Top 6 Bài soạn 'Các phương châm hội thoại' (tiết 3) lớp 9 nổi bật

I. QUAN HỆ GIỮA PHƯƠNG CHÂM HỘI THOẠI VÀ TÌNH HUỐNG GIAO TIẾP

Ví dụ: Trong câu chuyện Chào hỏi, anh chàng rể đã không tuân thủ phương châm lịch sự trong hội thoại với câu hỏi không thích hợp, gây phiền hà cho người khác. Bài học rút ra là cần chú ý đến đặc điểm cụ thể của tình huống giao tiếp.

II. NHỮNG TRƯỜNG HỢP KHÔNG TUÂN THỦ PHƯƠNG CHÂM HỘI THOẠI

Trả lời câu 1: Trong các ví dụ về các phương châm hội thoại đã học, ngoại trừ phần về phương châm lịch sự, tất cả các tình huống đều không tuân thủ phương châm hội thoại.

Trả lời câu 2: Câu trả lời của Ba không đáp ứng nhu cầu thông tin, và vi phạm phương châm về lượng khi không nói đúng về năm chế tạo chiếc máy bay đầu tiên.

Trả lời câu 3: Khi bác sĩ nói với bệnh nhân mắc bệnh nan y, phương châm về chất không được tuân thủ vì việc nói rõ tình trạng nguy kịch có thể ảnh hưởng xấu đến tâm trạng của bệnh nhân.

Trả lời câu 4: Khi nói 'Tiền bạc chỉ là tiền bạc', người nói không tuân thủ phương châm về lượng. Tuy nhiên, câu này mang ý nghĩa nhắc nhở về giá trị cuộc sống ngoài tình vật chất.

III. LUYỆN TẬP

Trả lời câu 1: Ông bố không tuân thủ phương châm cách thức khi câu trả lời mơ hồ, không chú ý đến đối tượng giao tiếp - cậu bé 5 tuổi.

Trả lời câu 2: Thái độ và lời nói của Chân, Tay, Tai, Mắt không tuân thủ phương châm lịch sự trong giao tiếp, không có lí do chính đáng và không phù hợp với tình huống giao tiếp.

I. Tương quan giữa phương châm hội thoại và tình huống giao tiếp.

- Trong tình huống giao tiếp khác, câu hỏi “Bác làm việc vất vả lắm phải không?” có thể coi là lịch sự và thể hiện sự quan tâm đến người khác. Nhưng trong tình huống này, người được hỏi bị chàng ngốc gọi xuống từ trên cây cao khi đang tập trung làm việc. Rõ ràng chàng ngốc đã làm một việc quấy rối, gây phiền hà cho người khác.

- Bài học rút ra là cần áp dụng phương châm hội thoại phù hợp với tình huống giao tiếp.

II. Những trường hợp không tuân thủ phương châm hội thoại.

Câu 1: Trong các ví dụ đã phân tích khi học về các phương châm hội thoại, chỉ có tình huống trong truyện Người ăn xin tuân thủ phương châm lịch sự, còn lại đều không tuân thủ phương châm hội thoại.

Câu 2:

- Câu trả lời của Ba không đáp ứng nhu cầu thông tin như An mong muốn (An hỏi “năm nào” mà Ba lại trả lời “khoảng đầu thế kỉ XX”).

- Phương châm hội thoại về lượng đã không được tuân thủ.

- Vì người nói không biết chính xác chiếc máy bay đầu tiên trên thế giới được chế tạo vào năm nào. Để tuân thủ phương châm về chất (không nói điều mà mình không có bằng chứng xác thực), người nói phải trả lời một cách chung chung: “Đâu khoảng đầu thế kỉ XX”.

Câu 3: Những tình huống giao tiếp tương tự:

Bác sĩ có thể không nói sự thật về tình trạng sức khỏe của bệnh nhân, chẳng hạn thay vì nói thật căn bệnh đã đến giai đoạn nguy kịch, không thể chữa được nữa, bác sĩ có thể động viên là nếu cố gắng thì bệnh nhân có thể vượt qua được hiểm nghèo. Nghĩa là người nói không tuân thủ phương châm về chất vì đã nói điều mà mình không tin là đúng. Nhưng đó là việc làm nhân đạo và cần thiết. Vì nhờ sự động viên đó mà bệnh nhân có thể lạc quan hơn, có nghị lực hơn để sống khoảng thời gian còn lại của cuộc đời. Như vậy, không phải sự “nói dối” nào cũng đáng chê trách hay lên án.

