Top 10 Phân tích bài thơ Nói với con của Y Phương (Ngữ văn 9) hay

Văn học hiện đại Việt Nam sau Cách mạng tháng Tám đã chứng kiến sự đóng góp to lớn từ thơ ca của các dân tộc anh em. Những tên tuổi như Nông Quốc Chấn, Bàn Tài Đoàn,… là thế hệ các nhà thơ đi trước. Y Phương là một trong những đại diện tiêu biểu của thế hệ sau này. Thơ của Y Phương và thơ các dân tộc thiểu số nói chung có những đặc điểm riêng biệt dễ nhận thấy, như cách diễn đạt bằng hình ảnh mộc mạc, cụ thể, vừa giàu tính khái quát vừa lãng mạn về gia đình, quê hương và đất nước. Mỗi nhà thơ tạo ra một phong cách riêng; ở Y Phương, đó là sự suy tư sâu sắc về lẽ sống, đạo lý làm người và gắn bó với quê hương. Giọng thơ của ông mang sự lắng đọng, dù là thủ thỉ tâm tình nhưng đầy nội lực.

Sự thuyết phục và lan tỏa của thơ Y Phương tự nhiên và rạng ngời, không cần kiểu cách hay phô trương. Bài thơ được cấu trúc theo hai chiều: chiều dọc là quá trình trưởng thành từ khi sinh ra đến lúc trưởng thành và đi xa để theo đuổi ước mơ, và chiều ngang là sự gắn bó trong tình thương của gia đình và quê hương. Dù đứa trẻ đi xa, hình ảnh quê hương vẫn là hành trang tinh thần quý giá. Để dễ phân tích, bài thơ được chia làm hai phần.

Phần đầu mô tả sự ra đời và những năm tháng đầu đời của đứa trẻ. Những bước đi chập chững đầu tiên của một con người được thể hiện một cách trang trọng và cảm động. Trang trọng vì đây là lần đầu tiên đứa trẻ bước đi bằng đôi chân của mình, và cảm động vì nó có thể yên tâm trong vòng tay của cha mẹ. Đứa trẻ sinh ra trong hạnh phúc ('Cha mẹ mãi nhớ về ngày cưới – Ngày đầu tiên đẹp nhất trên đời') và lớn lên nhờ sự đùm bọc, dìu dắt:

Chân phải bước tới cha
Chân trái bước tới mẹ

Câu thơ tưởng như chỉ là sự tả thực đầy trìu mến, thân thương. Tấm lòng của cha mẹ là điểm tựa cho đứa trẻ. Sự trưởng thành của đứa trẻ diễn ra một cách hồn nhiên như mặt trời không bao giờ mọc từ hướng tây, với tiếng nói và tiếng cười là ánh sáng phía đông. Hình ảnh cụ thể nhưng rất lãng mạn trong cách đo lường chiều dài:

Một bước chạm tiếng nói
Hai bước tới tiếng cười

Hai thao tác tư duy khác biệt, vừa ngộ nghĩnh vừa sáng tạo. Không biết đó là sự sáng tạo của nhà thơ hay là cách nói quen thuộc của người Tày, nhưng dù sao, câu thơ vẫn mang đến sự ấm áp, ngọt ngào, và là âm vang khiến những bậc cha mẹ không khỏi xao xuyến. Tuy nhiên, dù tấm lòng cha mẹ rất bao la, đứa trẻ vẫn cần thêm một bầu sữa tinh thần từ quê hương. Quê hương hiện lên qua ba yếu tố: rừng, con đường và 'người đồng mình'. Rừng và con đường, dù là những hiện tượng vô tri, cũng cung cấp những gì đứa trẻ cần để trưởng thành:

Rừng cho hoa
Con đường cho những tấm lòng

Vẻ đẹp của thiên nhiên không chỉ là màu sắc, mà còn là 'tấm lòng', một dạng thức vô hình mà chỉ con người mới cảm nhận được. Câu thơ dần đi vào chiều sâu và sự khái quát. Rừng thì chở che, con đường thì mở lối, nhưng đáng yêu hơn cả vẫn là con người xứ sở:

Người đồng mình yêu lắm con ơi.

Cái 'yêu lắm' đó chính là cốt cách tài hoa và tinh thần vui sống:

Đan lờ cài nan hoa
Vách nhà ken câu hát.

Dưới vẻ ngoài 'thô sơ da thịt', thực chất là một tâm hồn lãng mạn. Mạch thơ kết hợp giữa quê hương và gia đình cùng nuôi dưỡng đứa trẻ trong những năm tháng đầu đời. Ý thức về nguồn cội sau này là sự kết tinh từ cả hai yếu tố, giúp đứa trẻ trưởng thành và bước vào con đường dài rộng hơn.

Phần thứ hai của bài thơ là những lời dặn dò khi đứa trẻ đã trưởng thành, đi xa mái nhà yêu thương và quê hương. Một lần nữa, ta thấy cách nói độc đáo và thú vị:

Cao đo nỗi buồn
Xa nuôi chí lớn.

Lấy nỗi buồn để đo chiều cao, lấy chí lớn để đo độ xa. Câu thơ có phần nhọc nhằn hơn và rắn rỏi hơn so với phần trước. Đoạn thơ đặt ra những vấn đề quan trọng hơn về lẽ sống:

Sống trên đá không chê đá gập ghềnh
Sống trong thung không chê thung nghèo đói
Sống như sông như suối
Lên thác xuống ghềnh
Không lo cực nhọc

Con người trưởng thành phải nhận thức hoàn cảnh. Những thử thách như đá, thung, thác, ghềnh là khó khăn bao vây, nhưng cần phải vượt qua bằng nghị lực. Nghị lực thể hiện qua việc không bi quan, giữ vững tinh thần và không than vãn. Cách sống ấy thể hiện cốt cách Việt Nam, diễn đạt bằng một giọng điệu riêng nhưng cũng rất cứng cỏi. Ba từ 'sống' ở đầu câu không chỉ là lời dặn dò thông thường, mà mang một ý nghĩa thiêng liêng như việc giữ và truyền lửa. Nghị lực cũng là nhân cách làm người, không chịu 'nhỏ bé' mà phải ngẩng cao đầu như 'Người đồng mình tự đục đá kê cao quê hương'. Quê hương hiện lên như nguồn tiếp sức, không chỉ an ủi mà là động lực để tiến về phía trước.

Về mặt nghệ thuật, bài thơ không chỉ thể hiện cách nói, sáng tạo hình ảnh mà còn có nhịp điệu, giọng điệu, thể loại và các biện pháp tu từ. Nhịp điệu thơ thay đổi từ nhanh đến chậm, từ tả thực đến dồn dập trong khát vọng sống. Mật độ câu thơ về 'người đồng mình' tạo nên tiết tấu tự nhiên theo cảm xúc của người cha. Phần đầu thể hiện sự dịu dàng, còn phần sau mang tính lý trí hơn, nhưng vẫn ẩn chứa sự thiết tha, vừa thương yêu vừa hi vọng. Thể thơ tự do phù hợp với phong cách trò chuyện bình dị. Các biện pháp tu từ như điệp từ, đối lập và nối tiếp làm nổi bật ý thơ, tạo nên một bức tranh nghệ thuật đa dạng và sinh động.

