Top 10 Nhà toán học nổi tiếng Việt Nam

Nguyễn Thế Vũ (1437 - 1530) là một nhà toán học xuất sắc và là một danh thần thuộc triều đại Lê Thánh Tông, Lê Hiến Tông. Ông được coi là người sáng lập nền toán học Việt Nam. Sinh tại làng Mộ Trạch, tổng Thì Cử, huyện Đường An, phủ Thượng Hồng, trấn Hải Dương, ngày nay là làng Mộ Trạch, xã Tân Hồng, huyện Bình Giang, tỉnh Hải Dương. Năm Quang Thuận thứ 4 đời vua Lê Thánh Tông (Quý Mùi 1463), ông đỗ Hoàng giáp. Nguyễn Thế Vũ đã trải qua các chức vụ như Khâm hình viện lang trung, Thượng thư bộ Hộ, Thượng thư bộ Lễ trong triều đình nhà Hậu Lê, sau đó được trọng dụng và nhận phong Thái bảo. Mặc dù về hưu ở tuổi 70, đến năm 90 (1527), ông vẫn được vua tin dùng và được gửi đi phong vương cho Mạc Đăng Dung. Khi ấy, ông được phong tước là Tùng Dương hầu.

Công trình toán học nổi bật của ông là Lập Thành Toán Pháp. Tác phẩm này bao gồm cách đo lường diện tích ruộng, vẽ hình các thửa ruộng phức tạp và phương pháp tính diện tích cho chúng; ông cũng trình bày cách tính toán bằng bàn tính, cửu chương, cửu quy. Cuốn sách cũng đưa ra một số bài toán thú vị, kèm theo đáp án. Các đơn vị đo lường ruộng đất theo ông bao gồm mẫu, sào, thước (đơn vị đo chiều dài 24 mét vuông) và tấc (1/10 thước). Câu chuyện Công dư tiệp ký ghi lại một sự kiện đặc biệt: Vua Lê Thánh Tông muốn kiểm tra khả năng của Nguyễn Thế Vũ, nên đã giao cho ông sửa chữa ba cửa Đoan Môn, Đại Hưng và Đông Hoa của thành Thăng Long. Ông đã sử dụng thước để đo chiều cao, chiều dài và chiều rộng của các cửa thành và tính ra số lượng đá và vật liệu cần thiết. Kết quả là sau khi xây xong, không có đá nào thừa, không có viên gạch nào thiếu, quy mô của các cửa thành được sửa chữa không sai một ly, không thiếu một tấc. Vua Lê Thánh Tông rất hài lòng và đã ban chiếu khen ngợi Nguyễn Thế Vũ.

Ngô Bảo Châu sinh ngày 28 tháng 6 năm 1972, là giáo sư tại khoa Toán, Đại học Chicago, nổi tiếng với chứng minh bổ đề cơ bản cho các dạng tự đẳng cấu, mang về Huy chương Fields năm 2010 - thành tích lịch sử của toán học Việt Nam. Là người duy nhất tính đến hiện nay đạt được thành tựu này, ông cũng là tấm gương sáng nhất trong lịch sử Olympic Toán học Quốc tế, giành hai lần huy chương vàng liên tiếp. Trước đó, đã hai lần giành huy chương vàng Olympic Toán học Quốc tế (Australia 1988, Cộng hòa Liên bang Đức 1989), ông là người Việt Nam đầu tiên giành 2 huy chương vàng trong cuộc thi này. Với đóng góp cho khoa học, ông được mời đọc báo cáo tại Hội nghị toán học thế giới 2010 và nhận Huy chương Fields. Ngày 29 tháng 8 năm 2010, lễ chào mừng ông được tổ chức tại Hà Nội. Được vinh danh và nhận nhiều giải thưởng toán học quốc tế, Ngô Bảo Châu là biểu tượng toán học Việt Nam, từng là Ủy viên danh dự Hội Toán học Hoa Kỳ và Thành viên danh dự Hội Toán học Luân Đôn.

