- - Bài thơ miêu tả vẻ đẹp ngày hè với sự kết hợp hài hòa giữa màu sắc và âm thanh như xanh thẫm của tán cây, đỏ của hoa lựu, hương hoa sen, và âm thanh từ chợ cá, tiếng ve sầu. Tác giả sử dụng các động từ mạnh để làm nổi bật sự sống động và sức sống của cảnh vật. Tâm trạng tác giả thể hiện sự yêu thiên nhiên, đồng thời bày tỏ mong muốn về cuộc sống yên bình, hạnh phúc cho nhân dân, phản ánh tư tưởng 'Lấy Dân Làm Gốc'.,.
- - Bức tranh mùa hè với màu sắc rực rỡ, âm thanh vui tươi và sức sống tràn đầy: cây hòe xanh thẫm, hoa lựu đỏ, sen hồng thơm, tiếng lao xao của làng chài và tiếng ve sầu hòa vào bản nhạc.
- - Tác giả cảm nhận cảnh vật qua các giác quan: thị giác (màu sắc), thính giác (âm thanh), khứu giác (mùi hương) và xúc giác (cảm giác mát lạnh), phản ánh tình yêu thiên nhiên và lòng yêu nước sâu sắc.
- - Nguyễn Trãi thể hiện ước mơ về cuộc sống bình yên, hạnh phúc cho nhân dân, với âm điệu lục ngôn ngắn gọn và sâu lắng, thể hiện tư tưởng nhân nghĩa và tình yêu dân tộc.,.
- - Bài thơ ngợi ca sự thịnh vượng của triều đại, đồng thời nhắc nhở các vua quan quan tâm đến nhân dân, thể hiện tư tưởng “lấy dân làm gốc”.
- - Tác giả thể hiện niềm vui và khát vọng về đất nước thái bình, khuyên vua nên noi gương Nghiêu, Thuấn.
- - Âm điệu của bài thơ thay đổi với câu kết 6 chữ, tạo cảm xúc dồn nén và dư âm mở ra, kết hợp giữa lục ngôn và thất ngôn.
- - Cảm hứng chủ đạo là tình yêu thiên nhiên và khát vọng cuộc sống an lành cho nhân dân, phản ánh vẻ đẹp tâm hồn và lí tưởng của Nguyễn Trãi.
1. Bài Sáng Tạo Tham Khảo Số 1
Bố Cục
- 4 Câu Đầu: Vẻ Đẹp Cảnh Ngày Hè
- 4 Câu Cuối: Tâm Trạng của Tác Giả
Câu 1 (Trang 118 sgk Ngữ Văn 10 Tập 1)
Tác Giả Sử Dụng Nhiều Động Từ Mạnh để Diễn Tả Trạng Thái của Ngày Hè: Đùn Đùn, Giương, Phun
+ Đùn Đùn: Gợi Hình Ảnh Xanh Thẫm, Tầng Tầng Lớp Lớp của Tán Hòe Tuôn Ra, Giương Rộng Ra
+ Cảnh Vật Tràn Đầy Sức Sống, Như Có Sự Thôi Thúc, Căng Tràn
+ Thiên Nhiên Đẹp Đẽ, Khỏe Khoắn, Chứa Đựng Những Điều Sống Động Vô Cùng
- Tâm Trạng của Tác Giả Vui Vẻ, Tươi Sáng Như Chính Bức Tranh Mùa Hè Mà Ông Vẽ Lên
→ Xuất Phát Từ Tình Yêu Thiên Nhiên, Cảnh Vật Vì Thế Mà Bức Tranh Ngày Hè Của Nguyễn Trãi Trở Nên Sinh Động, Giàu Sức Sống
Câu 2 (Trang 118 sgk Ngữ Văn 10 Tập 1)
Cảnh Có Sự Giao Hòa Giữa Âm Thanh, Màu Sắc, Con Người và Cảnh Vật
- Màu Sắc Của Mùa Hè Tươi Sáng, Rực Rỡ: Màu Xanh Của Cây Hòe, Màu Đỏ Của Hoa Lựu, Màu Hồng Của Sen
+ Cảnh Vật Hòa Nhập Với Nhau, Dưới Ánh Sáng Của Nắng Vàng (Lầu Tịch Dương)
