Điều gì thúc đẩy bút văn của nhà văn? Có lẽ đó là máu nóng chảy trong huyết quản, là nỗi niềm nhân thế thôi thúc việc sáng tác. Nguyễn Du, đại thi hào dân tộc, có tên tuổi và vóc dáng vĩ đại, lẽ ra là do tấm lòng trân trọng đối với những số phận nhỏ bé, là khả năng nhìn xa sáu cõi, và là khả năng viết với tâm huyết. 'Truyện Kiều' với các đoạn trích như 'Trao duyên', 'Nỗi thương mình' là những dòng máu chảy từ trái tim nhân đạo của Nguyễn Du.
'Truyện Kiều' là tiếng kêu mới, tiếng kêu của lòng nhân đạo dành cho những số phận nhỏ bé, là nỗi lo âu của Nguyễn Du đối với Vương Thúy Kiều, cô gái hồng nhan bạc mệnh, lệnh đệnh trong cuộc đời đầy sóng gió. 'Trao duyên', 'Nỗi thương mình', và tinh thần anh hùng là những đoạn trích tái hiện những giai đoạn quan trọng trong cuộc đời của Kiều: trao duyên cho em Thúy Vân để đối mặt với sóng gió đời, những thức cảm đau lòng khi lấm láp trong đời bể dâu,... Trong những tình cảnh đau lòng ấy, trái tim của Nguyễn Du sáng đến nhường nào.
Ở trong một xã hội phong kiến tiêu cực với người phụ nữ, đặc biệt là người kĩ nữ, tâm hồn và trái tim nhân đạo của Nguyễn Du lại tìm thấy nhiều điều để cảm thông, thương yêu. Trong từng câu chữ, như lời của Kiều mà có vẻ Nguyễn Du thấu hiểu để diễn đạt, thấu cảm cùng nhân vật. Mỗi niềm yêu, nỗi thương đều truyền đạt trong từng lời, từng câu trao duyên của Kiều. Duyên thường gắn liền với hình ảnh hạnh phúc của đôi lứa, nhưng việc phải trao duyên mới thực sự là điều trớ trêu. Bởi vì sóng gió cuộc đời, người con gái ấy phải dứt lòng chọn bền vững nghĩa để làm tròn chữ hiếu, và phải mang ơn, nợ tình với chàng Kim - mối tình đầu tiên trong sáng và đẹp đẽ. 'Gánh tương tư' giờ đã 'đứt' giữa đường:
'Giữa đường đứt gánh tương tư'
'Đứt' đứng giữa câu như xé đôi câu thơ, xé đôi một chuyện tình, một số phận, xé đôi một tấm lòng và đưa sâu hơn vào trái tim đang rỉ máu của nghệ sĩ. Những dang dở, những trĩu nặng, và điều gì đó khắc khoải đang nhói tụ lại ở một chữ 'đứt', làm nhói lên trong lòng về một số phận, một tình yêu lỡ dở. Cảm thông và hiểu rõ đến đâu, nghệ sĩ mới thấu được cảm giác đầy xót xa mà người con gái khi yêu phải trao đi cả những kỉ vật của tình yêu:
'Chiếc vành với bức tờ mây
Duyên này thì giữ, vật này của chung.'
Điều gì kí ức và kỉ vật có thể gọi về một cách thực tế nhất là khi chúng được 'giật mình' tỉnh thức, khi chỉ còn mình với chính mình để đối thoại, để thấm thía và xót xa cho số phận mình. Một nỗi 'giật mình' mà thể hiện cả sự bẽ bàng, tủi nhục, ê chề của thân gái hồng nhan lạc vào đoạn trường cay đắng.