Lương Thế Vinh (17 tháng 8 năm 1441 - 02 tháng 10 năm 1496) là một nhà toán học, nhà thơ và học giả người Việt Nam. Sinh ra tại huyện Thiên Bản (nay là huyện Vụ Bản), tỉnh Nam Định, ông đỗ trạng nguyên và làm Sái phu trong Hội Tao Đàn dưới thời vua Lê Thánh Tông. Nổi tiếng là thần đồng, học rộng, tài trí khoáng đạt, được vua và dân coi trọng và được mệnh danh là 'Trạng Lường'. Năm 1463, tức năm 23 tuổi, Lương Thế Vinh đỗ trạng nguyên khoa Quý Mùi niên hiệu Quang Thuận thứ 4, đời Lê Thánh Tông; trong khi Nguyễn Đức Trinh và Quách Đình Bảo lần lượt đỗ Thám hoa và Bảng nhãn. Ông có tổng cộng 32 năm làm quan, từng được thăng đến chức Hàn lâm Thị thư chưởng Hàn lâm viện sự (đứng đầu Viện hàn lâm). Ngoài ra, Lương Thế Vinh còn được vua tín nhiệm giao trọng trách soạn thảo văn từ bang giao và đón tiếp sứ thần nước ngoài. Nhiều bài biểu do ông soạn gửi cho nhà Minh được vua Minh chấp thuận và khen ngợi.

Không chỉ dạy toán ở Tú lâm cục, ông còn giữ chức Cấp sự trung khoa công (chức quan chuyên khảo sát việc tạo tác các công trình như cung điện, đền đài, thành quách, đường sá, đê điều...) Vì chuyên môn cần đến toán học, ông đã tiến hành biên soạn hai cuốn sách đề tài toán học là Đại thành Toán pháp (cuốn sách giáo khoa toán đầu tiên của Việt Nam) và Khải minh Toán học. Thời bấy giờ, công cụ tính toán ở Đại Việt còn thô sơ, nghèo nàn (chủ yếu là bấm đốt ngón tay hoặc dùng sợi dây có nút thắt để đếm). Do đó Lương Thế Vinh đã chế ra bàn tính gẩy - chiếc bàn tính đầu tiên của Việt Nam. Lúc đầu ông nặn những hòn bi bằng đất có khoan lỗ ở giữa, xâu vào một cái đũi, các xâu buộc cạnh nhau thành một bàn tính. Về sau ông cải tiến dần những 'viên tính' bằng đất thành những đốt trúc ngắn, rồi cho những viên tính bằng gỗ sơn màu khác nhau để dễ tính, dễ nhớ. Ngày nay, nhiều đường phố và trường học khắp Việt Nam được đặt theo tên Lương Thế Vinh.

Đào Trọng Thi sinh ngày 23 tháng 3, năm 1951 tại Tân Hiệp, Yên Thế, Bắc Giang. Ông là một Giáo sư Toán học đồng thời là một chính trị gia Việt Nam, nguyên Giám đốc Đại học Quốc gia Hà Nội. Ông từng là Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam khóa VIII, IX, X,XI Ủy viên Ban Thường vụ Quốc hội nước CHXHCN Việt Nam các khóa XI và XII, Đại biểu Quốc hội nước CHXHCN Việt Nam các khóa XI và XII TP.Hà Nội, Chủ tịch Hội hữu nghị Việt - Nga. Đào Trọng Thi học đại học tại Khoa Toán - Cơ, trường Đại học Tổng Hợp Lomonosov - Nga. Sau khi tốt nghiệp đại học, ông tiếp tục làm nghiên cứu sinh tại đây. Năm 1977 ông bảo vệ thành công luận án tiến sĩ tại trường Đại học Tổng hợp Lomonosov. Sau khi bảo vệ luận án tiến sĩ, Đào Trọng Thi về nước làm giảng viên khoa Toán - Cơ, trường Đại học Tổng hợp Hà Nội (nay là trường Đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc gia Hà Nội). Trong thời gian này ông được bổ nhiệm làm Chủ nhiệm Bộ môn Hình học - Tô pô - Đại số của khoa Toán - Cơ năm 1979.

Đến năm 1982, Đào Trọng Thi đi làm nghiên cứu sinh cao cấp tại trường Đại học Tổng hợp Lomonosov. Năm 1984 ông bảo vệ thành công luận án tiến sĩ khoa học tại trường Đại học Tổng hợp Lomonosov. Sau khi bảo vệ xong luận án ông trở về nước tiếp tục công tác tại khoa Toán - Cơ, trường Đại học Tổng hợp Hà Nội. Năm 1996, tại Đại hội Đảng Cộng sản Việt Nam VIII, ông được bầu vào Ban chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam. Năm 2001 ông được bổ nhiệm làm Giám đốc Đại học Quốc gia Hà Nội. Ngày 12 tháng 11 năm 2006 ông được bầu làm Chủ tịch Hội hữu nghị Việt - Nga. Ngày 23 tháng 7 năm 2007 ông được bổ nhiệm giữ chức vụ Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa - Giáo dục - Thanh niên - Thiếu niên và nhi đồng của Quốc hội nước CHXHCN Việt Nam. Ông đã công bố khoảng 26 công trình khoa học (theo thống kê của MathSciNet, Hội Toán học Hoa Kỳ).