- Âm Thanh Của Sự Sống: Lao Xao Chợ Cá, Tiếng Ve Sầu (Dắng Dỏi Cầm Ve)
+ Tác Giả Lắng Nghe Âm Thanh Sự Sống Bằng Tất Cả Sự Tinh Tế Của Bản Thân
→ Bức Tranh Cảnh Vật Có Sự Giao Hòa, Kết Hợp Với Âm Thanh Sự Sống, Hình Ảnh Con Người Khiến Bức Tranh Ngày Hè Trở Nên Có Hồn Hơn
Vẻ Đẹp Của Cảnh Ngày Hè Bình Dị, Trong Lành, Gần Gũi và Ấm Áp Tình Quê Hương, Con Người Xứ Việt
Câu 3 (Trang 118 sgk Ngữ Văn 10 Tập 1)
Cảm Nhận Của Tác Giả
+ Nhà Thơ Sử Dụng Mọi Giác Quan Của Mình Để Cảm Nhận Vẻ Đẹp Ngày Hè: Khứu Giác, Thính Giác, Cảm Giác
+ Thiên Nhiên Ngày Hè Được Tái Hiện Thông Qua Lăng Kính Quan Sát Tinh Tế Của Tác Giả
+ Sự Hòa Quyện Hài Hòa Về Màu Sắc, Âm Thanh Chứng Tỏ Tâm Hồn Nhà Thơ Đẹp, Giàu Xúc Cảm
- Tấm Lòng Của Tác Giả
+ Tha Thiết Yêu Thiên Nhiên, Đất Nước
+ Tìm Thấy Trong Tình Yêu Thiên Nhiên Có Nguồn Cội Của Tình Yêu Cuộc Đời, Cuộc Sống
+ Tấm Lòng Đau Đáu Luôn Hướng Về Dân, Về Nước
Câu 4 (Trang 118 sgk Ngữ Văn 10 Tập 1)
Hai Câu Kết Diễn Tả Khát Vọng, Nỗi Lòng Da Diết Của Tác Giả Về Cuộc Sống Yên Bình, Hạnh Phúc Của Dân Chúng
+ Nhà Thơ Mong Mỏi Khúc Đàn Nam Phong Của Vua Thuấn, Khúc Đàn Tượng Trưng Cho Sự No Đủ, Thuận Hòa Của Nhân Dân
+ Lấy Chuyện Xưa Để Nói Tới Hiện Tại, Cho Thấy Tấm Lòng Yêu Nước Thương Dân Tới Muôn Đời
- Câu Thơ Cũng Gợi Lên Khúc Nhạc Ngợi Ca Cuộc Sống Thái Bình, No Đủ Của Dân Chúng, Đồng Thời Cũng Là Lời Nhắc Các Bậc Quân Vương Lấy Dân Làm Trọng
- Nhà Thơ Thể Hiện Niềm Mong Ước, Nguyện Vọng Cho Đất Nước Thái Bình Chính Là Tư Tưởng “Lấy Dân Làm Gốc” Của Nguyễn Trãi
+ Tư Tưởng Này Có Nguồn Gốc Từ Lời Dạy Của Khổng Tử “Dân Vi Bản, Xã Tắc Vi Quy, Quân Vi Khinh
- Âm Điệu Của Bài Thơ Có Sự Thay Đổi, Lúc Nhanh Dồn Dập, Lúc Lại Thong Thả Khoan Thai
- Tác Dụng Của Việc Kết Thúc Bằng Câu Thơ Lục Ngôn: Cảm Xúc Được Dồn Nén, Dư Âm Được Mở Ra – Đó Cũng Là Tác Dụng Khi Kết Thúc Bằng Câu Thơ Sáu Chữ Trong Thơ Thất Ngôn
Câu 5 (Trang 119 sgk Ngữ Văn 10 Tập 1)
Cảm Hứng Chủ Đạo Của Bài Thơ
- Nguồn Gốc Từ Tình Yêu Thiên Nhiên, Lòng Yêu Đời, Yêu Đất Nước, Khát Vọng Về Cuộc Sống Thái Bình, Hạnh Phúc Cho Nhân Dân
- Xuất Phát Từ Khát Vọng Hòa Bình Cho Nhân Dân Cộng Hưởng Với Vẻ Đẹp Tâm Hồn, Lí Tưởng Của Nguyễn Trãi, Nhân Cách Của Nguyễn Trãi
→ Bài Thơ Sử Dụng Hình Ảnh Gần Gũi, Bình Dị, Câu Thơ Thất Ngôn Xen Lục Ngôn, Tác Giả Mang Lại Bức Tranh Thiên Nhiên Đầy Sức Sống, Tươi Đẹp
Luyện Tập
Bài 1 (Trang 119 sgk Ngữ Văn 10 Tập 1)
Vẻ Đẹp Của Mùa Hè và Tâm Hồn Nguyễn Trãi
- Vẻ Đẹp Của Mùa Hè:
