Buzz
Những trò chơi dân gian từ xa xưa đã trở thành một phần không thể thiếu trong văn hóa Việt Nam, liên kết với nhiều thế hệ. Chúng tạo ra không khí vui vẻ, lành mạnh, cung cấp một sân chơi vui nhộn và rèn luyện các kỹ năng sống. Dưới đây là tổng hợp những trò chơi dân gian truyền thống của Việt Nam được Mytour tổng hợp.
1. Đánh cờ
Đây là một trò chơi tập thể, mỗi đội có số lượng người chơi bằng nhau. Mỗi thành viên của mỗi đội đứng sát vạch xuất phát và được gán một số thứ tự. Người chơi phải nhớ số thứ tự của mình và của đồng đội để thực hiện các nhiệm vụ trong trò chơi.
Trò chơi bắt đầu khi người chủ trò gọi một số bất kỳ, hai số tương ứng của hai đội sẽ lần lượt chạy đến vòng và cướp cờ. Cùng một lúc có thể hai, ba, bốn số cùng lên nhưng khi quản trò gọi số nào, số đấy lập tức phải quay về đứng trước vạch xuất phát của đội mình.
Khi cướp được cờ, phải nhanh chóng chạy về vạch xuất phát. Nếu bị số tương tự của đội bạn chạm vào, sẽ thua và không được gọi nữa. Nếu thấy nguy cơ bị chạm, hãy bỏ cờ xuống đất để tránh thua. Chỉ được lừa đối phương để mang cờ về, không được giữ nhau cho bạn cướp cờ. Đội thắng là đội đem cờ về đích an toàn.
2. Ô ăn quan
Trước khi bắt đầu, kẻ một hình chữ nhật và chia thành 10 ô bằng nhau, ở hai đầu vẽ hai hình vòng cung. Hai ô này tương ứng với hai quan, mỗi ô đặt 1 viên sỏi to, các ô còn lại, mỗi ô đặt 5 viên sỏi nhỏ.
Hai người chơi, mỗi người một bên, chọn một ô, nắm sỏi và đi chia cho các ô kế tiếp theo chiều kim đồng hồ. Khi hết sỏi, tiếp tục nhặt sỏi ở ô kế tiếp và tiếp tục rải. Ngừng lại khi viên sỏi cuối cùng cách ô tiếp theo một ô trống. Số lượng sỏi ở ô cạnh ô trống đó thuộc về người chơi. Sau đó, người đối diện tiếp tục trò chơi.
Hai người liên tục thay phiên nhau đi quan. Người nhặt ô quan lớn, lấy hết sỏi ở các ô của đối phương, sẽ chiến thắng. Sau đó trò chơi bắt đầu lại.
3. Thả chó
Trò chơi không giới hạn số lượng người chơi, nhưng phải oẳn tù tì để xác định người thắng và thua. Người thắng đóng vai ông chủ, người thua đóng vai 'chó'.
Khi bắt đầu trò chơi, người chơi đóng vai ông chủ sẽ bịt tai chú chó và nói: 'Xì bù khoai, xì bù khoài, sờ đâu sờ đó, sờ con chó, sờ con mèo, sờ vào…'. Một đồ vật nào đó như cây phượng, cái ghế đằng kia sẽ được chỉ định. Những người chơi khác sẽ nhanh chóng chạy về phía vật đó để chạm và chạy về phía người đóng vai chú chó.
Sau một khoảng thời gian nhất định, người đóng vai chú chó sẽ được phép đuổi bắt mọi người. Người chơi phải chạy thật nhanh để tránh bị chạm vào. Nếu có nguy cơ bị bắt, người chơi phải ngồi thụp xuống và bịt tai lại. Nếu không có chó ở gần, họ có thể chạy đi. Nếu không kịp ngồi xuống hoặc bị chó bắt được, họ sẽ đóng vai chó ở lượt tiếp theo. Người chơi cuối cùng không kịp chạy về cũng sẽ phải thay đổi và trở thành chó ở lượt kế.
Nếu sau một lượt chơi, chú chó không bắt được ai, người đóng vai ông chủ sẽ vẫn tiếp tục làm chó. Ông chủ cần tính toán thời gian thả chó sao cho hợp lý để tạo cơ hội cho người chơi tránh hoặc bị bắt không quá chênh lệch.
