- - Phép điệp (điệp ngữ) lặp lại yếu tố diễn đạt để nhấn mạnh ý nghĩa và cảm xúc, tạo hình ảnh nghệ thuật.
- - Ví dụ về điệp từ không có giá trị tu từ: Anh ta uống, ăn, đọc nhiều hơn, nhưng không mang giá trị văn học.
- - Phép đối sắp xếp từ và câu tạo sự cân đối và hài hòa trong văn bản, ví dụ trong tục ngữ và các tác phẩm văn học nổi tiếng.
- - Phép đối thể hiện sự cân bằng, giúp người đọc dễ nhớ và lưu truyền hơn.,.
- - Để chống tham nhũng, cần hiểu rõ tham nhũng là gì và vẻ đẹp của xứ Nghệ không chỉ nằm ở cánh đồng phì nhiêu mà còn ở núi non hùng vĩ.
- - Phép điệp được dùng trong các bài văn để nhấn mạnh cảm xúc, tạo nhịp điệu và vẻ đẹp thẩm mỹ.
- - Phép đối giúp tạo sự cân đối, hài hòa trong câu, dễ nhớ và dễ thuộc, đặc biệt trong tục ngữ.
- - Ví dụ về phép đối: “Chim có tổ, người có tông”; “Gần mực thì đen, gần đèn thì sáng”.
- - Phép điệp và phép đối giúp làm nổi bật ý nghĩa, tăng cường sức biểu cảm trong văn học và thơ ca.,.
- - Phép đối là cách sắp xếp từ ngữ, cụm từ, câu ở vị trí cân xứng để tạo vẻ đẹp và sự hài hòa trong diễn đạt nội dung.
- - Trong tục ngữ, phép đối giúp câu nói dễ nhớ và dễ lưu truyền, mặc dù câu tục ngữ thường ngắn gọn nhưng vẫn khái quát hiện tượng rộng.
- - Bài tập: Tìm ví dụ về các kiểu đối như thanh, chọi về nghĩa, và từ loại; tham khảo câu đối cổ để học cách ra vế đôi và đối.
I. Luyện tập về phép điệp (điệp ngữ)
1. a, Thay thế cụm từ “nụ tầm xuân” bằng “hoa cây này” trong câu thơ để tạo liên kết logic, thẩm mĩ nghệ thuật.
+ “Nụ tầm xuân” là ẩn dụ cho người con gái.
+ Biện pháp điệp tạo nhịp điệu, nhạc, hài hòa đối
- Sự lặp lại ở ngữ liệu (2) nhấn mạnh tình thế mất tự do của cô gái. Thiếu so sánh này, tình thế “đã có chồng” chưa rõ ràng.
c, Phép điệp là biện pháp tu từ lặp lại yếu tố diễn đạt (vần, nhịp, cụm từ, câu) nhằm nhấn mạnh, diễn đạt cảm xúc, ý nghĩa, và gợi hình tượng
2. Ba ví dụ về điệp từ, câu không có giá trị tu từ
- Loại điệp từ phổ biến ở văn bản
- Anh ấy uống, nói nhiều, hát nhiều
- Văn học giúp nhận thức cuộc sống, nuôi dưỡng tâm hồn
- Tôi yêu cảnh vật Hà Giang, nhưng tôi yêu tấm lòng người Hà Giang
Điệp từ
- Anh đi anh nhớ quê nhà
Nhớ canh rau muống, cà dầm tương
- Hạt gạo làng ta
Phù sa
Sông Kinh Thầy
Hương sen thơm
Hồ nước đầy
Lời mẹ hát
Ngọt bùi đắng cay…
- Dốc lên khúc khuỷu, dốc thăm thẳm.
c, Viết đoạn văn sử dụng phép điệp
Tiếng Việt là nét đẹp văn hóa Việt. Tiếng Việt không chỉ truyền thông tin, mà còn chứa tình cảm của người nói. Các bạn trẻ chạy theo tiếng ngoại quên tiếng Việt.
