Buzz
1. Bài soạn tham khảo số 4
Câu 1 (trang 86 sgk Ngữ văn 10 Tập 1):
- Đăm Săn đến nhà Mtao Mxây để khiêu chiến nhưng bị Mtao Mxây chế giễu và từ chối giao chiến.
- Hiệp đấu đầu tiên:
+ Hai bên thực hiện màn múa khiên
• Mtao Mxây múa trước: thể hiện sự yếu ớt và kém cỏi
• Đăm Săn múa khiên: thể hiện sức mạnh và tài năng vượt trội, với thái độ điềm tĩnh
+ Kết quả: Đăm Săn đâm trúng Mtao Mxây nhưng không xuyên thủng áo giáp của hắn.
- Hiệp đấu thứ hai:
+ Theo sự mách bảo của trời, Đăm Săn ném cái chày mòn trúng tai Mtao Mxây
+ Mtao Mxây vẫn ngoan cố “mặc cả” nhằm làm giảm tinh thần chiến đấu của Đăm Săn
+ Kết quả: Đăm Săn kết thúc cuộc chiến, tiêu diệt kẻ thù
⇒ Từ đó, Mtao Mxây hiện lên là kẻ hèn nhát, yếu kém đối lập hoàn toàn với Đăm Săn, người anh hùng mạnh mẽ, công chính.
Câu 2 (trang 36 sgk Ngữ văn 10 Tập 1):
- Cuộc trò chuyện giữa Đăm Săn và dân làng:
+ Số lần đối đáp: 3 lượt hỏi – đáp.
+ Mỗi lượt đối đáp có sự khác biệt: lần đầu - Đăm Săn gõ vào một nhà, lần hai - gõ vào tất cả các nhà, lần ba - gõ vào từng nhà trong làng.
⇒ Qua ba lần đối đáp, ta thấy lòng ngưỡng mộ, thái độ hưởng ứng tuyệt đối, và sự trung thành của dân làng đối với Đăm Săn.
- Hành động của dân làng:
+ Cuộc chiến giữa Đăm Săn và Mtao Mxây quyết định thắng thua của hai tù trưởng, và thể hiện sự thống nhất cộng đồng.
+ Khi Đăm Săn chiến thắng, mọi người trong làng đều vui mừng, phấn khởi đến chúc mừng.
⇒ Thể hiện sự tôn trọng tuyệt đối của dân làng với Đăm Săn, sự hòa hợp giữa quyền lợi và khát vọng của anh hùng sử thi với cộng đồng.
Câu 3 (trang 36 sgk Ngữ văn 10 Tập 1):
- Phần cuối đoạn trích chú trọng miêu tả cảnh ăn mừng chiến thắng.
- Ý nghĩa:
+ Thể hiện đặc trưng của cuộc chiến thị tộc trong xã hội Ê-đê: cuộc chiến không làm tổn hại xã hội mà giúp các bộ tộc nhỏ hợp nhất thành một cộng đồng mạnh mẽ.
+ Anh hùng sử thi được toàn thể cộng đồng tôn vinh. Qua chiến thắng của cá nhân anh hùng, sử thi phản ánh sự phát triển lịch sử của cả cộng đồng tộc người.
Câu 4 (trang 36 sgk Ngữ văn 10 Tập 1):
- Các chi tiết sử dụng phép so sánh:
+ So sánh tương đồng: tài múa khiên của Đăm Săn, cảnh đoàn người về buôn, tả thân hình Đăm Săn
+ So sánh tương phản: múa khiên của Đăm Săn và Mtao Mxây.
- Các câu văn sử dụng lối nói phóng đại:
+ Đám đông như bầy cà tong, dày đặc như bầy thiêu thân, ùn ùn như kiến, mối
+ Chàng múa trên cao, gió như bão; chàng múa dưới thấp, gió như lốc
- Giá trị:
+ Các câu văn, đoạn văn này như những công cụ miêu tả chi tiết, làm nổi bật vẻ đẹp và vị thế của người anh hùng.
+ So sánh với thiên nhiên, vũ trụ để khẳng định tài năng và sức mạnh của anh hùng.
+ So sánh với sự vật, con vật gần gũi để tạo sự dễ hình dung, thân thuộc.
Luyện tập
- Vai trò của thần linh trong chiến đấu và chiến thắng của Đăm Săn: là người gợi ý, không quyết định kết quả cuối cùng của cuộc chiến.
- Vai trò của con người: là người trực tiếp dùng tài năng và sức mạnh để tham gia chiến đấu và chiến thắng kẻ thù.
⇒ Quan hệ giữa thần linh và con người là gần gũi, thân thiết, thậm chí bình đẳng và thân tình.
2. Bài soạn tham khảo số 5
I. ĐỌC - HIỂU
Câu 1 trang 36 SGK Ngữ văn 10 tập 1
Tóm tắt diễn biến trận đấu và so sánh khả năng cũng như phẩm chất của hai tù trưởng.