4. Chi chi chành chành
Trò chơi này thích hợp cho các bé mẫu giáo rèn luyện phản xạ nhanh nhạy nhất. Số lượng người chơi từ 3 đến 7 là phù hợp nhất, không nên quá đông. Nếu có nhiều người, có thể chia thành các nhóm nhỏ.
Khi bắt đầu trò chơi, một người sẽ mở lòng bàn tay ra, còn lại mọi người sẽ đặt ngón trỏ vào lòng bàn tay đó. Người mở bàn tay sẽ đọc bài ca dao sau đây một cách nhanh chóng:
'Chi chi chành chành
Cái đanh thổi lửa
Ngựa quay đầu bạc
Ba tướng ngũ quốc
Bắt chuột đi phượt
Ù à ù u ập
Mở rộng cánh cửa đi.
Khi nghe tiếng 'ập', người xòe bàn tay sẽ nhanh chóng kết hợp lại, người chơi còn lại phải rút tay ra kịp thời. Nếu ai không kịp thời, người đó sẽ thua và phải thay thế vị trí của người xòe bàn tay. Trò chơi tiếp tục.
5. Nhảy túi
Quản trò sẽ chia người chơi thành hai, ba, hoặc bốn đội với số lượng người chơi bằng nhau. Có vạch xuất phát và vạch đích giống nhau cho mỗi đội. Trước khi bắt đầu, người chơi trong mỗi đội sẽ xếp hàng theo chiều dọc, người đứng đầu sẽ vào túi, giữ túi bằng hai tay ở miệng túi.
Khi được báo hiệu bắt đầu, người đứng đầu mỗi đội sẽ nhanh chóng nhảy đến vạch đích, sau đó quay trở lại vạch xuất phát để chuyển bao cho người tiếp theo. Tiếp tục cho đến khi mọi người đã nhảy xong. Đội nào về đích trước sẽ giành chiến thắng.
Bất kỳ đội nào nhảy trước khi có hiệu lệnh hoặc quay lại vạch đích đã vượt qua đều bị xem là vi phạm luật. Cũng như việc bỏ bao trước khi đến đích cũng bị xem là vi phạm và sẽ bị loại khỏi trò chơi.
6. Chơi truyền
Đây là trò chơi dành riêng cho các cô gái để rèn luyện sự khéo léo và sự linh hoạt. Để bắt đầu trò chơi, người chơi cần chuẩn bị 10 que nhỏ và một quả tròn nặng, có thể là quả bóng nhỏ, quả cà pháo, và như vậy. Số lượng người chơi có thể từ 2 đến 5 người.
Bắt đầu trò chơi, mỗi người chơi sẽ rải những que nhỏ dưới chân, cầm quả ở tay phải tung lên không trung, tay trái nhanh chóng nhặt từng que. Lặp lại cho đến khi quả rơi xuống đất, khi đó lượt chơi sẽ chuyển cho người tiếp theo. Trò chơi có nhiều bàn, ở bàn thứ nhất, mỗi lượt tung quả, chỉ được phép nhặt một que. Ở bàn thứ hai, được phép lấy hai que trong một lần tung…. Đến bàn thứ 10, nhặt cả 10 que trong một lần tung. Trong mỗi lần nhặt quả, người chơi sẽ đọc những câu thơ phù hợp với từng bàn. Khi hết 10 bàn, người chơi chuyển sang chuyền bằng hai tay: Chuyền một vòng, hai vòng, ba vòng, vừa truyền vừa đọc. Cứ như vậy thực hiện 10 lần là hết một bàn chuyền. Một bàn chuyền hoàn chỉnh được tính là một điểm.
Nếu người chơi nhặt quá nhiều hoặc quá ít que ở mỗi bàn, đều sẽ bị mất lượt. Ví dụ, ở bàn 3, trong hai lần bạn nhặt được 3 que, lần thứ 3 chỉ nhặt được 2 que hoặc vơ cả 4 que còn lại thì cũng bị coi là thua, lượt chơi sẽ chuyển cho người tiếp theo. Nếu không nhanh tay, nhanh mắt, không kịp bắt được bóng và que cùng lúc cũng sẽ bị mất lượt.