II. LUYỆN TẬP VỀ PHÉP ĐỐI
Ngữ liệu 1 và 2, sắp xếp từ đều đặn, đối ứng
Sự chia vế câu đều, gắn kết với nhau, cảm giác hài hòa
b, Ở ngữ liệu 3, câu 2, 4 có phép đối từ loại:
Khuôn trăng/ nét ngài; đầy đặn/ nở nang…
- Ở ngữ liệu 4, phép đối theo kiểu đối ý, đối thanh
c, Phép đối trong “Hịch tướng sĩ”:
“Ta thường đến bữa quên ăn, nửa đêm vỗ gối, ruột đau như cắt, nước mắt đầm đìa, chỉ căm tức chưa xả thịt lột da, nuốt gan uống máu quân thù.
Trong Bình Ngô đại cáo:
+ Dối trời lừa dân, muôn kế/ Gây binh kết oán, hai mươi năm
+ Nhân dân bốn cõi một nhà, dựng cần trúc ngọn cờ phấp phơi
Tướng sĩ phụ tử, hòa nước sông chén rượu ngọt ngào
- Truyện Kiều
Khi tỉnh rượu, lúc tàn canh
Giật mình, mình lại thương mình xót xa
Râu hùm, hàm én, mày ngài
Vai năm tấc rộng, thân mười thước cao.
d, Phép đối sắp xếp từ, cụm từ, câu cân xứng, tạo vẻ đẹp hoàn chỉnh, hài hòa, diễn đạt nội dung
2. Phép đối trong tục ngữ cao dao thể hiện sự hài hòa, cân đối, giúp diễn đạt ý khái quát, cô đọng. Giúp người nghe, người đọc dễ nhớ, dễ thuộc
- Không thể dễ dàng thay thế từ vì cấu trúc tục ngữ rất chặt chẽ.
- Thông thường, phép đối dựa vào biện pháp ngôn ngữ về vần, từ, câu
b, Cách nói trong tục ngữ hàm súc, cô đọng, nhờ sự hỗ trợ tích cực của phép đối mà tục ngữ dễ nhớ, dễ lưu truyền hơn
3. Kiểu đối về nghĩa: Chuồn chuồn bay thấp mưa, bay cao nắng bay vừa râm
- Đối về thanh: ăn cây nào, rào cây ấy.
- Đối từ loại: Trong chán ngoài thèm, Chó treo mèo đậy
- Kiểu đối giữa các câu:
Khi sao phong gấm rủ là
Giờ sao tan tác như hoa giữa đường
(Truyện Kiều – Nguyễn Du)
Hình minh họaI. Học phép điệp
1. Trả lời câu hỏi
a. Nếu thay thế bằng “hoa tầm xuân” hay “hoa cây này' thì câu thơ sẽ mang một diễn biến khác:
+ Về ý:
• không tạo được sự gợi nhớ về người con gái, thay vào đó chỉ là mô tả về một loài hoa
• không tạo ra sức mạnh nhấn mạnh, làm cho ý thơ, nhịp thơ trở nên chậm lại
• không diễn đạt được cảm xúc thất vọng, tình trạng thất thường trong tâm trạng của chàng trai
+ Về âm nhạc: không tạo ra âm nhạc riêng biệt như khi sử dụng phép điệp
- Lặp lại cụm từ chim vào lồng, cá mắc câu :
+ Tạo nên bức tranh và nhấn mạnh sự mất tự do, tình trạng bế tắc của cô gái đã có chồng.
+ Đặt nặng vào nỗi đau đớn, lòng thương xót của những người tham gia cuộc sống này.
- Lặp lại giống như với nụ tầm xuân ở câu trước, sử dụng phép điệp vòng tròn.
b. Trong những câu ở ngữ liệu (2), việc lặp từ không chỉ là phép điệp từ ngôn ngữ mà còn nhằm tạo ra sự đối xứng và nhịp điệu, làm rõ ý của câu nói.
c. Phép điệp là biện pháp ngôn ngữ được xây dựng bằng cách lặp lại một hoặc một số thành phần diễn đạt (vần, nhịp, cụm từ, câu, từ) để làm nổi bật, biểu đạt cảm xúc và ý nghĩa, đồng thời tạo ra hình ảnh sống động.