+ Hình Ảnh Cảnh Vật: Hòe Lục Đùn Đùn, Thạch Lựu Hiên Phun Thức Đỏ, Hồng Liên Trì…
+ Âm Thanh Sự Sống: Lao Xao Chợ Cá, Dắng Dỏi Cầm Ve
- Sự Quan Sát Lắng Nghe Vẻ Đẹp Cuộc Sống Từ Tất Cả Những Giác Quan Tinh Tế Nhất Của Tác Giả
→ Bức Tranh Màu Hè Giàu Màu Sắc, Sôi Động, Căng Tràn Sức Sống, Đó Cũng Chính Là Tình Yêu Cuộc Sống, Yêu Cuộc Đời Của Tác Giả
Vẻ Đẹp Tâm Hồn Của Tác Giả: Yêu Thiên Nhiên, Mong Mỏi Dân Chúng Được An Ổn, No Đủ
+ Bức Tranh Mùa Hè Gợi Cho Ta Thấy Cảm Nhận Tinh Tế, Bút Pháp Nghệ Thuật Tài Hoa Của Tác Giả
+ Tác Giả Là Người Có Tấm Lòng Chân Thành, Tâm Hồn Chan Chứa Yêu Thương, Gắn Bó Với Cuộc Sống, Cuộc Đời
Hình Minh Họa
Hình Minh HọaBố cục
- Bốn câu đầu: Vẻ đẹp của ngày hè
- Bốn câu cuối: Tâm trạng tác giả
Hướng dẫn soạn bài
Câu 1 (trang 118 sgk Ngữ Văn 10 Tập 1):
Miêu tả cảnh ngày hè bằng những động từ như 'đùn đùn', 'giương', 'phun'. Từ 'đùn đùn' tô điểm cho màu xanh thẫm của tán cây, liên tục tuôn ra, giương rộng ra; từ 'phun' tạo điểm nhấn sáng bóng của màu đỏ hoa lựu, xen kẽ là mùi thơm của hoa sen trong hồ. Cảnh vật được mô tả với những động từ mạnh mẽ, thể hiện sức sống mãnh liệt như có một lực lượng nào đó thôi thúc bên trong, sức sống ấy ứa căng, tràn đầy.
Câu 2 (trang 118 sgk Ngữ Văn 10 Tập 1):
Bức tranh ngày hè kết hợp giữa màu sắc và âm thanh, giữa cảnh vật và con người một cách hài hòa, sinh động. Cảnh vật ngày hè rực rỡ màu sắc, sự kết hợp màu đỏ của hoa lựu trước hiên với cây hòe xanh rợp bóng. Hương thơm của hoa sen kết hợp với bức tranh làm cho không gian tràn đầy sức sống. Trong không gian đó, hình ảnh con người hiện lên với sự sung túc, hạnh phúc trong công việc. Tiếng 'lao xao' của làng chài kết hợp với tiếng ve râm ran tạo nên không khí nhộn nhịp, đầy sức sống.
Câu 3 (trang 118 sgk Ngữ Văn 10 Tập 1):
Để thấy hết vẻ đẹp của cảnh ngày hè, tác giả không chỉ sử dụng thị giác mà còn cảm nhận bằng thính giác và khứu giác. Không chỉ nhìn thấy màu xanh của cây hòe, màu đỏ của hoa thạch lựu, tác giả còn nghe thấy âm thanh nhộn nhịp của chợ cá, tiếng ve kêu và ngửi thấy mùi thơm của hoa sen mùa hè. Thi nhân dường như mở rộng tất cả các giác quan để đón nhận thiên nhiên, để cảm nhận và giao hòa cùng thiên nhiên, làm cho bức tranh thiên nhiên trong bài thơ trở nên tinh tế, sống động.
Qua đây, ta thấy một tình yêu đối với thiên nhiên hay nói rộng hơn là qua việc thể hiện tình yêu đối với thiên nhiên, tác giả muốn thể hiện tấm lòng của mình đối với nhân dân, đất nước.
