Top 18 Sự thật thú vị về loài bướm

Loài bướm, côn trùng biết bay với nhiều màu sắc khác nhau, thường sống gần các bụi cây nhiều hoa để hút phấn hoa và mật hoa. Màu sắc tuyệt vời của chúng được tạo ra từ hàng nghìn vảy nhỏ li ti được xếp lên nhau, tạo nên bề mặt cánh lấp lánh khi di chuyển. Dưới cánh thường có màu xám hoặc nâu, giúp chúng ngụy trang khi cần. Mỗi con bướm có 4 cánh nhưng hoạt động như 1 cặp, đập cánh tương đối chậm nhưng có loài có thể bay nhanh và mạnh. Bướm có những hành trình di trú ấn tượng, chẳng hạn như bướm Comma bay từ sa mạc Sahara đến Anh trong 14 ngày, hay bướm vua di trú từ California đến Canada qua Đại Tây Dương.

Loài bướm có một vòng đời kỳ diệu từ trứng đến bướm, kéo dài từ 1 tuần đến gần 1 năm. Chúng giao phối, đẻ trứng, và bắt đầu chu kỳ mới. Ấu trùng ăn vỏ trứng, sâu bướm ăn lá cây, nhưng nhộng không ăn gì. Bướm thường hút mật hoa, nhưng không ít loài cũng ưa thích ăn xác chết, bùn, thậm chí là mồ hôi của con người, nước mắt của rùa và cá sấu. Hành vi 'puddling' là khi bướm đực 'nhâm nhi' từ vùng nước bùn để cung cấp khoáng chất cho tinh trùng, giúp tăng khả năng tồn tại của trứng. Một thực tế thú vị là bướm không chỉ cần mật hoa mà còn cần khoáng chất, và hành vi này giúp chúng tồn tại lâu hơn.

Quá trình biến đổi của sâu bướm là hành trình đầy thách thức và đẹp đẽ. Từ quãng thời gian khó khăn của việc lột xác, bướm được đền đáp bằng việc biến thành hình dáng đẹp mắt với đôi cánh tuyệt vời. Vòng đời bướm bắt đầu từ quá trình đẻ trứng, thường là trên lá cây là thức ăn ưa thích của chúng. Trứng nở ra thành ấu trùng, sau đó phát triển thành sâu bướm. Sau một khoảng thời gian ăn uống no nê, sâu bướm tạo kén và biến thành nhộng.

Lớp vỏ nhầy của nhộng giúp chúng bám chặt, mang lại khả năng ngụy trang tốt. Khi sẵn sàng, bướm thoát khỏi kén với cánh ẩm ướt. Sau một giờ, đôi cánh khô ráo và sẵn sàng cho cuộc phiêu lưu mới.

Bướm có khả năng nếm mùi vị không thông qua miệng mà là thông qua đôi chân của chúng! Chân của động vật trở thành cơ quan vị giác, một khám phá thú vị với nhiều người. Trong khi các nghiên cứu ban đầu tập trung vào ăng-ten hoặc palpi, phần miệng của bướm, là cơ quan vị giác chính, thì các nhà nghiên cứu sau này đã khám phá rằng đôi chân chính là nơi chứa cơ quan vị giác ở loài bướm!

Thiên nhiên thường có những khám phá không thể đoán trước. Chỉ đến cuối thế kỷ 19, các nhà nghiên cứu mới bắt đầu tiếp cận vấn đề này và phát hiện ra rằng chân bướm chứa cơ quan vị giác. Những chất hóa học nhất định được gọi là chemoreceptors tiếp xúc, thụ thể vị giác, nằm ở chân bướm và kích thích các dây thần kinh khi chúng tiếp xúc với các chất hóa học trong môi trường.

Ở loài bướm, chất hóa học này tập trung ở phần chân gọi là tarsus, ở phía xa cơ thể. Bướm có khả năng cảm nhận các vị ngọt, đắng, chua và mặn thông qua chân của mình, tương tự như con người có thể nếm các vị khác nhau bằng lưỡi. Điều này là một khám phá thú vị về cách bướm tương tác với thế giới xung quanh.