2. Bài tập tại nhà
a. Ba ví dụ có từ điệp nhưng không mang giá trị văn học
- Anh ấy uống nhiều, ăn nhiều, nói nhiều và hát nhiều nữa.
- Có công mài săt có ngày nên kim
- Văn học giúp ta nhận thức cuộc sống, văn học còn là động lực cho ước mơ.
b. Ba ví dụ từ những đoạn văn đã học có phép điệp
- Tre xung phong vào xe tăng đại bác. Tre giữ làng, giữ nước, giữ mái nhà tranh, giữ đồng lúa chín. Tre hy sinh để bảo vệ con người… (Cây tre Việt Nam - Thép Mới)
- Người ta đi cấy lấy công
Tôi hôm nay đi cấy còn trông rất nhiều chiều rộng
Trông trời, trồng đất, trông mây
Trông mưa, trông nắng, trông ngày, trông đêm
Trông cho chân cứng đá mềm
Trời yên, biển lặng, lòng mới yên
- Ai có súng sử dụng súng. Ai có gươm sử dụng gươm, ai không có gươm thì sử dụng cuốc, rìu, gậy gộc. Ai cũng cần phải đối mặt với thực dân Pháp để bảo vệ đất nước. (Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến – Hồ Chí Minh)
c. Đoạn văn tham khảo
Mùa đông là mùa tôi yêu thích nhất trong năm. Mùa đông mang đến cái lạnh se lạnh, có những cơn mưa rào nhẹ, và những dải tuyết nhẹ nhàng rơi xuống. Mọi người trong gia đình quây quần bên lửa ấm. Tiếng cười và lời nói làm tan đi sự lạnh giá bên ngoài. Trẻ con hân hoan vui chơi, tạo nên một không khí náo nhiệt khắp vùng. Mùa đông cũng là thời kỳ ấp ủ cho cây cỏ nảy mầm, chuẩn bị cho mùa xuân sắp tới.
II. Học phép đối
1. Trả lời câu hỏi
a. Ngữ liệu (1) và (2) có sự cân đối giữa hai vế trong một câu (mỗi câu có hai vế, mỗi vế đều có ba từ)
- Hai vế được kết nối với nhau thông qua phép đối.
- Vị trí của các danh từ (chim, người/tổ, tông...), các tính từ (đói, rách, sạch, thơm...), và các động từ (có, diệt, trừ...) tạo nên cân đối bằng cách đứng ở những vị trí tương tự về ngữ pháp của mỗi vế.
b. Trong ngữ liệu (3) và (4) có những kiểu đối khác nhau:
- Ngữ liệu (3) sử dụng cách đối nhỏ trong một câu
- Ngữ liệu (4) sử dụng cách đối giữa hai câu theo dạng câu đối.
c. Ví dụ về phép đối trong:
- Hịch tướng sĩ
+ Trăm thân này nằm ngoài đồng cỏ / nghìn xác này được gói trong vỏ ngựa
+ Hoặc chơi trò chọi gà vui vẻ / hoặc cờ bạc giải trí / hoặc thú vui làm ruộng và vườn / hoặc tận hưởng hạnh phúc với vợ con;...
- Bình Ngô đại cáo:
+ Việc áp dụng lòng nhân ái ổn định ở nhân dân
Quân chơi chơi xổ sốu hạ bệ hạ bạo;
+ Gươm khiến đá núi phải trở nên mòn
Con voi uống nước, dòng sông phải cạn;...
