Buzz
Xét về chiều dài, Mê Kông đứng thứ tư tại châu Á (sau Trường Giang, Hoàng Hà và Ô Bi) và thứ bảy trên toàn cầu, với nguồn nước bắt nguồn từ Trung Quốc và chảy qua đồng bằng sông Cửu Long của Việt Nam. Mặc dù không dài bằng những con sông khác, nhưng lượng nước của Mê Kông rất lớn, ước tính lớn hơn 1,4 lần so với Hoàng Hà. Với địa lý kỳ bí và sự nguy hiểm, con sông này đi qua 4 quốc gia khác nhau là Myanmar, Lào, Thái Lan và Campuchia.
Có lẽ nhiều người dân ở thành phố Hồ Chí Minh, đặc biệt là những người thuộc thế hệ 9x trở về trước, đã biết đến loạt phim “Mê Kông ký sự” được phát sóng vào cuối năm 2006 trên HTV. Cuốn sách 'Đi Dọc Dòng Sông Phật Giáo' được tác giả Trần Đức Tuấn viết ra sau hơn mười năm thành công của loạt phim truyền hình này, kể lại những câu chuyện phía sau hành trình của đoàn làm phim. Ông cũng là một trong những thành viên của đoàn, vừa đảm nhiệm công việc biên tập sản xuất, vừa thực hiện vai trò khảo sát dòng sông.
Điều đặc biệt là tất cả các quốc gia mà con sông Mê Kông đi qua đều là các nền văn hóa Phật giáo điển hình. Trên những nẻo đường mà tác giả đã đi qua, có nhiều dấu vết của văn hóa Phật giáo, từ lịch sử, kiến trúc, nghệ thuật cho đến cuộc sống hàng ngày,...
“15 chuyến đi dài ngày đã mang lại cho các thành viên của đoàn làm phim những trải nghiệm, hiểu biết thú vị và đầy ấn tượng, để lại những kỷ niệm sâu sắc.,”
Mặc dù nội dung sách không bao gồm toàn bộ 15 chuyến đi, chỉ tập trung vào một số phần quan trọng, nhưng điều này không làm giảm đi sức hấp dẫn của tác phẩm. Hành trình hàng trăm nghìn km cùng những người bạn cùng hành trình sẽ giúp độc giả tiếp xúc với nhiều văn hóa khác nhau trên bờ sông Mê Kông, trong đó văn hóa Phật giáo là trung tâm. Với cấu trúc gồm 5 phần, “Đi Dọc Dòng Sông Phật Giáo” sẽ giúp phần nào làm sáng tỏ bí ẩn mà Mê Kông mang theo trên con đường của mình từ phía bắc xuống phía nam.
Phần I: Trên Lãnh Thổ Trung Quốc
Điểm đầu tiên mà họ đặt chân đến là cố đô Trường An, thủ đô của 13 triều đại phong kiến, trong đó nổi bật nhất là Đường và Hán. Các nhà khảo cổ tin rằng nếu muốn hiểu về văn hóa vĩ đại của Trung Quốc từ những thời kỳ sơ khai, thì Trường An là điểm đến quan trọng nhất.
Khi nhắc đến Trường An, không thể không nhớ về cung điện Hoa Thanh dưới chân núi Ly Sơn, nơi ghi chép cuộc đời bi thảm của Dương Quý Phi, hoặc những lăng mộ lớn lao của vị vua Tần Thủy Hoàng, được bảo vệ bởi đội quân của người nung gạch,... Trường An cũng là điểm xuất phát của tuyến đường tơ lụa. Chùa Đại Nhạn là di tích Phật giáo đầu tiên mà đoàn thăm dò, nơi nổi tiếng với kho tàng sách Phật mà đại sư Huyền Trang mang về từ Thiên Quốc Trúc.
Một vùng đất thể hiện rõ văn hóa Phật giáo khác là Đôn Hoàng, với hệ thống hang động Mạc Cao chứa đựng những tác phẩm nghệ thuật tuyệt vời. Thành phố hoang vu này nằm trong sa mạc Gobi, rộng hơn ba vạn cây số vuông nhưng dân số lại ít ỏi. Nguồn nước tại đây được cung cấp từ núi tuyết Kỳ Liên, tạo ra nguồn nước trong lành.
