Tổng sản phẩm quốc nội

Trong kinh tế học, tổng sản phẩm quốc nội (hay còn gọi là GDP từ gross domestic product) là giá trị thị trường của tất cả hàng hóa và dịch vụ cuối cùng được sản xuất trong một lãnh thổ cụ thể (thường là quốc gia) trong một khoảng thời gian nhất định (thường là một năm).

Gần đây, trong các tài liệu thống kê nghiêm ngặt, thuật ngữ tiếng Anh national gross domestic product (NGDP) thường chỉ tổng sản phẩm quốc nội, còn regional (hoặc provincial) gross domestic product (RGDP) chỉ tổng sản phẩm nội địa của khu vực. GDP là chỉ số cơ bản để đánh giá sự phát triển kinh tế của một vùng lãnh thổ.

Phương pháp tính GDP

Phương pháp chi tiêu (phương pháp luồng sản phẩm)

Theo phương pháp chi tiêu, tổng sản phẩm quốc nội của một quốc gia được tính bằng tổng số tiền mà các hộ gia đình trong quốc gia đó chi cho hàng hóa cuối cùng. Trong một nền kinh tế đơn giản, chúng ta có thể dễ dàng tính tổng sản phẩm quốc nội bằng tổng chi tiêu cho hàng hóa và dịch vụ cuối cùng trong năm.

GDP (Y) là tổng của tiêu dùng (C), đầu tư (I), chi tiêu chính phủ (G) và cán cân thương mại (xuất khẩu ròng, X - M).

Y = C + I + G + (X - M)

Chú thích:

• TIÊU DÙNG - consumption (C) gồm các khoản chi của các hộ gia đình cho hàng hóa và dịch vụ cá nhân. (Chi phí xây dựng hoặc mua nhà không được tính vào TIÊU DÙNG mà được tính vào ĐẦU TƯ TƯ NHÂN).
• ĐẦU TƯ - investment (I) là tổng số tiền đầu tư trong nước của tư nhân, bao gồm chi phí của doanh nghiệp cho thiết bị và cơ sở hạ tầng cũng như việc xây dựng hoặc mua nhà mới của hộ gia đình. (Lưu ý: hàng hóa tồn kho khi được lưu trữ vẫn được tính vào GDP).
• CHI TIÊU CHÍNH PHỦ - government purchases (G) là các khoản chi của chính phủ cho các cấp chính quyền từ trung ương đến địa phương, bao gồm quốc phòng, luật pháp, cơ sở hạ tầng, giáo dục, y tế, v.v. Các khoản CHUYỂN GIAO THU NHẬP như trợ cấp cho người tàn tật, người nghèo không được tính vào đây.
• XUẤT KHẨU RÒNG - net exports (NX) = Giá trị xuất khẩu (X) - Giá trị nhập khẩu (M)

Phương pháp thu nhập (phương pháp chi phí)

Theo phương pháp thu nhập hay còn gọi là phương pháp chi phí, tổng sản phẩm quốc nội được tính bằng tổng thu nhập từ các yếu tố như tiền lương (wage), tiền lãi (interest), lợi nhuận (profit) và tiền thuê (rent); đây cũng chính là tổng chi phí để sản xuất các sản phẩm cuối cùng của xã hội.

GDP = W + R + i + Pr + Ti + De

Trong đó

• W đại diện cho tiền lương
• R là tiền thu từ cho thuê tài sản
• i là tiền lãi suất
• Pr là lợi nhuận thu được
• Ti là thuế gián thu ròng
• De là khấu hao tài sản cố định

Phương pháp giá trị gia tăng (pp sản xuất)

Giá trị gia tăng của doanh nghiệp, ký hiệu là (VA), giá trị gia tăng của một ngành được gọi là (GO), và giá trị gia tăng tổng thể của nền kinh tế chính là GDP.

VA = Giá trị thị trường của sản phẩm đầu ra của doanh nghiệp - Giá trị của các yếu tố đầu vào đã được chuyển vào giá trị sản phẩm trong quá trình sản xuất

Giá trị gia tăng của một ngành (GO)

GO = ∑ VAi (i=1,2,3,..,n)

Cụ thể:

• VAi là giá trị gia tăng của doanh nghiệp i trong một ngành cụ thể
• n là tổng số doanh nghiệp hoạt động trong ngành đó

Giá trị gia tăng của nền kinh tế, tức GDP

GDP = ∑ GOj (j=1,2,3,..,m)

Cụ thể:

• GOj là giá trị gia tăng của ngành j
• m là số lượng ngành trong nền kinh tế

Cần lưu ý rằng kết quả tính GDP sẽ đồng nhất bất kể phương pháp nào được áp dụng. Tại Việt Nam, GDP được tính toán bởi Tổng cục Thống kê dựa trên các báo cáo từ các đơn vị, tổ chức kinh tế và các Cục thống kê địa phương. Trong khi đó, tại Mỹ, GDP do Cục Phân tích Kinh tế thực hiện.