Trả lời:
a) Khi Đăm Săn đến nhà Mtao Mxây khiêu chiến, Mtao Mxây chỉ bỡn cợt và không chịu giao chiến ngay.
b) Diễn biến trận đấu:
- Hiệp đấu đầu tiên:
+ Cả hai bên múa khiên.
+ Mtao Mxây múa trước: thể hiện sự yếu kém và bất lực.
+ Đăm Săn múa khiên: chứng tỏ sức mạnh vượt trội và sự tự tin.
+ Kết quả: Mtao Mxây phải liên tục tránh đòn khiên của Đăm Săn.
- Hiệp đấu thứ hai:
+ Đăm Săn múa khiên: mạnh mẽ như bão tố. Mặc dù nhiều lần đâm nhưng không xuyên thủng.
+ Kết quả: Đăm Săn nhờ sự giúp đỡ của Ông Trời đã hạ gục Mtao Mxây. Dân làng của Mtao Mxây sau đó theo Đăm Săn đến ngôi làng mới.
Câu 2 trang 36 SGK Ngữ văn 10 tập 1
Phân tích phản ứng và hành động của dân làng đối với kết quả trận chiến để hiểu rõ hơn thái độ và tình cảm của cộng đồng Ê – đê đối với mục đích của cuộc chiến và người anh hùng sử thi.
Trả lời:
- Lời nói của dân làng: “Không thể không đi! Làng chúng tôi ở phía bắc đã lụi tàn, phía nam đã không còn những cây cà hoang, người đứng đầu chúng tôi giờ đã không còn nữa!”
- Hành động của dân làng: Đoàn người đông đảo như bầy cà tong, đặc như bầy thiêu thân, ùn ùn như kiến, đồng lòng theo Đăm Săn.
⇒ Cộng đồng Ê-đê coi trọng sự chính nghĩa của Đăm Săn trong cuộc chiến với Mtao Mxây, thể hiện lòng yêu mến và tôn sùng đối với người anh hùng sử thi qua hành động và lời nói của họ.
Câu 3 trang 36 SGK Ngữ văn 10 tập 1
Cuối đoạn trích, tác giả chú trọng miêu tả cảnh ăn mừng chiến thắng hay cảnh chết chóc? Phân tích ý nghĩa của sự lựa chọn này để hiểu rõ thái độ của tác giả về cuộc chiến bộ tộc và tầm vóc lịch sử của người anh hùng trong sự phát triển cộng đồng.
Trả lời:
- Phần cuối đoạn trích tập trung vào việc miêu tả cảnh ăn mừng chiến thắng.
- Sự lựa chọn này thể hiện:
→ Ý nghĩa của cuộc chiến bộ tộc là giành quyền làm chủ và lãnh thổ từ các tù trưởng.
→ Người anh hùng đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển cộng đồng, là hình mẫu hội tụ phẩm chất tốt đẹp của toàn thể cộng đồng.
Câu 4 trang 36 SGK Ngữ văn 10 tập 1
Phân tích giá trị miêu tả và biểu cảm của các câu văn sử dụng biện pháp so sánh và phóng đại khi mô tả nhân vật và khung cảnh.
Trả lời:
Những câu văn với biện pháp so sánh như:
+ Chàng múa trên cao, gió như bão tố
+ Chàng múa dưới thấp, gió như lốc xoáy;
+ Đoàn người đông như bầy cà tong, dày đặc như bầy thiêu thân, ùn ùn như kiến như mối
+ So sánh giữa cảnh múa khiên của Đăm Săn và Mtao Mxây.
⇒ Những câu văn này có giá trị lớn trong việc miêu tả nhân vật anh hùng, làm nổi bật vai trò, sức mạnh và tài năng của Đăm Săn, đồng thời làm mờ đi sự nổi bật của kẻ thù.
II. LUYỆN TẬP
Câu hỏi luyện tập trang 36 SGK Ngữ văn 10 tập 1
Đoạn trích nhắc đến việc Đăm Săn gặp ông trời, được chỉ dẫn cách chiến thắng Mtao Mxây. Theo bạn, vai trò của thần linh và con người trong cuộc chiến và chiến thắng của Đăm Săn thể hiện như thế nào?
Trả lời:
Thần linh đóng vai trò trợ lực, giúp đỡ trong chiến thắng của Đăm Săn. Tuy nhiên, sự giúp đỡ của thần linh cần kết hợp với khả năng và nỗ lực của con người để đạt được chiến thắng. Điều này thể hiện mối quan hệ gần gũi, mật thiết, thậm chí bình đẳng giữa thần linh và con người.
3. Bài soạn tham khảo số 6
Câu 1 (trang 36 SGK Ngữ văn 10 tập 1)
Diễn biến trận chiến qua 4 hiệp:
- Đăm Săn khiêu chiến, Mtao Mxây đáp lại.
- Cuộc chiến bắt đầu:
+ Hiệp đầu tiên: Mtao Mxây múa khiên trước, Đăm Săn giữ bình tĩnh và điềm đạm.
