Top 20 Phong tục Tết cổ truyền của người Việt Nam

Ở Hà Nội, chúng ta ít khi thấy cây nêu, nhưng ở nhiều địa phương, đây là một phong tục không thể thiếu. Cây nêu là một cây tre cao từ 5 đến 6 mét, trang trí đầy màu sắc và ý nghĩa. Trên ngọn cây nêu treo nhiều vật phẩm như vàng mã, bùa trừ tà, hình cá chép giấy (cho ông Táo cưỡi về trời), cành xương rồng, bầu rượu bện từ rơm, vải điều màu đỏ, và những chiếc khánh...

Khi có gió thổi qua, ngọn cây nêu phát ra tiếng kêu leng keng, tạo nên không khí vui tươi của ngày Tết.

Theo truyền thống lâu đời của dân tộc, vào những ngày cuối năm, ông Công ông Táo được coi là người đại diện lên trời để báo cáo về mọi sự kiện trong năm đã qua.

Vào ngày 23 tháng Chạp hàng năm, mọi gia đình trên khắp Việt Nam tổ chức lễ cúng ông Táo, bắt đầu chuẩn bị cho năm mới. Theo truyền thuyết, ông Táo sẽ cưỡi cá chép lên trời để kể lể mọi điều đã xảy ra ở dưới trần gian tới Ngọc Hoàng. Ông cũng là biểu tượng của sự ấm no qua việc trông nom nhà bếp. Để đảm bảo ông Táo lên trời đúng giờ, mọi gia đình thường dọn dẹp nhà cửa, phóng sinh cá chép xuống sông. Lễ cúng ông Công ông Táo mang đậm nét truyền thống, nhưng cũng có những đặc sắc riêng tùy vùng miền.

Mỗi năm, vào ngày 30 Tết, mọi người thường xem những vở hài kịch miêu tả buổi báo cáo của các ông Táo trên đài truyền hình, tạo nên một phần không thể thiếu trong chương trình 'gặp nhau cuối năm'. Đây là một truyền thống tuyệt vời đã in sâu trong tâm trí của người Việt, từ lớn đến nhỏ.

Trong không khí sôi động của Tết, người Việt thường tận hưởng niềm vui qua nhiều trải nghiệm khác nhau, đặc biệt là thú vị nhất có lẽ là trải nghiệm Chợ Tết.

Nhắc đến Chợ Tết là nhắc đến những phiên chợ sôi động, đầy ắp và hối hả trong những ngày cuối năm. Cả người bán lẫn người mua đều hối hả, dành thời gian để trang trí nhà cửa, cúng tổ tiên và hoàn thành những công việc cuối cùng trước khi chào đón năm mới. Chợ Tết luôn có không khí đặc biệt hơn, được tổ chức ở những nơi rộng lớn, nơi bạn có thể dễ dàng bắt gặp cây đào, chậu hoa, quất cảnh bên cạnh những sản phẩm thực phẩm quen thuộc. Ngoài việc mua sắm, mọi người đến Chợ Tết để tận hưởng không khí sôi động của những ngày cuối năm, để thăm thú những sản phẩm mới lạ, độc đáo. Điều quan trọng nhất không chỉ là mua sắm, mà còn là cơ hội để gặp gỡ, trò chuyện với người khác, chia sẻ về việc chuẩn bị Tết trong gia đình và tận hưởng niềm vui háo hức của mùa xuân. Đi Chợ Tết không chỉ là nhiệm vụ cần thiết, mà còn là thói quen được truyền thống, tạo nên một phần không thể thiếu trong lễ Tết của người Việt.

'Thịt mỡ dưa hành câu đối đỏ' - một câu quen thuộc mà mọi người Việt đều biết. Từ lâu, câu đối đã trở thành phương tiện trang trí nhà cửa từ những học giả đến những người dân thường. Truyền thống này vẫn được duy trì khi mỗi gia đình treo một câu đối trên nền giấy đỏ trên tường trong những ngày Tết. Ngày nay, trang trí nhà cửa bằng tranh hoặc bộ 4 câu đối cũng là một cách phổ biến. Điều này là một phần không thể thiếu của phong tục Tết truyền thống của người Việt.