Còn nhiều tình huống tương tự, trong đó phương châm về chất không được tuân thủ. Chẳng hạn, người chiến sĩ không may sa vào tay địch không thể vì tuân thủ phương châm về chất mà khai thật hết tất cả những gì mình biết về đồng đội, về bí mật của đơn vị…

Câu 4:

- Khi nói “Tiền bạc chỉ là tiền bạc”, nếu xét về nghĩa tường minh thì câu này không tuân thủ phương châm về lượng, bởi vì nó dường như không cho người nghe thêm một thông tin nào. Nhưng xét về hàm ý thì câu này có nội dung của nó, nghĩa là vẫn bảo đảm tuân thủ phương châm về lượng.

- Ý nghĩa câu này: Tiền bạc chỉ là phương tiện để sống, chứ không phải là mục đích cuối cùng của con người. Câu này có ý răn dạy người ta không nên chạy theo tiền bạc mà quên đi nhiều thứ khác quan trọng hơn, thiêng liêng hơn trong cuộc sống.

III. Luyện tập

Câu 1: Ông bố không tuân thủ phương châm cách thức. Một đứa bé 5 tuổi không thể nhận biết được Tuyển tập truyện ngắn Nam Cao để giúp đỡ việc tìm quả bóng. Cách diễn đạt của ông bố đối với cậu bé là không rõ ràng. Người nói đã không quan tâm đến đối tượng giao tiếp.

Câu 2: Thái độ của các vị khách (Chân, Tay, Tai, Mắt) là không hòa hợp với chủ nhà (lão Miệng). Lời nói của Chân và Tay không tuân thủ phương châm lịch sự. Hành động không tuân thủ đó là không thích hợp với tình huống giao tiếp. Theo nghi thức giao tiếp, thông thường khi đến nhà ai, ta trước hết phải chào hỏi chủ nhà, sau đó mới nói về chuyện khác. Trong tình huống này, các vị khách không chào hỏi mà ngay lập tức nói với chủ nhà những lời giận dữ, nặng nề, trong khi như ta biết qua câu này, sự giận dữ và nói năng nặng nề như vậy là không có lý do chính đáng.

I. Mối liên quan giữa phương châm hội thoại và tình huống giao tiếp

- Trong truyện cười “Chào hỏi,” có sự liên quan đến phương châm lịch sự

- Anh chàng rể đã không chú ý đến tình huống giao tiếp cụ thể.

+ Câu hỏi thăm của anh hoàn toàn lịch sự nhưng lại bị coi là không tế nhị, không lịch sự khi làm phiền người khác

→ Cần lưu ý đến tình huống giao tiếp để phù hợp

II. Các trường hợp không tuân thủ phương châm hội thoại

1. Chỉ có tình huống trong truyện “Người ăn xin” tuân thủ phương châm lịch sự, còn lại đều không tuân thủ phương châm hội thoại

2.

a, Trong trường hợp này, phương châm về lượng bị vi phạm. Thông tin mà Ba cung cấp cũng không đủ về lượng theo câu hỏi của An, câu trả lời của Ba quá chung chung

b, Nếu trả lời thông tin sai, sẽ vi phạm phương châm về chất.

Để tránh vi phạm phương châm về chất, Ba đã chọn trả lời mơ hồ, không cụ thể, chấp nhận vi phạm phương châm về lượng

c, Bác sĩ không tuân thủ phương châm về chất

Mục đích: tạo niềm tin, động viên cho người bệnh.

- Để đạt được mục đích quan trọng hơn, người ta có thể không tuân thủ một phương châm hội thoại nào đó

4. Câu nói “tiền bạc chỉ là tiền bạc” không mang lại thông tin mới, nhưng về mặt ý nghĩa, câu nói này chứa đựng: có những điều quan trọng hơn tiền bạc

→ Khi nói, để gây sự chú ý, muốn thể hiện ý nghĩa nào đó, người nói có thể không tuân thủ phương châm hội thoại

II. Bài tập luyện tập

Bài 1 (trang 38 sgk Ngữ văn 9 tập 1)

Người bố không chú ý đến phương châm cách thức:

+ Đứa con 5 tuổi (chưa học lớp 1) không thể nhận biết được tuyển tập truyện ngắn của Nam Cao”

+ Với đối tượng này, câu nói mơ hồ

→ Câu trả lời của người bố không đảm bảo mối quan hệ phương châm hội thoại và tình huống giao tiếp

Bài 2 (trang 38 sgk Ngữ văn 9 tập 1)

Lời nói của Chân, Tay với lão Miệng không tuân thủ phương châm lịch sự.