=> Kết quả hiệp đầu: Mtao Mxây thể hiện sự kém cỏi nhưng vẫn cố tỏ ra kiêu ngạo.
+ Hiệp hai: Đăm Săn múa trước, Mtao Mxây hoảng sợ và chạy trốn. Đăm Săn nhận được miếng trầu và trở nên mạnh mẽ hơn.
+ Hiệp ba: Đăm Săn tiếp tục múa và đuổi theo Mtao Mxây. Dù Đăm Săn đâm trúng kẻ thù, nhưng áo của hắn không bị xuyên thủng, nên chàng phải nhờ đến sự trợ giúp của thần linh.
+ Hiệp bốn: Được thần linh trợ giúp, Đăm Săn đuổi kịp và giết chết Mtao Mxây.
=> Kết quả: Đăm Săn cứu vợ, và dân làng Mtao Mxây đồng loạt theo Đăm Săn về ngôi làng mới.
Câu 2 (trang 36 SGK Ngữ văn 10 tập 1)
- Cuộc đối thoại giữa Đăm Săn và dân làng: Cuộc chiến giữa Đăm Săn và Mtao Mxây là cuộc chiến mang tính chất thống nhất cộng đồng, không phải cuộc chiến xâm lược nhằm tàn sát hay cướp bóc. Chính vì thế, thái độ của cộng đồng Ê-đê cũng rất đặc biệt.
+ Số lần đối thoại: cuộc đối thoại gồm 3 lần hỏi đáp. Con số 3 biểu trưng cho sự phong phú. Số lần đối thoại này phản ánh lòng mến phục và sự đồng tình tuyệt đối của dân làng.
+ Sự khác biệt trong mỗi lần đối thoại: lần đầu - Đăm Săn chỉ gõ vào một nhà, lần hai gõ vào tất cả các nhà, lần ba gõ vào từng nhà trong làng. Điều này thể hiện sự trung thành của dân làng.
- Hành động của dân làng: Tập trung ăn uống linh đình và vui vẻ để ăn mừng chiến thắng của Đăm Săn và của chính mình.
Câu 3 (trang 36 SGK Ngữ văn 10 tập 1)
- Phần cuối đoạn trích chủ yếu miêu tả cảnh ăn mừng chiến thắng với ý nghĩa:
+ Người anh hùng sử thi được cộng đồng tôn vinh tuyệt đối. Chiến thắng của cá nhân anh hùng phản ánh sự phát triển lịch sử của cả cộng đồng tộc người.
+ Cuộc chiến tranh bộ tộc biểu hiện bước tiến trong lịch sử, mở rộng lãnh thổ và đất đai của các bộ tộc Ê-đê.
+ Đây là cách để dân gian ca ngợi tầm vóc và sứ mệnh lịch sử của người anh hùng, người đã thống nhất các thị tộc nhỏ lẻ thành một cộng đồng mạnh mẽ và thịnh vượng.
Câu 4 (trang 36 SGK Ngữ văn 10 tập 1)
- Câu văn sử dụng so sánh, phóng đại để miêu tả Mtao Mxây:
+ “Trông hắn dữ tợn như một vị thần”, “Như gà làng mới mọc cựa, như gà rừng mới mọc cựa”, “Múa kêu lạch xạch như quả mướp khô”, ...
=> Giá trị miêu tả và biểu cảm: Mtao Mxây được so sánh với những vật yếu ớt và vô dụng. Các vật so sánh đều gần gũi với dân làng, tạo cảm giác dễ hiểu.
- Câu văn sử dụng so sánh, phóng đại để miêu tả Đăm Săn:
+ “Một lần xốc tới, chàng vượt một đồi tranh. Một lần nữa xốc tới, chàng vượt một đồi lồ ô.”, “Khi chàng múa chạy nước kiệu, quả núi ba lần nứt nẻ, ba đồi tranh bật rễ bay tung”
=> Giá trị miêu tả và biểu cảm: Các hình ảnh so sánh lấy từ thế giới tự nhiên và vũ trụ. Sử dụng “vũ trụ” để đo kích cỡ nhân vật anh hùng là cách phóng đại để tôn vinh anh hùng, phong cách nghệ thuật nổi bật của sử thi.
- Câu văn sử dụng so sánh, phóng đại khi miêu tả khung cảnh:
+ “Đoàn người đông như bầy cà tong, đặc như bầy thiêu thân, ùn ùn như kiến như mối”, tôi tớ mang của cải về nhiều như ong chuyển nước, như vò vẽ di chuyển hoa, như bầy trai gái đi giếng làng cõng nước.
+ Khung cảnh miêu tả cảnh dân làng ăn mừng chiến thắng “cả một vùng nhão ra như nước”.
=> Giá trị miêu tả và biểu cảm: So sánh với sự vật, con vật gần gũi nơi núi rừng tạo cảm giác thân thuộc và dễ hình dung.