Loài bướm, mặc dù xinh đẹp, lại có thói quen ăn uống khá độc đáo, khiến nhiều người không khỏi kinh ngạc. Mặc dù mật hoa là nguồn thức ăn chính, nhưng bướm thường có thói quen ăn uống độc đáo hơn. Chúng có thể hạ cánh xuống đất để thưởng thức bùn, một hỗn hợp cung cấp axit amin, đạm, muối và protein mà chúng cần.

Chẳng hạn, mồ hôi, nước mắt của con người, rùa và cá sấu cũng là món ăn yêu thích của loài bướm. Trong đó có chứa natri, giúp tăng khả năng sinh sản của chúng. Bướm không cắn người như muỗi, nhưng nếu có máu, chúng có thể uống nước tiểu để bổ sung sắt và đường.

Điều độc đáo là bướm thậm chí tự tiêu thụ nước tiểu của mình. Mặc dù khó tin, nhưng chất thải này cung cấp khoáng chất, axit amin và nitơ cho chúng. Và không có răng, bướm thích thưởng thức thịt thối rữa trong quá trình hóa lỏng. Những sở thích ăn uống khác thường này có thể khiến bạn kinh ngạc khi ngắm nhìn những chú bướm tuyệt vời.

Khác với sâu bướm gây hại lá cây, bướm trưởng thành chỉ tiêu thụ chất lỏng, chủ yếu từ mật hoa. Miệng của chúng đã trải qua biến đổi để hút mật, nhưng không có khả năng nhai. Với một ống hút mật ở phần miệng, chúng có thể duỗi thẳng khi hút mật hoa và cong lại sau khi sử dụng.

Có những loài bướm ăn cả nhựa cây và một số thậm chí “chén” thực vật đang phân hủy.

Bướm trưởng thành vừa nở mà không có vòi hút. Con bướm không thể hút mật hoa sẽ chết. Ngay khi mới nở, miệng của chúng được chia thành 2 phần.

Một trong những công việc đầu tiên của bướm mới nở là yêu cầu sự giúp đỡ từ đồng loại. Bướm trưởng thành khác sẽ tiến đến và bắt đầu làm việc với 2 phần miệng rời rạc này để tạo thành một ống đơn, chức năng hút nước. Hình ảnh những con bướm giúp đỡ nhau trong vườn là điều dễ dàng quan sát.

Bướm sử dụng miệng haustellate để tiếp nhận thức ăn. Chúng không thể nhai hoặc cắn thức ăn mà chỉ uống chất lỏng như mật hoa, nhựa cây, nước ép từ trái cây và các khoáng chất.

Haustellate mouthparts là một sự thích nghi từ các miệng Mandibulation được sử dụng để nhai. Tất cả các loài côn trùng nguyên thủy đều có miệng bắt buộc để nghiền nát thức ăn. Khi côn trùng phát triển, chúng phát triển các loại miệng khác nhau để thích nghi với môi trường và nhu cầu ăn kiêng.

Bướm mới thường cuộn tròn và tháo gỡ vòi của chúng để kiểm tra. Khi vòi không được sử dụng, nó vẫn cuộn tròn giống như vòi trong vườn. Bướm chủ yếu ăn mật hoa hoặc phấn hoa. Chúng đậu trên bông hoa, tháo vòi ra và mút nước trái cây ngon lành, nhưng đó không phải là thứ duy nhất chúng ăn.

Bướm có mối quan hệ đặc biệt với bùn. Hành vi này, được gọi là vũng nước, thường thấy ở những con bướm đực, chủ yếu ở vùng nhiệt đới, nhưng cũng xuất hiện ở vùng ôn đới.

Bướm đực tụ tập ở vũng nước vì đó là nguồn khoáng chất tuyệt vời cho tinh trùng khỏe mạnh. Những chất dinh dưỡng này được chuyển đến con cái trong quá trình giao phối và cải thiện khả năng sống sót của trứng.