Tình cảm gia đình, tình phụ tử, tình mẫu tử vốn đã là một đề tài quen thuộc trong nền văn học Việt Nam, và đã có nhiều tác phẩm xuất sắc về chủ đề này. Điều này tạo ra không ít áp lực cho các nhà văn, nhà thơ thế hệ sau khi viết về gia đình và tình phụ mẫu. Tuy nhiên, nhà thơ Y Phương lại không hề cảm thấy lúng túng hay bị ảnh hưởng bởi những tác phẩm thành công trước đó. Ông đã chọn một cách tiếp cận mới mẻ đối với chủ đề quen thuộc này, và bài thơ 'Nói với con' chính là minh chứng rõ ràng cho sự sáng tạo của ông.

Bài thơ 'Nói với con' thể hiện sự tha thiết và cảm động trong những lời dặn dò của người cha dành cho con trai mình. Những lời khuyên nhủ và nhắc nhở đều chân thành và đầy tình cảm. Y Phương sử dụng lối viết đơn giản nhưng chân thành, với âm điệu mộc mạc của người dân tộc. Bài thơ mở đầu bằng những hình ảnh bước đi nhỏ bé của đứa trẻ, được khuyến khích và động viên bởi cha mẹ, với những lời dịu dàng:

'Chân phải bước tới cha
Chân trái bước tới mẹ
Một bước chạm tiếng nói
Hai tiếng chạm tiếng cười'

Những câu thơ này gợi lên hình ảnh đứa trẻ tập đi, bước những bước đầu tiên về phía cha mẹ, những người gần gũi và yêu thương nhất. Mỗi bước đi đều mang đến niềm vui và sự hài lòng cho cha mẹ, và cũng phản ánh sự trưởng thành của đứa trẻ từ khi biết đi đến khi biết nói và cười, mỗi giai đoạn đều được cha lưu giữ trong tâm trí.

'Người đồng mình yêu lắm con ơi
Đan lờ cài đan hoa
Vách nhà ken câu hát
Rừng cho hoa'

Những câu thơ trên thể hiện lòng yêu thương của người cha với con, nhắc nhở về những người thân thiết trong cùng một cộng đồng. Dù cuộc sống có vất vả, những người dân quê vẫn lạc quan, yêu đời và duy trì tình cảm gắn bó qua những hoạt động và tiếng hát. 'Rừng cho hoa' là cách diễn tả về những nguồn tài nguyên và sự sống phong phú mà thiên nhiên ban tặng.

'Con đường cho những tấm lòng
Cha mẹ nhớ mãi về ngày cưới
Ngày đầu tiên đẹp nhất trên đời'

Điều sâu đậm nhất trong lòng mỗi đứa con và người đọc chính là những lời khuyên của người cha. Đứa con luôn là hình ảnh yêu thương, cần được bảo bọc và dạy dỗ. Những bài học của cha là động lực để con trưởng thành và đối mặt với cuộc sống.

Dẫu làm sao thì cha vẫn muốn
Sống trên đá không chê đá gập ghềnh
Sống trong thung không chê thung nghèo đói
Sống như sông như suối
Lên thác xuống ghềnh
Không lo cực nhọc
Người đồng mình thô sơ da thịt
Chẳng mấy ai bé nhỏ đâu con.

Giọng điệu của đoạn thơ mang đến cảm xúc chân thành, dạy bảo con rằng dù hoàn cảnh sống khó khăn, con người phải biết vượt qua để sống. 'Nỗi buồn' là bài học để con biết chịu đựng và phấn đấu, 'Cao đo nỗi buồn/Xa nuôi chí lớn' là động lực để con tiếp tục vươn lên trong cuộc sống. Đoạn thơ cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc không quên nguồn gốc và luôn giữ vững niềm tin vào cuộc sống.

'Cha' không thể thay thế cuộc đời của con, chỉ có thể khuyên con: dù gặp khó khăn hay thành công, điều quan trọng là không bao giờ gục ngã. Khó khăn là cơ hội để rèn luyện tâm tính. Phải sống như sông như suối, vượt qua mọi thử thách. Điều quan trọng nhất là giữ vững bản sắc và nguồn gốc. Đoạn thơ tạo ra hình ảnh về ánh mắt ân cần của cha, sẵn sàng là chỗ dựa vững chắc cho con.

Dù quê hương có khó khăn, gian khổ, con người 'người đồng mình' vẫn khẳng định sức sống và ý chí. Hình ảnh thơ trong sáng và giản dị, với giọng thơ chắc nịch nhưng đầy tình cảm, giúp bài thơ 'Nói với con' không chỉ mang ý nghĩa ân tình mà còn là bài học về sự trung thành với nguồn gốc và sức mạnh của quê hương.

Viết về tình cảm gia đình, lòng tự hào với quê hương và những ước vọng của cha mẹ dành cho con cái, mong muốn con trưởng thành và thành công là chủ đề thường xuyên xuất hiện trong văn học. Hình ảnh người mẹ Tà Ôi địu con trên lưng và hát ru trong bài thơ 'Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ' của Nguyễn Khoa Điềm hay hình ảnh người mẹ hát ru con với lời ru ngọt ngào trong bài thơ 'Con cò' của Chế Lan Viên đều mang đến cảm xúc sâu lắng về tình cảm gia đình. Mỗi nhà thơ, với sự trải nghiệm và tình cảm chân thành từ trái tim, cùng sự tinh tế của nghệ thuật đã diễn tả những tình cảm thiêng liêng, cao đẹp theo những cách độc đáo. Y Phương, một nhà thơ dân tộc Tày, với phong cách thơ hồn nhiên và chân thật, đã góp mặt vào chủ đề này qua bài thơ 'Nói với con' (1980). Bài thơ là lời tâm sự của người cha dành cho con, thể hiện hi vọng rằng con sẽ tiếp nối và phát huy những phẩm chất truyền thống cao đẹp của 'người đồng mình', làm cho quê hương, dân tộc ngày càng vững mạnh hơn.

Mở đầu bài thơ, người cha chia sẻ với con về cội nguồn sinh dưỡng: con lớn lên từ tình yêu của cha mẹ và quê hương. Đầu tiên, người cha nói về tình cảm gia đình, cái nôi đầu tiên nuôi dưỡng con trưởng thành:

'Chân phải bước tới cha
Chân trái bước tới mẹ
Một bước chạm tiếng nói
Hai bước tới tiếng cười'

Với những hình ảnh cụ thể như 'chân phải', 'chân trái', 'tiếng nói', 'tiếng cười', nhà thơ đã dựng lên hình ảnh một em bé chập chững tập đi và nói bên cha mẹ. Y Phương đã khắc họa không khí gia đình ấm áp, tràn ngập tiếng cười và sự chăm sóc của cha mẹ đối với từng bước đi và tiếng cười của con. Đó là tình cảm gia đình sâu sắc, là công lao to lớn và thiêng liêng của cha mẹ mà con phải luôn ghi nhớ.

Bên cạnh tình cảm gia đình, người cha muốn nói cho con về cội nguồn sinh dưỡng rộng lớn hơn, đó là tình yêu quê hương:

Người đồng mình yêu lắm con ơi
Đan lờ cài nan hoa
Vách nhà ken câu hát
Rừng cho hoa
Con đường cho những tấm lòng.