Câu đối, hay còn gọi là liễn, thường là những dải giấy màu đỏ hoặc hồng đào. Trước đây, ở quê hương, mỗi khi Tết đến, người ta thường dán liễn đỏ ở cửa chuồng lợn, trâu, bò hoặc trên thân cây dừa, nhãn, ổi... để tượng trưng cho sự may mắn. Những câu đối này thường được viết bằng chữ Nho, mực vàng hoặc đen trên nền giấy đỏ, biểu tượng của may mắn. Ngày nay, bạn có thể dễ dàng mua câu đối tại Văn Miếu Quốc Tử Giám, được viết đẹp bởi những thầy đồ có kinh nghiệm.

Phong tục gói bánh chưng tại Việt Nam mang trong mình một truyền thuyết hấp dẫn từ thời Vua Hùng, là biểu tượng văn hóa truyền thống không bao giờ phai mờ theo thời gian. Qua hàng ngàn năm lịch sử, dù có Bắc thuộc và thời kỳ đô hộ của thực dân phương Tây, phong tục gói bánh chưng vẫn truyền bá không dấu chấm trong tâm hồn mỗi người con Việt.

Thủ tục gói bánh chưng vào dịp Tết không chỉ là một truyền thống văn hóa, mà còn là biểu tượng của nền văn minh nông nghiệp lâu dài. Mỗi khi Tết đến, người Việt không quên gói bánh chưng, tặng lên bàn thờ tổ tiên để tri ân và kỷ niệm.

Trong thế giới hiện đại, nhiều truyền thống dường như bị lãng quên, nhưng phong tục gói bánh chưng vẫn được người Việt giữ gìn và thực hiện, là một hình ảnh quen thuộc mỗi khi Tết đến. Nó là biểu tượng của sự đoàn kết, ấm cúng và hòa mình vào không khí tết truyền thống.

Mỗi dịp Tết, mọi nhà đều hồn nhiên gói bánh chưng, bánh tét, là nét truyền thống vô cùng quý báu của dân tộc. Đối với trẻ con, chỉ cần thấy lá dong, lạt, không khí tết đã lan tỏa khắp nơi.

Dịp Tết Nguyên Đán luôn được coi là ngày lễ quan trọng nhất trong năm, là dịp để mọi người chứng kiến sự trỗi mới của thiên nhiên khi năm mới bắt đầu. Đây cũng là thời điểm mọi người cùng nhau tận hưởng không khí ấm áp của gia đình và tạo ra những niềm vui ý nghĩa.

Tết Nguyên Đán là thời gian mà gia đình sum họp, con cháu có dịp bày tỏ lòng biết ơn và kính trọng đối với đấng sinh thành cũng như tổ tiên. Mọi lo toan trong cuộc sống dường như tan biến, thay vào đó là những hoạt động giải trí tinh thần. Trang trí hoa, chưng cây cảnh trong dịp Tết là một trong những thú vui tinh tế và truyền thống. Các bông hoa đa dạng về màu sắc không chỉ là biểu tượng của vẻ đẹp mà còn là biểu tượng của sự sống và tươi mới trong mùa xuân. Tùy thuộc vào sở thích, mọi người có thể chọn lựa những loại hoa khác nhau để trang trí nhà trong dịp Tết. Ở miền Nam, hoa mai thường được ưa chuộng, trong khi ở miền Bắc, hoa đào là biểu tượng không thể thiếu. Ngoài ra, cây quất cũng là một lựa chọn phổ biến, mang theo ý nghĩa may mắn, hạnh phúc, và thịnh vượng. Các loại hoa khác như hoa lay ơn, cúc vạn thọ, hoa đồng tiền, hoa hồng, hoa cát tường cũng thường xuất hiện để tô điểm không gian sống.

Chẳng qua nét đẹp của đào, quất, mai vàng, cùng với sự quyến rũ của các loại hoa khác nhau, mỗi gia đình đều mong muốn mang đến không khí Tết truyền thống, ấm cúng và đầy ý nghĩa.

Chuẩn bị cho ngày Tết không chỉ là việc lau dọn nhà cửa mà còn là dịp để người Việt tưởng nhớ về nguồn cội, về tổ tiên. Từ ngày 23 đến ngày 30 tháng chạp, con cháu trong gia đình thường tụ tập để đi thăm, quét dọn mộ mả tổ tiên.