- Truyện Kiều:
Khi tỉnh lại sau cơn say rượu/ lúc hoàn cảnh khó khăn
Làm tỉnh giấc, tôi lại nhớ đến bản thân mình đau đớn
- Thơ Đường luật: Trên đèo quanh năm của Bà Huyện Thanh Quan:
Lom khom dưới chân đèo vài nhóm lùm
Điệp điệp bên sông chợ một số nhà
- Câu đố: Con như nóc nhà có cha/ con không có cha như nòng nọc bị đứt đuôi.
d. Phép đối là một cách sử dụng từ ngữ, hình ảnh, các thành phần của câu, hoặc các vế câu đồng điệu, cân đối nhằm tạo hiệu quả diễn đạt: làm nổi bật ý, gợi cho người nghe liên tưởng, hình dung sâu sắc, tạo nên nhịp điệu, và biểu lộ cảm xúc, tư tưởng.
2. Phân tích ngữ liệu, trả lời câu hỏi
a. Phép đối trong tục ngữ giúp làm cho người nghe, độc giả nhớ lâu, dễ ghi nhớ.
- Từ ngữ sử dụng trong tục ngữ không thể thay thế bởi vì
+ mỗi câu tục ngữ đều có tính cố định, giống như thành ngữ, quán ngữ
+ tục ngữ sử dụng phép đối có sự cân chỉnh cao
- Dựa vào những biện pháp ngôn ngữ đi kèm như: thường dùng vần, từ ngữ có giá trị tu từ (ẩn dụ, so sánh, nhân hoá...), câu ngắn, tỉnh lược các thành phần câu...
b. Bởi cách thể hiện của tục ngữ được lựa chọn, biên soạn và trau chuốt, chúng mang tính chất vừa sáng tạo vừa thuần túy.
3. Bài tập tại nhà
a. Mỗi kiểu đối đều được minh họa bằng một ví dụ
- Kiểu đối thanh: chim có tổ / người có tông
- Kiểu đối chọi về nghĩa: Gần mực thì đen / gần đèn thì sáng
- Kiểu đối từ loại: Đói cho sạch / rách cho thơm:
b. Có thể tham khảo
Tết đến, toàn bộ gia đình vui như lễ
Xuân về, trời đất đều tràn đầy sắc xuân
Hình minh họa
I. Ôn tập về phép điệp (điệp ngữ)
Câu 1 (trang 124 - 125 sgk Ngữ văn 10 Tập 2):
(1)
- Trong ngữ liệu (1), hình ảnh nụ tầm xuân được duy trì nguyên vẹn ở câu thơ thứ ba. Không thể thay thế bằng cụm từ hoa tầm xuân hoặc hoa cây này.
⇒ Nụ tầm xuân tạo ra sự liên tưởng đồng nhất giữa hình ảnh nụ tầm xuân và người con gái.
- Trong ngữ liệu 1: sự lặp lại nhấn mạnh, làm sâu sắc tình thế khó khăn của cô gái. Thiếu sự so sánh này, tình thế “đã có chồng” của cô gái không rõ ràng, sinh động. Lặp lại trong hai câu thơ này cũng là lối điệp vòng tròn tương tự như cụm từ “nụ tầm xuân” ở câu trước.
- Cụm từ được lặp lại: nụ tầm xuân, chim vào lồng, cá mắc câu: mang giá trị tu từ, làm cho câu thơ uyển chuyển hơn, làm rõ ý so sánh (nhấn mạnh hình tượng nụ tầm xuân, diễn tả trạng thái không lối thoát của cảnh chim vào lồng, cá cắn câu).
(2)
- Từ lặp lại: gần, có, vì
- Vần được lặp lại: iên
⇒ nhấn mạnh ý, không có giá trị tu từ.
(3)
Phép điệp là biện pháp tu từ lặp lại một yếu tố diễn đạt (vần, nhịp, từ, cụm từ câu) nhằm nhấn mạnh, biểu đạt cảm xúc và ý nghĩa, có khả năng gợi hình tượng nghệ thuật
Câu 2 (trang 125 sgk Ngữ văn 10 Tập 2): Bài tập tại nhà
a. Tìm 3 ví dụ có điệp từ, điệp câu nhưng không có giá trị tu từ:
- “Nhịp tim anh ta đập nhanh hơn, anh ta ăn nhiều bữa hơn, uống nhiều rượu vang hơn, và đọc sách nhiều hơn”.