Luyện tập
Câu hỏi (trang 36 SGK Ngữ văn 10 tập 1)
- Vai trò của thần linh trong cuộc chiến và chiến thắng của Đăm Săn:
+ Quan hệ giữa thần linh và con người rất gần gũi, mật thiết, thậm chí bình đẳng và thân tình.
+ Thần linh tham gia chỉ với vai trò “gợi ý”, “cố vấn” chứ không quyết định kết quả cuộc chiến. Đăm Săn giết Mtao Mxây nhờ tài trí của chính mình.
Tóm tắt
Đoạn trích Chiến thắng Mtao Mxây là phần giữa của tác phẩm kể chuyện Đăm Săn đánh bại tù trưởng Mtao Mxây và cứu vợ về.
- Sau khi Mtao Mxây cướp vợ của Đăm Săn là Hơ Nhị, Đăm Săn vô cùng tức giận. Chàng cầm khiên đến nhà Mtao Mxây khiêu chiến và thách đấu.
- Khi đã mệt mỏi, Mtao Mxây yêu cầu Hơ Nhị cho hắn một miếng trầu. Đăm Săn đã lấy được miếng trầu, nhai vào và sức mạnh tăng lên gấp bội. Chàng tiếp tục múa khiên và rượt đuổi Mtao Mxây với sức mạnh phi thường.
- Ông Trời chỉ cho Đăm Săn cách đánh bại Mtao Mxây: dùng cái chày mòn ném trúng tai của Mtao Mxây. Hắn van xin Đăm Săn tha mạng nhưng chàng vẫn đâm chết Mtao Mxây và cắt đầu hắn đem bêu ngoài đường.
- Sau cái chết của Mtao Mxây, Đăm Săn giành lại được vợ, của cải, danh tiếng vang dội khắp nơi và mở tiệc linh đình để ăn mừng chiến thắng.
Bố cục (3 phần)
- Phần 1 (Từ đầu đến “cắt đầu Mtao Mxây đem bêu ngoài đường”): Cảnh trận đánh giữa hai tù trưởng.
- Phần 2 (Tiếp đến “Họ đến bãi ngoài làng, rồi vào làng”): Cảnh Đăm Săn và nô lệ rời đi sau chiến thắng.
- Phần 3 (Còn lại): Cảnh Đăm Săn ăn mừng chiến thắng.
Bài soạn mẫu số 1
Bố cục
– Phần 1: từ đầu đến “cắt đầu Mtao Mxây đem bêu ngoài đường”: Cảnh trận đánh giữa hai tù trưởng.
– Phần 2: tiếp đến “Họ đến bãi ngoài làng, rồi vào làng”: Cảnh Đăm Săn cùng nô lệ ra về sau chiến thắng.
– Phần 3: còn lại: Cảnh Đăm Săn ăn mừng chiến thắng.
Tóm tắt
Nhân lúc Đăm Săn cùng các nô lệ lên rẫy, Mtao Mxây đã đến phá buôn làng và bắt Hơ Nhị về làm vợ. Đăm Săn đến nhà Mtao Mxây khiêu chiến để cứu người vợ của mình. Lần đầu, chàng thách Mtao Mxây đọ dao nhưng hắn sợ không dám đồng ý. Khi Đăm Săn dọa đốt nhà, hắn mới chịu xuống và múa khiên. Mtao Mxây rung khiên múa, tiếng kêu lạch xạch; đến lượt Đăm Săn, mỗi lần xốc tới, chàng vượt một đồi tranh, chạy vun vút trong khi Mtao Mxây chỉ bước thấp bước cao chạy hết bãi đông sang bãi tây. Mtao Mxây bảo Hơ Nhị quăng cho một miếng trầu nhưng Đăm Săn đỡ được, ăn vào thì sức lực tăng lên gấp bội. Đăm Săn lại múa khiên, đâm Mtao Mxây nhưng không thủng được áo giáp của hắn. Nhờ Trời giúp đỡ, Đăm Săn ném một cái chày tròn vào tai của kẻ địch, nên giành được chiến thắng, cắt đầu của Mtao Mxây đem bêu ra đường. Chàng cứu được vợ, và tất cả tôi tớ của Mtao Mxây nguyện đi theo Đăm Săn. Dân làng mở tiệc mừng chiến thắng của Đăm Săn và đón chào những dân làng mới.
Câu 1 (trang 36 sgk Ngữ văn 10 Tập 1):
Tóm tắt diễn biến trận đánh
- Đăm Săn đến nhà Mtao Mxây khiêu chiến nhưng hắn bỡn cợt chưa chịu giao chiến ngay.
- Khi thấy thái độ kiên quyết và nhận được lời hứa của Đăm Săn là sẽ không đâm khi đi xuống cầu thang, Mtao Mxây mới chịu xuống.
- Hiệp đấu thứ nhất: Hai bên múa khiên:
+ Mtao Mxây múa trước: tỏ ra yếu ớt và kém cỏi
+ Đăm Săn múa khiên: tỏ ra mạnh mẽ, tài giỏi hơn hẳn,vẫn giữ thái độ bình tĩnh, thản nhiên.