Nhưng đồng thời, trong cái ê chề tủi nhục tối tăm của số phận, Nguyễn Du vẫn kiếm tìm và trân trọng, nâng niu những vẻ đẹp trong tâm hồn con người. Người ngợi ca lòng vị tha của nàng Kiều trong những thời khắc đớn đau nhất của cuộc đời, vẫn lo lắng cho người khác. Nàng lo Vân vì chuyện của mình khó xử, và tất cả những khó khăn, suy nghĩ khó nói đều dồn vào một chữ 'cậy', nặng nề, nhờ em, biết em thiệt thòi nhưng vẫn hy vọng em có thể nhận lời trao duyên của mình. Ở trong tình thế đó, rõ ràng Kiều khó xử hơn cả, nhưng vẫn cảm thông với Kim Trọng đau đáu vì mối nợ sâu sắc, không thể không đáp đền. Mối thủy chung không để nàng quên những kỉ niệm sâu sắc với chàng, nhưng tấm lòng vị tha không cho nàng giữ lại duyên mình với Kim Trọng.
'Ôi Kim Lang, Hỡi Kim Lang...'
Tiếng kêu thất thanh cất lên rồi dần lặng đi trong nỗi đau phụ mình, phụ tình sâu sắc: 'Thôi thôi, thiếp đã phụ chàng từ đây'. Càng trong đau đớn, nhân cách con người càng bừng sáng, khát khao hạnh phúc mãnh liệt, tấm lòng vị tha càng rộng lớn. Đến 'Nỗi thương mình', Nguyễn Du thể hiện sự trân trọng đối với tấm lòng khát khao trinh bạch của người con gái giữa miền ô trọc. Nàng không quan tâm đến 'mưa sở mây Tần', tự mình thấy mình cô đơn giữa chốn nước đục, sống qua ngày với vẻ 'vui gượng' và đêm đêm trở về thành thực, đau lòng với 'giật mình' tỉnh thức. Nguyễn Du thấu hiểu và trân trọng nàng như trân trọng bông sen giữa bùn lầy, nâng niu hạt ngọc sáng trong dòng đau bể trầm luân. Tình thương xua đi những định kiến, chìm sâu vào những tối tăm để mò ngọc, đó mới là tình thương của một trái tim yêu vĩ đại, không ngừng đập qua hàng nghìn đời.
Nguyễn Du lớn không chỉ bởi đóng góp cho văn hóa Tiếng Việt. Nguyễn Du lớn vì trái tim và nhân cách của một nghệ sĩ, và hơn nữa là của một nhà nhân đạo chủ nghĩa.
“Truyện Kiều” được coi là tác phẩm vĩ đại, tượng trưng cho sự bất diệt của đại thi hào Nguyễn Du. Hình ảnh người phụ nữ “đẹp hồn bạc mệnh” được mô tả trong thơ ông tạo nên sự đau lòng và đồng cảm. Trong Truyện Kiều, tinh thần nhân đạo hiện hữu mạnh mẽ, đặc biệt là tình yêu thương của tác giả dành cho những số phận khốn khổ trong xã hội cổ đại.
Trái tim nhân đạo chính là sự đồng cảm và chia sẻ giữa con người với con người. Nguyễn Du, một bậc tài năng sống trong thời kì xã hội đầy biến động, nhạy cảm với những khổ đau của con người dưới thời kỳ khó khăn. Trước tình hình đó, ông sử dụng tài năng của mình để phơi bày những tội ác của những thế lực áp đặt lên quyền sống của con người, ca ngợi những phẩm chất tốt lành và thấu hiểu tâm hồn của những người đó, giúp họ nói lên những ước mơ và nguyện vọng.
Truyện Kiều thực sự là một tác phẩm thơ hiện lên rõ nhất giá trị nhân đạo đó. Nguyễn Du đã dùng lời ca ngợi tinh tế về vẻ đẹp và tài năng xuất sắc của các nhân vật như Thúy Kiều, Thúy Vân, Từ Hải, Kim Trọng… Các nhân vật nữ xinh đẹp, duyên dáng được miêu tả qua những bài thơ:
Làn thu thủy, nét xuân sơn
Hoa ghen thua thắm, liễu hờn kém xanh
Tài năng vượt trội:
Thông minh tự nhiên, tài năng văn chương tỏa sáng
Không chỉ những nhân vật nữ như Thúy Kiều, Thúy Vân, Nguyễn Du cũng tận dụng những bài thơ đẹp để mô tả ngoại hình và tài năng của những nhân vật nam như Kim Trọng và Từ Hải:
Phong tư tài mạo tuyệt vời,
Văn chương xuất chúng, tài năng thông minh.