(Cái vô hạn trong lòng bàn tay, Ngữ văn 10 tập 2. Tr.74)
- Nhưng để chống lại tham nhũng, trước hết phải hiểu tham nhũng là gì đã!
- Cái đẹp của xứ Nghệ không chỉ ở nơi cánh đồng phì nhiêu ... cái đẹp của Nghệ - Tĩnh là ở nơi núi non hùng vĩ.
(Ngữ văn 10, tập hai, tr.54)
b. Ví dụ về phép điệp trong những bài văn đã học:
Ví dụ 1:
Con chim hót
Một cành hoa
Ta nhập vào hòa ca
Nốt trầm xao xuyến.
(Mùa xuân nho nhỏ)
Ví dụ 2:
Mình về mình có nhớ ta
Mười lăm năm ấy thiết tha mặn nồng
Mình về mình có nhớ không?
Nhìn cây nhớ núi, nhìn sông nhớ nguồn.
(Việt Bắc)
Ví dụ 3:
Người ta đi cày lấy công
Tôi hôm nay đi cấy còn trông rất nhiều chiều rộng
Trông trời, trồng đất, trông mây
Trông mưa, trông nắng, trông ngày, trông đêm
Trông cho chân cứng đá mềm
Trời yên, biển lặng, lòng mới yên
- Trong “Hịch tướng sĩ”:
“Ta thường đến bữa quên ăn, nửa đêm vỗ gối; ruột đau như cắt, nước mắt đầm đìa; chỉ căm tức chưa xả thịt lột da, nuốt gan uống máu quân thù”.
- Trong “Bình ngô đại cáo”:
+ Dối trời lừa dân, đủ muôn nghìn kế/ Gây binh kết oán, trải hai mươi năm.
+ Từ Triệu, Đinh, Lí, Trần bao đời gây nền độc lập,
Cùng Hán, Đường, Tống, Nguyên mỗi bên xưng đế một phương.
- Truyện Kiều:
Khi tỉnh rượu, lúc tàn canh
Giật mình, mình lại thương mình xót xa.
Râu hùm, hàm én, mày ngài
Vai năm tấc rộng, thân mười thước cao.
- Một số bài thơ khác:
Lao xao chợ cá làng ngư phủ
Dắng dỏi cầm ve lầu tịch dương
(Cảnh ngày hè)
Cổ kim hận sự thiên nan vấn,
Phong vận kì oan ngã tự cư.
(Độc Tiểu Thanh kí)
d. Phép đối là cách xếp đặt từ ngữ , câu ở vị trí cân xứng nhau để tạo hiệu quả giống nhau hoặc trái ngược nhau nhằm gợi ra vẻ đẹp hòan chỉnh và hài hòa trong diễn đạt
Câu 2 (trang 126 sgk Ngữ văn 10 Tập 2):
a. Phép đối trong tục ngữ tạo ra sự hài hòa, cân đối và giúp cho việc diễn đạt ý được khái quát và cô đọng. Nó giúp cho người nghe, người đọc dễ nhớ, dễ thuộc.
- Không thể dễ dàng thay thế các từ vì các từ trong một câu tục ngữ thường thuộc một kiểu đối nào đó. Ví dụ: từ 'bán' và từ 'mua' nằm trong phép đối từ loại và đối ý.
- Thông thường, phép đối phải dựa vào những biện pháp ngôn ngữ về vần, từ và câu đi kèm, trong đó đặc biệt là những biện pháp ngôn ngữ về từ và câu.
b. Vì: cách diễn đạt trong tục ngữ hàm súc, cô đọng và nhờ sự hỗ trợ tích cực của phép đối, tục ngữ trở nên dễ nhớ và dễ lưu truyền hơn.