Việc không tuân thủ như vậy không có lý do chính đáng, không có căn cứ

I. Cơ bản về Hội thoại

– Hội thoại là nơi mọi người gặp gỡ và giao tiếp, nhưng để cuộc trò chuyện thành công, cần tuân thủ 5 phương châm quan trọng:

+ Về lượng: Nói nội dung cần thiết, không thừa, không thiếu.

+ Về chất: Chỉ nói những điều mà bạn tin là đúng và có bằng chứng.

+ Quan hệ: Nói đúng vào đề tài, tránh lạc đề.

+ Cách thức: Nói mạch lạc, ngắn gọn, tránh nói mơ hồ.

+ Lịch sự: Thể hiện sự tôn trọng và lịch sự trong giao tiếp.

– Nắm vững các phương châm nhưng vận dụng linh hoạt theo tình huống cụ thể.

– Việc không tuân thủ có thể đến từ sơ suất vô ý, ưu tiên khác quan trọng hơn, hoặc muốn tạo sự chú ý.

II. Hướng dẫn SGK

Chào hỏi - Một bài học từ truyện cười:

- Chàng rể gọi người đang đốn cành một cách không lịch sự và không tuân thủ phương châm hội thoại.

- Nắm rõ tình huống giao tiếp để áp dụng đúng phương châm hội thoại.

Những trường hợp không tuân thủ:

- Tuân thủ chung trong giao tiếp, nhưng không phải là quy định bắt buộc.

- Nguyên nhân: Vô ý, ưu tiên khác, muốn gây sự chú ý.

Luyện tập SGK

Bài 1:

- Người bố không chú ý đến đặc điểm độ tuổi và nhu cầu của đứa con khi trả lời.

- Câu trả lời không đảm bảo phương châm hội thoại và tình huống giao tiếp.

Bài 2:

- Lời nói của Chân, Tay không lịch sự và không phù hợp với tình huống.

- Vi phạm phương châm lịch sự trong giao tiếp.

Nhớ rằng:

Nguyên nhân không tuân thủ có thể là sơ suất, ưu tiên khác, hoặc muốn tạo sự chú ý.

I. MỐI LIÊN KẾT GIỮA CÁC NGUYÊN TẮC GIAO TIẾP VÀ TÌNH HUỐNG GIAO TIẾP

Đọc câu chuyện cười và đặt câu hỏi

Nhân vật chàng rể không tuân thủ nguyên tắc giao tiếp lịch sự vì không phải mọi tình huống đều đòi hỏi việc chào hỏi theo cách truyền thống. Khi đối tác đang ở trong tình huống không thuận lợi để trò chuyện, quan trọng nhất là không tạo ra cuộc đối thoại không mong muốn, tăng cường sự thoải mái và tôn trọng cho đối tác.

Bài học: Trong giao tiếp, cần linh hoạt áp dụng nguyên tắc giao tiếp phù hợp với tình huống (Nói khi nào? Nói ở đâu? Nói với ai? Nói về điều gì?).

II. NHỮNG TRƯỜNG HỢP KHÔNG TUÂN THỦ NGUYÊN TẮC GIAO TIẾP

Câu 1. Đọc lại các ví dụ về nguyên tắc giao tiếp và cho biết trong những tình huống nào, nguyên tắc giao tiếp nào không được tuân thủ

Trong các ví dụ, chỉ câu chuyện Người ăn xin tuân thủ nguyên tắc giao tiếp lịch sự, trong khi các ví dụ khác đều không tuân thủ nguyên tắc giao tiếp:

+ Lợn cười, áo mới: không tuân thủ nguyên tắc về số lượng

+ Quả bí khổng lồ: không tuân thủ nguyên tắc về chất lượng

Câu 2. Đọc đoạn đối thoại và trả lời câu hỏi

- Câu trả lời của Ba không đáp ứng được mong muốn của An.