Một khoáng chất quan trọng là natri. Vì mật hoa cây thường thiếu natri, nhiều côn trùng ăn thực vật thường xuyên bị thiếu natri. Đây là lý do nhiều loài bướm bị thu hút bởi mồ hôi, phân hoặc thậm chí là xác chết. Ngoài ra, bất kỳ vùng nước nào gần vũng nước có thể giúp bướm giải nhiệt trong thời tiết nóng và khô.

Nếu bạn ngồi trong công viên hoặc vườn vào một ngày nắng và một con bướm tình cờ đậu lên bạn, đó có thể chỉ là do chúng bị thu hút bởi muối và mồ hôi trên da của bạn!

Một số loại bướm không nghe bằng lỗ nhỏ ở cuống cánh, mà thay vào đó, họ nghe bằng cấu trúc trên cánh của mình. Bướm giáp, với hơn 2.500 loài khác nhau, được phát hiện có các đường mạch đặc biệt trên cánh giúp chúng nghe được. Các mạch này có thể liên quan đến chức năng nghe bởi vì chúng dẫn đến lỗ nghe ở cuống cánh.

Nghiên cứu được công bố trên tạp chí Biology Letters cho thấy các mạch phồng trên cánh bướm giáp phản ứng với âm thanh, và khi chúng bị rạch nhỏ, khả năng nghe của bướm giảm. Mặc dù cơ chế hoạt động của cấu trúc này chưa rõ ràng, nhưng có thể chúng giúp bướm điều tiết âm thanh tần số thấp.

Nhìn chung, bướm có vẻ dễ thương và dịu dàng, nhưng thực tế lại là một thế giới bí mật đầy nguy hiểm. Màu sắc đẹp của chúng có thể là cảnh báo về độc tố. Một số loài bướm như vằn cánh dài Heliconius charithonia sở hữu độc tố nổi tiếng. Ngay cả khi là sâu bướm, chúng có thói quen ăn thịt anh em, tạo nên cảnh tương tàn trong gia đình bướm.

Thêm vào đó, hành vi 'hiếp dâm nhộng' của loài bướm khiến người ta phải giật mình. Con đực cưỡng bức con cái ngay khi nó chuẩn bị thoát khỏi vỏ nhộng để trở thành bướm. Hình ảnh này khiến chúng ta phải nhìn nhận lại về thế giới bí ẩn và đôi khi tàn bạo của loài bướm.

Đối với loài sâu bướm Maculinea rebeli, chúng có khả năng lừa dối đàn kiến. Bằng cách bắt chước âm thanh kiến chúa, chúng đánh lừa đàn kiến và nhận được sự cung phụng như một ông hoàng hoặc bà chúa. Điều này chứng minh rằng dù dễ thương, bướm không phải lúc nào cũng vô hại.

Bướm cảm nhận nhiệt độ và cần điều kiện lý tưởng khoảng 29ºC để thể hiện màn bay ngoạn mục.

Được biết đến như động vật máu lạnh, bướm không thể điều chỉnh nhiệt độ cơ thể. Nhiệt độ không khí xung quanh chính là yếu tố quyết định khả năng hoạt động của chúng. Nếu nhiệt độ xuống dưới 13ºC, bướm trở nên tê liệt, không thể vụt lên trời để tránh nguy hiểm hoặc tìm thức ăn.

Ở nhiệt độ từ 27ºC đến 38ºC, bướm có thể trình diễn màn bay tuyệt vời nhất. Trong những ngày mát mẻ, chúng phải điều chỉnh cơ thể và bay chậm rãi. Khi nhiệt độ tăng lên đến 38ºC, bướm cũng gặp khó khăn vì sự ảnh hưởng của nhiệt độ cao, và chúng sẽ tìm kiếm nơi mát mẻ để trú ẩn.

Bướm mới nở không thể bay ngay. Bên trong kén, chúng phát triển đến giai đoạn chờ đợi lúc thoát khỏi vỏ nhộng. Khi bướm thoát khỏi kén, nó chào đón thế giới bằng đôi cánh nhỏ xinh xắn.

Chúng phải nhanh chóng bơm chất lỏng vào cơ thể qua các tĩnh mạch trên cánh để mở rộng chúng. Sau khi cánh đạt kích thước đầy đủ, bướm phải nghỉ ngơi trong vài giờ để cơ thể khô ráo và cứng lại trước khi có thể bắt đầu chuyến bay đầu tiên.