Câu 4 (trang 118 sgk Ngữ Văn 10 Tập 1):
Tâm sự của nhà thơ:
Hai câu thơ cuối thể hiện ước muốn của tác giả, là điểm hội tụ nội dung tư tưởng của cả bài thơ. Tác giả ước mình có 'Ngu cầm' – cây đàn của vua Ngu Thuấn – để hát về sự ấm no cho trăm họ. Câu thơ này thể hiện ước muốn về một đất nước thái bình, người dân được tham gia lao động, có cuộc sống hạnh phúc để 'dân giàu đủ' ở 'khắp đòi phương'. Câu thơ cuối với sáu chữ với nhịp thơ nhanh như giải phóng tất cả nỗi niềm mà tác giả dồn nén ở những câu thơ trên. Suy cho cùng, cái mà Nguyễn Trãi hướng đến luôn là nhân dân xã tắc, không chỉ là cảnh đẹp 'nhàn' khi đi ở ẩn.
Câu 5 (trang 118 sgk Ngữ Văn 10 Tập 1):
Cảm hứng chủ đạo của bài thơ là khát vọng về cuộc sống thái bình, hạnh phúc cho nhân dân. Nguyễn Trãi – một nhân vật lịch sử với một tấm lòng trung quân ái quốc, người đã từng viết nên bức tranh văn hùng cổ điển của dân tộc, buộc lòng ông về ở ẩn vì bất mãn trước thời cuộc. Trong lòng ông không nguôi nỗi niềm thương dân. Và trong bài thơ này, tuy chỉ thể hiện tình thương cho nhân dân ở hai câu thơ cuối chủ yếu, nhưng qua tất cả những câu thơ còn lại ta cũng nhận thấy ước muốn của ông khi miêu tả vẻ đẹp thôn quê cùng với vẻ đẹp của con người lao động.
Luyện tập
Bài 1 (Trang 119 sgk Ngữ văn 10 tập 1)
Vẻ đẹp của mùa hè và tâm hồn Nguyễn Trãi:
- Vẻ đẹp của mùa hè:
+ Hình ảnh cảnh vật: hòe lục đùn đùn, thạch lựu hiên phun thức đỏ, hồng liên trì…
+ Âm thanh sự sống: lao xao chợ cá, dặng dỏi tiếng ve
- Sự quan sát lắng nghe vẻ đẹp cuộc sống từ tất cả những giác quan tinh tế nhất của tác giả.
→ Bức tranh màu hè phong phú, sôi động, tràn đầy sức sống, chính là tình yêu cuộc sống, yêu đời của tác giả.
Vẻ đẹp tâm hồn của tác giả: yêu thiên nhiên, mong mỏi dân chúng an lành, no đủ
+ Bức tranh mùa hè thể hiện cảm nhận tinh tế, nghệ thuật tài năng của tác giả
+ Tác giả là người có tấm lòng chân thành, tâm hồn đầy yêu thương, gắn bó với cuộc sống, cuộc đời
Bài 2 (Trang 119 sgk Ngữ văn 10 tập 1)
Học thuộc bài thơ
Hình minh họaI. Hướng dẫn soạn bài
Câu 1 (trang 118 sgk Ngữ Văn 10 Tập 1):
Miêu tả cảnh ngày hè, tác giả sử dụng từ ngữ sáng tạo và cảm xúc.
- Ở câu 2, 3, 4, 5, 6 là các từ: đùn đùn, giương, phun, đỏ, tiễn, lao xao, dắng dỏi
+ Đùn đùn: sắc xanh thẫm của tán cây lớp lớp, liên tiếp tuôn ra.
+ Giương: mở rộng ra
+ Phun: tô điểm cho màu đỏ hoa lựu
+ Tiễn (ngát, nức): lan tỏa mùi hương của hoa sen.
+ Âm thanh: lao xao, dắng dỏi, chợ cá, cầm ve: âm thanh rộn ràng, râm ran.
=> Sự vật bình thường trở nên sống động.
=> Tái hiện bức tranh màu sắc rực rỡ, tươi sáng. Bức tranh mùa hè rực rỡ màu sắc, âm thanh tươi vui, tràn đầy sức sống.
Câu 2 (trang 118 sgk Ngữ Văn 10 Tập 1):
Cảnh ngày hè hiện ra thật đẹp, đầy sức sống với những chi tiết cụ thể, sinh động:
- Tán cây xanh thẫm che phủ.
- Hoa lựu trước hiên nhà phun màu đỏ.
- Sen hồng trong ao ngát mùi thơm.
- Tiếng lao xao vọng từ làng chài.
- Tiếng ve như hòa mình vào bản nhạc.
