Buzz
1. Chầu văn
Chầu văn, hay hát văn, là âm nhạc tín ngưỡng gắn liền với nghi thức hầu đồng thờ Mẫu Tam Phủ và Đức Thánh Trần. Hát văn có 4 kiểu: hát thi, hát thờ, hát hầu đồng, hát cửa đền. Trình diễn gồm mời Thánh nhập, kể sự tích Thánh, xin Thánh phù hộ, đưa tiễn Thánh. Nghệ nhân nổi tiếng: Hoài Thanh, Thanh Long, Khắc Tư, Trọng Quỳnh, NGƯT Xuân Hinh. Địa bàn: Nam Định, Hà Nam, Ninh Bình, Bắc Bộ.
2. Chèo
Ra đời từ thế kỷ X, Chèo là nghệ thuật sân khấu dân gian độc đáo của người Việt. Chèo chiếm vị trí quan trọng trong đời sống văn hóa tinh thần, được xem xét để công nhận là di sản văn hóa thế giới. Mang tính quần chúng, Chèo thể hiện bản sắc dân tộc, là sân khấu của hội hè. Biểu diễn bằng ngôn ngữ đa thanh, nghệ thuật Chèo đòi hỏi các kỹ năng hát, múa, diễn trên nền nhạc đa dạng. Nội dung Chèo thường phản ánh cuộc sống, ca ngợi nhân - nghĩa - lễ - trí - tín, phê phán thói hư tật xấu, chống bất công, thể hiện tình yêu, lòng nhân ái. Cùng xem các vở Chèo tại Nhà hát Chèo Hà Nội, Nhà hát Chèo Việt Nam, Nhà hát Chèo Quân đội, Nhà hát Chèo Ninh Bình,...
Một số nghệ sĩ Chèo nổi tiếng: NSND Thanh Ngoan, NSƯT Thùy Dung, NSƯT Ngọc Bích, NSƯT Kim Liên, NGƯT Ngọc Sơn, NSND Quốc Trượng,...
Địa điểm diễn xướng: Nhà hát Chèo Hà Nội, Nhà hát Chèo Việt Nam, Nhà hát Chèo Quân đội, Nhà hát Chèo Ninh Bình,...
3. Ca trù
Ca trù hay còn gọi là hát cô đầu, là loại hình diễn xướng phát triển từ thế kỷ 15 tại Bắc Bộ và Bắc Trung Bộ Việt Nam. Nghệ thuật này kết hợp giữa thi ca và âm nhạc, được ưa thích bởi giới quý tộc, tri thức và cung đình. Bài hát Ca trù thường có sự tham gia của Đào nương (nữ ca sĩ), Kép (nam đàn em) và Quan viên (người cầm chầu). Được UNESCO công nhận là Di sản phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp từ năm 2009, Ca trù đều có hồ sơ đề cử là Di sản văn hóa Thế giới. Nghệ sĩ nổi tiếng trong Ca trù có NSND, Danh ca Quách Thị Hồ; NSND, danh ca Phó Thị Kim Đức; Nghệ nhân dân gian Nguyễn Thị Khướu. Nơi diễn xướng chủ yếu ở các tỉnh phía Bắc, trải khắp 16 tỉnh Bắc Bộ và Bắc Trung Bộ.
Mời bạn xem thêm về các loại hình diễn xướng dân gian khác trong bài viết.
4. Quan họ
Quan họ là thể loại dân ca giao duyên tiêu biểu của vùng châu thổ sông Hồng. Nó phổ biến ở vùng Kinh Bắc xưa, với Quan họ Bắc Ninh và Bắc Giang. Đã được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp từ năm 2009. Trong Quan họ, người ta thường hát đôi, đối đáp và gọi nhau bằng anh chị em, bạn hoặc tôi. Lễ kết nghĩa thường xuất hiện trong lời hát, nói về tình cảm nam nữ, sự thủy chung. Địa điểm trình diễn thường là sân nhà, trước cửa đình, chùa, thuyền. Năm 2016, có 67 làng quan họ được đưa vào danh sách bảo tồn và phát triển di sản văn hóa (Bắc Giang 23 làng, Bắc Ninh 44 làng).
Mời bạn khám phá thêm về các loại hình diễn xướng dân gian khác trong bài viết.