Vượt qua sa mạc Gobi, đoàn đến vùng đất Turpan, nơi có Đường Giáng Sinh và Hang Thiên Phật. Turpan được mô tả như một đảo giữa sa mạc, nơi duy nhất có nguồn nước đến từ Thiên Sơn. Biên kịch Trần Đức Tuấn đã nghe kể rằng có nhiều đoàn thám hiểm đã mất tích trong sa mạc mà không ai biết về đâu, dù có sự trợ giúp của máy bay trực thăng. Đường Giáng Sinh là nơi đại sư Huyền Trang đã truyền bá Phật pháp cho vua xứ Cao Xương. Hang Thiên Phật nằm trên một dốc núi, được khắc chế bằng tay để tôn vinh Phật giáo giống như hang Mạc Cao. Gần đó là Núi Hoả Diệm, nơi nhiệt độ có thể lên tới 80°C, nơi có món đặc sản trứng nướng bằng cách chôn vào cát nóng vào giữa trưa.
Nguồn gốc của sông Mê Kông được gọi là Lan Thương, và đoàn HTV tiếp cận khu vực giữa Tây Tạng và Vân Nam. Khi tiến sâu vào nguồn Lan Thương trên cao nguyên Thanh - Tạng, tác giả cho biết Lan Thương hợp nhất từ ba dòng: Tử Khúc, Ngang Khúc, Trát Khúc. Do đó, việc tìm đường lên nguồn thực sự của sông Mê Kông được xem như một hành trình lên thiên đàng Phật giáo. Dù không còn hoang sơ như khi Huyền Trang đi qua, nhưng với độ cao trên 4000 mét cùng với địa hình nguy hiểm, đường đi và phương tiện giúp con người tiếp cận nhanh hơn.
“Đoàn xe lao thẳng vào dãy núi đứng trước mặt. Cứ tưởng như đang đi trên một đường thẳng. Nhưng rồi khe núi mở ra sau một “cú” rẽ.”
Hoàng Hà và Dương Tử cũng là hai chi lưu của thượng nguồn sông Mê Kông. Trên hành trình tìm kiếm dòng chảy của Hoàng Hà, tác giả phải vượt qua hàng trăm cây số thảo nguyên bao la và những ngọn núi mây phủ mờ.
“Đột nhiên, sông Hoàng Hà hiện ra với vẻ đẹp kiêu hãnh, tươi đẹp như một kho báu của thiên nhiên được tạo hóa ân cần chăm sóc.”
Trung lưu của sông Hoàng Hà là vùng đất tráng lệ của người Trung Hoa cổ đại, nơi sinh sống của nhiều nhân tài và là điểm sáng trong lịch sử văn hóa của loài người. Hoàng Hà còn được biết đến với cái tên “Nỗi đau của Trung Hoa” vì những trận hồng thuỷ khủng khiếp. Do phù sa tích tụ quá nhiều, khiến lòng sông cạn kiệt, dòng chảy của nó đã thay đổi đến 12 lần trong lịch sử, mỗi lần như vậy đều gây ra thảm họa lớn. Nhưng cũng chính nhờ điều này mà nhiều vùng đất bao la khác được hưởng lợi từ phù sa này.
“Cỏ non có lúc xanh mướt tới chân trời, có lúc phủ kín núi đồi như một chiếc áo nhung, mịn màng, tươi sáng, trong lành.”
Với Phật giáo, nơi sinh ra cũng là nơi trở nên quan trọng, còn với Trung Hoa, nơi mà Khổng giáo và Lão giáo đã tồn tại hơn năm thế kỷ, lại trở thành mảnh đất màu mỡ cho sự phát triển của Phật giáo. Từ đó, Phật giáo Bắc tông đã lan rộng ra các quốc gia như Việt Nam, Nhật Bản, Hàn Quốc. Trong khi đó, các vùng đất giáp ranh với Vân Nam theo dòng chảy của sông Hồng lại theo Tiểu thừa - Myanmar.
Phần II: Trên lãnh thổ của Myanmar
Nhiều người biết đến những nước có nền Phật giáo nguyên thủy như Sri Lanka, Thái Lan, Lào, Campuchia, nơi mà lòng tin vào Phật pháp thường được thể hiện qua kiến trúc, số lượng chùa chiền và sự tu hành phổ biến của thanh thiếu niên. Tuy nhiên, tất cả những điều này đều được nâng lên một tầm cao mới ở Myanmar.
“Số lượng tháp chùa ở quốc gia này vượt xa tất cả các quốc gia Phật giáo khác.”
Ở Myanmar, chùa và tháp thường được kết hợp với nhau, tạo nên một kiến trúc tôn giáo độc đáo mà chỉ riêng đất nước này có. Đối với người dân, việc xây dựng chùa tháp không chỉ là một nghĩa vụ tinh thần mà còn là một ước nguyện của mọi tầng lớp xã hội. Dù mức sống ở Myanmar không cao, đa số người dân vẫn đang phải đối mặt với khó khăn, nhưng việc xây dựng những nơi linh thiêng để lưu giữ tâm hồn - nơi họ coi như ngôi nhà thứ hai - các chùa tháp phải được xây dựng lộng lẫy, tráng lệ.