Với tư duy hình ảnh của người miền núi, Y Phương đã miêu tả chân thực cuộc sống lao động đầy nghĩa tình và thơ mộng của 'người đồng mình'. 'Người đồng mình' chỉ những người cùng sống trên một vùng đất, quê hương, cùng dân tộc. Câu thơ với từ 'con ơi' và 'yêu lắm' làm cho lời thơ ngọt ngào và chứa đầy niềm tự hào. Cuộc sống lao động vui tươi của 'người đồng mình' được thể hiện qua hình ảnh cụ thể như 'đan lờ' thành 'cài nan hoa' và 'câu hát' gắn bó với ngôi nhà sàn. Những động từ 'đan', 'cài', 'ken' vừa mô tả động tác lao động, vừa thể hiện phẩm chất cần cù và yêu lao động của người dân miền núi.

Cũng nói về quê hương, người cha nhắc tới 'rừng núi' và những 'con đường' của 'người đồng mình':

Rừng cho hoa
Con đường cho những tấm lòng.

Rừng không chỉ cho gỗ và măng mà còn cho 'hoa' - sự kết hợp tinh túy và đẹp đẽ của thiên nhiên. 'Con đường' là liên kết chặt chẽ giữa các 'người đồng mình', tạo nên bởi những 'tấm lòng' nhân hậu và bao dung. Những con đường ấy kết nối cuộc sống, từ thung lũng đến trường học, từ ruộng đồng đến làng bản, tạo nên sự gắn bó và đoàn kết. Thiên nhiên không chỉ ban tặng cái đẹp mà còn che chở và nuôi dưỡng tâm hồn con người.

Người cha chuyển sang nói về tình cảm riêng tư của 'ngày cưới':

Cha mẹ mãi nhớ về ngày cưới
Ngày đầu tiên đẹp nhất trên đời.

Sự chuyển biến này thể hiện quan niệm rằng tình yêu của cha mẹ bắt nguồn từ tình yêu quê hương và cuộc sống lao động. Nhà thơ cho rằng khi con người sống gắn bó với quê hương và lao động, họ tìm được tình yêu và hạnh phúc. Vì vậy, sự ra đời của con không chỉ là kết tinh tình yêu của cha mẹ mà còn từ tình cảm rộng lớn của quê hương.

Tiếp tục, người cha ngợi ca phẩm chất của 'người đồng mình' và dặn dò con sống xứng đáng với truyền thống quê hương:

Người đồng mình thương lắm con ơi
Cao đo nỗi buồn
Xa nuôi chí lớn
Dẫu làm sao thì cha vẫn muốn
Sống trên đá không chê đá gập ghềnh
Sống trong thung không chê thung nghèo đói
Sống như sông như suối
Lên thác xuống ghềnh
Không lo cực nhọc.

Câu thơ đầu 'Người đồng mình thương lắm con ơi' thể hiện tình cảm đồng cảm và sẻ chia sâu sắc. Những câu tiếp theo diễn tả sức sống bền bỉ, kiên cường của 'người đồng mình' qua nghệ thuật đối lập: 'cao đo – xa nuôi', 'nỗi buồn – chí lớn'. Hình ảnh 'đá gập ghềnh', 'thung nghèo đói', 'lên thác xuống ghềnh' thể hiện những khó khăn mà họ đối mặt. Điệp ngữ 'sống ... không chê' và so sánh 'như sông như suối' diễn tả sức sống mãnh liệt và ý chí kiên cường của người dân miền núi.

Nhà thơ thể hiện niềm tự hào về 'người đồng mình' và mong muốn con sống có tình, có nghĩa, vượt qua khó khăn bằng ý chí và niềm tin.

Cuối bài thơ, người cha dặn dò con về niềm tự hào và sự tự tin:

Con ơi tuy thô sơ da thịt
Lên đường

Hình ảnh 'thô sơ da thịt' nhấn mạnh rằng dù mộc mạc, nhưng con không hề nhỏ bé về tâm hồn. Con phải tự tin và tự hào về quê hương, sống xứng đáng với 'người đồng mình', không sợ hãi trước khó khăn. Bài thơ kết thúc với sự yêu thương và niềm tin của người cha dành cho con, nhắc nhở về nghĩa tình gắn bó với quê hương và ý chí vươn lên trong cuộc sống.

Bài thơ 'Nói với con' bằng cấu trúc chặt chẽ và hình ảnh thơ mộng đã thể hiện tình cảm gia đình, ca ngợi truyền thống quê hương và niềm tự hào về quê hương, khuyến khích con tự tin bước vào đời.

Yêu quê hương chính là có lòng tự tin vững chắc. 'Lên đường/ Không bao giờ nhỏ bé được / Nghe con' – bài thơ nhắc nhở mỗi con người về nghĩa tình gắn bó với quê hương và ý chí vươn lên trong cuộc sống.

Nhà thơ Y Phương, tên thật là Hứa Vĩnh Sước, người dân tộc Tày, sinh năm 1948, quê ở huyện Trùng Khánh, tỉnh Cao Bằng. Ông gia nhập quân đội năm 1968 và phục vụ đến năm 1981, sau đó chuyển sang làm việc tại Sở Văn hóa-Thông tin Cao Bằng. Từ năm 1993, ông đảm nhận chức vụ Chủ tịch Hội Văn học Nghệ thuật Cao Bằng. Thơ của ông phản ánh tâm hồn chân thành, mạnh mẽ và trong sáng, với những hình ảnh đậm chất miền núi.

Lòng yêu thương con cái và mong mỏi thế hệ sau tiếp nối và phát huy truyền thống tốt đẹp của tổ tiên và quê hương là một tình cảm cao quý của người Việt Nam. Bài thơ 'Nói với con' của Y Phương thể hiện điều này qua lời tâm tình của người cha gửi gắm cho con, tạo nên một giọng điệu thiết tha và trìu mến.

Để hiểu được giá trị của bài thơ, chúng ta cần tìm hiểu cách suy nghĩ và bày tỏ tình cảm của người miền núi, thể hiện qua ngôn ngữ và hình ảnh thơ mộc mạc, hồn nhiên. Tác giả Y Phương sử dụng các hình ảnh và so sánh đặc trưng trong thơ dân tộc thiểu số để thể hiện chủ đề của bài thơ 'Nói với con'.

Thông qua lời tâm tình của cha, nhà thơ nhấn mạnh cội nguồn của mỗi con người, thể hiện niềm tự hào về sức sống mạnh mẽ và phẩm chất tốt đẹp của dân tộc và quê hương. Bài thơ được chia thành hai đoạn: Đoạn một từ đầu đến 'Ngày đầu tiên đẹp nhất trên đời': Con lớn lên trong tình yêu thương và sự hỗ trợ của cha mẹ, trong cuộc sống cần lao của quê hương. Đoạn hai: Phần còn lại: Niềm tự hào về sức sống mạnh mẽ và truyền thống tốt đẹp của quê hương, cùng với mong ước các con tiếp nối truyền thống ấy.

Bài thơ phát triển từ tình cảm gia đình đến tình cảm quê hương, đất nước, từ những kỷ niệm gần gũi trở thành lẽ sống chung. Chủ đề của bài thơ được tác giả dẫn dắt tự nhiên, mạch lạc, vừa có tính riêng tư nhưng vẫn có ý nghĩa khái quát.