5. Múa rối nước
Múa rối nước (hay trò rối nước), là nghệ thuật truyền thống của người Việt, xuất phát từ trò chơi nông dân sau giờ lao động. Múa rối nước kết hợp nhiều yếu tố như ca, múa, nhạc, diễn, hề,... trên sân khấu nước, tạo nên tiết mục sống động. Rối nước làm từ gỗ sung, nhẹ giúp nổi trên mặt nước. Âm nhạc sử dụng làn điệu Chèo hoặc dân ca Bắc Bộ. Nội dung thường xoay quanh cuộc sống nông dân, đi bừa, đi cấy, chăn vịt, đua thuyền. Ngày nay, múa rối nước thu hút đông đảo du khách, đặc biệt là giới trẻ và du khách quốc tế.
Địa điểm diễn xướng: Nhà hát múa rối nước Thăng Long, Nhà hát múa rối nước Việt Nam, Nhà hát múa rối nước Cánh Diều,...
6. Hát xoan
Hát xoan là thể loại hát cúng thần, nghi lễ ở vùng trung du Bắc Bộ. Hát xoan sử dụng nghệ thuật đa yếu tố: nhạc, múa, hát. Được tổ chức vào dịp đầu xuân, phổ biến ở vùng đất tổ Hùng Vương - Phú Thọ. Đã được UNESCO ghi danh là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại cần bảo vệ khẩn cấp. Cuộc diễn xướng Hát xoan gồm chặng nghi thức, hát quả cách và giao duyên, phản ánh đời sống cộng đồng và tình cảm giao duyên.
Địa bàn diễn xướng: Hiện nay, có bốn 'phường Xoan' cổ đó là An Thái, Phú Đức, Kim Đới, Thét thuộc thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ.
7. Tuồng
Tuồng (hay hát bộ, hát bội) là loại nghệ thuật sân khấu cổ điển của Việt Nam, kết hợp nhuần nhuyễn ngôn ngữ văn chương và nghệ thuật sân khấu. Được sáng lập bởi Đào Duy Từ, Tuồng là diễn xướng hùng tráng, mang đậm giá trị truyền thống. Nó tả thực mà tả ý, lôi kéo trí tưởng tượng và đồng cảm với khán giả. Nghệ sĩ Tuồng nổi tiếng có NSND Nguyễn Nho Túy, NSND Lê Tiến Thọ, NSND Mẫn Thu, NSND Ngọc Phương. Địa điểm diễn xướng thường là Nhà hát Tuồng Việt Nam, Nhà hát Tuồng Đào Tấn, Nhà hát nghệ thuật Hát Bội Thành phố Hồ Chí Minh.
8. Không gian văn hóa Cồng chiêng Tây Nguyên
Cồng chiêng Tây Nguyên là âm nhạc tín ngưỡng ở năm tỉnh Tây Nguyên được UNESCO công nhận là Kiệt tác văn hóa. Tín ngưỡng này kết nối con người với thần linh và thế giới siêu nhiên qua chiếc cồng chiêng. Mỗi chiếc cồng được coi như một vị thần, biểu tượng của sức mạnh và giàu có. Lễ hội Cồng chiêng hàng năm giữ gìn bản sắc văn hóa và thu hút du khách.
Địa bàn diễn xướng: Năm tỉnh Tây Nguyên (Kon Tum, Gia Lai, Đăk Lăk, Đăk Nông, Lâm Đồng).
9. Nghệ thuật Hát xẩm
Hát xẩm là loại hình diễn xướng dân gian phổ biến từ thời phong kiến, nay được sân khấu hóa và đưa vào phục vụ khách du lịch. Hát xẩm thường biểu diễn ở những nơi đông người qua lại như chợ, đường phố. Nó kết hợp âm nhạc, kịch và lời văn, thường là những câu chuyện ngắn phản ánh đời sống, tâm lý và tư tưởng của người dân.
Một số nghệ sĩ nổi tiếng: NSƯT Hà Thị Cầu, Vũ Đức Sắc, Thân Đức Chinh, Nguyễn Văn Khôi,...
Địa điểm diễn xướng: Câu lạc bộ Xẩm Hà Thành, Câu lạc bộ Xẩm Hải Thành,...
10. Nghệ thuật Đờn ca tài tử
Đờn ca tài tử là loại hình diễn xướng dân gian đặc trưng của vùng Nam Bộ, kết hợp âm nhạc và hát ca. UNESCO đã công nhận Đờn ca tài tử Nam bộ là di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại. Được sáng tác và biểu diễn bởi những người bình dân, Đờn ca tài tử thường diễn ra theo nhóm với nhiều nhạc cụ chính. Ngày nay, mặc dù không còn thịnh hành nhưng vẫn là một loại hình diễn xướng được nhiều người yêu thích.
Một số nghệ sĩ nổi tiếng: Cao Văn Lầu, Trần Văn Khê,...
Địa bàn diễn xướng: Trải rộng 21 tỉnh phía Nam