7. Mèo bắt chuột
Đây là một trò chơi dân gian tập thể, không giới hạn số lượng người chơi. Sau khi chọn ra một người làm mèo và một người làm chuột, họ đứng quay lưng với nhau. Các người chơi khác sẽ cầm tay nhau tạo thành một vòng tròn, bao quanh mèo và chuột, bắt đầu hát:
'Mèo bắt chuột
Mời các bạn ra đây
Tay nắm chặt tay
Đứng thành vòng hình tròn
Con chuột lạc lối
Mèo đuổi theo phía sau
Rồi chú mèo
Lại phải đảm nhận vai trò mèo
Bác mèo theo sau, chuột biến hình.
Khi hát đến phần cuối, chuột nhanh chóng chạy đi và bác mèo lẹ tay đuổi theo. Mỗi khi chuột chạy qua, người chơi giơ tay lên làm trở ngại cho bác mèo. Chuột phải chạy qua chỗ đã đi qua trước đó. Nếu bác mèo bắt được chuột, bác mèo sẽ thắng và hai người sẽ đổi vai cho nhau. Khi ván chơi kết thúc, người đóng vai bác mèo tiếp theo muốn nghỉ sẽ chọn người khác thay thế để tiếp tục ván mới.
9. Kéo dây
Tương tự như nhiều trò chơi khác, người chơi sẽ được chia thành hai đội, mỗi đội có số lượng người như nhau và sức mạnh tương đương. Bắt đầu trò chơi, hai đội sẽ tiến về phía vạch đã được kẻ sẵn, cầm dây thừng và đặt nó thẳng với vạch đã kẻ.
Khi nghe lệnh khởi đầu, hai đội chơi sẽ nhanh chóng cầm chặt sợi dây, kéo mạnh về phía của mình để người đứng đầu đội chạm vào vạch kẻ. Đội nào ngã về phía đối thủ trước sẽ bị coi là thất bại. Để làm cho trò chơi thêm phần hấp dẫn, những người xem sẽ hô to lên 'vui lên' hoặc 'cố lên' để đội chơi cảm thấy hứng khởi.
Để xác định người thắng, người chơi sẽ thi đấu ba ván, đội nào giành chiến thắng 2/3 ván sẽ chiến thắng.
10. Rồng bay mây
Một người sẽ đóng vai là thầy thuốc, các người còn lại sẽ đóng vai là mẹ và con rắn, đi xin thuốc. Khi trò chơi bắt đầu, người sau sẽ nắm lấy vạt áo của người trước và hát theo:
'Rồng bay mây
Có cây lay đu đưa
Thăm hỏi thầy y
Nhà bên kia có ai?'
Người đóng vai bác sĩ sẽ tìm lý do từ chối mẹ con nhà rắn như ổn định bệnh viện, hồi hộp xem bệnh nhân, ... Mỗi lần bị từ chối, mẹ con nhà rắn sẽ đi lại và hát lại bài ca dao. Cho đến khi bác sĩ nói 'có nhà', hai bên sẽ bắt đầu đối thoại như sau:
Bác sĩ: Rắn rồng ở đâu?
Người dẫn đầu trả lời: Rắn rồng đang đi mua thuốc cho con.
Con thấy sao? – Con thấy một
Thuốc vị không ngon – Con đáp lên hai
....
Con lên mười? – Thuốc ngon hết nấc
Bác sĩ bắt đầu đòi hỏi
Xin lát đầu. – Cùng xương cùng mầu
Xin lát giữa – Cùng máu cùng te
Xin lát đuôi. – Tha hồ mà chạy.
Lúc này, thầy thuốc sẽ tìm mọi cách đuổi bắt người cuối cùng trong hàng. Người đứng đầu phải dang tay ra che chở cho phần đuôi. Những người theo sau phải chạy theo người chạy trước, không được buông tay. Nếu đuôi bị đứt thì người cuối cùng sẽ thay thế làm thầy thuốc và bắt đầu ván mới.