Thân hình cao lớn, dung mạo hoàn hảo
Trang trải vẻ ngoại hình uyển chuyển, hào hoa
Đường nét mặt mày mảnh mai, thân hình mười thước
Một bản danh sĩ kiệt xuất
Côn quyền nằm ngoài tầm với, tài năng đầy mê hoặc.
Không chỉ quan tâm đến vẻ đẹp bề ngoài, Nguyễn Du còn tập trung vào những phẩm chất và nhân cách của những nhân vật trong tác phẩm. Thúy Kiều không chỉ đẹp về hình thức, mà còn là một con gái hiếu thảo, có trách nhiệm với gia đình, sẵn sàng hi sinh bản thân để cứu cha:
Trước mặt nghĩa vụ, con phải đền ơn cha mẹ
Thúy Kiều không chỉ là một người con hiếu thảo, mà còn là người yêu chân thành, sẵn lòng hy sinh tất cả vì tình yêu mãnh liệt:
Nỗi buồn giờ như đám mây tan biến,
Khóc sao nghẹn ngào, hận đến phẫn nộ!
Nguyễn Du không chỉ dừng lại ở việc ca ngợi vẻ đẹp và tài năng của những nhân vật, ông còn đứng về phía những con người có số phận thấp thỏm, tố cáo sự bất công và đau thương của những người đó. Từ những kẻ “vô danh tiểu tốt” như thằng bán tơ đến những kẻ tàn bạo như Sở Khanh, Tú Bà, Mã Giám Sinh, Bạc Bà, Bạc Hạnh… những kẻ nắm quyền lực và hành hạ những người yếu đuối, Nguyễn Du đã nêu bật bộ mặt đen tối của họ.
Tội ác gom đầu lên đầu phụ nữ tài năng như Kiều, khiến nàng phải trải qua cuộc sống ly thân, yên bình trong nhà cửa bị phá hủy. Vì tội ác đó, cuộc đời nàng trở nên bi thảm tại nơi nước sâu, thậm chí nàng phải mang nỗi oan trái không thể giải thoát. Đối với người phụ nữ trong xã hội kiến trúc, Nguyễn Du nhận ra rằng họ chỉ như một món hàng trao đổi trong thương trường:
Cò kè bớt một, thêm hai,
Giờ lâu ngã giá, vàng ngoài bốn trăm.
Nàng đã hai lần bị bán chạy vào chốn lầu xanh, bán linh hồn và thể xác cho những tâm hồn đen tối:
Thanh lâu hai lượt, thanh y hai lần.
Con người bị đánh bại:
Uốn lưng thịt đổ, dập đầu máu sa.
Những kẻ che đậy bằng mặt nạ thánh thiện bên trong là những kẻ buôn người, vì lợi nhuận mà mất đi nhân phẩm. Nguyễn Du cảm nhận được nỗi đau của con người, và những câu thơ của ông như tiếng khóc lên:
Đau đớn thay thân phận của phụ nữ!
Thấu hiểu những gì con người phải chịu đựng, lời thơ của Nguyễn Du là tiếng khóc than thương:
Đau đớn thay thân phận phụ nữ!
Như có một sự đồng cảm kỳ lạ giữa Thúy Kiều và Nguyễn Du, tác giả hiểu biết và mô tả những câu thơ với sự tận cùng. Điểm độc đáo mà Nguyễn Du tạo ra đó là hình ảnh Kiều dám mở rộng ranh giới vào buổi tối, băng qua đường đêm một mình để gặp người yêu với tình yêu mãnh liệt và khao khát cháy bỏng. Nguyễn Du, người bảo vệ và tôn trọng con gái hồng nhan bạc mệnh đó, thể hiện rõ tư tưởng nhân đạo trong tác phẩm.
Giá trị nhân đạo là bằng chứng cho một tâm hồn cao cả, một nhân cách lịch lãm của thời kỳ có con mắt sáng tạo nhìn thấu cõi lòng của những con người có số phận đau thương. Truyện Kiều sẽ luôn vang danh và để lại dấu ấn đến những thế hệ sau nhờ vào tư tưởng nhân đạo và nghệ thuật độc đáo mà tác phẩm mang lại.
Buzz