=> Âm thanh và màu sắc, cảnh vật và con người hòa quyện trong sự vận động của quy luật sinh sôi.
Câu 3 (trang 118 sgk Ngữ Văn 10 Tập 1):
- Nhà thơ cảm nhận cảnh vật qua nhiều giác quan:
+ Xúc giác: trải qua cảm giác mát lạnh.
+ Thị giác: màu xanh của cây hòe, đỏ của hoa lựu, hồng của sen.
+ Khứu giác: mùi thơm của hoa sen.
+ Thính giác: tiếng lao xao của chợ cá, tiếng ve.
- Tâm hồn của tác giả:
+ Sâu sắc yêu thiên nhiên, mong muốn hạnh phúc cho nhân dân.
+ Tìm thấy trong tình yêu thiên nhiên cảm hứng cuộc sống, yêu thương dân, yêu quê hương.
Câu 4 (trang 118 sgk Ngữ Văn 10 Tập 1):
- Tâm hồn của Nguyễn Trãi: Ước mong nhân dân tất cả nơi được sống yên bình, hạnh phúc => Tư tưởng nhân nghĩa.
- Âm điệu câu thơ lục ngôn: Số chữ: 6 chữ => đổi mới.
+ Âm điệu: đột ngột, ngắn gọn, súc tích => sự dồn nén cảm xúc của bài thơ.
+ Điểm kết tụ: tình yêu nhân dân.
=> Dòng thơ cuối chứa đựng giọng điệu sâu lắng, tha thiết thể hiện tâm hồn yêu nước, thương dân cùng với ước mơ cao đẹp của nhà thơ.
Câu 5 (trang 119 sgk Ngữ Văn 10 Tập 1):
Cảm hứng chủ đạo của bài thơ:
Bài thơ thể hiện vẻ đẹp tâm hồn yêu thiên nhiên, đồng thời mở lời về khao khát cuộc sống an lành, hạnh phúc cho nhân dân.
=> Thể hiện tâm hồn Nguyễn Trãi chan chứa tình yêu đời, yêu nhân dân, yêu quê hương.
II. Luyện tập
Câu 1 (trang 119 sgk Ngữ Văn 10 Tập 1):
Vẻ đẹp của thiên nhiên và tâm hồn Nguyễn Trãi
Gợi ý:
- Vẻ đẹp thiên nhiên:
+ Hình ảnh: Cây hòe lục (đùn đùn, rợp giương), hoa lựu – phun màu đỏ, sen – hương thơm.
+ Âm thanh: Lao xao, cầm ve
=> Bức tranh mùa hè rực rỡ màu sắc, âm thanh tươi vui, đầy sức sống.
- Tâm hồn Nguyễn Trãi:
+ Yêu thiên nhiên, yêu đời.
+ Nỗi niềm sâu thẳm, tấm lòng yêu thương nhân dân, đất nước sâu sắc, cao cả.
=> Tư tưởng nhân nghĩa
=> Lí tưởng tiến bộ, cao đẹp
Hình minh họaTrả lời câu 1 trang 118 SGK Ngữ văn 10, tập 1
Bức tranh ngày hè hiện lên trước mắt với sự sống động tuyệt vời. Tác giả tận dụng động từ sắc xanh, màu đỏ, và tiếng lao xao để tạo nên bức tranh sinh động. Cảnh thiên nhiên tràn ngập năng lượng, mỗi chi tiết như là một nhịp nhàng của cuộc sống.
Trả lời câu 2 trang 118 SGK Ngữ văn 10, tập 1
Bức tranh ngày hè không chỉ là sự hòa quyện giữa màu sắc và âm thanh mà còn là sự đan xen tinh tế giữa cảnh vật và con người. Tiếng ve hòa quyện với tiếng lao xao của chợ cá, tạo nên một không gian sống động, năng động.
Trả lời câu 3 trang 118 SGK Ngữ văn 10, tập 1
- Tác giả sử dụng giác quan một cách tinh tế:
+ Thị giác (màu xanh của cây hòe, đỏ của hoa lựu, hồng của hoa sen, vàng của ánh nắng),
+ Thính giác (tiếng chợ cá lao xao),
+ Khứu giác (mùi thơm của hoa sen).
=> Nguyễn Trãi thể hiện sự kết hợp hài hòa giữa tâm hồn và thiên nhiên, sự giao thoa tuyệt vời giữa người và vẻ đẹp của đất trời.