Bùi Trọng Liễu (28 tháng 9 năm 1934 - 5 tháng 3 năm 2010) là Tiến sĩ nhà nước về Toán học. Ông là người được coi là 'gạch nối' giữa Việt Nam và giới đại học Pháp, Mỹ và quốc tế. Ông sinh ra trong một gia đình trí thức ở làng Nhuận Ốc, xã Khánh Cường, huyện Yên Khánh, tỉnh Ninh Bình, Việt Nam. Bố ông là Bùi Văn Thiệp, một nhà tân học, từng học Trường Bưởi và Trường Cao đẳng Pháp chính Hà Nội, ra làm quan đến chức Tuần phủ Thái Nguyên, rồi Tuần phủ Phúc Yên lúc trước Cách mạng Tháng Tám. Năm 1959 ông bảo vệ luận án tiến sĩ tại Đại học Paris với nhan đề 'Sur quelques problèmes d’estimation concernant une chaîne de Markov', đây có lẽ là luận án tiến sĩ đầu tiên về ngành xác suất thống kê của một người Việt. Năm 1962, ông tiếp tục bảo vệ thành công luận án tiến sĩ quốc gia về khoa học toán học năm 28 tuổi. Luận văn ông có nhan đề 'Estimations pour des Processus de Markov'. Sau đó, ông được bổ nhiệm làm giáo sư Đại học Lille (1963 - 1969), rồi giáo sư Đại học René Descartes (Paris 5) từ năm 1969 cho đến khi về hưu. Ông là một trong số rất ít người Việt sớm được công nhận chức danh giáo sư đại học ngành toán ở Pháp nói riêng, cũng như ở phương Tây nói chung.

Năm 1970 ông đã trở về thăm quê hương, làm việc với Ủy ban Khoa học Nhà nước, đến năm 1981, ông làm trưởng đoàn của đoàn trí thức Việt kiều tại Pháp về nước theo lời mời của Đại tướng Võ Nguyên Giáp. Ngay từ năm 1988, khi công cuộc đổi mới vừa bắt đầu, ông đã đứng ra sáng lập Trường Đại học Thăng Long tại Hà Nội, trường đại học dân lập đầu tiên ở Việt Nam không xin tài trợ của Nhà nước, về giảng dạy và quản lý theo quan niệm mới, phù hợp với yêu cầu của xã hội và tình hình quốc tế. Trong những ngày đầu, vợ chồng ông phải dành một phần tiền lương của mình ở Pháp để gửi về nước. Ông bà đã thành lập tại Pháp một Hội Tương trợ Đại học Pháp - Việt (Amitié Universitaire France - Vietnam) để quyên góp tiền bạc, vật dụng từ các cá nhân, đoàn thể bên Pháp gửi về, giúp trường trang trải các chi phí và hỗ trợ các học bổng miễn phí. Trong nhiều năm, GS. Bùi Trọng Liễu tham gia Ban chủ tịch Hội người Việt Nam tại Pháp, làm chủ tịch Hội Khoa học Kỹ thuật Việt Nam tại Pháp.

Nguyễn Thị Hà sinh ngày 24 tháng 11 năm 1946, là Giáo sư - Tiến sĩ khoa học ngành toán học của Việt Nam, cựu Viện trưởng Viện Toán học Việt Nam, Viện sĩ Viện Hàn lâm Khoa học các nước thế giới thứ ba, Tổng biên tập Tạp chí Pi của Hội Toán học Việt Nam. Năm 1967, ông tốt nghiệp Đại học Tổng hợp Hà Nội chuyên ngành toán học. Ông bảo vệ luận án tiến sĩ năm 1978, dưới sự hướng dẫn của Yuri Ivanovich Manin, với đề tài p-Adic Interpolation and the Mellin-Mazur Transform và là tiến sĩ khoa học năm 1984 tại Viện Toán học, Viện Hàn lâm Khoa học Liên Xô.

Nguyễn Thị Hà được phong chức danh Phó giáo sư năm 1983 và Giáo sư năm 1991. Từ năm 2001 - 2007 ông là Viện trưởng Viện Toán học Việt Nam. Năm 2004, ông được bầu là Viện sĩ Viện Hàn lâm Khoa học thế giới thứ ba. Ông còn là Phó chủ tịch Hội Toán học Việt Nam, Ủy viên Hội đồng chức danh giáo sư Nhà nước, Chủ tịch Hội đồng chức danh giáo sư ngành Toán (2009 - 2018), ủy viên Hội đồng khoa học ngành Toán của Quỹ Nafosted. Ngoài các công trình về toán học, Nguyễn Thị Hà viết nhiều bài về khoa học, giáo dục, văn hoá, chủ yếu đăng trên tạp chí Tia sáng. Ông còn thường xuyên tham gia ôn luyện cho đội tuyển thi Olympic toán học quốc tế dành cho học sinh phổ thông của Việt Nam. Đến nay, tuy ông đã không tham gia quản lý song ông vẫn rất tâm huyết với toán học Việt nam.