GDP danh nghĩa và GDP thực tế

GDP danh nghĩa đề cập đến tổng sản phẩm nội địa được tính theo giá trị hiện hành của hàng hóa và dịch vụ cuối cùng trong thời kỳ tính toán. Giá trị sản phẩm được tính theo giá của thời kỳ đó, vì thế còn gọi là GDP theo giá hiện hành.

GDP_n=∑Q_tP_t

Sự gia tăng GDP danh nghĩa hàng năm có thể phản ánh tác động của lạm phát.

Cụ thể:

• i: loại sản phẩm thứ i với i =1,2,3...,n
• t: thời kỳ tính toán
• Q (số lượng): khối lượng sản phẩm; Qi: khối lượng của sản phẩm loại i
• P (giá): giá của từng sản phẩm; Pi: giá của sản phẩm loại i.

GDP thực tế là tổng sản phẩm nội địa tính theo giá trị hàng hóa và dịch vụ cuối cùng trong năm nghiên cứu, nhưng giá được điều chỉnh theo năm gốc. Do đó, nó còn được gọi là GDP theo giá so sánh. Theo phương pháp tài chính-tiền tệ, GDP thực tế được tính bằng cách lấy GDP tiềm năng trừ đi chỉ số lạm phát CPI trong cùng thời kỳ để tính chỉ số GDP này.

GDP thực tế được điều chỉnh để khắc phục các sai lệch như sự mất giá của tiền tệ trong việc tính toán GDP danh nghĩa, từ đó cung cấp ước lượng chính xác hơn về khối lượng thực sự của hàng hóa và dịch vụ tạo nên GDP. GDP danh nghĩa đôi khi được gọi là 'GDP theo giá hiện hành', trong khi GDP thực tế được gọi là 'GDP theo giá cố định', 'GDP điều chỉnh lạm phát' hoặc 'GDP theo giá năm gốc' (năm gốc được xác định theo quy định).

GDP bình quân đầu người

GDP bình quân đầu người của một quốc gia hoặc khu vực tại một thời điểm cụ thể là giá trị thu được khi chia GDP của quốc gia hay khu vực đó cho tổng dân số tại thời điểm đó.

Các thành phần của GDP

GDP có thể được tính bằng cách tổng hợp các khoản tiêu dùng, tổng chi tiêu hoặc tổng giá trị gia tăng của nền kinh tế. Về lý thuyết, dù chọn cách tính nào cũng sẽ cho kết quả giống nhau. Tuy nhiên, trong nhiều báo cáo thống kê, có thể có sự chênh lệch nhỏ giữa các phương pháp tính do sai số trong quá trình thống kê.

Khi tính GDP theo phương pháp tổng tiêu dùng, các nhà kinh tế học sử dụng công thức sau:

GDP = C + I + G + NX

Trong đó các ký hiệu có nghĩa là:

• C đại diện cho tổng tiêu dùng của tất cả các cá nhân (hộ gia đình) trong nền kinh tế.
• I chỉ các khoản đầu tư của các doanh nghiệp vào cơ sở vật chất. Đây được coi là chi tiêu của các nhà đầu tư, không nên nhầm lẫn với các khoản đầu tư đầu cơ vào chứng khoán và trái phiếu.
• G là tổng số tiền chi tiêu của chính phủ (chi tiêu công). Mối quan hệ của phần này với các phần còn lại của GDP được giải thích trong lý thuyết khả dụng.
• NX là 'xuất khẩu ròng' của nền kinh tế, được tính bằng xuất khẩu (chi tiêu của các nền kinh tế khác đối với hàng hóa và dịch vụ sản xuất trong nền kinh tế tính toán) trừ nhập khẩu (chi tiêu của nền kinh tế tính toán đối với hàng hóa và dịch vụ sản xuất ngoài nền kinh tế tính toán).

Ba thành phần đầu tiên thường được gọi là 'tiêu dùng nội địa', trong khi thành phần cuối cùng được gọi là 'tiêu dùng ngoại thương'.

Khi tính theo phương pháp tổng chi phí, chúng ta không còn gọi là GDP nữa mà chuyển sang gọi là tổng chi tiêu nội địa hay GDE (viết tắt của Gross Domestic Expenditure). Cách tính này tương tự nhưng không bao gồm các khoản đầu tư không kế hoạch (như hàng tồn kho cuối kỳ) và chủ yếu được sử dụng bởi các nhà kinh tế học lý thuyết.