Trả lời câu 4 trang 118 SGK Ngữ văn 10, tập 1
- Nguyễn Trãi ước mong cho sự bình yên và hạnh phúc cho nhân dân.
- Âm điệu lục ngôn: Số chữ: 6 chữ => làm mới.
+ Âm điệu: đột ngột, ngắn gọn, súc tích => thể hiện sự dồn nén cảm xúc của bài thơ.
+ Điểm kết tụ: nhân dân.
=> Cuối bài thơ, giọng điệu sâu lắng, tha thiết làm nổi bật tình yêu nước, lòng thương yêu dân và ước mơ cao quý của nhà thơ.
Trả lời câu 5 trang 119 SGK Ngữ văn 10, tập 1
- Bài thơ chứa đựng khao khát cuộc sống an lành, hạnh phúc cho nhân dân.
- Cảm hứng ấy trải đều qua từng dòng thơ, phản ánh trong tình yêu thiên nhiên và nhen nhóm tại những câu cuối cùng.
Luyện tập
Câu 1 (trang 119 SGK Ngữ văn 10 tập 1)
- Vẻ đẹp của bức tranh thiên nhiên và cuộc sống ngày hè hiện lên trước mắt với sự sống động, đa dạng màu sắc, và sự tràn ngập năng lượng.
=> Thể hiện sự nhạy bén nghệ thuật, tinh tế của tác giả.
- Tâm hồn Nguyễn Trãi trong bức tranh: Tình yêu thiên nhiên, lòng nhân ái và ấm áp đối với nhân dân và quê hương.
+ Cuộc sống giản dị, thanh bình.
+ Tâm hồn ấm áp, tràn đầy yêu thương.
+ Sử dụng ngôn ngữ, hình ảnh dân dụ gần gũi và thân thiện.
Hình minh họaBố cục của bài thơ được xây dựng một cách tự nhiên và hài hòa. Bốn câu đầu tập trung miêu tả vẻ đẹp của cảnh ngày hè, trong khi bốn câu cuối thể hiện tâm trạng sâu sắc của tác giả. Bài thơ chứa đựng tình yêu thiên nhiên, tình yêu đời, và tình yêu đất nước của Nguyễn Trãi.
Hướng dẫn soạn bài được trình bày một cách rõ ràng và dễ hiểu. Câu hỏi 1 tập trung vào các động từ diễn tả cảnh ngày hè, trong khi câu hỏi 2 tập trung vào màu sắc và âm thanh sống động của cảnh vật. Câu 3 đề cập đến cảm nhận tinh tế của Nguyễn Trãi và tâm hồn giàu lòng yêu đời, yêu thiên nhiên.Bài thơ kết thúc bằng hai câu thơ đầy khát vọng và nỗi lòng của tác giả về cuộc sống hạnh phúc cho nhân dân. Nguyễn Trãi thể hiện lòng yêu nước sâu sắc và tư tưởng lấy dân làm gốc. Âm điệu của bài thơ thay đổi linh hoạt, tạo ra dư âm đặc biệt. Tổng thể, bài thơ gửi gắm vẻ đẹp tâm hồn lạc quan và lí tưởng của Nguyễn Trãi.
Câu 1 (trang 118 SGK Ngữ văn 10 tập 1)
Trong bài thơ có nhiều động từ diễn tả trạng thái của cảnh ngày hè. Đó là những động từ nào? Trạng thái của cảnh được diển tả ra sao?
Lời giải chi tiết:
- Các động từ diễn tả trạng thái của cảnh tập trung trong sáu câu thơ đầu:
Hòe lục đùn đùn tán rợp giương
Thạch lựu hiên còn phun thức đỏ
Hồng liên trì đã tiễn mùi hương
Lao xao chợ cá làng ngư phủ
Dắng dỏi cầm ve lầu tịch dương...
- Miêu tả cảnh ngày hè, tác giả đã sử dụng các động từ: đùn đùn, giương, phun.
+ Từ đùn đùn gợi tả sắc xanh thẫm của tán hoè lớp lớp, liên tiếp tuôn ra,
+ giương rộng ra ;
+ từ phun gợi sự nổi bật, bắt mắt của màu đỏ hoa lựu.
=> Cảnh vật được miêu tả với sức sống mãnh liệt. Như có một cái gì đó thôi thúc bên trong, sức sống như ứa căng, tràn đầy khiến cho màu xanh của lá hòe đùn đùn lên và tán giương lên che rợp, khiến cho cây lựu ở hiên nhà phun ra màu đỏ. Thiên nhiên hiện lên sống động vô cùng.