Nguyễn Duy Tăng (21 tháng 8 năm 1926 - 29 tháng 8 năm 2020) là giáo sư toán học nổi tiếng của Việt Nam. Ông nguyên là Trưởng ban Toán của Trường Đại học Khoa học Sài Gòn và là chủ tịch đầu tiên của Hội Toán học Thành phố Hồ Chí Minh. Ông cũng là người đầu tiên đưa toán học hiện đại vào Nam Bộ. Ngoài ra, ông còn được biết đến như một nghệ sĩ thổi sáo tài hoa với nhiều CD nhạc hòa tấu thính phòng hay. Ông được xem là một nhà giáo tiêu biểu có nhiều đóng góp cho ngành toán học Việt Nam. Khoa học thuộc Viện Đại học Sài Gòn. Với địa vị trưởng ban ông đã hiện đại hóa chương trình giảng dạy và đưa vào một số môn chưa từng được dạy như toán học tô pô, đại số trừu tượng, và giải tích hàm.

Nguyễn Duy Tăng thành lập chương trình chứng chỉ sau đại học 'toán học thâm cứu' (Mathematiques Approfondies). Ông làm trưởng ban cho đến năm 1975, sau đó ông làm Giám đốc Viện nghiên cứu Giải tích cho đến năm 1994. Năm 1980, trong đợt phong học hàm đầu tiên sau khi Việt Nam thống nhất, ông được phong hàm giáo sư. Năm 1988, ông làm chủ tịch đầu tiên của Hội Toán học Thành phố Hồ Chí Minh. Năm 1995, ông chịu trách nhiệm chính cho sự thành công của hội nghị toán học quốc tế lần đầu tiên được tổ chức tại Thành phố Hồ Chí Minh đã thu hút nhiều nhà toán học lớn đến từ Mỹ, Đức, Nga, Trung Quốc, Pháp... Ông đã để lại hơn 130 bài báo trong lĩnh vực phi tuyến và cơ học được công bố trên các tạp chí toán học trong và ngoài Việt Nam. 6 cuốn sách chuyên đề về giải tích và cơ học.

Ngô Việt Trung sinh ngày 08 tháng 05 năm 1953, là một nhà Toán học người Việt Nam. Ông là Viện trưởng Viện Toán học Việt Nam từ 2007 tới 2013, là Viện sĩ Viện Hàn lâm Khoa học Thế giới thứ ba. Khi lên 3 tuổi, ông bị bại liệt. Mẹ ông là y tá quân đội đã cấp cứu ông kịp thời, giữ lại được mạng sống nhưng nửa người bên trái của ông bị liệt hoàn toàn. Về sau nhờ tập luyện ông đã hồi phục nhưng chân trái vẫn bị liệt suốt đời. Ông từng là học sinh chuyên Toán Trường trung học phổ thông Việt Đức (Hà Nội). Năm 1969, ông giành giải nhất cuộc thi học sinh giỏi Toán toàn Miền Bắc. Sau đó, ở tuổi 16, ông sang Đức học đại học về Toán. Tại Đức, ông lấy bằng thạc sĩ năm 1974, tiến sĩ năm 1978 và tiến sĩ khoa học năm 1983 tại Đại học Martin-Luther Halle-Wittenberg.

Những năm 1983 - 1990, Ngô Việt Trung là phó giáo sư tại Viện Toán học Việt Nam, từ năm 1991 (40 tuổi), là giáo sư, trưởng phòng đại số và lý thuyết số Viện Toán học. Ông là giáo sư thỉnh giảng của nhiều Đại học danh tiếng ở châu Á, châu Âu. Giáo sư Ngô Việt Trung được bầu làm viện sĩ Viện Hàn lâm Khoa học các nước Thế giới thứ 3 (TWAS) năm 2000 khi ông 49 tuổi. Năm 2009, ông được trao Giải thưởng Nhân tài Đất Việt trong lĩnh vực Khoa học tự nhiên về Toán học. Năm 2017 ông được trao giải thưởng Hồ Chí Minh đợt V về khoa học và công nghệ (cùng với GS Nguyễn Tự Cường, GS Lê Tuấn Hoa) về cụm công trình 'Các bất biến và cấu trúc của vành địa phương vành phân bậc'.