Phân biệt GDP và GNP

GDP khác với tổng sản phẩm quốc dân (GNP) ở điểm là nó không tính đến việc chuyển giao thu nhập giữa các quốc gia, mà chỉ dựa trên lãnh thổ nơi sản phẩm được sản xuất. Ví dụ, nếu một nhà máy đồ ăn nhanh do công dân Mỹ đầu tư và hoạt động tại Việt Nam, thu nhập từ nhà máy này sẽ được tính vào GDP của Việt Nam. Tuy nhiên, lợi nhuận ròng (sau thuế và các khoản đóng góp khác) và lương của công nhân Mỹ tại nhà máy sẽ được tính vào GNP của Mỹ.

So sánh giữa các quốc gia

Để so sánh GDP của các quốc gia khác nhau, ta có thể chuyển đổi giá trị GDP của các quốc gia đó (tính theo nội tệ) theo một trong hai phương pháp sau:

• Tỷ giá hối đoái hiện tại: GDP được tính toán dựa trên tỷ giá hối đoái hiện hành trên thị trường tiền tệ quốc tế.
• Ngang giá sức mua hối đoái: GDP được ước lượng dựa trên sức mua ngang giá (tiếng Anh: purchasing power parity, viết tắt: PPP) của các loại tiền tệ theo một chuẩn cụ thể (thường là đồng đôla Mỹ).

Thứ bậc của các quốc gia có thể thay đổi đáng kể giữa hai phương pháp tiếp cận này.

Phương pháp tính theo sự ngang giá của sức mua đánh giá khả năng mua sắm tương đối của các nền kinh tế, phù hợp hơn với các nước đang phát triển vì nó điều chỉnh cho những yếu kém của đồng tiền trên thị trường toàn cầu.

Phương pháp tính theo tỷ giá hối đoái hiện tại chuyển đổi giá trị hàng hóa và dịch vụ dựa trên các tỷ giá hối đoái quốc tế, cung cấp cái nhìn chính xác hơn về sức mua quốc tế và sức mạnh kinh tế tương đối của quốc gia.

Các vấn đề

Mặc dù GDP được sử dụng phổ biến trong kinh tế, nhưng giá trị của nó như một chỉ số vẫn là chủ đề tranh cãi. Các chỉ trích đối với GDP bao gồm những điểm sau:

• Việc tính toán GDP theo các phương pháp khác nhau có thể gây nhầm lẫn, đặc biệt là khi so sánh giữa các quốc gia.
• GDP chỉ phản ánh quy mô của nền kinh tế, nhưng không chính xác trong việc đánh giá mức sống.
• GDP không tính đến các hoạt động kinh tế không chính thức, như kinh tế ngầm, trao đổi hàng hóa, công việc tình nguyện, chăm sóc trẻ em miễn phí của các bậc phụ huynh không làm việc, sản xuất hàng hóa tại gia đình, giá trị thời gian nghỉ ngơi và ô nhiễm môi trường. Vì vậy, ở các quốc gia nơi kinh tế không chính thức chiếm ưu thế, số liệu GDP có thể không chính xác.
• GDP không đánh giá sự hài hòa trong phát triển. Ví dụ, một quốc gia có thể có mức tăng trưởng GDP cao nhờ khai thác tài nguyên thiên nhiên quá mức.
• GDP bao gồm cả các hoạt động không mang lại lợi ích ròng và không tính đến các tác động tiêu cực. Ví dụ, một doanh nghiệp có thể làm tăng GDP nhưng đồng thời gây ô nhiễm môi trường, yêu cầu đầu tư để phục hồi, cũng góp phần vào việc tăng GDP.
• GDP cũng không phản ánh chính xác sự phân phối lợi ích trong quốc gia. Có thể có những nhóm người không được hưởng lợi từ sự phát triển kinh tế chung. Một GDP cao có thể phản ánh sự giàu có của một số cá nhân trong khi phần lớn dân cư sống trong nghèo đói.

Dù còn nhiều hạn chế, việc tìm một chỉ số thay thế cho GDP cũng rất khó khăn. Một sự thay thế được biết đến là Chỉ số Tiến bộ Thực sự (GPI) do Đảng Xanh của Canada ủng hộ. Độ chính xác của GPI vẫn chưa được xác minh; công thức tính toán GPI do Redefining Progress, một nhóm nghiên cứu chính sách ở San Francisco, phát triển.

Danh sách các quốc gia theo GDP

• Danh sách các quốc gia theo GDP danh nghĩa năm 2008
• Danh sách các quốc gia theo GDP danh nghĩa năm 2009
• Danh sách các quốc gia theo GDP danh nghĩa năm 2010
• Danh sách các quốc gia theo GDP danh nghĩa năm 2011
• Danh sách các quốc gia theo GDP danh nghĩa năm 2012
• Danh sách các quốc gia theo GDP (PPP) năm 2008
• Danh sách các quốc gia châu Phi theo GDP
• Danh sách các quốc gia châu Á theo GDP
• Danh sách các quốc gia châu Âu theo GDP
• Danh sách các thành phố theo GDP