Khi đi sâu vào trung lưu của sông Mê Kông, tác giả và đoàn của ông có dịp chiêm ngưỡng những công trình như chùa Vàng Shwedagon ở thủ đô Yangon, chùa Thích Ca Mâu Ni, chùa Phật Động, tu viện Kalaywa,... Ở hầu hết các chùa này, tác giả đều bắt gặp hình ảnh người dân đi viếng thỉnh vàng lá, dán vàng lên tượng Phật. Không phân biệt giàu nghèo, địa vị xã hội, mọi người đều đổ xô đến dán vàng, từ vài tờ đến vài chục tờ vàng lá.
Nếu ai có cơ hội đi thuyền dọc theo dòng chảy của sông Mê Kông về phía nam, ấn tượng mạnh mẽ nhất sẽ là các công trình chùa ở khu vực Tam Giác Vàng, và tác giả cũng không ngoại lệ. Tên gọi Tam Giác Vàng được dùng để chỉ ngã ba giữa ba quốc gia Lào - Miến - Thái, cũng là điểm Mê Kông nhận nước từ sông Maesai. Bên bờ sông Mê Kông, gần một sòng bạc lớn được người Thái xây dựng trên đất Myanmar (lúc đó, pháp luật Thái Lan vẫn cấm đánh bạc) là một tượng Phật cao vút. Từ xa, thậm chí cách vài chục cây số, cũng có thể nhìn thấy sự đối lập rõ ràng giữa hai kiến trúc đáng chú ý này.
“Khi rời xa Tam Giác Vàng, dòng sông hoang dã trở lại trạng thái yên bình trước khi vùi dập vào những khu rừng rậm ở hạ nguồn.”
Phần III: Trên đất Lào và Thái Lan
Phật giáo bắt đầu lan tỏa từ Campuchia vào đất Lào và từ đó đã trở thành tôn giáo chính thức của quốc gia này từ thế kỷ XIV đến nay.
Ở vùng Thượng Lào âm u và kỳ vĩ, đoàn người HTV đã trải qua một chuyến đi độc đáo trên dòng sông Mê Kông. Hành trình đầy ấn tượng này giống như một giấc mơ, với hai chiếc xuồng nhỏ như lá tre di chuyển với tốc độ nhanh chóng qua những khúc cua nguy hiểm, nhấp nhô trên sóng nước, giống như một trận đấu đầy kỳ quặc mà thiên nhiên đã sắp đặt. Trong đó có những công trình nổi tiếng như động Phật Nậm U, hai bờ sông Mê Kông có khu vườn Phật của nhà sư Bunleua Sulilat, chùa Ho Phra Keo,...
Tương tự như Lào, Phật giáo cũng là tôn giáo chính thức của Thái Lan, bên cạnh nhà nước và chế độ quân chủ.
Khi đến gần hạ lưu, dòng sông Mê Kông bắt đầu biểu hiện dấu hiệu của sự hạ nhiệt đột ngột. Thác Khone là rào cản duy nhất chia dòng sông thành hai phần. Cả các tàu chiến thời xưa và tàu buôn hiện đại đều phải dừng lại ở đây, dùng sức lực của con người để vượt qua thác rồi mới tiếp tục hành trình. Nhiều câu chuyện kỳ bí và hấp dẫn cũng là chủ đề mà biên kịch Trần Đức Tuấn đưa vào kịch bản của mình.
“Theo truyền thuyết của dân gian, Đức Phật đã thỉnh thoảng hiện hình trong nhiều câu chuyện kỳ diệu của xứ sở, có lẽ đó là món quà vô giá mà dòng sông Phật giáo đã mang đến cho những người dân trên cả hai bờ sông yêu quý của họ.”
Vượt qua thác Khone, Mê Kông mệt mỏi sau cuộc đấu tranh khốc liệt để tiến về phía biển Đông. Thiên nhiên vẫn thế, không gì ngăn cản được những người Việt nhỏ bé. Hành trình vào đất nước láng giềng với vùng đồng bằng sông Cửu Long cũng trở nên dễ dàng hơn.
Phần IV: Trên đất nước Campuchia
Trong các quốc gia mà Mê Kông đi qua, vai trò của dòng sông ở Campuchia là rất quan trọng, với cấu trúc phân bố nước rất phức tạp. Mê Kông trở nên vĩ đại và phức tạp hơn bao giờ hết từ khi bắt đầu từ nguồn.