+ Kết quả: Đăm Săn đâm trúng Mtao Mxây nhưng không thủng được áo giáp của hắn.
- Hiệp đấu thứ hai:
+ Được trời mách bảo, Đăm Săn ném cái chày mòn trúng tai Mtao Mxây.
+ Kết quả: Đăm Săn giành được chiến thắng, cắt đầu của Mtao Mxây đem bêu ra đường. Dân làng Mtao Mxây nhất loạt theo Đăm Săn về ngôi làng mới.
Câu 2 (trang 36 sgk Ngữ văn 10 Tập 1):
- Câu nói của dân làng:
+ “không đi sao được!… người nhà giàu cầm đầu chúng tôi nay đã không còn nữa”
+ “không đi sao được! Tù trưởng chúng tôi đã chết, lúa chúng tôi đã mục, chúng tôi còn ở với ai?”
⇒ Sau khi tù trưởng của mình thất bại, đông đảo tôi tớ của Mtao Mxây đều tâm phục và muốn đi theo Đăm Săn - vị tù trưởng mạnh hơn.
Điều này thể hiện mơ ước có được một người tù trưởng dũng cảm, tài ba, có khả năng lãnh đạo tốt của nhân dân.
- Hàng động của dân làng:
+ Tôi tớ của Mtao Mxây: Đoàn người đông như bầy cà tong, mang của cải về nhiều như ong đi chuyển nước, như bầy trai gái đi giếng làng cõng nước. ⇒ Niềm vui, phấn khởi khi tìm được người tù trưởng đủ tài đức.
+ Tôi tớ của Đăm Săn: “… Các chàng trai đi lại ngực đụng ngực. Các cô gái đi lại vú đụng vú. Cảnh làng một tù trưởng nhà giàu trông sao mà vui thế!” ⇒ Vui mừng khi tù trưởng chiến thắng trở về, buôn làng được mở mang thêm, ngày càng đông vui và giàu mạnh.
Cuộc chiến giữa Đăm Săn và Mtao Mxây không phải là một cuộc chiến tranh phi nghĩa với mục đích xâm lược, tàn sát hay cướp bóc của cải. Cuộc chiến này quyết định sự thắng thua của hai tù trưởng, và mang tính chất thống nhất cộng đồng. Vì vậy, khi Đăm Săn – một tù trưởng mạnh hơn giành chiến thắng, tôi tớ của cả hai buôn làng đều vui mừng, phấn khởi.
Câu 3 (trang 36 sgk Ngữ văn 10 Tập 1):
Phần cuối đoạn trích chú ý nhiều đến việc miêu tả cảnh ăn mừng chiến thắng của người dân cả hai buôn làng. Điều này nêu lên một số đặc điểm lớn của sử thi và tư tưởng của nhân dân như:
+ Sau khi Mtao Mxây – tù trưởng kém cỏi hơn thua trận, tôi tớ ở làng không hề lo sợ mà phấn khởi, vui mừng và ngay lập tức theo Đăm Săn – tù trưởng tài giỏi hơn về buôn làng mới.
⇒ Điều này thể hiện tính chất của cuộc chiến tranh thị tộc trong xã hội Ê-đê: Cuộc chiến không gây ảnh hưởng xấu đến xã hội mà giúp cho các bộ tộc nhỏ, rời rạc có thể hợp lại để tạo nên tập thể lớn mạnh.
+ Sự ủng hộ của cả hai phía dân làng cũng thể hiện tư tưởng của dân gian về tầm vóc lịch sử của người anh hùng: mong muốn có được người lãnh đạo tài giỏi, ngợi ca công lao của người anh hùng đã có công thống nhất các buôn làng.
Câu 4 (trang 36 sgk Ngữ văn 10 Tập 1):
- Biện pháp so sánh được sử dụng ở các chi tiết: Các lần Đăm Săn múa khiên, so sánh tương phản nhằm tạo sự đối lập giữa cảnh múa khiên của Đăm Săn và Mtao Mxây.
- Các câu văn có dùng lối nói phóng đại:
+ Chàng múa trên cao, gió như bão; chàng múa dưới thấp, gió như lốc
+ Đoàn người đông như bầy cà tong, đặc như bầy thiêu thân, ùn ùn như kiến như mối
⇒ Tác dụng:
+ Những câu văn này giống như một đòn bẩy, có tác dụng miêu tả chi tiết, cụ thể, làm nổi bật vẻ đẹp, vị thế của người anh hùng.
+ Các hình ảnh được dùng để so sánh với Đăm Săn đều được lấy từ thiên nhiên, vũ trụ. Điều này cho thấy, nhân dân muốn khẳng định tài năng, sức mạnh, tầm vóc của các anh hùng cộng đồng này có thể sánh ngang tầm với vũ trụ.