Trọng lượng trung bình của bướm là 500mg, trong khi hạt mưa có thể nặng đến 70mg trở lên. Đây chính là nguyên nhân khiến hạt mưa trở thành mối đe dọa lớn đối với bướm. Khi trời nắng, bướm mở cánh rộng để hấp thụ nhiệt, cung cấp năng lượng cho chuyến bay.

Trong thời tiết mưa, khả năng bay giảm, tăng cơ hội trở thành mồi cho đối thủ săn mồi như chim và sâu bọ. Gió mạnh cũng là mối đe dọa lớn khác.

Đó là lý do chúng ta ít thấy bướm bay trong mưa bão. Thay vào đó, chúng ẩn mình dưới tán lá, nhánh cây, lá vụn, khe nứt đá, hoặc thậm chí là hàng rào của con người.

Ở những nơi có bão mùa đông, điều kiện sống trở nên khắc nghiệt hơn. Vì ở gần mặt đất, nhiệt độ giảm, buộc bướm phải bay lên cành cây cao. Xung quanh thân cây tỏa ra nhiệt giúp bướm giữ ấm.

Thổ dân Zuni ở Mexico từng truyền miệng: 'Bướm trắng bay về phía Tây Nam, trời sắp mưa lớn'. Bướm tìm nơi trú ẩn khi cảm nhận trời sắp mưa, và sau cơn mưa, chúng hòa mình vào không gian, tạo nên hình ảnh tuyệt vời mà những người yêu thiên nhiên không thể bỏ qua!

Ở khoảng cách 10-12 feet (3 mét – 3.2 mét), đôi mắt của bướm nhìn rõ. Mọi thứ xa hơn sẽ trở nên mờ một chút với bướm. Thị lực là một phần quan trọng giúp bướm thực hiện nhiệm vụ như tìm kiếm bạn đời và thu thập mật hoa.

Bướm có khả năng nhìn thấy màu sắc, kể cả các màu cực tím mà mắt người không nhìn thấy được. Những con bướm này còn có dấu hiệu tia cực tím trên cánh, giúp chúng nhận diện lẫn nhau và tìm kiếm đối tác tiềm năng. Các loài hoa cũng phát tia cực tím để thu hút bướm làm thụ phấn, như một cách thông báo - “Hãy ghé thăm tôi!”

Bướm chỉ trải qua vài tuần sống, và khi trưởng thành từ kén, nó chỉ có khoảng 2-4 tuần ngắn ngủi để tồn tại. Đây là đặc điểm chung của hầu hết loài bướm. Trong khoảng thời gian ngắn đó, chúng tập trung toàn bộ năng lượng vào hai nhiệm vụ quan trọng – ăn uống và giao phối. Mặc dù bướm nhỏ nhưng chúng có thể sống tới 9 tháng.

Để tồn tại trong thế giới nguy hiểm, bướm sử dụng nhiều chiến thuật. Một số gấp đôi cánh để hòa mình vào môi trường, làm mờ thị giác của động vật săn mồi. Những con khác sử dụng màu sắc rực rỡ để tuyên bố sự hiện diện của mình. Có loại bướm giả vờ có độc tố để tránh kẻ săn mồi, trong khi những loài không độc hại vẫn thể hiện sự hiếu chiến để đánh lừa.

Nghiên cứu mới chỉ ra rằng loài bướm đã thực hiện hành trình di cư từ hàng triệu năm trước, trải qua quãng đường từ Canada ở phía Bắc tới Mexico ở phía Nam để trú Đông, sau đó một số thế hệ quay trở lại vào mùa Hè. Điều này làm thay đổi quan điểm trước đây, cho rằng hiện tượng di cư chỉ xuất hiện gần đây. Các nhà khoa học sử dụng gene để phân tích và khám phá lịch sử phức tạp của loài bướm này.