Câu 3 (trang 126 sgk Ngữ văn 10 Tập 2):
a) Tìm mỗi kiểu đối một ví dụ:
- Kiểu đối thanh (trắc đối bằng): Chim có tổ (trắc)/ người có tông (bằng).
- Kiểu đối chọi về nghĩa: Gần mực thì đen /gần đèn thì sáng.
- Kiểu đối từ loại (tính từ đối tính từ, danh từ đối danh từ, động từ đối động từ): Đói cho sạch, rách cho thơm; Người đẹp vì lụa, lúa tốt vì phân,…
- Kiểu đối giữa các câu:
Khi sao phong gấm rủ là
Giờ sao tan tác như hoa giữa đường.
(Truyện Kiều)
b) Đưa ra một vế đối cho các bạn cùng đối.
Ví dụ: Tết đến, cả nhà vui như Tết.
Đối lại là: Xuân về, trường lớp ngát hương xuân.
Xem thêm các bài Soạn bài lớp 10 ngắn gọn, hay khác:
Minh họa hình ảnh
Luyện tập về phép điệp (điệp ngữ)
Câu 1 (trang 124 SGK Ngữ văn 10 tập 2)
a. Trong ngữ liệu (1):
- Cụm từ 'nụ tầm xuân' được lặp lại nguyên vẹn để:
+ Nhịp thơ như chững lại, diễn đạt sự thảng thốt và nuối tiếc của người con trai khi nghe tin cô gái mình yêu thương đi lấy chồng.
+ Thay thế bằng cụm từ 'hoa tầm xuân' sẽ làm mất đi ý nghĩa cô gái đang ở độ tuổi thiếu nữ và không logic với vế sau 'nở ra cánh biếc'. Nếu thay thế bằng cụm từ 'hoa cây này', cách biểu đạt mất vẻ đẹp thẩm mĩ và cũng đánh mất ý nghĩa như cụm từ 'hoa tầm xuân'.
+ Các cụm từ 'cá mắc câu', 'chim vào lồng' lặp lại ở hai câu sau để nhấn mạnh tình cảnh bị ràng buộc của cô gái. Không lặp lại như thế thì sự so sánh đã rõ ý nhưng không tô đậm được tâm trạng vô vọng và bi kịch bế tắc giữa hai người.
b. Lặp từ không mang màu sắc tu từ mà chỉ tạo nhịp điệu, tính cân đối, hài hòa để dễ thuộc, dễ nhớ.
c. Phép điệp: biện pháp tu từ lặp lại yếu tố ngôn ngữ nhằm nhấn mạnh cảm xúc hoặc tạo tính hình tượng cho ngôn ngữ nghệ thuật.
Câu 2 (trang 125 SGK Ngữ văn 10 tập 2)
a. Ba ví dụ có điệp từ, điệp câu nhưng không có giá trị tu từ: Khéo ăn thì no, khéo co thì ấm; Lá lành đùm lá rách; Ở bầu thì tròn, ở ống thì dài.
b. Ba ví dụ trong những bài văn đã học có phép điệp:
+ Hương gượng đốt hồn đà mê mải
+ Gương gượng soi lệ lại châu chan
+ Sắt cầm gượng gảy ngón đàn
+ Khi tỉnh rượu lúc tàn canh/Giật mình mình lại thương mình xót xa.
+ Ai có súng dùng súng. Ai có gươm dùng gươm, không có gươm thì dùng cuốc, thuổng, gậy gộc. Ai cũng phải ra sức chống thực dân Pháp.
c. Viết đoạn văn có phép điệp theo nội dung tự chọn.