Luyện tập (trang 36 sgk Ngữ văn 10 Tập 1)
- Vai trò của thần linh (Ông Trời):
+ Đăm Săn nằm mộng thấy ông Trời
+ Ông Trời đưa ra chỉ dẫn, gợi ý “cháu lấy một cái chày mòn ném vào vành tai hắn là được”.
⇒ Thần linh (Ông Trời) ở đây chỉ có vai trò là người đưa ra gợi ý, chứ không phải là người quyết định, làm nên kết quả cuối cùng của cuộc chiến.
- Vai trò của con người:
+ Đăm Săn đã cố gắng chiến đấu 3 hiệp, dùng nhiều tài năng nhưng chưa hạ gục được Mtao Mxây.
+ Nhờ có sự giúp đỡ của ông Trời, Đăm Săn đã tìm ra điểm yếu, quyết chiến đấu và chiến thắng Mtao Mxây.
⇒ Con người có vai trò là đối tượng trực tiếp dùng tài năng, sức mạnh của mình để tham gia cuộc chiến và giành chiến thắng cuối cùng trước kẻ thù.
Nội dung chính
Trọng danh dự, gắn bó với hạnh phúc gia đình và thiết tha với cuộc sống bình yên, phồn vinh của thị tộc – đó là những tình cảm cao cả nhất thôi thúc Đăm Săn chiến đấu và chiến thắng kẻ thù.
Ngôn ngữ trang trọng, giàu hình ảnh, giàu nhịp điệu với phép so sánh và phóng đại được sử dụng có hiệu quả cao là những đặc điểm nghệ thuật tiêu biểu của sử thi.
5. Bài soạn mẫu số 2
Tìm hiểu chung:
Khái niệm sử thi
- Sử thi còn được gọi là anh hùng ca – là những bài ca lịch sử, các anh hùng, nó gắn liền với những biến cố, sự kiện đặc biệt của lịch sử dân tộc trong một thời kì nhất định.
- Gồm hai loại: là Sử thi thần thoại và Sử thi anh hùng (sử thi Đăm Săn thuộc loại thứ 2)
Nội dung chính của sử thi Đăm Săn:
- Đăm Săn về làm chồng Hơ Nhị, Hơ Bhị, trở thành một tù trưởng hùng mạnh và giàu có.
- Đăm Săn có nhiều chiến công lớn khi đánh lại được các tù trưởng độc ác, giành lại được vợ và đem lại sự giàu có và uy danh cho bản thân và dân làng.
- Khát vọng chinh phục thiên nhiên, vượt qua mọi trở ngại của tập tục xã hội (chặt cây thần), cầu hôn nữ thần Mặt Trời. Trên đường từ nhà nữ thần Mặt Trời trở về, chàng chết ngập trong rừng Sáp Đen.
Tóm tắt đoạn trích:
Đoạn trích thuộc phẩn giữa của tác phẩm, kể về chuyện Đăm Săn đánh Mtao-Mxây để cứu vợ về: Sau khi về làm chồng hai chị em tù trưởng Hơ Nhị và Hơ Bhị, Đăm Săn trở nên một tù trưởng giàu có và uy danh lừng lẫy. Các tù trưởng Kên Kên (Mtao Grứ) và tù trưởng Sắt (Mtao-Mxây) lừa lúc Đăm Săn cùng dân làng lên rẫy, ra sông lao động sản xuất đã kéo người tới cướp phá buôn làng của chàng và bắt Hơ Nhị về làm vợ. Cả hai lần ấy Đăm Săn đều tổ chức đánh trả và chiến thắng, vừa cứu được vợ lại vừa sáp nhập được đất đai, của cải của kẻ địch khiến cho oai danh của chàng càng lừng lẫy, bộ tộc càng giàu có và đông đúc hơn.
Bố cục:
– Phần 1: từ đầu đến “cắt đầu Mtao Mxây đem bêu ngoài đường”: Cảnh trận đánh giữa hai tù trưởng.
– Phần 2: tiếp đến “Họ đến bãi ngoài làng, rồi vào làng”: Cảnh Đăm Săn cùng nô lệ ra về sau chiến thắng.
– Phần 3: còn lại: Cảnh Đăm Săn ăn mừng chiến thắng.
Hướng dẫn soạn bài
Câu 1 (trang 36 sgk Ngữ Văn 10 Tập 1): Tóm tắt diễn biến trận đánh theo trật tự của các tình tiết và sự kiện
1) Đăm Săn đến nhà Mtao-Mxây khiêu chiến nhưng Mtao-Mxây còn bỡn cợt chàng mà chưa chịu giao chiến ngay. Trước thái độ kiên quyết của chàng, Mtao-Mxây nhận lời thách đấu với sự run sợ (sợ bị đâm lén, trang bị đầy mình mà tỏ ra tần ngần, do dự, đắn đo…)
2) Bước vào cuộc chiến:
Hiệp đấu thứ nhất
- Hai bên lần lượt múa khiên. Trong khi Mtao-Mxây múa khiên trước, Đăm Săn vẫn giữ thái độ bình tĩnh, thản nhiên => bản lĩnh của người anh hùng
- Kết quả hiệp đấu: Mtao-Mxây tỏ rõ sự kém cỏi nhưng vẫn cố ra vẻ huênh hoang
* Hiệp đấu thứ hai
- Đăm Săn múa khiên: sức mạnh như gió bão khiến Mtao-Mxây hoảng hốt trốn chạy. Hắn chém Đăm Săn nhưng trượt nên phải đến sự cứu giúp của Hơ Nhị nhưng Đăm Săn đã đớp được
- Kết quả: Nhận được miếng trầu của Hơ Nhị, Đăm Săn mạnh hẳn lên.