10. Tranh tài vật đấu
Đây là một trò chơi dân gian thường niên được tổ chức tại Mai Động (Hà Nội) trong khuôn khổ hội làng. Cuộc thi diễn ra trên một khu đất trống với sự tham gia đông đảo của các vận động viên. Trong quá trình thi đấu, các vận động viên phải cởi trần, chỉ được đeo khố để che phần dưới cơ thể. Việc cởi trần giúp tránh việc đối thủ nắm lấy quần áo để có lợi thế. Cuộc thi bắt đầu, các vận động viên tiến lên đài thi đấu, diễn ra các động tác chuẩn bị và tăng khí thế trước khi bắt đầu tranh tài. Họ chú ý quan sát đối thủ để tận dụng mọi cơ hội và tấn công. Các vận động viên sử dụng mưu mẹo và thế vật để vượt qua đối thủ. Người đạt giải nhất, giải nhì và giải ba sẽ được vinh danh và nhận giải thưởng.
11. Bắt dê khi bịt mắt
Đây là một trò chơi dân gian phổ biến được trẻ em từ 6 đến 15 tuổi yêu thích, thường được tổ chức trong các hoạt động nhóm hoặc giải lao. Khi bắt đầu trò chơi, một người sẽ bị bịt mắt bằng một chiếc khăn sao để không thể nhìn thấy xung quanh. Các người chơi khác sẽ tạo thành một vòng tròn xung quanh người bị bịt mắt, và nhiệm vụ của họ là di chuyển xung quanh. Khi người bị bịt mắt hô 'bắt đầu' hoặc 'đứng lại', mọi người khác phải đứng lại ngay lập tức, và người bị bịt mắt sẽ cố gắng di chuyển và bắt một người bất kỳ trong vòng tròn.
Mọi người xung quanh phải cố gắng tránh để không bị bắt bằng cách, khi người bịt mắt đến gần, có thể ngồi xuống để khiến người bị bịt mắt nghĩ rằng chỗ đó không có người, hoặc tạo ra nhiều tiếng động để gây lạc hướng. Nếu ai đó bị bắt và người bị bịt mắt đoán đúng tên của họ, hai người sẽ đổi vai cho nhau. Nếu người đó bị đoán sai, họ sẽ tiếp tục bị bịt mắt và trò chơi sẽ tiếp tục.
Trong quá trình trò chơi diễn ra, nếu có ai muốn tham gia, họ sẽ phải thay thế người đang bị bịt mắt. Nếu có nhiều người muốn tham gia, họ sẽ thực hiện một trò chơi xem ai sẽ bị bịt mắt.
12. Rước cầu/ Ném cầu
Đây là một trò chơi dân gian truyền thống đã trở thành phổ biến trong nhiều lễ hội và ở nhiều địa phương. Có thể nói đây cũng là một nghi thức tín ngưỡng trong lễ cầu mùa của người nông dân, thể hiện sự tôn vinh tự nhiên.
Để chơi trò này, người ta thường sử dụng quả cầu làm bằng gỗ tròn, hoặc đôi khi là quả bưởi, thậm chí có thể là quả dừa, được sơn vàng óng ánh. Trước khi tung quả cầu ra, người chơi phải tuân theo một loạt nghi lễ tôn thờ.
Sau khi hoàn thành các nghi lễ, quả cầu sẽ được tung ra sân đấu. Các người tham gia, đều là những chàng trai mạnh mẽ trong làng, sẽ cởi trần và mặc khố lụa đủ màu sắc, sẵn sàng tranh giành quả cầu. Cuộc đua diễn ra dữ dội, với tiếng trống rộn ràng, tiếng hò reo rền vang. Người chơi phải sử dụng sức mạnh, trí tuệ và mưu lược để giành lấy quả cầu. Người nào nắm được quả cầu sẽ nhanh chóng ôm lấy nó và chạy vào trong đình, trở thành người chiến thắng.
Ở một số nơi, người chơi sẽ được chia thành hai đội, và đội nào đưa quả cầu vào hố đã được đào sẵn ở phía đối diện nhiều lần hơn sẽ thắng. Tại các nơi khác, quả cầu sẽ được ném vào một cái giỏ đã sẵn sàng, và đội nào ném vào giỏ đối phương trước sẽ giành chiến thắng.
13. Ném lon/ Phi lon
Để bắt đầu trò chơi, mỗi người chơi sẽ cần một cái lon, có thể là lon hộp sữa ông thọ, lon nước, hoặc bất kỳ lon nào khác. Vẽ một vòng tròn xung quanh cái lon đó. Một người sẽ đảm nhận vai trò canh giữ lon để tránh lon bị đổ, trong khi các người khác sẽ cần một đôi dép để ném vào lon. Tại một vạch kẻ cách lon từ 3-5 mét, người chơi sẽ đứng ở đó để ném đổ lon, và mỗi người chỉ được sử dụng một chiếc dép để ném. Nếu dép không làm đổ lon, người chơi phải lấy lại dép mà không bị người canh giữ phát hiện.