Trong những ngày cuối năm, gia đình tập trung thăm những nơi nghỉ cuối của ông bà tổ tiên và những người thân quá cố. Đây là truyền thống thể hiện lòng hiếu, sự kính trọng đối với đấng sinh thành và các bậc tổ tiên đã ra đi.

Với mục đích làm sạch và trang trí, nhiều gia đình còn sơn sửa, quét dọn mồ mả của những người đã khuất trong gia đình. Sau đó, họ thắp nhang, kính mời tổ tiên, những linh hồn đã về nghỉ ăn tết cùng gia đình, mong được tổ tiên chứng giám và ban phước lành trong năm mới.

Mâm ngũ quả trên bàn thờ tổ tiên hoặc trong phòng khách là truyền thống không thể thiếu trong ngày Tết của người Việt, thể hiện mong muốn cho một năm mới an lành, may mắn, hạnh phúc, và thịnh vượng. Mâm ngũ quả là cách dâng cúng tổ tiên, bày tỏ lòng hiếu thảo và hy vọng những điều tốt lành cho gia đình.

Chuẩn bị mâm ngũ quả thường bao gồm 5 loại trái cây, đại diện cho 5 ước nguyện của gia chủ, được chọn theo tên và màu sắc. Mâm ngũ quả thường bao gồm 5 loại trái cây, mỗi loại đại diện cho một mong muốn: Phúc (màu trắng), Quý (màu xanh), Thọ (màu đen), Khang (màu đỏ), Ninh (màu vàng). Ngoài ra, 'ngũ' còn thể hiện ước nguyện về cuộc sống viên mãn: Phúc (may mắn); Quý (Giàu có, sang trọng), Thọ (sống lâu), Khang (khỏe mạnh), Ninh (bình yên). Từ miền Bắc đến miền Nam, mâm ngũ quả được bày trí với nhiều loại trái cây khác nhau, tượng trưng cho mong muốn của gia chủ.

Theo quan niệm dân gian, còn được biết đến là lễ cúng trừ tịch hoặc 'tống cựu nghinh tân' nhằm tiễn các vị thần linh năm cũ và chào đón các vị thần linh của năm mới. Nghi thức cúng giao thừa mang ý nghĩa quan trọng trong tín ngưỡng của người Việt, với hy vọng chào đón tài thần, mang lại năm mới bình an và may mắn.

Vào khoảnh khắc chuyển giao, mỗi gia đình sẽ chuẩn bị mâm cỗ cúng, tượng trưng cho việc loại bỏ điều không may trong năm cũ để chào đón những điều may mắn hơn khi bước sang năm mới.

Theo các chuyên gia phong thủy, lễ cúng giao thừa năm Tân Sửu 2023 nên được tiến hành vào giờ Tý (tức 11 giờ đêm) hoặc thời điểm tốt nhất là giờ chính Tý (0 giờ đêm) và kết thúc trước 1 giờ sáng, ngày mùng 1 Tết.

Trong khoảnh khắc trước 1 giờ sáng, các vị thần cũ sẽ chuyển giao nhiệm vụ cho vị thần mới. Vì vậy, lễ cúng giao thừa nên diễn ra từ 11 giờ đêm đến 1 giờ sáng để đảm bảo sự chứng giám của các vị thần đối với tâm thành của gia chủ. Người Việt thường tổ chức hai mâm cỗ cúng giao thừa, một ngoài trời và một trong nhà.

Lễ cúng tất niên là truyền thống lâu dài, mang đặc trưng văn hóa và bản sắc dân tộc Việt Nam, với ý nghĩa kết thúc năm cũ và chào đón năm mới. Gia đình tự báo cáo với các ông bà, tổ tiên về những thành công, thất bại, những gì đã đạt được và kế hoạch cho năm mới. Đây cũng là dịp để tận hưởng thành quả, thư giãn và đoàn tụ bên nhau.

Lễ cúng tất niên là khoảnh khắc để gia đình và người thân tụ tập, quên hết những lo âu hàng ngày, hòa mình trong không khí ấm áp của tình thân.

Thường, lễ cúng tất niên diễn ra vào ngày cuối cùng của năm Âm lịch (ngày 30 Tết, hoặc 29 Tết nếu có). Trong năm nay, ngày 30 Tết sẽ là thứ Bảy, 21/1/2023 Dương lịch.