* Hiệp đấu thứ ba:
- Đăm Săn múa và đuổi theo Mtao-Mxây, đâm trúng kẻ thù nhưng áo của hắn không thủng, chàng nhờ đến sự giúp đỡ của Ông Trời nên đã cắt được đầu của Mtao-Mxây.
- Kết quả: Đăm Săn cứu được vợ, dân làng Mtao-Mxây nhất loạt theo Đăm Săn về ngôi làng mới.
Câu 2 (trang 36 sgk Ngữ Văn 10 Tập 1):
Cuộc chiến giữa Đăm Săn và Mtao-Mxây là cuộc chiến tranh mang tính chất thống nhất cộng đồng, không phải là một cuộc chiến tranh xâm lược nhằm mục đích tàn sát, cướp bóc và chiếm giữ. Chính vì thế mà thái độ của cộng đồng Ê-đê cũng có những nét riêng:
- Ở phía Mtao-Mxây: Sau khi tù trưởng của mình thất bại, đông đảo nô lệ đều tâm phục và nghe theo lời vị tù trưởng mạnh hơn ("không đi sao được!… người nhà giàu cầm đầu chúng tôi nay đã không còn nữa"). → họ mơ ước được sống trong no ấm, giàu có và một người lãnh đạo dũng cảm, tài ba bảo vệ họ.
- Ở phía Đăm Săn: Dân làng tưng bừng, náo nhiệt chào đón vị anh hùng của mình chiến thắng trở về và tiếp đón những người nô lệ mới bằng sự chân thành và hoà hợp ("... Các chàng trai đi lại ngực đụng ngực… sao mà vui thế!").
Câu 3 (trang 36 sgk Ngữ Văn 10 Tập 1):
- Phần cuối đoạn trích chú ý miêu tả cảnh ăn mừng chiến thắng của phía Đăm Săn.
- Phân tích ý nghĩa:
+ Khi Mtao-Mxây thất bại, không làm cho dân làng lo sợ, hoang mang. Họ ngay lập tức đi theo về phía Đăm Săn, hoà nhập với cuộc đồng mới một cách rất tự nhiên. Dân làng của Đăm Săn cũng vậy, họ đón tiếp những người bạn mới rất chân tình, tưng bừng, náo nhiệt, vui say không hề có một chút gợn nào.
+ Chứng tỏ tính tất yếu của cuộc chiến tranh thị tộc - đó là cuộc chiến tranh không kìm hãm sự phát triển của xã hội Ê-đê, mà trái lại, nó giúp những tập thể riêng lẻ hợp thành những tập thể lớn hơn, mạnh hơn, trở thành một dân tộc trưởng thành thực sự.
+ là cách để dân gian ngợi ca tầm vóc và sứ mệnh lịch sử của người anh hùng ưu tú đã đứng lên thống nhất các thị tộc nhỏ lẻ lại với nhau, gom lại thành một cộng đồng lớn mạnh và giàu có.
Câu 4 (trang 36 sgk Ngữ Văn 10 Tập 1):
- Các câu văn có dùng lối so sánh:
+ So sánh tương đồng (như gió lốc gào, như những vệt sao băng);
+ so sánh tăng cấp (tài múa khiên của Đăm Săn, tả số lượng người ngày càng đông đảo…);
+ so sánh tương phản (tài múa khiên của Đăm Săn và Mtao-Mxây);
+ so sánh, miêu tả đòn bẩy (tài múa khiên của Mtao-Mxây kém hơn Đăm Săn)
- Các hình ảnh thiên nhiên, vũ trụ được đem ra làm chuẩn cho các so sánh với các hình ảnh, sự vật xung quanh cuộc chiến → nổi bật lên tầm vóc to lớn của nhân vật anh hùng: vẻ đẹp cường tráng bên ngoài và ý chí lớn lao bên trong.
Luyện tập
- Vai trò của thần linh (ông Trời): bày cho Đăm Săn cách giết Mtao-Mxây “Cháu lấy một cái chày mòn ném vào vành tai hắn là được”
→ ở thời kì ấy, con người và thần linh gắn bó mật thiết với nhau. Hay nói cách khác, nó là dấu vết của tư duy thần thoại trong sử thi, dấu vết của một xã hội chưa có sự phân hóa giai cấp rạch ròi.