Khi một người ném đổ lon, người canh lon phải nhanh chóng nhặt lon và đặt lại ở vị trí cũ. Các người chơi khác có thể lợi dụng cơ hội này để nhanh chóng chạy đến nhặt lại đôi dép. Nếu một người nào đó bị bắt khi đang chạy đến nhặt dép, họ sẽ phải thay thế người canh lon. Trò chơi tiếp tục diễn ra như vậy.
14. Đấu quay/ Đấu gụ
Là một trò chơi phổ biến dành cho các chàng trai, từng là niềm đam mê của thế hệ 8X và 9X. Số lượng người tham gia có thể từ 2 người trở lên, và nếu đông người có thể chia thành nhiều nhóm nhỏ.
Để tham gia trò chơi này, mỗi người chơi cần chuẩn bị một con quay hoặc gụ, có chân bằng sắt và thân bằng gỗ. Sử dụng một sợi dây, quấn từ dưới lên trên, sau đó cầm một đầu dây và thả mạnh xuống đất để con quay quay. Người chơi nào làm cho con quay quay lâu nhất sẽ thắng cuộc. Nếu có thể dùng một con quay khác để bổ vào con quay đang quay mà nó vẫn tiếp tục quay, thì con quay đó sẽ là người chiến thắng.
15. Nhảy dây
Nhảy dây là một trò chơi dân gian phổ biến dành cho cả nam và nữ, giúp rèn luyện khả năng nhảy cao và sự linh hoạt của cơ thể. Có hai cách chơi: một dành cho nhóm, hai là cá nhân thi đấu với nhau.
Trong trường hợp chơi nhóm, hai người cầm đầu dây ở hai bên, trong khi các người chơi khác lần lượt nhảy qua dây từ thấp đến cao. Người nào không nhảy qua hoặc vướng phải dây sẽ thay thế một trong hai người cầm dây, tùy thuộc vào việc ai chơi lâu hơn.
16. Chạy trốn
Trò chơi được tổ chức tại các khu vực có sân chơi rộng, nơi có nhiều chỗ để ẩn nấp. Người tham gia sẽ thảo luận để quyết định ai sẽ là người bịt mắt và sau đó bắt đầu chạy trốn. Người bịt mắt sẽ đứng đầu cây, tường hoặc một điểm cố định khác, sau đó bắt đầu đếm từ 5, 10, 15, 20, ... 100, tuỳ thuộc vào quy ước ban đầu. Trong thời gian này, những người khác phải nhanh chóng tìm nơi ẩn nấp.
Khi kết thúc việc đếm, người bịt mắt sẽ bắt đầu đi tìm. Khi phát hiện ra ai đang ẩn nấp ở đâu, người đó phải gọi tên và chỉ ra vị trí của mình, sau đó nhanh chóng chạy đến chỗ người bịt mắt ban đầu để chạm tay vào. Nếu người ấy đến chỗ bịt mắt trước và nói 'tôi', thì người đó thắng. Nếu không, người bị phát hiện sẽ thua. Những người khác, nếu chưa bị phát hiện, có thể tiếp tục chạy đến và chạm vào chỗ bịt mắt ban đầu trong khi người bịt mắt không để ý.
Trong trường hợp chỉ còn một hoặc hai người chưa bị phát hiện sau một khoảng thời gian dài, người bịt mắt sẽ hô to 'thả cua, cua không ra thì cua chết'. Khi người bịt mắt đã ra hiệu lệnh, những người khác phải tiến ra, nếu vẫn không thấy ai, họ sẽ bị coi là thua. Trong một ván chơi, nếu không ai bị phát hiện, người bịt mắt sẽ tiếp tục làm nhiệm vụ. Ngược lại, người thua sẽ trở thành người bịt mắt.