Tuy nhiên, có những gia đình chọn tổ chức sớm hơn, có thể từ ngày 26, 27, 28 hoặc 29 tháng Chạp. Tuy nhiên, thời điểm phổ biến nhất vẫn là 2 ngày cuối cùng của năm.

Để cúng tất niên, gia đình chuẩn bị mâm cơm trang trí đẹp mắt, làm lễ cúng cho ông bà và tổ tiên. Sau lễ cúng, mọi người quây quần bên bàn ăn. Ngoài ý nghĩa đoàn tụ gia đình, bữa cơm tất niên còn là cách tiễn biệt năm cũ và sẵn sàng đón nhận năm mới. Sau bữa ăn, gia đình sẽ chuẩn bị cho lễ cúng giao thừa, kết thúc năm cũ và mừng đón năm mới.

Theo quan niệm truyền thống của người Việt, 'xuất hành' - rời bỏ tổ ấm đầu năm mới để tìm kiếm sự may mắn cho bản thân và gia đình. Bước ra ngoại ô hái lộc ngày Tết là một nét đẹp văn hóa cổ truyền. Trước khi bước ra ngoại ô, mọi người lựa chọn ngày, giờ và hướng đi phù hợp để kỳ vọng gặp được các thần linh, tài thần, hỉ thần… Nếu đến chùa hay đền, sau khi thực hiện lễ bái, người Việt thường thực hiện nghi thức 'bẻ cành lộc' để mang về nhà, mong đón may mắn và phúc lộc.

Cành lộc thường được chọn từ cây đa nhỏ, cây đề, hoặc cây si… những loại cây luôn xanh và mạnh mẽ quanh năm. Hành trình hái lộc tại chùa hay đền thường được hiểu là việc nhờ phần nào vào sự ơn lành từ thần linh. Cành lộc được mang về và cắm trang trí tại bàn thờ, biểu tượng cho sự thịnh vượng trong năm mới. Thủ tục này thường thấy ở miền Bắc, trong khi ở miền Trung và miền Nam thì ít phổ biến.

Theo quan điểm của người xưa, việc xuất hành và hái lộc cần chọn giờ Hoàng đạo, phù hợp với tuổi của người thực hiện, không kỵ, không khắc. Người tham gia thường chú ý đến việc lựa chọn giờ và hướng đi cẩn thận. Sau khi thực hiện bước ra ngoại ô và hái lộc, mọi người tiếp tục thăm gia đình, bạn bè, thể hiện lòng tôn trọng và chia sẻ niềm vui đầu năm.

Chào giao thừa là khoảnh khắc chuyển giao giữa năm cũ và năm mới, là thời điểm quan trọng khi đất trời hòa quyện. Trong ba ngày Tết, đêm 30 - đêm chuyển giao thừa được coi là khoảnh khắc trọng đại nhất, khi mọi người từ già đến trẻ đều háo hức chờ đón. Người lớn thường chuẩn bị bữa cơm tất niên hoặc thực hiện lễ cúng giao thừa vào những phút cuối cùng của năm, mang ý nghĩa loại bỏ những điều xấu của năm cũ để đón nhận những điều tốt lành trong năm mới.

Tại nhiều địa phương, bữa cỗ tất niên được bày đầy đủ, cúng trời đất và tổ tiên. Lễ giao thừa diễn ra chính xác vào lúc 12 giờ đêm ngày 30 tháng Chạp. Đây cũng là thời điểm đánh đèn hoa nhiều màu sắc rực rỡ nhằm chào đón năm mới. Trong lúc này, mọi gia đình thường cúng cô, cúng bác để đuổi đi ma quỷ khỏi ngôi nhà của mình.

Thói quen thăm chùa trong những ngày đầu tiên của năm mới là một nét đẹp văn hóa tâm linh trong cuộc sống hàng ngày của mỗi người Việt. Việc thăm chùa đầu năm không chỉ để cầu xin một năm mới tràn đầy may mắn, phúc lộc mà còn là cách thể hiện lòng kính trọng đối với đức Phật và tổ tiên.