Kết quả nghiên cứu chỉ ra rằng loài bướm di cư có nguồn gốc từ hơn 2 triệu năm trước, khác xa so với niềm tin trước đó. Sự nhầm lẫn xuất phát từ việc nhiều thành viên ngoại vi Bắc Mỹ là loài nhiệt đới, làm cho nhà khoa học cho rằng tổ tiên của chúng cũng như vậy và chỉ bắt đầu di cư từ thế kỷ 19.

Các kết quả nghiên cứu cũng chỉ ra rằng khả năng di cư của loài bướm có liên quan đến gen đơn quy định cấu trúc cánh của chúng. Tình trạng suy giảm số lượng bướm di cư được coi là hậu quả của tàn phá rừng, hạn hán, và việc sử dụng thuốc trừ sâu trên cây bông tai, thức ăn chính và là nơi chúng đẻ trứng. Các nhà khoa học hy vọng thông tin này sẽ giúp bảo tồn tập quán di cư của loài bướm.

Để đối mặt với kẻ thù truyền kiếp, loài bướm đêm đã phát triển một chiến thuật phòng thủ độc đáo: sử dụng cơ quan sinh dục để phát sóng sóng siêu âm.

Trong những hang động tối tăm và khu rừng rậm trên khắp thế giới, cuộc chiến tiến hóa giữa loài dơi và bướm đêm đã kéo dài 65 triệu năm. Mặc dù bướm đêm thường bị coi là yếu đuối, nhưng nghiên cứu mới chỉ ra rằng chúng đã phát triển những biện pháp tinh tế để đối phó với vũ khí lợi hại của dơi.

Phát hiện mới nhất là các loài bướm đêm lớn có khả năng làm nhiễu tín hiệu định vị mà dơi sử dụng trong cuộc rượt đuổi trong bóng đêm. Khi bị dơi truy đuổi, chúng sử dụng cơ quan sinh dục để phát ra sóng siêu âm, làm nhiễu loại tín hiệu giúp dơi xác định phương hướng. Các nhà nghiên cứu đã thu được tín hiệu sóng siêu âm từ các loài bướm đêm như Cechenena lineosa, Theretra boisduvalii và Theretra nessus.

Trước đó, chỉ bướm hổ được biết đến với khả năng làm nhiễu tín hiệu của dơi. Tuy nhiên, nghiên cứu mới chỉ ra rằng cả bướm đêm lớn và bướm hổ đều sở hữu đôi tai phát hiện sóng siêu âm và có khả năng phản ứng bằng cách phát sóng trở lại những sóng tương tự. Sự khác biệt là tai của bướm đêm lớn ở trên mặt, còn của bướm hổ ở phần ngực, và cả hai loài đều sử dụng cơ quan sinh dục để phát ra tín hiệu siêu âm.

Các bướm với hoa văn độc đáo này đã từng xuất hiện phổ biến. Nhưng môi trường sống và tác động của con người đã khiến chúng dần biến mất.

Miami Blue: Trước đây, loài này thường xuất hiện ven biển Florida (Mỹ). Nhưng ngày nay, số lượng giảm sút (ước tính dưới 100 cá thể). Đây là loài bướm hiếm nhất thế giới. Nguyên nhân chính là do sự phát triển của vùng ven biển Miami và cơn bão Andrew năm 1992. Đến năm 1999, không có bướm Miami nào được báo cáo và cho là đã tuyệt chủng.

Island Marble: Loài này có hoa văn cánh giống đá cẩm thạch. Trong 100 năm (1908-1998), được cho là đã tuyệt chủng. Nhưng một số cá thể đã xuất hiện trở lại ở đảo San Juan (Tây Ban Nha) và được đưa vào danh sách động vật có nguy cơ tuyệt chủng. Tuy nhiên, nỗ lực bảo tồn không ngăn được sự giảm số lượng, hiện chỉ còn khoảng dưới 200 con ở San Juan.

Palos Verdes Blue: Loài bướm nhỏ này có nguy cơ tuyệt chủng cao và chỉ xuất hiện ở bán đảo Palos Verdes (Mỹ). Nó rơi vào tình trạng nguy cơ tuyệt chủng hoàn toàn vào năm 1983 khi khu vực sống của nó bị san bằng. Hiện tại, chỉ còn khoảng 200 cá thể Palos Verdes Blue tự nhiên.