17. Đi leo cà rốt
Trò chơi này thường được tổ chức tại các khu vực trống trải hoặc bãi biển, với sự tham gia của hai đội chơi. Người chơi sẽ thử thách bản thân bằng cách leo lên cành cà rốt để thi đấu. Cành cà rốt được làm từ tre, cao khoảng 3m, với nền đặt chân nằm cách mặt đất từ 1,5 - 2m. Trong quá trình thi đấu, nếu có ai ngã hoặc không kịp thời gian thi đấu, sẽ bị áp dụng các quy định phạt.
18. Thả đỉa chuột
Đây là một trò chơi tập thể, có thể tham gia từ 10 - 12 người. Thường được tổ chức tại các khu vực sân chơi hoặc nơi có một bên là hiên và một bên là sân, hoặc nếu không, có thể là hai vạch cách nhau khoảng 3m để tạo thành bờ. Người chơi sẽ đứng xung quanh, hình thành một vòng tròn quay mặt vào bên trong. Một người trong vòng sẽ được chọn để bắt đầu đọc bài đồng dao:
'Rải mồi cho cá
Dám chọc hỏa thiêu
Thua nước đổ bể
Mặc áo trắng phô phương
Tiền như rơm
Bến bờ nào chẳng quen
Nắm muối trắng
Chuối hạt tiêu trổ cành
Rót chén nước cốt dừa
Đổ trúng nhà ai
Nhà kia chấp nhận thôi.
Khi nghe câu nào, người đó chỉ tay vào một người khác theo chiều kim đồng hồ. Khi câu 'Nhà kia chấp nhận thôi' được nói ra, người được chỉ tay sẽ phải đóng vai đỉa.
'Con đỉa' sẽ đứng ở giữa dòng sông, người chơi phải tìm cách vượt qua từ bờ này sang bờ kia mà không được quay lại giữa chừng. Trong lúc lội, họ hát 'Đỉa đâu rồi tha hồ tắm mát'. Khi thấy đỉa, họ phải nhanh chóng chạy đến để tránh bị bắt. Nếu bị chạm vào trước khi đạt được bờ, họ sẽ bị coi là thua và phải đóng vai đỉa. Trò chơi sẽ tiếp tục sau đó.
20. Nút na nút nít
Trò chơi thường được tổ chức theo nhóm từ 3 đến 5 người. Mỗi người ngồi xếp hàng liền kề nhau, hai người ở ngoài cùng vừa nắm tay vừa chỉ vào đùi và đọc đồng dao:
'Nút na nút nít
Dùng trống, vung cờ
Tổ chức lễ hội
Thi chân xinh xắn
Chân ai tự tin
Điệu đà đôi môi
Sạch sẽ không tỳ vết
Dự thi đánh trống.'
Như thế này:
Nu na nu nống
Cống thấp chồng cao
Ong vườn rợp nắng
Củ khoai nhúm nhoắt
Bụt ngồi rơi lệ
Con cóc lom khom
Gà ú ử múa ca
Bà mụ hấp xôi
Nhà mình nấu bánh
Tè he chân chập.
Mỗi từ trong bài hát sẽ tương ứng với một bước đi từ đầu đến cuối và quay trở lại. Bài hát ở mỗi vùng miền có điều khác biệt, nhưng khi đến từ cuối cùng, nếu trúng bước nào thì bước đó sẽ bị co lại cho đến khi kết thúc. Sau đó, trò chơi sẽ bắt đầu lại từ đầu.
20. Kéo thả lừa bốc
Trò chơi này dành cho hai người. Hai người ngồi đối diện nhau, tay nắm tay, cùng hát và cùng kéo tay, đẩy tay như đang cưa một khúc gỗ. Mỗi lần hát một từ là một lần đẩy hoặc kéo. Mặc dù có thể có biến thể tùy theo vùng miền, dưới đây là một bài hát mẫu:
'Kéo cưa lừa xẻ
Bác thợ nào khỏe
Về ăn cơm họ vua
Khi thợ nào thua
Hãy về bú mẹ.'
Dưới đây là tóm tắt các trò chơi dân gian truyền thống của Việt Nam, những trò chơi này thường xuất hiện trong các dịp Hội làng, ngày lễ, và là phần không thể thiếu trong văn hóa của nhiều thế hệ người Việt. Hi vọng bài viết này sẽ giúp bạn hiểu sâu hơn về văn hóa cũng như những trò chơi truyền thống của đất nước.