- Nguyên tắc giao tiếp về số lượng không được tuân thủ. Bởi câu trả lời mà An muốn biết là cụ thể là năm nào chứ không phải là khoảng thời gian chung chung mà Ba đưa ra

- Người nói không tuân thủ nguyên tắc giao tiếp về số lượng vì câu hỏi của An đưa ra Ba không trả lời được, do đó Ba lựa chọn cách trả lời chung chung. Mặc dù không cụ thể, nhưng ít ra nó là đúng và không vi phạm nguyên tắc về chất lượng. Trong trường hợp Ba không biết nhưng vẫn đưa ra thông tin không xác thực, nếu trả lời sai, sẽ kéo theo sự vi phạm nguyên tắc về chất lượng.

Câu 3. Khi bác sĩ thông báo với người bệnh mắc bệnh nan y về tình hình sức khỏe của họ, thì nguyên tắc giao tiếp nào có thể không được tuân thủ. Tìm những tình huống giao tiếp khác mà nguyên tắc đó có thể không được tuân thủ.

Nguyên tắc giao tiếp về chất lượng có thể không được tuân thủ. Vì bác sĩ có thể không muốn nói thật về tình trạng sức khỏe của bệnh nhân để tránh tâm lý hoang mang, sợ hãi và đánh mất lòng tin của họ. Mặc dù là nói dối, nhưng điều này có thể giúp bệnh nhân yên tâm chữa bệnh mà không bị quá lo lắng tinh thần, ảnh hưởng đến quá trình điều trị.

Một số tình huống khác mà nguyên tắc giao tiếp về chất lượng có thể không được tuân thủ: trong thời kỳ chiến tranh gian khổ, ông cha ta vẫn coi “cái chết nhẹ tựa hồng mao” để không bị mất tinh thần,…

Câu 4. Khi nói “Tiền bạc chỉ là tiền bạc” thì người nói có vi phạm nguyên tắc giao tiếp về số lượng không? Ý nghĩa của câu nói này là gì?

Khi nói 'tiền bạc chỉ là tiền bạc' có thể không tuân thủ nguyên tắc giao tiếp về số lượng. Câu nói này muốn nhấn mạnh giá trị của tiền bạc. Tóm lại, tiền bạc chỉ là công cụ để trao đổi giá trị, mang lại lợi ích cho cuộc sống và sự phát triển của con người. Mặc dù vậy, tiền bạc không phải là tất cả, có nhiều điều quan trọng hơn tiền bạc: tình cảm gia đình, ước mơ, hoài bão,…

III. BÀI TẬP

Câu 1. Đọc đoạn chuyện sau và trả lời câu hỏi

Câu hỏi của người bố không tuân thủ nguyên tắc giao tiếp lịch sự. Vì một cậu bé chỉ mới 5 tuổi nên chưa thể đọc được cuốn sách có tựa đề 'Tuyển tập truyện ngắn Nam Cao'.Ở đây, ông bố không chú ý đến đối tượng giao tiếp, câu trả lời không phù hợp với tình huống giao tiếp.

Câu 2. Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi

- Thái độ và lời nói của Chân, Tay, Tai, Mắt, Miệng đã vi phạm nguyên tắc giao tiếp lịch sự (không chào hỏi khi bắt đầu cuộc giao tiếp, lời nói thô lỗ, thiếu tôn trọng người nghe)

- Việc không tuân thủ nguyên tắc ấy là không có lý do đáng chính đáng. Vì Chân, Tay, Tai, Mắt, Miệng không nhận ra mối liên kết chặt chẽ giữa họ và ông già Miệng.

A. MỤC TIÊU

– Hiểu rõ về mối liên kết giữa phương châm hội thoại và tình huống giao tiếp.

– Áp dụng linh hoạt các phương châm hội thoại theo tình huống giao tiếp.

B. GỢi Ý TRẢ LỜI CÂU HỎI, BÀI TẬP

I – Phần bài học

QUAN HỆ GIỮA PHƯƠNG CHÂM HỘI THOẠI VỚI TÌNH HUỐNG GIAO TIẾP

Đọc câu chuyện cười Chào hỏi (SGK, tr. 36) và trả lời thắc mắc.

Gợi ý

– Anh chàng trong câu chuyện Chào hỏi tuân thủ đúng phương châm lịch sự, anh ta đã thể hiện sự quan tâm, cảm thông với người đang làm việc. Tuy nhiên, việc chào hỏi không đúng thời điểm đã làm cho người đó cảm thấy phiền lòng thêm.

– Bài học rút ra: Áp dụng phương châm hội thoại một cách linh hoạt tùy thuộc vào tình huống giao tiếp.