Tình yêu thương của cha mẹ và sự đùm bọc của quê hương là vô hạn. Các con trưởng thành trong tình cảm thiêng liêng ấy. Qua bốn câu thơ đầu, Y Phương khắc họa không khí gia đình ấm áp, gần gũi:

Chân phải bước tới cha
Chân trái bước tới mẹ
Một bước chạm tiếng nói
Hai bước tới tiếng cười.

Nhà thơ thể hiện cảm xúc độc đáo khi đứa con chập chững biết đi, mỗi bước đi, mỗi tiếng nói, tiếng cười của con đều được cha mẹ nâng niu và vui mừng. Căn nhà luôn ngập tràn tiếng nói và tiếng cười. Đứa con trưởng thành trong cuộc sống lao động chăm chỉ của cha mẹ, giữa thiên nhiên đẹp đẽ của quê hương.

Khi nhìn con lớn lên, cha mẹ càng yêu mảnh đất quê hương nơi con chào đời, nơi tổ tiên để lại. Câu thơ thể hiện niềm tự hào từ trái tim chân thành: 'Người đồng mình yêu lắm con ơi!' Nhà thơ tự hào về những người sống trên mảnh đất quê hương đã nuôi dưỡng con mình. Cuộc sống cần cù và vui vẻ của người dân tộc được miêu tả qua các hình ảnh đẹp như trong thần thoại:

Đan lờ cài nan hoa,
Vách nhà ken câu hát.

Các động từ 'cài' và 'ken' không chỉ miêu tả hành động lao động cụ thể mà còn thể hiện sự hòa hợp giữa thực tế và lãng mạn trong đời sống người miền núi. Rừng núi quê hương đã nuôi dưỡng nhiều thế hệ về cả tâm hồn và lối sống:

Rừng cho hoa
Con đường cho những tấm lòng.
Chính quê hương đã mang đến hạnh phúc bền lâu cho cha mẹ:
Cha mẹ mãi nhớ về ngày cưới
Ngày đầu tiên đẹp nhất trên đời.

Cha tự hào về những người đồng bào sống vất vả nhưng mạnh mẽ, gắn bó với quê hương dù có khó khăn. Ông mong con chung thủy với quê hương, biết vượt qua gian nan bằng ý chí và niềm tin vững chắc:

Dẫu làm sao thì cha vẫn muốn
Sống trên đá không chê đá gập ghềnh
Sống trong thung không chê thung nghèo đói
Sống như sông như suối
Lên thác xuống ghềnh
Không lo cực nhọc

Người đồng mình dù thô sơ nhưng giàu chí khí và nghị lực. Họ có thể thô ráp về thể xác nhưng không nhỏ bé về tâm hồn. Họ mong muốn xây dựng quê hương ngày càng tốt đẹp, và sự lao động cần cù của họ đã tạo nên những truyền thống và phong tục tốt đẹp của dân tộc:

Người đồng mình thô sơ da thịt,
Chẳng mấy ai nhỏ bé đâu con,
Người đồng mình tự đục đá kê cao quê hương.
Còn quê hương thì làm phong tục.

Người cha mong con phải biết ơn và tự hào về dân tộc và quê hương, để có đủ sức mạnh và tự tin trong cuộc sống:

Con ơi tuy thô sơ da thịt
Lên đường
Không bao giờ nhỏ bé được
Nghe con.

Bài thơ có bố cục chặt chẽ, dẫn dắt tự nhiên, giọng điệu thiết tha, trìu mến, đặc biệt ở những câu thơ cảm thán: 'Người đồng mình yêu lắm con ơi!', 'Người đồng mình thương lắm con ơi!' và những lời dặn dò thiết tha: 'Dẫu làm sao thì cha vẫn muốn', 'Chẳng mấy ai nhỏ bé đâu con', 'Con ơi ... Nghe con.' Tác giả đã xây dựng thành công những hình tượng thơ cụ thể và khái quát, mộc mạc nhưng vẫn giàu chất thơ, thể hiện rõ nét hồn nhiên và chân thực của thơ miền núi.

Bài thơ đã truyền đạt niềm tâm huyết của người cha về sự tự hào với sức sống mạnh mẽ, truyền thống tốt đẹp của quê hương và niềm tin vững chắc vào cuộc sống. Qua bài thơ, người đọc cảm nhận được tình cảm thắm thiết của cha mẹ đối với con cái và tình yêu quê hương sâu nặng của nhà thơ Y Phương.

Chủ đề tình cảm gia đình luôn chiếm một vị trí quan trọng trong văn học, thu hút sự chú ý của nhiều tác giả. Mỗi người có cách tiếp cận riêng, làm phong phú thêm kho tàng văn học Việt Nam. Trong số đó, bài thơ 'Nói với con' của Y Phương dù chỉ là một phần nhỏ nhưng rất đặc sắc. Đây là những lời chân thành của người cha gửi đến con, phản ánh những triết lý sâu sắc và chiêm nghiệm của ông.

Bài thơ bắt đầu với hình ảnh đứa trẻ ngây thơ, đáng yêu với những bước chân chập chững: 'Chân phải bước tới cha/ Chân trái bước tới mẹ/ Một bước chạm tiếng nói/ Hai bước tới tiếng cười'. Câu thơ không chỉ dừng lại ở đó mà còn thể hiện nguồn gốc sự sống của con từ tình yêu của cha mẹ. Nhịp thơ 2/3 hài hòa cùng với cấu trúc lặp và phép liệt kê tạo ra âm điệu vui tươi, thể hiện sự quan tâm của cha mẹ với từng bước đi và tiếng cười của con. Tác giả muốn nhấn mạnh rằng con được sinh ra trong hạnh phúc và lớn lên trong tình yêu thương của gia đình, nơi nuôi dưỡng con trưởng thành.

Những câu thơ tiếp theo miêu tả khung cảnh lao động vui tươi của người đồng bào, cho thấy con cũng lớn lên trong tình đồng bào ấm áp. Cuộc sống của người đồng mình diễn ra vui vẻ, với hình ảnh 'Đan lờ cài nan hoa/ Vách nhà ken câu hát'. Sự giản dị trong cách gọi và ngôn từ đậm màu sắc địa phương vẽ nên một bức tranh lao động vui tươi, thể hiện sự khéo léo và lạc quan của người đồng mình.

Thiên nhiên nơi đây bao bọc và che chở con người, với hình ảnh núi rừng không chỉ thơ mộng mà còn đầy tình nghĩa. Thiên nhiên đã nuôi dưỡng con cả về tâm hồn và lối sống, là chiếc nôi thứ hai nuôi con trưởng thành.