Câu 2 (trang 118 SGK Ngữ văn 10 tập 1)
Cảnh ở đây có sự hài hòa giữa âm thanh, màu sắc, cảnh vật và con người. Anh (chị) hãy phân tích và làm sáng tỏ.
Lời giải chi tiết:
- Trong bài thơ có các màu sắc: màu xanh của cây hoa hòe, màu đỏ của hoa lựa, hoa sen (có cả mùi thơm của hương sen), tất cả đều dưới ánh nắng chiều màu vàng (lầu tịch dương).
- Bài thơ còn có các âm thanh như tiếng "lao xao" của "chợ cá làng ngư phủ", tiếng rên rỉ (từ cổ; dắng dỏi) của ve sầu nghe như tiếng đàn (cầm ve) từ trên lầu dưới ánh nắng chiều.
- Trong bức tranh mùa hè còn có sự hài hòa giữa cảnh vật và con người. Tuy ít nói tói con người nhưng ta vẫn thấy dấu vết, hình bóng con người rất gần gũi: những cây hòe, cây lựu, hồ sen... không phải là những thực vật hoang dã mà có sự tham gia chăm sóc của bàn tay con người. Cho nên, bên cạnh các hình ảnh thiên nhiên ấy còn thấy có cái hiên nhà (Thạch lựu hiên còn phun thức đỏ), cái ao (trì) (Hồng liên trì đã tiễn mùi hương), và cả ngôi lầu (Dắng dỏi cầm ve lầu tịch dương). Đặc biệt, có rất nhiều âm thanh tiếng người được nghe từ xa (Lao xao chợ cá làng ngư phủ)...
- Các hình ảnh, màu sắc, âm thanh, mùi vị: hài hòa giữa con người với cảnh vật, là tất cả những vẻ đẹp bình dị, gần gũi, thân thuộc của quê hương, đất nước con người Việt Nam.
Câu 3 (trang 118 SGK Ngữ văn 10 tập 1)
Nhà thơ đã cảm nhận cảnh vật bằng những giác quan nào? Qua sự cảm nhận ấy, anh (chị) thấy nhà thơ có tấm lòng như thế nào đối với thiên nhiên.
Lời giải chi tiết:
* Cảm nhận của Nguyễn Trãi.
- Nhà thơ tập trung những giác quan thị giác, thính giác, khứu giác và cả cảm giác nữa để quan sát cảnh thiên nhiên. Thiên nhiên ngày hè hiện lên với những đặc trưng cụ thể bởi những cảm nhận tinh tế. Đó là màu xanh của lá cây, màu đỏ của hoa lựu và hương thơm của hoa sen. Mùa hè có tiếng ve kêu... Thiên nhiên càng hiện lên cụ thể bao nhiêu, càng đẹp bao nhiêu thì chứng tỏ tâm hồn nhà thơ càng đẹp bấy nhiêu. Một tâm hồn đẹp đẽ nhất định phải xuất phát từ thế giới quan lành mạnh. Bao trùm lên từ tấm lòng yêu nước, yêu đời của Ức Trai.
* Tấm lòng của Nguyễn Trãi:
- Tình yêu thiên nhiên nồng nàn, tha thiết.
- Tình yêu thiên nhiên có nguồn cội sâu xa từ lòng tha thiết yêu đời, yêu cuộc sống của tác giả.
- Nguyễn Trãi yêu thiên nhiên, yêu đời, yêu cuộc sống, gắn liền với tấm lòng tha thiết với dân, với nước.
Câu 4 (trang 119 SGK Ngữ văn 10 tập 1)
Hai câu thơ cuối cho thấy tấm lòng của Nguyễn Trãi đôi với người dân thế nào? Nhận xét về âm điệu kết thúc bài thơ.
Lời giải chi tiết:
- Hai câu kết diễn tả khát vọng, mong mỏi da diết của Nguyễn Trãi về cuộc sống thanh bình, hạnh phúc của nhân dân. Nhà thơ mong mỏi có khúc đàn Nam Phong của vua Thuấn. Mỗi khi khúc đàn ấy gảy lên thì mưa thuận gió hòa, nhân dân làm ăn sung sướng no đủ.
- Lấy chuyện xưa để nói hiện tại, cho thấy tấm lòng yêu nước, thương dân của Nguyễn Trãi. Đó là tấm lòng yêu nước thương dân đến trọn đời.