Luyện tập về phép đối
Câu 1 (trang 126 SGK Ngữ văn 10 tập 2)
a. Ở ngữ liệu (1), (2), cách sắp xếp từ ngữ đặc biệt ở chỗ mỗi câu được tách thành hai vế có số tiếng bằng nhau khiến cả câu có tính nhịp nhàng, cân đối. Sự phân chia ấy được gắn kết bởi biện pháp đối. Vị trí của các danh từ (chim, người; tổ, tông), các tính từ (đói, rách; sạch, thơm), các động từ (có, diệt, trừ) đối nhau bởi chúng đứng ở những vị trí ngữ pháp giống nhau trong các vế.
b. Ngữ liệu (3) dùng tiểu đối (Khuôn trăng đầy đặn đối với nét ngài nở nang, Mây thua nước tóc đối với tuyết nhường màu da). Trong ngữ liệu (4), câu trên đối với câu dưới.
c. Một số ví dụ về câu đối:
- Trong “Bình Ngô đại cáo”: Từ Triệu, Đinh, Lí, Trần bao đời gây nền độc lập/Cùng Hán, Đường, Tống, Nguyên mỗi bên xứng đế một phương.
- Trong “Truyện Kiều”:
+ Dập dìu lá gió cành chim
+ Sớm đưa Tống Ngọc, tối tìm Trường Khanh
+ Khi tỉnh rượu lúc tàn canh
+ Giật mình mình lại thương mình xót xa
+ Trong thơ Đường luật: Xiên ngang mặt đất rêu từng đám/Đâm toạc chân mây đá mấy hòn (Trích bài “Tự tình” II của Hồ Xuân Hương).
d. Định nghĩa: Phép đối là biện pháp sử dụng từ ngữ tạo nên sự cân đối về cấu trúc, hài hòa về âm thanh, nhịp điệu tạo nên nét nghĩa tương đồng hoặc tương phản để nhấn mạnh một nội dung nào đó.
Câu 2 (trang 126 SGK Ngữ văn 10 tập 2)
a. Phép đối trong tục ngữ có tác dụng tạo nên nhạc điệu, tính hài hòa cân đối, dễ thuộc, dễ nhớ. Không thể thay thế những từ trong đó chúng đã được lựa chọn để đối nhau cả về từ loại và ý nghĩa, phù hợp với liên tưởng ngôn ngữ, thói quen ngôn ngữ của nhân dân. Phép đối thường dựa vào các biện pháp ngôn ngữ đi kèm về vần, từ, câu để phát huy hiệu quả.
b. Tục ngữ tuy ngắn nhưng cô đọng, có sức khái quát cao, giàu tính hình tượng. Bên cạnh đó, nhờ phép đối mà các câu tục ngữ càng dễ thuộc, dễ nhớ, dễ lưu truyền, dễ sử dụng. Tục ngữ đúc kết kinh nghiệm sống nghìn đời của nhân dân ta.
Câu 3 (trang 126 SGK Ngữ văn 10 tập 2)
a. Ví dụ về các kiểu đối:
- Trên ghế bà đầm ngoi đít vịt/ Dưới sân ông cử ngỏng đầu rồng (Tú Xương)
- Còn bạc, còn tiền, còn đệ tử/ Hết cơm, hết rượu, hết ông tôi (Nguyễn Bỉnh Khiêm)
- Mai cốt cách tuyết tinh thần/ Mỗi người mỗi vẻ mười phân vẹn mười (Nguyễn Du)
- Vầng trăng ai xẻ làm đôi/ Nửa in gối chiếc nửa soi dặm trường (Nguyễn Du)
b. Tập ra vế đối: Học sinh tự thực hiện.
Minh họa hình ảnh
I - BÀI TẬP VỀ PHÉP ĐIỆP (ĐIỆP NGỮ)
1. Đọc các ngữ liệu trong SGK và trả lời câu hỏi
a.
* Ngữ liệu 1
- Ý: Trong ngữ liệu, “nụ tầm xuân” khiến ta liên tưởng tới người con gái. “Nụ tầm xuân” nở cũng như “em có chồng rồi”. Thay như trên sẽ làm mất đi sự tương đồng và diễn đạt ý thơ.
- Nhạc điệu: Ba câu đầu không có vần nhưng phép điệp ngữ tạo nên một âm nhạc đặc biệt.
Bây giờ em đã có chồng
Như chim vào lồng, như cá mắc câu.