Người đồng mình không chỉ tài hoa mà còn mang trong mình phẩm chất tốt đẹp. Họ có ý chí và nghị lực vượt qua khó khăn, sống thủy chung với quê hương và lạc quan trong cuộc sống. Họ xây dựng phong tục và tập quán quê hương mình, như câu thơ: 'Người đồng mình tự đục đá kê cao quê hương/ Còn quê hương thì làm phong tục'. Tác giả mong con hãy kế tục và phát huy truyền thống quê hương, làm hành trang vững bước vào đời:

'Con ơi tuy thô sơ da thịt
Lên đường
Không bao giờ nhỏ bé được
Nghe con'

Hai tiếng 'con ơi' đầy trìu mến, chứa đựng niềm tin và hy vọng của người cha gửi gắm cho con. Lời thơ như một lời động viên con cố gắng ghi dấu ấn trong cuộc sống. Bài thơ không chỉ là lời cha nói với con mà còn gửi gắm đến các thế hệ sau. Bài thơ với giọng điệu tha thiết, hình ảnh cụ thể nhưng khái quát và ngôn ngữ mộc mạc, giản dị đã tạo nên sức hấp dẫn và thành công cho tác phẩm.

Từ xưa đến nay, tình cảm gia đình luôn được coi là một trong những tình cảm thiêng liêng và quý giá nhất, đặc biệt là tình mẫu tử. Trong bài thơ 'Nói với con', nhà thơ Y Phương đã sử dụng lời của người cha để nhắc nhở con về nguồn gốc của mình, đồng thời gợi mở trách nhiệm và cách sống của con.

Bài thơ mở đầu bằng một bức tranh gia đình ấm áp, với hình ảnh cha, mẹ và con:

“Chân phải bước tới cha
Chân trái bước tới mẹ
Một bước chạm tiếng nói
Hai bước tới tiếng cười”

Mỗi bước đi của con đều được cha mẹ nâng niu và dìu dắt tận tình. Dù là bên trái hay bên phải, cha mẹ luôn sẵn sàng mở rộng vòng tay để đón con. Nhờ đó, con được sống trong tình yêu thương vô bờ của cha mẹ, nơi mà không khí gia đình tràn ngập niềm vui và hạnh phúc.

Rời khỏi không khí gia đình, người cha tiếp tục nhắc nhở con về quê hương và cộng đồng xung quanh:

“Người đồng mình thương lắm con ơi
Đan lờ cài nan hoa, vách nhà ken câu hát
Rừng cho hoa, con đường cho những tấm lòng
Cha mẹ nhớ mãi về ngày cưới
Ngày đầu tiên đẹp nhất trong đời”

Người cha gọi những người cùng quê là 'người đồng mình', thể hiện sự thân thiết và gắn bó. Ông muốn nói với con rằng con không chỉ sống trong tình yêu thương gia đình mà còn lớn lên trong môi trường lao động và tình cảm chân thành của cộng đồng quê hương.

Người cha còn muốn con hiểu về phẩm chất tốt đẹp của người đồng mình:

“Người đồng mình thương lắm con ơi
Cao đo nỗi buồn
Xa nuôi chí lớn”
“Người đồng mình thô sơ da thịt
Chẳng mấy ai nhỏ bé đâu con
Người đồng mình tự đục đá kê cao quê hương
Còn quê hương thì là phong tục”

Người đồng mình hiện lên qua những từ 'cao, xa, lớn', thể hiện sự phóng khoáng và ý chí kiên cường. Dù cuộc sống có khó khăn, họ vẫn luôn có tinh thần vươn lên. Họ mộc mạc nhưng thẳng thắn, yêu lao động và tự mình xây dựng quê hương với những phong tục truyền thống quý giá. Người cha mong con học hỏi những phẩm chất này, gắn bó với quê hương và phát triển những đức tính tốt đẹp khi bước vào cuộc sống.

Cuối cùng, qua những lời người cha dạy, ta cảm nhận được tình yêu thương sâu sắc mà cha dành cho con, mong con luôn nhớ về gia đình quê hương và phát huy những phẩm chất tốt đẹp trong cuộc đời.

Y Phương là một nhà thơ dân tộc Tày, với phong cách thơ chân thật, mạnh mẽ và trong sáng, mang đậm dấu ấn tư duy của người miền núi. Bài thơ 'Nói với con' sáng tác năm 1980, được in trong tập 'Thơ Việt Nam năm 1945-1985'. Bài thơ thể hiện tình cảm gia đình ấm áp, vẻ đẹp tâm hồn của người dân tộc miền núi với sức sống cần cù, mạnh mẽ và ý chí vươn lên dù gặp nhiều khó khăn.

Bài thơ mở đầu bằng những lời tâm tình của người cha dành cho con, gợi về cội nguồn sinh dưỡng:

“Chân phải bước tới cha
Chân trái bước tới mẹ
Một bước chạm tiếng nói
Hai bước tới tiếng cười”

Bốn câu thơ tạo nên một không khí gia đình ấm cúng, ngập tràn tình thương. Hình ảnh đứa con nhỏ đang tập đi tập nói kết hợp với sự nâng niu, chăm sóc của cha mẹ cho thấy niềm vui và sự tự hào của cha mẹ khi thấy con lớn lên từng ngày. Những hình ảnh thơ mộc mạc nhưng chân thực, phản ánh sự quan tâm của cha mẹ đối với con cái.

“Người đồng mình yêu lắm con ơi
Đan lờ cài nan hoa
Vách nhà ken câu hát”

Ba câu thơ miêu tả cuộc sống lao động cần cù, nhưng đầy thơ mộng của người đồng mình. Họ đan lờ để đánh cá, ken vách nhà bằng những câu hát của dân tộc mình. Những hình ảnh “cài nan hoa” và “ken câu vách” là những ẩn dụ độc đáo, thể hiện sự khéo léo và tinh tế trong lao động của người dân miền núi, với hình ảnh hoa rừng và âm thanh của những câu hát dân tộc.

“Rừng cho hoa
Con đường cho những tấm lòng”

Lời tâm tình của người cha về sự ban tặng hào phóng của thiên nhiên, kết hợp với nghệ thuật nhân hóa và ẩn dụ. Con đường và tấm lòng được liên kết để thể hiện những gì đẹp đẽ nhất mà thiên nhiên và cuộc sống ban tặng cho con người, từ con đường lên bản đến con đường xây dựng quê hương, và tâm hồn chân chất của người đồng mình.

Tiếp theo là những lời dặn dò của cha về phẩm chất cao quý của người đồng mình:

“Người đồng mình thương lắm con ơi
Cao đo nỗi buồn
Xa nuôi chí lớn”

Người đồng mình, dù cuộc sống khó khăn, vẫn thể hiện tình thương và khát vọng sống mạnh mẽ. Những câu thơ đúc kết một phương châm sống, với hình ảnh cụ thể và mộc mạc, nhấn mạnh sự bền bỉ và ý chí vượt qua khó khăn của người đồng mình.

“Dẫu làm sao thì cha vẫn muốn
Sống trên đá không chê đá gập ghềnh
Sống trong thung không chê thung nghèo đói
Sống như sông như suối
Lên thác xuống ghềnh”

Nhấn mạnh thái độ sống vững vàng trước thử thách với hình ảnh so sánh “sống như sông như suối”. Dù cuộc sống có khó khăn, người đồng mình vẫn kiên cường và phóng khoáng. Cha dặn con không được chê bai cuộc sống mà phải đối mặt với thử thách bằng lòng kiên định và nghị lực.