Lange's Metalmark: Giống như Palos Verdes Blue, Lange's Metalmark chỉ sống duy nhất trong môi trường cồn cát Antioch (California, Mỹ). Loài này đã được ghi nhận có nguy cơ tuyệt chủng chính thức từ năm 1976.

Saint Francis Satyr: Bướm chỉ xuất hiện ở Fort Bragg, Bắc Carolina (Mỹ). Số lượng ước tính chỉ dưới 1.000 con. Nguyên nhân chính là do môi trường sống bị đe dọa.

Schaus Swallowtail: Từng là loài bướm hiếm nhất Florida (Mỹ) với vài trăm con. Nỗ lực bảo tồn đã làm tăng số lượng hiện tại khoảng 800-1.200 con. Đặc điểm nhận biết là phần trên cánh màu nâu đen với dải trắng, vàng ở giữa. Sải cánh dài 9,2-11,8cm.

Leona's Little Blue: Đặt theo tên Leona Rice - người phát hiện ở Klamath, Oregon (Mỹ). Số lượng hiện tại khoảng 1.000 - 2.000 con, sống chủ yếu trên cây kiều mạch. Nhưng 'ngôi nhà' của chúng đang bị xâm phạm bởi khai thác gỗ và loài thực vật xâm lấn.

Dù sao, số phận của bướm cũng rất mong manh. Ví dụ, vào mùa đông năm 2016, một cơn bão lạ đã đi qua khu bảo tồn thiên nhiên El Rosario ở Mexico, khiến 40% cá thể bướm chết. Một trong những nguyên nhân là do rừng trở nên thưa thớt. Rừng không chỉ là nơi giữ nhiệt và che mưa, mà còn là 'tấm chăn' giữ ẩm cho bướm.

Theo tạp chí Côn trùng học Hoa Kỳ, rừng đóng vai trò quan trọng giúp bảo vệ bướm và loài vật khác khỏi ảnh hưởng của thời tiết. Bướm đóng góp vào việc thụ phấn hoa và bảo tồn sinh học. Tuy nhiên, sự thay đổi môi trường do con người tạo ra, chẳng hạn như săn bắt bướm để làm trang trí, san phẳng rừng, đã gây mất cân bằng và ảnh hưởng đến số lượng loài côn trùng này.

Nhiều loài bướm trên khắp thế giới, từ Nam Mỹ, Đông Nam Á, châu Úc đến châu Âu, đều đối diện với nguy cơ tuyệt chủng. Một số loài được bảo vệ bởi pháp luật, một số được nuôi trong trang trại, và nhiều biện pháp khác đang được triển khai. Hy vọng rằng chúng ta có thể cùng nhau bảo vệ những loài côn trùng này khỏi sự tuyệt chủng.

Trái ngược với ấn tượng bình thường, bướm và sâu bướm không mang theo độc tố và không tấn công trực tiếp con người. Tuy nhiên, lớp lông phấn dày của chúng có thể gây dị ứng mạnh đối với làn da nhạy cảm, khiến cho da trở nên đỏ, nổi mẩn, ngứa, và nóng rát.

Một số trường hợp có thể phát sinh viêm da do tiếp xúc với côn trùng, và triệu chứng này có thể được giảm nhẹ bằng cách sử dụng kem chống dị ứng. Hít phải phấn bướm cũng có thể gây ra các vấn đề sức khỏe như hen suyễn, đặc biệt là ở trẻ nhỏ.

Không cần thiết phải tiêu diệt bướm hay sâu bướm một cách quyết liệt như các loại côn trùng khác. Việc tránh tiếp xúc trực tiếp với chúng là đủ an toàn. Đối với trẻ nhỏ, cần chú ý bảo vệ trước sinh vật nhỏ này khi chơi ở những khu vực có nhiều cây cỏ và nước đọng. Để giữ an toàn trong nhà, bạn có thể sử dụng cửa lưới chống muỗi, một giải pháp hiệu quả không chỉ bảo vệ khỏi bướm mà còn tránh được nhiều côn trùng gây hại khác.