- Đồng thời câu thơ cũng có nghĩa: Nếu có đàn Ngu (đàn của vua Nghiêu) sẽ gảy lên một khúc nhạc - ca ngợi cuộc sông thái bình, nhân dân giàu đủ khắp bốn phương. Đây là lòi ngợi ca sự hưng thịnh của triều đại, nhưng đồng thời cũng là lời nhắc nhở các bậc quân vương luôn quan tâm đến nhân dân.
- Nhà thơ thể hiện niềm vui, sự ngợi ca, nhưng đồng thòi cũng là niềm mong ước cho đất nước thái bình, lời khuyên các vị vua noi gương Nghiêu, Thuấn “rủ lòng thương yêu và chầm sóc muôn dân, khiến cho chỗ thôn cùng xóm vắng không có tiếng hờn giận oán cừu” (lời trong một bản tấu của Nguyễn Trãi). Đó cũng chính là tư tưởng “lấy dân làm gốc của ông: “Làm lật thuyền mới biết sức dân như nước”. Tư tưởng đó bắt nguồn từ lời dạy của Khổng Tử: “Dân vi bản, xã tắc vi quy, quân vi khinh (Dân là gốc, xã tắc là quý, vua là nhẹ).
- Âm điệu của bài thơ có sự thay đổi: câu kết chỉ có 6 chữ (lục ngôn), khác với những bài kết thúc bằng câu thất ngôn. Câu lục ngôn làm cho âm điệu đang 7 chữ dồn lại trong 6 chữ.
- Tác dụng của việc kết thúc bằng câu thơ lục ngôn: cảm xúc được dồn nén, nhưng dư âm của nó lại mở ra. Bài thơ hết những âm hưởng chưa hết, đó là nhờ cách kết thúc bằng câu thơ sáu chữ trong một bài thơ thất ngôn.
Câu 5 (trang 119 SGK Ngữ văn 10 tập 1)
Cảm xúc chỉ đạo của bài thơ là gì?
Từ việc lựa chọn, anh (chị) hãy làm nổi bật vẻ đẹp tâm hồn của Nguyễn Trãi qua bài thơ.
Lời giải chi tiết:
Cảm hứng chủ đạo của bài thơ:
- Bài thơ tả cảnh ngày hè, trước hết phải lấy cảm hứng từ tình yêu thiên nhiên. Đằng sau cảm hứng chủ đạo đó, ta mới thấy lòng yêu đời, tình yêu sông nước hay khát vọng về cuộc sống thái bình, hạnh phúc cho nhân dân
- Yêu thiên nhiên, yêu cuộc sống con người và vươn tới khát vọng hoà bình hạnh phúc cho nhân dân là vẻ đẹp tâm hồn và lí tưởng của Nguyễn Trãi, nhân cách của Nguyễn Trãi.
- Bài thơ sử dụng hình ảnh gần gũi, bình dị, câu thơ thất ngôn xen lục ngôn, Nguyễn Trãi mang đến bức tranh thiên nhiên đầy sức sống, khỏe khoắn. Đó cũng chính là vẻ đẹp của tinh thần lạc quan trong tâm hồn nhà thơ.
Luyện tập
Câu 1 (trang 119 SGK Ngữ văn 10 tập 1)
Cảm nhận của anh (chị) về vẻ đẹp thiên nhiên và tâm hồn Nguyễn Trãi qua bài thơ
Lời giải chi tiết:
Vẻ đẹp của mùa hè và tâm hồn Nguyễn Trãi:
- Vẻ đẹp của mùa hè:
+ Hình ảnh cảnh vật: hòe lục đùn đùn, thạch lựu hiên phun thức đỏ, hồng liên trì…
+ Âm thanh sự sống: lao xao chợ cá, dắng dỏi cầm ve
- Sự quan sát lắng nghe vẻ đẹp cuộc sống từ tất cả những giác quan tinh tế nhất của tác giả.
=> Bức tranh màu hè giàu màu sắc, sôi động, căng tràn sức sống, đó cũng chính là tình yêu cuộc sống, yêu cuộc đời của tác giả.
- Vẻ đẹp tâm hồn của tác giả: yêu thiên nhiên, mong mỏi dân chúng được an ổn, no đủ
+ Bức tranh mùa hè gợi cho ta thấy cảm nhận tinh tế, bút pháp nghệ thuật tài hoa của tác giả
+ Tác giả là người có tấm lòng chân thành, tâm hồn chan chứa yêu thương, gắn bó với cuộc sống, cuộc đời
Minh họa
Buzz