“Người đồng mình thô sơ da thịt
Chẳng mấy ai nhỏ bé đâu con
Người đồng mình tự đục đá kê cao quê hương
Còn quê hương thì làm phong tục”

Người đồng mình giản dị nhưng không tầm thường, họ ngẩng cao đầu đối diện với thử thách. Bằng sức lực và sự cần cù, họ xây dựng quê hương và gìn giữ phong tục của tổ tiên.

Cuối cùng là lời tâm tình sâu sắc của cha dành cho con:

“Con ơi tuy thô sơ da thịt
Lên đường
Không bao giờ nhỏ bé được
Nghe con.”

Lời cha dặn dò, dù con có đi đâu hay làm gì, cũng không được cảm thấy nhỏ bé mà phải luôn tự hào và vững vàng. Những lời này mở ra tình thương vô bờ của cha dành cho con, làm cho bài thơ trở nên sâu sắc và thiêng liêng.

Bài thơ đã chạm đến trái tim người đọc bằng sự xúc động và chân thành của nó.

Tình cảm gia đình luôn là một nguồn cảm hứng vô tận cho các thi sĩ, thường thấy trong thơ là tình mẫu tử, còn những tác phẩm về tình cha con thì ít hơn. Bài thơ 'Nói với con' của Y Phương là một ví dụ điển hình. Với giọng điệu ấm áp, bài thơ là lời tâm sự của người cha gửi gắm cho con về tình yêu thương của cha mẹ và sự chở che của quê hương, ca ngợi truyền thống nghĩa tình và sức sống bền bỉ của người dân tộc miền núi.

Xuất hiện năm 1980, bài thơ là những lời nói từ trái tim của người cha, chứa đựng tình yêu và sự ấm áp, phản ánh sự êm ấm của gia đình và tình cảm sâu nặng với quê hương, mang đậm bản sắc dân tộc miền núi. Bài thơ bắt đầu từ tình cảm gia đình và dần mở rộng thành tình cảm quê hương, đất nước. Từ những kỷ niệm gần gũi và gắn bó nhất, bài thơ mở rộng ra thành một triết lý sống chung. Đoạn đầu bài thơ mở ra khung cảnh gia đình ấm áp và đầy niềm vui:

“Chân phải bước tới cha
Chân trái bước tới mẹ
Một bước chạm tiếng nói
Hai bước tới tiếng cười”

Khung cảnh đó đẹp như tranh vẽ, một mái ấm có mẹ có cha và con hạnh phúc trong tình yêu thương. Hình ảnh đứa trẻ chập chững bước đi và tập nói dưới sự chăm sóc của cha mẹ hiện lên rõ nét. Bầu không khí gia đình ấm cúng và hạnh phúc được mô tả bằng hình ảnh cụ thể và sinh động.

Cha như che chở từng bước đi của con, lo lắng không muốn con vấp ngã. Mỗi bước đi, tiếng nói và tiếng cười của con đều được cha mẹ khuyến khích và chăm sóc. Điệp từ “Bước tới” thể hiện niềm vui và tự hào của cha khi thấy con lớn lên. Con không chỉ trưởng thành trong gia đình mà còn trong môi trường lao động và tình yêu quê hương:

“Người đồng mình yêu lắm con ơi
Đan lờ cài nan hoa
Vách nhà ken câu hát
Rừng cho hoa
Con đường cho những tấm lòng
Cha mẹ mãi nhớ về ngày cưới
Ngày đầu tiên đẹp nhất trên đời”

Người cha tự hào về những người cùng sống trên mảnh đất quê hương đã nuôi dưỡng con. Cuộc sống lao động cần cù của người đồng mình được miêu tả qua những hình ảnh đẹp như “Đan lờ cài nan hoa” và “vách nhà ken câu hát”. Những động từ “đan”, “cài”, và “ken” không chỉ diễn tả công việc cụ thể mà còn biểu thị sự gắn bó trong lao động.

Cuộc sống dù vất vả nhưng luôn tươi vui và ngọt ngào. Công việc nặng nhọc nhưng người đồng mình vẫn lạc quan và vui vẻ, thể hiện qua việc “hát” và “cài nan hoa”. Những hình ảnh này vừa tôn vinh phẩm giá cao quý của người đồng mình, vừa nhắc nhở con biết yêu thương và quý trọng họ vì đã bảo bọc con trưởng thành.

Thiên nhiên quê hương cũng thật đẹp, luôn dành cho con những điều tốt đẹp nhất. “Rừng” và “con đường” như những biểu tượng của quê hương rộng mở, dạy con rằng núi rừng và thiên nhiên đã chở che và nuôi dưỡng cả tâm hồn và lối sống của con. Qua những câu thơ vừa thực tế vừa trữ tình, cha mong con hiểu rõ nguồn gốc của tình cảm đã nuôi dưỡng con để yêu cuộc sống hơn. Khi nhìn con trưởng thành, cha suy ngẫm về nguồn gốc hạnh phúc và tình yêu quê hương đã tạo dựng cuộc sống hạnh phúc và bền lâu cho cha mẹ.

Cha dặn con về quê hương và “người đồng mình”, nhấn mạnh con phải nhớ nơi mình đã sinh ra và trưởng thành. Cha không chỉ nhắc nhở con về nguồn gốc mà còn về phẩm chất cao đẹp của người đồng mình:

“Người đồng mình thương lắm con ơi
Cao đo nỗi buồn
Xa nuôi chí lớn”

“Người đồng mình” không chỉ nghĩa tình và tài hoa mà còn mang nhiều phẩm chất tốt đẹp. Trong mọi gian khổ và thử thách, “người đồng mình” đã rèn luyện bản thân và hun đúc chí khí. Câu thơ như một phương châm sống, lấy chiều cao của trời và khoảng cách xa của đất để “đo nỗi buồn” và “nuôi chí lớn”.

Câu thơ phản ánh bản lĩnh sống cao đẹp của người dân miền núi và của người Việt Nam. Lời cha dặn con cũng là lời khuyên trân trọng quê hương và vượt qua thử thách với ý chí và niềm tin vững vàng. Cha tự hào về “người đồng mình” dù cuộc sống khó khăn nhưng vẫn mạnh mẽ, gắn bó với quê hương. Cha mong con giữ vững lòng chung thủy với quê hương và vượt qua gian nan bằng ý chí:

“Dẫu làm sao thì cha vẫn muốn
Sống trên đá không chê đá gập ghềnh
Sống trong thung không chê thung nghèo đói
Sống như sông như suối
Lên thác xuống ghềnh
Không lo cực nhọc”

Với hình ảnh so sánh và ẩn dụ, cha đã nói về phẩm chất cao đẹp của “người đồng mình”. Điệp từ “sống” ba lần khẳng định bản lĩnh và phong cách mạnh mẽ của người đồng mình. Sống dù vất vả nhưng vẫn bền bỉ và gắn bó với quê hương, dù còn khó khăn.

Con phải sống có nghĩa tình và kiên cường vượt qua thử thách. Lời thơ giản dị nhưng mạnh mẽ, lay động lòng người. Những câu thơ tiếp theo khẳng định rằng người đồng mình dù thô sơ nhưng không hề nhỏ bé:

“Người đồng mình thô sơ da thịt
Chẳng mấy ai nhỏ bé đâu con
Người đồng mình tự đục đá kê cao quê hương
Còn quê hương thì làm phong tục”

Để phản ánh bản chất giản dị của người dân quê, tác giả dùng cách diễn đạt cụ thể “thô sơ da thịt”. Người đồng mình tuy mộc mạc nhưng không nhỏ bé về tâm hồn và ý chí. Họ có thể thô sơ về hình thức nhưng không hề nhỏ bé về khí phách và nghị lực. Từ đó, bài thơ khẳng định và ca ngợi tinh thần cần cù, chất phác của người đồng mình.