Đa số người dân Việt Nam thường thực hiện thói quen thăm chùa theo truyền thống gia đình. Từ đời này sang đời khác, đối với những gia đình theo đạo Phật, việc thăm chùa đã trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống hàng ngày. Mỗi người khi đến chùa đều mang theo nguyện vọng tìm kiếm sự bình an cho gia đình, học hỏi từ những nguyên lý triết học của đạo Phật và trải qua những Nhân quả đời sống. Thông qua trải nghiệm đó, họ mong muốn truyền đạt cho thế hệ sau những giá trị sống tích cực, hướng thiện. Tại nơi linh thiêng, giữa không gian yên bình, ánh sáng nhẹ nhàng và hương khói nhang, lòng người trở nên thanh thản và nhẹ nhàng hơn.

Mở hàng (hay xông đất, bước chân vào năm mới) là lễ nghi truyền thống ở Việt Nam. Theo quan niệm, ngày Mồng Một là thời điểm 'mở hàng' cho một năm mới, điều này có thể mang lại sự suôn sẻ, may mắn cho cả năm. Ai bước chân vào nhà bạn từ ngoài vào trong ngày này, được coi là đã xông đất cho gia đình. Người đầu tiên ghé thăm nhà trong năm mới cũng được coi là quan trọng. Vì vậy, cuối năm, mọi người tìm kiếm những người vui vẻ, linh hoạt, có đạo đức và thành công để mời sang thăm. Thông thường, người đến xông đất chỉ ở lại khoảng 5 đến 10 phút, mang lại sự thuận lợi cho gia chủ trong năm mới.

Cách chọn ngày xông đất:

• Chọn tuổi hợp với tuổi của gia chủ.
• Tránh chọn tuổi mà có mối quan hệ không tốt với tuổi của gia chủ.

Người tham gia lễ mừng sẽ mang lại niềm vui và may mắn cho gia đình. Việc chọn người xông đất thường được thực hiện dựa trên tuổi tốt và tương hợp với tuổi của chủ nhà. Thời xưa, quan chức và những người có học vấn thường chọn người xông đất có tuổi phù hợp với gia chủ.

Tết Nguyên Đán là dịp lễ truyền thống quan trọng nhất tại Việt Nam, với nhiều nghi lễ mang ý nghĩa cầu mong một năm mới tràn đầy an lành và may mắn. Trong những nghi lễ này, không thể không nhắc đến tục chúc Xuân. Để tạo sự gắn kết giữa gia đình, họ hàng, hàng xóm và đồng nghiệp, những ngày đầu năm, mọi người thường tận hưởng thời gian để thăm hỏi và bày tỏ những lời chúc mừng Tết.

Ngày mùng 1 Tết, mọi người tụ họp để chúc Tết ông bà, họ hàng và những người thân yêu. Câu ngạn ngữ 'Mùng 1 Tết cha, mùng 2 Tết mẹ, mùng 3 Tết thầy' thường được nhắc đến. Điều này thể hiện tình cảm hiếu thảo, lòng biết ơn của con cháu đối với gia đình và người thầy dạy dỗ.

Dù cuộc sống hối hả, nhưng đến Tết, mọi người có cơ hội quý báu để gặp gỡ, trò chuyện và chia sẻ niềm vui. Những lời chúc tốt lành, mong ước cho năm mới đều được trao đổi, tạo thêm sự ấm áp và gắn kết trong gia đình.

Mừng tuổi ngày đầu năm là nét văn hóa độc đáo của Tết Nguyên Đán. Mặc dù cách đón Tết có thay đổi, nhưng tục lệ này vẫn được gìn giữ và trở thành một phần quan trọng của dịp Tết Việt Nam. Người lớn thường lì xì cho trẻ em bằng tiền, bỏ trong bao giấy đỏ, biểu tượng cho may mắn và chúc trẻ ăn chóng lớn, khỏe mạnh. Con cháu mừng tuổi ông bà, bố mẹ với lời chúc sức khỏe, minh mẫn, hạnh phúc, an khang thịnh vượng.

Thời gian mừng tuổi thường bắt đầu từ đêm 30, kéo dài đến mùng 1, 2, 3 và thậm chí mùng 10. Trong những ngày Tết, trẻ em luôn háo hức nhận bao lì xì đỏ chót, chứa những đồng tiền xanh đỏ rực rỡ, làm cho họ vui vẻ và hạnh phúc.