“Sau khi thu thập nước từ hàng ngàn nhánh sông nhỏ, rời khỏi đất nước Lào, dòng sông trở nên vô cùng mạnh mẽ. Khi đến Campuchia, nó tiếp tục nhận thêm nhiều nguồn nước dồi dào,...”
Khó có thể đoán trước được nguy hiểm ở vùng hạ lưu mỗi khi mùa lũ đến, tuy nhiên tự nhiên đã tạo ra giải pháp: một phần nước của Mê Kông được chuyển vào Biển Hồ thông qua sông Tonle Sap, phần còn lại chia thành hai dòng theo Bát Sát Hạ và Bát Sát Thượng tạo thành sông Hậu và sông Tiền ở Việt Nam. Vào mùa mưa, Tonle Sap thay đổi dòng chảy, nước từ Biển Hồ được trả về cho Mê Kông để tiếp tục lưu thông.
Trong các quốc gia tuân theo Phật giáo Tiểu thừa, Campuchia chịu ảnh hưởng sâu sắc nhất từ văn hoá Ấn Độ. Sự kết hợp của các công trình điêu khắc và đền thờ mang phong cách Ấn Độ là điều đặc trưng của Campuchia, rõ ràng qua những khu vườn rộng lớn và các cung điện hoàng gia. Trước khi trở về quê hương, tác giả không quên ghé thăm ba công trình nổi tiếng là đền Angkor Wat, Angkor Thom và đền cổ Ta Prohm.
Phần V: Trên đất nước Việt Nam
Chưa cần đọc, ai cũng biết Mê Kông có vai trò quan trọng như thế nào và mang lại lợi ích gì cho vùng đất trù phú của Tây Nam Bộ. Có lẽ vì điều đó mà tác giả chỉ dành một số trang ít ỏi còn lại để chia sẻ cảm xúc về chuyến đi tại quê nhà.
Mê Kông trong lãnh thổ Việt Nam được chia thành hai phần hoàn toàn khác nhau về địa lý, vai trò và tính chất của dòng chảy. Phần lớn cư dân ở vùng đồng bằng châu thổ đã gắn bó với sông hàng ngàn năm nhưng họ không nhận ra rằng một phần quan trọng của Mê Kông nằm ở khu vực Tây Bắc và Tây Nguyên.
Nếu ở vùng rừng núi có một dòng sông vĩ đại chảy lặng lẽ dưới bóng rậm của những cây xanh hoang dã, thì với người dân Cửu Long, Mê Kông là người bạn thân thiện, gần gũi và ấm áp. Từ hàng thế kỷ nay, người dân miền Tây đã dành cho Mê Kông một tình cảm vô cùng sâu đậm, như cách mà Mê Kông đã đối xử với những vùng đất dọc theo con đường dài của nó.
“Cuộc sống trôi qua, dòng sông và con người hòa quyện với nhau, sinh tồn, hành động, tạo nên một nền văn hoá hài hoà giữa tôn giáo, cuộc sống và thiên nhiên, với tư tưởng chủ đạo là lòng từ bi, đạo lý và sự kiên trì.”
Tây Nam Bộ tồn tại cả Tiểu thừa và Đại thừa Phật giáo, một phần là do ảnh hưởng của dòng chảy Mê Kông từ các quốc gia hàng xóm, một phần là do sự lan truyền của văn hoá Trung Hoa từ phương bắc.
Có cơ hội ngắm Mê Kông từ trên trực thăng, tác giả cảm thấy rạo rực trước sự tráng lệ của quê hương và sự phức tạp của dòng sông Mê Kông. Phần cuối cùng, cũng là phần có dòng chảy phức tạp nhất, ngoài hai hệ thống sông lớn còn hàng ngàn kênh rạch chằng chịt, hàng trăm cù lao rộng hẹp khác nhau tạo thành vùng đồng bằng phong phú.
Giải mã bí ẩn Mê Kông (cảm nhận sau khi đọc)
Kết thúc cuốn sách 'Đi dọc dòng sông Phật giáo', không chỉ là việc chìm đắm trong các cuộc phiêu lưu của tác giả mà còn là việc hiểu biết một phần nào về sự kỳ lạ của dòng sông Mê Kông. Người đọc sẽ chắc chắn cảm nhận được bức tranh văn hóa đậm chất Phật giáo nhưng không kém phần sinh động.