NHỮNG TÌNH HUỐNG KHÔNG TUÂN THỦ PHƯƠNG CHÂM HỘI THOẠI

Câu hỏi 1. Đọc lại những ví dụ đã được phân tích khi học về các phương châm hội thoại (phương châm về lượng, phương châm về chất, phương châm quan hệ, phương châm cách thức, phương châm lịch sự) và cho biết trong những tình huống nào, phương châm hội thoại không được tuân thủ.

Gợi ý

Trong các ví dụ đã phân tích khi học về các phương châm giao tiếp, chỉ có tình huống trong truyện Người ăn xin (phương châm lịch sự) được tuân thủ, còn lại các tình huống (thuộc các phương châm hội thoại khác) đều không tuân thủ.

Câu hỏi 2. Đọc đoạn đối thoại (SGK, tr. 37), chú ý những từ ngữ in đậm và trả lời câu hỏi.

Gợi ý

Câu trả lời của Ba không đáp ứng nhu cầu thông tin như An mong muốn. Bởi vì phương châm hội thoại về lượng đã không được tuân thủ: An hỏi “năm nào” nhưng Ba lại trả lời “khoảng đầu thế kỷ XX”. Mặc dù không biết chính xác năm chế tạo ra chiếc máy bay đầu tiên, nhưng Ba buộc phải nói như vậy để không làm vi phạm phương châm về chất (nói điều không chắc chắn, không có bằng chứng).

Câu hỏi 3. Khi bác sĩ thông báo tình trạng sức khỏe của người mắc bệnh nan y, phương châm hội thoại nào có thể không được tuân thủ? Tại sao bác sĩ phải làm như vậy? Tìm những tình huống giao tiếp khác mà phương châm đó cũng không được tuân thủ.

Gợi ý

– Khi bác sĩ nói với người mắc bệnh nan y về tình trạng sức khỏe, có thể phương châm về chất, về lượng sẽ không được tuân thủ. Nói không rõ, không chính xác về bệnh lý, không đưa ra thông tin chi tiết có thể khiến người bệnh hoang mang, sợ hãi và ảnh hưởng đến tâm trạng điều trị.

– Các tình huống khác mà phương châm về chất không được tuân thủ: chiến sĩ cộng sản không tiết lộ thông tin cho giặc nhằm bảo vệ bí mật cách mạng; trong một số trường hợp, người ta cũng phải “nói dối” để bảo vệ tâm lý của người thân, giảm thiểu lo âu.

Câu hỏi 4. Khi nói “Tiền bạc chỉ là tiền bạc” thì có phải người nói không tuân thủ phương châm về lượng hay không? Ý nghĩa của câu này là gì?

Gợi ý

Khi nói “Tiền bạc chỉ là tiền bạc”, về mặt ngữ cảnh và lời ngôn, phương châm về lượng đã không được tuân thủ. Câu nói này không cung cấp thông tin mới nào cho người nghe.

Tuy nhiên, nếu hiểu theo nghĩa hàm ẩn, câu này muốn nhấn mạnh rằng tiền bạc chỉ là công cụ trao đổi giá trị, có giá trị vật chất bình thường. Đồng thời, nhắc nhở rằng ngoài tiền bạc, cuộc sống còn có những giá trị vô hình quan trọng như tình thân, ước mơ,...

II – Phần thực hành

Bài tập 1. Đọc đoạn truyện (SGK, tr. 38) và trả lời câu hỏi.

Gợi ý

Câu trả lời của người bố trong đoạn truyện này đã không tuân thủ phương châm cách thức. Người ta không quan tâm đến đối tượng giao tiếp khi nói vậy. Đối với một cậu bé 5 tuổi, đọc 'Tuyển tập truyện ngắn Nam Cao' là điều không khả thi. Tuy nhiên, đối với người lớn hoặc học sinh, câu nói này không phải là vi phạm phương châm cách thức.

Bài tập 2. Đọc đoạn trích (SGK, tr. 38) và trả lời câu hỏi.

Gợi ý

Nhóm nhân vật Chân, Tay, Tai, Mắt đã không tuân thủ phương châm lịch sự: không chào hỏi mà ngay lập tức nói ra những điều nặng nề. Hành động không tuân thủ phương châm lịch sự của nhóm nhân vật này không có lý do chính đáng. Họ không nhận ra sự liên kết chặt chẽ giữa họ và ông già Miệng. Đọc kỹ cả câu chuyện, chúng ta càng thấy rõ điều này.