ràng. Vì lý thuyết này dựa trên hành vi có thể quan sát, việc thu thập dữ liệu khi nghiên cứu sẽ dễ dàng hơn.

Tâm Lý Tinh Thần

Liệu Pháp Hành Vi, xuất phát từ lý thuyết hành vi, ban đầu được áp dụng để điều trị tự kỷ và rối loạn tâm thần. Phương pháp này giúp thay đổi suy nghĩ và hành vi không bình thường, từ đó cải thiện tâm trạng tinh thần.

Các kỹ thuật điều trị hiệu quả như can thiệp sâu, phân tích hành vi, 'token economies' (một hệ thống củng cố dựa trên việc sử dụng 'token' như đồng xu, điểm, sticker hoặc biểu tượng khác) và đào tạo riêng đều có nguồn gốc từ lý thuyết hành vi. Các phương pháp này thường hữu ích trong việc thay đổi hành vi không phù hợp ở cả trẻ em và người lớn.

Tác Động Của Lý Thuyết Hành Vi

Một số nhà tư duy đã ảnh hưởng đến lĩnh vực tâm lý hành vi, bao gồm Edward Thorndike, người đã phát triển quy luật hiệu ứng, và Clark Hull, người đã đề xuất lý thuyết động lực học tập.

Có một số phương pháp điều trị được phát triển từ lý thuyết tâm lý hành vi. Mặc dù vị trí của nó ít quan trọng hơn sau năm 1950, nhưng các nguyên tắc vẫn giữ được giá trị.

Đến ngày nay, phân tích hành vi vẫn được áp dụng như một kỹ thuật trị liệu để hỗ trợ trẻ tự kỷ và trẻ chậm phát triển học các kỹ năng mới. Nó thường liên quan đến các quy trình như hình dạng (khen ngợi hành vi gần đúng với hành vi mong muốn) và chuỗi hóa (chia nhiệm vụ thành các phần nhỏ, sau đó hướng dẫn và kết nối các bước tiếp theo).

Các phương pháp trị liệu hành vi khác bao gồm liệu pháp ứng xử, giải phóng cảm xúc có tổ chức, token economies, mô hình hóa hành vi và quản lý tình huống.

Nhận Xét Về Chủ Nghĩa Hành Vi

Nhiều nhà phê bình cho rằng chủ nghĩa hành vi là một cách tiếp cận hạn chế để hiểu hành vi con người. Họ cho rằng lý thuyết hành vi không chú ý đến ý chí tự do hoặc các yếu tố nội tại như tâm trạng, suy nghĩ và cảm xúc.

Ví dụ, Freud cho rằng chủ nghĩa hành vi không thành công vì không xem xét những suy nghĩ, cảm xúc và mong muốn tiềm thức, những yếu tố ảnh hưởng đến hành vi của con người. Các nhà tư duy khác, như Carl Rogers và các nhà tâm lý học nhân văn khác, cho rằng chủ nghĩa hành vi quá cứng nhắc và có nhiều hạn chế, không tôn trọng quyền tự quyết của cá nhân.

Gần đây hơn, tâm lý học sinh học đã nhấn mạnh vai trò của não bộ và di truyền học trong việc xác định và ảnh hưởng đến hành vi của con người. Cách tiếp cận nhận thức đối với tâm lý học tập trung vào các quá trình tinh thần như suy nghĩ, quyết định, ngôn ngữ và giải quyết vấn đề. Trong cả hai trường hợp, chủ nghĩa hành vi bỏ qua các quá trình và ảnh hưởng này và chỉ tập trung vào hành vi có thể quan sát được.

Tâm lý học hành vi không xem xét các hình thức học tập khác diễn ra mà không cần khen thưởng hay trừng phạt. Hơn nữa, con người và động vật có thể tự điều chỉnh hành vi khi nhận được thông tin mới, dù hành vi đó được hình thành qua sự khen thưởng.

Lời từ Verywell

Mặc dù cách tiếp cận hành vi không còn là xu hướng chủ đạo, nhưng nó vẫn có ảnh hưởng lớn đến sự hiểu biết của chúng ta về tâm lý con người. Quá trình điều kiện hóa đã được áp dụng để hiểu nhiều loại hành vi khác nhau, từ cách học tập đến sự phát triển ngôn ngữ.

Có lẽ đóng góp lớn nhất của tâm lý học hành vi là các ứng dụng thực tiễn của nó. Các kỹ thuật này có thể giúp sửa đổi hành vi có vấn đề và khuyến khích những phản ứng tích cực, hữu ích hơn. Không chỉ trong tâm lý học, mà cả cha mẹ, giáo viên, người huấn luyện động vật và nhiều người khác cũng sử dụng các nguyên tắc hành vi để dạy hành vi mới và ngăn chặn hành vi không mong muốn.