Họ mong ước xây dựng quê hương tươi đẹp hơn. Với hình ảnh độc đáo của người dân tộc miền núi, “người đồng mình tự đục đá kê cao quê hương”, người cha cho con thấy tinh thần tự tôn và ý thức bảo tồn nguồn cội của “người đồng mình”. Chính những con người đó, bằng sự lao động cần cù, đã tạo nên truyền thống và phong tục tốt đẹp của dân tộc. Để nhắc nhở con, cha nhấn mạnh truyền thống của người đồng mình, làm cho lời dặn của cha trở nên thật sâu sắc:

“Con ơi tuy thô sơ da thịt
Lên đường
Không bao giờ nhỏ bé được
Nghe con”

Cha nhắc nhở con khi “lên đường” không bao giờ sống “nhỏ bé” trước mọi thử thách. Phải biết vươn lên từ cốt cách giản dị của người lao động. Cha mong con có đủ sức mạnh và niềm tin để đối mặt với khó khăn và giữ vững niềm tự hào về dân tộc và quê hương. Hai từ “nghe con” thể hiện tình yêu thương và kỳ vọng của người cha, là lời dặn dò đầy trìu mến, nhấn mạnh ý chí và tình cảm cha dành cho con. Bài thơ có cấu trúc chặt chẽ, giọng điệu thiết tha và mới lạ trong phong cách miền núi, với ngôn ngữ “thổ cẩm” độc đáo và cảm xúc riêng biệt.

Bài thơ 'Nói với con' được viết theo thể thơ tự do, phù hợp với cảm xúc tự nhiên và tạo sự hòa quyện với những cung bậc tình cảm trong lời cha truyền lại. Lời dặn dò của cha không chỉ là hành trang cho con mà còn là nhắc nhở về truyền thống dân tộc và tình yêu quê hương, đồng thời là bài học về nghị lực vượt qua thử thách của cuộc đời.

Y Phương, một người con của dân tộc Tày, là tác giả của bài thơ 'Nói với con'. Tựa đề của bài thơ rất giản dị, và nội dung cùng hình thức thơ đều mang một vẻ hồn nhiên. Bài thơ gồm 28 câu thơ tự do, với câu ngắn nhất chỉ hai chữ và câu dài nhất lên đến mười chữ; phần lớn là những câu thơ bốn chữ hoặc năm chữ, có những câu thơ nghe như khẩu ngữ nhưng rất gợi cảm và sâu lắng, thể hiện tình cha bằng cách biểu cảm chân thành và mộc mạc.

Những vần thơ đầy ắp tình thương và niềm tự hào về quê hương. Các câu thơ:

– Người đồng mình yêu lắm con ơi

– Người đồng mình thương lắm con ơi

– Người đồng mình thô sơ da thịt

– Người đồng mình tự đục đá kê cao quê hương

Những điểm nhấn này như các luyến láy, điệp cú và điệp khúc khiến âm điệu và nhạc điệu của thơ thêm phần ngân vang. Tôi lớn lên bên dòng sông Hương thơ mộng, và từ nhỏ đã nghe những lời yêu thương: 'bà con miềng', 'chị em miềng', 'anh em miềng' từ mẹ, chị gái và bạn bè.

Trong những năm chiến tranh, tôi đã cảm động khi nghe tiếng ru buồn, dịu dàng từ một ngôi nhà xa lạ:… 'Nàng về nuôi cái cùng con – Để anh đi trẩy nước non Cao Bằng'… Khi đọc thơ của Y Phương, ba từ 'người đồng mình' đã để lại trong tôi nhiều cảm xúc bâng khuâng.

Tôi nhớ về tuổi thơ, nhớ giọng nói dịu hiền của mẹ, nhớ quê Huế, và lạ thay, tôi cảm thấy bâng khuâng về Cao Bằng, nơi 'gạo trắng nước trong', dù tôi chưa bao giờ đặt chân đến. Thơ của Y Phương đã làm dấy lên bao cảm xúc yêu thương và tự hào về 'nước non Cao Bằng', nơi quê hương sâu nặng của anh. Hãy lắng nghe những vần thơ của anh:

Chân phải bước tới cha
Chân trái bước tới mẹ
Một bước chạm tiếng nói
Hai bước tới tiếng cười.

Bức tranh tứ bình hiện ra với bốn hình ảnh: chân phải, chân trái, tiếng nói, tiếng cười của một đứa trẻ chập chững tập đi, đang bi bô học nói. Điệp ngữ 'bước tới' và động từ 'chạm' khéo léo làm nổi bật hình ảnh gia đình hạnh phúc với đôi vợ chồng trẻ và đứa con đầu lòng.

Người đồng mình yêu lắm con ơi
Đan lờ cài nan hoa
Vách nhà ken câu hát
Rừng cho hoa
Con đường cho những tấm lòng.

Nhà văn Nguyễn Tuân đã khen ngợi ông lái đò sông Đà với 'bàn tay lái ra hoa'. Một nhà thơ khác đã ca ngợi vẻ đẹp của cô văn công với 'mười nụ hoa trắng ngần thơm ngát bàn tay em'. Trong thơ của Y Phương, chữ 'hoa', 'câu hát' và 'tấm lòng' cũng mang ý nghĩa sâu sắc.

Đan lờ đánh cá của người Tày không chỉ là nan tre mà còn là 'nan hoa'. Vách nhà không chỉ bằng gỗ mà còn được 'ken bằng câu hát'. Rừng không chỉ cung cấp gỗ quý và măng mà còn 'cho hoa'. Con đường không chỉ là lối đi mà còn 'cho những tấm lòng' nhân hậu, con đường tình nghĩa:

Gập ghềnh xuống biển lên non,
Con đường tình nghĩa ai còn nhớ chăng?

(Ca dao)

Với Y Phương, con đường mà anh nói đến là hình ảnh quen thuộc của quê hương, từ con đường làng bản, đường ra sông suối, đến con đường học tập, làm ăn. Đường xa là con đường tới mọi miền đất nước. Con đường tình nghĩa được Y Phương diễn đạt một cách giản dị: Con đường cho những tấm lòng. Khi ôm con vào lòng, nhìn con lớn khôn, suy ngẫm về tình nghĩa quê hương, nhà thơ nghĩ về cội nguồn hạnh phúc:

Cha mẹ mãi nhớ về ngày cưới
Ngày đầu tiên đẹp nhất trên đời.

'Người đồng mình' không chỉ cần cù, khéo léo, tình nghĩa và tài hoa mà còn sở hữu nhiều phẩm chất tốt đẹp, đáng 'thương lắm con ơi'. Trong gian khó và niềm vui cuộc đời, bà con quê hương, 'người đồng mình' đã rèn luyện, hun đúc chí khí và nâng cao tâm thế đẹp.