- Vai trò của con người: Tuy nhiên, thần linh chỉ đóng vai trò là người hỗ trợ cho hành động chứ không phải là người quyết định kết quả của cuộc chiến. Còn việc giết Mtao-Mxây là do tài trí của Đăm Săn.
6. Đề bài tham khảo số 3
Câu 1 (trang 86 sách Ngữ văn 10 Tập 1):
- Đăm Săn tới nhà Mtao Mxây thách đấu, nhưng Mtao Mxây chỉ cười nhạo, không chịu chiến đấu.
- Hiệp đầu tiên:
+ Hai bên cùng múa khiên
• Mtao Mxây múa trước: tỏ ra yếu kém và không đáng ngại
• Đăm Săn múa khiên: thể hiện sự mạnh mẽ, tài ba vượt trội, và sự bình tĩnh
+ Kết quả: Đăm Săn đâm trúng Mtao Mxây nhưng không xuyên thủng áo giáp của hắn.
- Hiệp thứ hai:
+ Được sự chỉ dẫn của trời, Đăm Săn ném cái chày cũ trúng tai Mtao Mxây
+ Mtao Mxây vẫn cố chấp “mặc cả” để làm giảm quyết tâm chiến đấu của Đăm Săn
+ Kết quả: Đăm Săn chấm dứt số phận kẻ thù, và cuộc chiến kết thúc
⇒ Điều này cho thấy Mtao Mxây hèn nhát và kém cỏi, đối lập hoàn toàn với Đăm Săn hùng vĩ, ngay thẳng và dũng mãnh.
Câu 2 (trang 36 sách Ngữ văn 10 Tập 1):
- Cuộc trao đổi giữa Đăm Săn và dân làng:
+ Số lần trao đổi: 3 lần hỏi – đáp
+ Sự khác biệt trong mỗi lần trao đổi: lần đầu tiên - Đăm Săn gõ vào một nhà, lần thứ hai gõ vào tất cả các nhà, và lần ba gõ vào từng nhà trong làng.
⇒ Qua ba lần này, có thể thấy lòng kính trọng, thái độ đồng tình tuyệt đối, và sự trung thành của dân làng.
- Hành động của dân làng:
+ Cuộc chiến giữa Đăm Săn và Mtao Mxây quyết định thắng thua của hai tù trưởng, đồng thời thống nhất cộng đồng.
+ Khi Đăm Săn chiến thắng, các thầy tế của cả hai buôn làng đều vui mừng, phấn khởi và kéo đến ăn mừng.
⇒ Điều này thể hiện sự tôn vinh tuyệt đối của dân làng đối với Đăm Săn và sự hòa hợp giữa quyền lợi và khát vọng của anh hùng sử thi với quyền lợi và khát vọng của cộng đồng.
Câu 3 (trang 36 sách Ngữ văn 10 Tập 1):
- Phần cuối của đoạn trích tập trung vào miêu tả cảnh ăn mừng chiến thắng.
- Ý nghĩa:
+ Thể hiện tính chất của cuộc chiến tranh thị tộc trong xã hội Ê-đê: cuộc chiến không gây tổn hại xã hội mà giúp các bộ tộc nhỏ, tách biệt hợp lại thành một tập thể mạnh mẽ.
+ Người anh hùng sử thi được toàn cộng đồng tôn vinh. Qua chiến thắng của cá nhân anh hùng, sử thi phản ánh sự phát triển lịch sử của toàn bộ cộng đồng tộc người.
Câu 4 (trang 36 sách Ngữ văn 10 Tập 1):
- Các chi tiết sử dụng phép so sánh:
+ So sánh tương đồng các đoạn tả: tài múa khiên của Đăm Săn, cảnh đoàn người kéo về buôn của chàng, và hình dáng của Đăm Săn
+ So sánh tương phản: cảnh múa khiên của Đăm Săn và Mtao Mxây.
- Các câu văn có lối nói phóng đại:
+ Chàng múa trên cao, gió như bão; chàng múa dưới thấp, gió như lốc
+ Đoàn người đông như bầy cà tong, dày đặc như bầy thiêu thân, ùn ùn như kiến và mối
- Giá trị:
+ Những câu văn, đoạn văn này giống như công cụ miêu tả chi tiết, làm nổi bật vẻ đẹp, vị thế của người anh hùng.
+ Việc so sánh với hình ảnh vũ trụ khẳng định tài năng, sức mạnh, và tầm vóc của anh hùng ngang hàng với vũ trụ.
+ So sánh với các sự vật, con vật gần gũi nơi núi rừng tạo sự gần gũi, dễ hình dung
Luyện tập
- Vai trò của thần linh trong cuộc chiến và chiến thắng của Đăm Săn: là người gợi ý, không phải quyết định kết quả cuối cùng của cuộc chiến.
- Vai trò của con người: là người trực tiếp dùng tài năng, sức mạnh của mình để tham gia và giành chiến thắng trước kẻ thù.
⇒ Mối quan hệ giữa thần linh và con người rất gần gũi, mật thiết, và thậm chí bình đẳng, thân tình.