Cá mắc câu biết đâu mà gỡ
Chim vào lồng biết thuở nào ra
- Lặp lại này nhấn mạnh tình cảnh “cá chậu, chim lồng”, thể hiện sự lệ thuộc, bê tắc hôn nhân tình yêu.
b. Ở ngữ liệu (2), lặp từ để tạo tính đối xứng và nhịp điệu, diễn đạt rõ ý cho câu nói.
c. Định nghĩa về phép điệp: Biện pháp tu từ lặp lại yếu tố diễn đạt nhằm nhấn mạnh, diễn đạt cảm xúc, ý nghĩa.
2. Bài tập ở nhà
a. Tìm ba ví dụ có điệp từ, điệp câu nhưng không có giá trị tu từ:
- Anh ấy uống nhiều, nói nhiều và hát nhiều nữa.
- Văn học giúp ta nhận thức cuộc sống, văn học còn chắp cánh ước mơ.
- Tôi yêu thương con người phương Nam, yêu cái nắng gió phương Nam.
b. Tìm ba ví dụ trong những bài văn đã học có phép điệp.
Người ta đi cấy lấy công
Tôi nay đi cấy còn trông nhiều bề
Trông trời, trồng đất, trông mây
Trông mưa, trông nắng, trông ngày, trông đêm
Trông cho chân cứng đá mềm
(Ca dao)
Đảng ta đó, trăm tay nghìn mắt
Đàn em ta đây xương sắt da đồng
Đảng ta muôn vạn công nông
Đảng ta muôn vạn tấm lòng niềm tin.
Tre xung phong vào xe tăng đại bác. Tre giữ làng, giữ nước, giữ mái nhà tranh, giữ đồng lúa chín. Tre hi sinh để bảo vệ con người. Tre, anh hùng lao động! Tre, anh hùng chiến đấu!
c. Viết đoạn văn có phép điệp theo nội dung tự chọn.
Quê hương trong tôi, không chỉ là đàn cò trắng bay thẳng cánh đồng, không chỉ là cây đa, giếng nước, sân đình. Quê hương trong tôi, bao trùm tất cả, là tuổi thơ, là gia đình, là bạn bè đồng trang lứa, là những trưa trốn mẹ đi chơi, là những đêm trăng tỏ chị Hằng. Quê hương trong tôi, là quá khứ, hiện tại và cả tương lai.
II - LUYỆN TẬP VỀ PHÉP ĐỐI
1. Đọc các ngữ liệu II. (SGK trang 125,126) và trả lời câu hỏi:
a. Ngữ liệu (1) và (2) cân đối từ ngữ trong mỗi câu bằng phép đối.
Cách sắp xếp vị trí của danh từ, tính từ, động từ tạo ra sự cân đối, hài hòa.
b. Trong ngữ liệu (3) và (4):
- (3) sử dụng tiểu đối trong một câu.
- (4) sử dụng đối giữa hai câu theo kiểu câu đối.
c. Phép đối tìm thấy trong Hịch tướng sĩ, Bình Ngô đại cáo, Truyện Kiều, thơ Đường luật.
d. Định nghĩa về phép đối: Sắp xếp từ ngữ, cụm từ, câu ở vị trí cân xứng tạo vẻ đẹp, hài hòa, diễn đạt nội dung.
2. Phân tích ngữ liệu ở mục 2 (SGK trang 126) và trả lời câu hỏi:
a. Phép đối trong tục ngữ giúp nhớ, dễ lưu truyền.
b. Tục ngữ có câu rất ngắn nhưng vẫn khái quát được hiện tượng rộng.
3. Bài tập ở nhà
a. Tìm ví dụ mỗi kiểu đối.
- Kiểu thanh: Chim có tổ / Người có tông.
- Kiểu chọi về nghĩa: Gần mực thì đen / gần đèn thì sáng.
- Kiểu từ loại: Đói cho sạch /rách cho thơm.
b. Tham khảo câu đối của bậc nho sĩ xưa để học tập cách ra vế đôi và cách đối.
Ảnh minh họa
Buzz