Câu thơ bốn chữ, đăng đối như tục ngữ, thể hiện một thái độ sống cao quý. Các từ 'cao đo', 'xa nuôi' phản ánh bản chất giản dị, mộc mạc của người dân quê, khác biệt với cách nói của người Kinh như: 'ăn chắc mặc bền, chém to kho mặn'. Y Phương sử dụng hình ảnh cụ thể của dân tộc Tày như: 'thô sơ da thịt', 'chẳng mấy ai nhỏ bé', 'tự đục đá kê cao quê hương' để ca ngợi tinh thần cần cù, sống giản dị nhưng không hề nhỏ bé trước thiên hạ.

Nếp sống tốt đẹp ấy đã tạo nên chất thơ trong sáng và đáng yêu của Y Phương. Bản chất dân tộc và tinh thần nhân văn hòa quyện vào thơ của thi sĩ:

Người đồng mình thô sơ da thịt
Chẳng mấy ai nhỏ bé đâu con
Người đồng mình tự đục đá kê cao quê hương
Còn quê hương thì làm phong tục.

Cha 'nói với con' cũng là khuyên con về bài học đạo lý làm người. Quê hương dù chưa giàu đẹp sau những năm chiến tranh, con phải biết gắn bó: 'Không chê… không chê… không lo…'. Trước khó khăn, con không được sống tầm thường, phải lao động sáng tạo để 'kê cao' quê hương:

Dẫu làm sao thì cha vẫn muốn
Sống trên đá không chê đá gập ghềnh
Sống trong thung không chê thung nghèo đói
Sống như sông như suối
Lên thác xuống ghềnh
Không lo cực nhọc…

Lời thơ chứa đựng nhiều ẩn dụ và thành ngữ dân gian. Điệp ngữ 'sống' ba lần khẳng định tâm thế, bản lĩnh của cha, điều mà cha 'vẫn muốn', mong con đạt được. Lời thơ giản dị nhưng thấm thía.

Lời cuối cùng 'nói với con' càng trở nên tha thiết. Cha nhắn nhủ con khi 'lên đường' không được sống tầm thường, phải giữ cốt cách giản dị của 'người lao động'. Hai từ 'nghe con' là cả tấm lòng bao la của cha:

Con ơi tuy thô sơ da thịt
Lên đường
Không bao giờ nhỏ bé được
Nghe con.

Hình ảnh cảm động hiện ra trước mắt: Cha âu yếm nhìn con và xoa đầu con. Con cúi đầu lắng nghe lời cha dặn. Y Phương đã tạo nên một không khí gia đình ấm áp tình cha con. Y Phương là một người cha rất thương con, sống tình nghĩa và chung thủy với quê hương. Thơ của anh rất hồn hậu và đậm đà.

Y Phương là đồng hương của Kim Đồng. Quê anh có hang Pắc Bó, nơi hơn 60 năm trước, Bác Hồ đã sống và hoạt động để 'nhóm lửa'. Bạn đọc gần xa có nhớ bài dân ca:

Nàng về giã gạo ba giăng
Để anh gánh nước Cao Bằng về ngâm
Nước Cao Bằng ngâm thì trắng gạo…

Theo tôi, bài thơ 'Nói với con' của Y Phương giống như gáo nước Cao Bằng, làm trong và mát tâm hồn mỗi chúng ta.

Y Phương, nhà thơ người Tày, sinh ra và lớn lên ở vùng đất cao nguyên, với sự mộc mạc và giản dị, những vần thơ của ông phản ánh chân thành tâm tư và tình cảm của con người nơi đây. Khi nhắc đến Y Phương, không thể không nghĩ đến bài thơ nổi tiếng 'Nói với con' - tác phẩm thể hiện tình cảm gia đình sâu nặng và thiêng liêng. Bài thơ được sáng tác khi đứa con đầu lòng của ông chào đời, chứa đựng niềm vui lớn lao của người cha lần đầu làm cha. Bài thơ không chỉ thể hiện niềm hạnh phúc mà còn bộc lộ mong muốn của người cha về việc con hiểu rõ nguồn cội và tự hào về quê hương của mình.

Bài thơ mở ra cho con cái nhìn về nguồn cội của mình chính là tình yêu của cha mẹ và sự che chở của cộng đồng:

Chân phải bước tới cha
Chân trái bước tới mẹ
Một bước chạm tiếng nói
Hai bước tới tiếng cười

Những hình ảnh cụ thể và việc lặp lại cấu trúc trong bài thơ tạo nên một âm điệu vui tươi và gắn bó, thể hiện sự hạnh phúc trong gia đình. Các động từ “bước, chạm, tới” và mục tiêu cuối cùng là hai chữ giản dị: mẹ - cha, cho thấy tình yêu và sự quan trọng của gia đình đối với mỗi người.

Hơn nữa, sự nuôi dưỡng từ cộng đồng làng xóm được thể hiện qua: “Đan lờ cài nan hoa/.../Ngày đầu tiên đẹp nhất trên đời”. Những cách gọi giản dị như “người đồng mình” thể hiện sự thân thương của người Tày. Bảy câu thơ mang đến cho người đọc hình ảnh cuộc sống cần cù và vui tươi của họ, từ việc đan lờ bằng nan hoa đến việc ken vách nhà bằng câu hát. Quê hương đã nuôi dưỡng con cả về tâm hồn lẫn lối sống, tạo nên một chiếc nôi vững chãi cho con trưởng thành.

Y Phương không chỉ cho con biết nguồn cội mà còn dạy con tự hào về phẩm chất tốt đẹp của người đồng mình:

“Người đồng mình thương lắm con ơi

…

Còn quê hương thì làm phong tục”.

Người đồng mình hội tụ những phẩm chất đáng tự hào: kiên cường, bền bỉ, và lòng trung thành với quê hương. Câu thơ thể hiện sự thấu hiểu và cảm thông với cuộc sống gian khó của người miền núi. Dù gặp nhiều thử thách, họ vẫn giữ vững tình yêu với quê hương. Hình ảnh “như sông như suối” thể hiện lối sống khoáng đạt, còn thành ngữ “lên thác xuống ghềnh” gợi lên cuộc sống lao động vất vả nhưng vẫn lạc quan. Cha muốn con sống mạnh mẽ và giữ gìn truyền thống quê hương, kiên cường trước mọi thử thách.

Người đồng mình còn có những phẩm chất mộc mạc nhưng không hề nhỏ bé về tâm hồn và ý chí. Họ đã xây dựng quê hương bằng sự lao động chăm chỉ và kiên nhẫn. Cha mong con tiếp tục và phát huy truyền thống quê hương, tự tin bước vào đời với sức sống mạnh mẽ.

Lời dặn dò của cha vừa ấm áp vừa cương quyết, nhấn mạnh dù bề ngoài có thô sơ nhưng không được nhỏ bé về ý chí và nghị lực. Những lời khuyên đó là hành trang vững chắc để con tự tin bước vào đời và cũng là lời nhắn gửi cho các thế hệ sau.

Ngôn ngữ mộc mạc và tư duy giản dị của Y Phương mang lại những ý nghĩa sâu sắc cho con. Những lời thơ là hành trang quý giá để con vững bước vào đời và cũng là sự gửi gắm cho các thế hệ tiếp theo.