Thượng nguồn của dòng sông Mê Kông chảy qua đất Trung Hoa chiếm hơn một nửa trong tổng chiều dài gần 5000 cây số của dòng chính, có lẽ do đó mà phần nội dung ở đây cũng được biên kịch Trần Đức Tuấn chăm chút hơn. Không chỉ riêng người viết, mọi người đến Trung Hoa rộng lớn đều muốn thưởng thức một chút không khí của nền văn minh nhân loại. Thành phố cổ Trường An xuất hiện dưới ngòi bút của tác giả là một đô thị lộng lẫy, được quy hoạch một cách nghiêm ngặt theo cấu trúc của một kinh thành bao bọc bên ngoài và hoàng cung ở bên trong.
Cách xa Trường An không xa là Mạc Cao - hệ thống hang động Phật giáo nổi tiếng thế giới, cùng với vũ điệu Đôn Hoàng từng mê hoặc bao vị hoàng đế trong quá khứ. Tác giả mô tả hang động Mạc Cao như là hệ thống xương sống của nền văn hóa Đôn Hoàng, cũng là một đối tượng quan trọng trong nghiên cứu Đôn Hoàng học.
Dọc về phía Nam, dãy núi ở Vân Nam vẫn hiểm trở nhưng không che giấu đi vẻ hùng vĩ. Đường đi qua đây may mắn rất thuận lợi, nếu không sẽ mất thời gian dài để vượt qua những đèo núi. Cảnh tượng của các nhà thương nhân vận chuyển hàng hóa trên con đường tơ lụa làm người đọc cảm thấy xúc động.
Hầu hết các nền văn minh trên thế giới hình thành dựa trên các dòng sông. Trung Quốc là minh chứng điển hình, không chỉ có sông Mê Kông mà còn có sông Hoàng Hà và sông Trường Giang, chứng tỏ sức mạnh của mình trong lịch sử. Các họa sĩ Trung Hoa tạo ra các tác phẩm tuyệt vời nhờ bắt chước thiên nhiên và đổ linh hồn vào tác phẩm.
Văn hóa Phật giáo Tiểu thừa bắt đầu xuất hiện từ lãnh thổ Myanmar và phát triển mạnh mẽ. Các công trình xây dựng chùa tháp được thực hiện bền bỉ, phản ánh sự say mê của người dân và văn hóa tôn giáo của họ. Kiến trúc của Myanmar phản ánh tôn giáo và tinh thần của Đức Phật.
Phần cuốn hút nhất ở khu vực Tam Giác Vàng là sự phức tạp và bí ẩn của nó. Đây là miền đất luôn tồn tại hai thế giới song song, một là tâm hồn hiền lành và một là sự tôn thờ của tiền bạc và bạo lực. Phật giáo đã ảnh hưởng sâu sắc đến văn hóa, tính cách và kiến trúc của Myanmar.
Lào không xa hoa và lộng lẫy nhưng có bản tính hiền lành và thân thiện. Lào là một đất nước bình yên của Phật giáo, có ranh giới tự nhiên với Thái Lan. Kiến trúc của chùa có nét tương đồng nhưng chùa Thái lớn hơn và rực rỡ hơn.
Sau khi vượt qua thác Khone, dòng nước của Mê Kông trở nên mạnh mẽ và hùng vĩ hơn. Các công trình Phật giáo xuất hiện liên tục, tạo ra cảm giác kỳ ảo và làm cho người viết lẫn độc giả cảm thấy choáng ngợp. Mê Kông trên đất nước này như một chiến lược gia tài ba, ôm ấp nó bằng tiếng chuông vang lên từ bốn phương.
Cho đến khi được thông tin rằng Mê Kông còn có những chi lưu ở khu vực Tây Bắc và Tây Nguyên của Việt Nam, nhiều người đã bất ngờ. Thiên nhiên đã giấu điều kỳ diệu sau những rặng núi yên bình. Dòng Mê Kông hoành tráng mênh mông không chỉ ở vùng châu thổ như chúng ta vẫn biết:
“Những suối dài của Nậm Rốn
Nơi mà Cửu Long chảy dài”;
“Nậm Rốn - Cửu Long, sự hòa quyện
Giữa Cà Mau và Tây Bắc
Cuộc hành trình không đủ để bình luận về xã hội mà Mê Kông đi qua, nhưng đủ để tác giả hoà mình vào cuộc sống của những Phật tử thân thiện. Đi dọc dòng sông Phật giáo cũng như một cẩm nang du lịch. Khi kết thúc cuốn sách, người Việt có thêm niềm tự hào khi biết Mê Kông đã hoà quyện vào các bộ phận khác để trở thành bản thể không thể lẫn vào đâu được.