Phong tục này có từ rất lâu đời, mang nhiều ý nghĩa sâu sắc, biểu tượng cho sự kín đáo, may mắn và thịnh vượng trong năm mới. Màu đỏ đặc trưng của bao lì xì là màu của tết, niềm hy vọng và sự may mắn.

Tục mừng tuổi hay lì xì là một tục lệ giàu ý nghĩa, mang lại điều may mắn, tốt lành, và là cách xua đuổi ma quỷ, đồng thời chúc trẻ em phát triển, học giỏi. Người già cũng được nhận lì xì, là nguồn động viên cho một năm thọ, khỏe mạnh.

Theo truyền thống, lễ hóa vàng diễn ra khi kết thúc chuỗi ngày Tết. Ngày mồng 4 tháng Giêng, ngày con nước, là dịp người Việt tổ chức lễ cúng tổ tiên với lễ đốt vàng mã. Hành động này nhằm mang lại vốn may và tài lộc cho tiền nhân về cõi âm, chúc phúc cho con cháu hậu thế. Tại nhiều vùng ở Đồng bằng Bắc Bộ, tục hát chèo đò đưa tổ tiên về thế giới bên kia cũng được duy trì.

Tục lễ hóa vàng thường diễn ra vào ngày mồng 4 hoặc mồng 5. Nhiều gia đình vẫn giữ truyền thống cũ: làm cơm, đốt vàng mã để gửi lời cầu nguyện đầu năm mới tràn đầy may mắn. Theo nhà sử học Dương Trung Quốc, lễ hóa vàng phản ánh tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên, với việc biến vật phẩm thành vàng để tạo gần gũi giữa thế giới tâm linh và thế giới hiện thực. Ngày mồng 4 và mồng 5 tháng Giêng thường được kiêng kỵ, tránh xuất hành vì được coi là ngày không may.

Truyền thống xin chữ đầu năm đã tồn tại từ lâu đời, không phân biệt tầm vị xã hội. Người Việt Nam giữ gìn nét đẹp nhân văn này, thể hiện sự trọng trách với chữ nghĩa, mong muốn được nhận phúc lộc, tài lộc, và hạnh phúc trong năm mới.

Các học giả chuyên sâu về chữ Hán, Quốc ngữ thường tặng chữ đầu xuân, biểu tượng cho tâm huyết và tri thức, cho những người xin chữ. Điều này không phải bán chữ mà là tặng, thể hiện sự tinh tế và giá trị văn hóa cao quý.

Tại Hà Nội, bạn có thể nhận chữ từ các học giả tại Văn Miếu Quốc Tử Giám, phố Bà Triệu. Các chữ thường được xin trong năm mới như: Tâm, Thành, Nhẫn, Phát, Trí, An, Lộc, Phúc, ... được viết bằng chữ Nho, mực đen trên giấy đỏ hoặc vàng, tạo nên những tác phẩm lịch lãm.

Vào dịp Tết, truyền thống người Việt chú trọng đến những điều kiêng kỵ đầu năm, hy vọng cả năm đều tràn đầy may mắn và hạnh phúc cho gia đình. Theo quan niệm cổ truyền, quét nhà vào đầu xuân tương đương việc quét đi tài lộc, dự báo một năm gia cảnh cơ cực. Rơi rác trong nhà được coi như Thần Tài sẽ rời đi. Vì vậy, nhiều người giữ phong tục kiêng quét rác trong những ngày Tết, thậm chí chỉ quét trong nhà mà không quét ra ngoài cửa.

Phong tục này được giải thích qua câu chuyện “Sự tích cái chổi”. Truyền kỳ kể rằng người phụ nữ nấu ăn rất giỏi được Ngọc Hoàng giao việc trông nom thiên trù. Tuy nhiên, bà thường xuyên ăn cắp thức ăn và rượu để chia cho người yêu, một chăn ngựa trên thiên đình. Bị phát hiện, bà bị đày xuống trần địa, phải làm chổi với nhiệm vụ không được nghỉ, phải tìm thức ăn trong rác rưởi của thế gian. Ngọc Hoàng sau đó tha thứ, cho bà nghỉ ba ngày trong năm. Ba ngày đó chính là ba ngày Tết Nguyên đán, từ đó, người ta duy trì phong tục kiêng không quét nhà trong những ngày này.