Top 6 Bài soạn 'Con cò' lớp 9 của Chế Lan Viên - Những tác phẩm xuất sắc

Thông tin cơ bản

1. Chế Lan Viên (1920 - 1989), tên thật là Phan Ngọc Hoan, quê ở Cam Đường - Quảng Trị. Trước Cách mạng tháng Tám, ông nổi tiếng trong phong trào Thơ mới với tập Điêu tàn. Sau Cách mạng tháng Tám, Chế Lan Viên góp phần lớn vào văn hóa kháng chiến, là một trong những tên tuổi hàng đầu của thơ Việt Nam thế kỉ XX.

2. Bài thơ 'Con cò' sáng tác năm 1962, in trong tập thơ 'Hoa ngày thường, Chim báo bão'. Hình tượng con cò qua lời ru được tác giả diễn đạt sâu sắc về tình mẫu tử và lời ru.

Hiểu nội dung văn bản

Câu 1 - Trang 48 SGK

Bài thơ phát triển từ hình tượng bao trùm là con cò trong ca dao. Tác giả muốn thể hiện điều gì qua hình ảnh con cò?

Trả lời

- Bài thơ phát triển từ hình ảnh con cò trong ca dao, biểu tượng của người nông dân, phụ nữ sống cần cù, nhưng giàu phẩm chất tốt đẹp.

- Tác giả mở rộng ý nghĩa biểu tượng để diễn đạt lòng mẹ lớn lao, sâu nặng, hi sinh và tình yêu thương qua lời hát ru.

Câu 2 - Trang 48 SGK

Bài thơ chia làm ba đoạn. Nội dung chính của mỗi đoạn là gì? Hình ảnh con cò qua các đoạn thơ biểu hiện như thế nào?

Trả lời

- Đoạn I: Hình ảnh con cò qua lời hát ru ở tuổi thơ.

- Đoạn II: Hình ảnh con cò đi vào tiềm thức, gần gũi với con người suốt cuộc đời.

- Đoạn III: Suy nghĩ về ý nghĩa của lời ru và lòng mẹ đối với cuộc đời con người.

- Bài thơ bố cục theo sự phát triển của hình tượng con cò, từ thời thơ ấu đến khi trưởng thành, thể hiện suốt cuộc đời.

Câu 3 - Trang 48 SGK

Tác giả vận dụng những câu ca dao nào ở đoạn đầu bài thơ? Nhận xét cách vận dụng của tác giả.

Trả lời

- Tác giả vận dụng trực tiếp câu ca dao về con cò để làm lời hát ru:

(1) Con cò bay lả, bay laBay từ Cổng phủ bay ra cánh đồng.

(2) Con cò bay lả, bay laBay từ cửa phủ, bay về Đồng Đăng.

(3) Con cò mà đi ăn đêmĐậu phải cành mềm lộn cổ xuống aoÔng ơi, ông vớt tôi naoTôi có lòng nào ông hãy xáo măng

- Tác giả linh hoạt sử dụng ca dao để tái hiện hình ảnh con cò trong tư tưởng của dân tộc, nhất là người nông dân Việt Nam.

Câu 4 - Trang 48 SGK

Có những câu thơ mang tính khái quát như:

- Con dù lớn vẫn là con của mẹ,

Đi hết đời, lòng mẹ vẫn theo con.

- Một con cò thôi,

Con cò mẹ hát

Cũng là cuộc đời

Vỗ cánh qua nôi

Em hiểu như thế nào về những câu thơ trên?

Trả lời

- Hình ảnh con cò là biểu tượng của người mẹ Việt Nam, những người hi sinh, cam chịu, kiên nhẫn nuôi dưỡng con thơ.

- Việc hóa thân của người mẹ vào cánh cò thể hiện sự hi sinh, những điều tốt đẹp và chân thật trong tình mẫu tử.

Câu 5 - Trang 48 SGK

Nhận xét về thể thơ, nhịp điệu, giọng điệu của bài thơ. Các yếu tố này có tác dụng gì trong việc thể hiện tư tưởng, cảm xúc của nhà thơ?

Trả lời

- Thể thơ tự do, nhịp ngắn, chậm giúp diễn đạt suy nghĩ như giọng thâm thúy của mẹ bên tai con, làm cho bài thơ truyền đạt tốt cảm xúc.

- Hình tượng con cò được tái hiện sáng tạo, làm mới trong thơ Chế Lan Viên. Các điệp ngữ như điệp khúc, lời ru 'ngủ yên, ngủ yên, ngủ yên' làm cho bài thơ gây ấn tượng. Ví dụ:

Cò đứng ở quanh nôi

...

Cánh trắng cò bay theo gót đôi chân.

Luyện tập

Câu 1 - Trang 48 SGK

Đối chiếu bài thơ với 'Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ' của Nguyễn Khoa Điềm (Ngữ Văn 9, tập một, bài 12). So sánh cách vận dụng lời ru ở hai bài thơ.

Trả lời

Bài: Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ

- Lời ru xuất hiện xen kẽ với các đoạn thơ khác.

- Lời ru thể hiện tình yêu thương của mẹ đối với con, được chuyển hóa thành niềm tin vào kháng chiến của dân tộc.

- Lời ru thể hiện ước mơ của mẹ về cuộc sống hạnh phúc, tự do và niềm tin vào tương lai.

Bài: Con cò

- Lời ru xuất hiện ở Đoạn I của bài thơ.

- Lời ru là dáng nhìn từ cội nguồn văn hóa dân gian. Nó làm nổi bật hình ảnh người mẹ tảo tần, vất vả chăm sóc con thơ.

- Lời ru mang tinh thần nhân văn, nâng đỡ tâm hồn trẻ thơ.

Câu 2 - Trang 49 SGK

Viết một đoạn văn bình luận về những câu thơ sau:

Dù ở gần con,

Dù ở xa con,

Lên rừng xuống bể,

Cò sẽ tìm con,

Cò mãi yêu con.

Con dù lớn vẫn là con của mẹ,

Đi hết đời, lòng mẹ vẫn theo con.

Bài văn mẫu

Đoạn thơ kết hợp những suy ngẫm, triết lý sâu sắc của Chế Lan Viên về tình mẫu tử. Hình ảnh cò cùng những câu thơ mang tính biểu tượng cao được lặp lại, thể hiện tình mẫu tử sâu sắc và chân thành. Tình yêu của mẹ như cánh cò chở che con qua những gian khó của cuộc đời. Câu thơ cuối cùng là lời tỏ lòng tri ân và trân trọng tình mẫu tử. Sự lặp lại trong câu thơ tạo nên sức mạnh và ấn tượng.

Câu 1 (trang 48 SGK Ngữ văn 9, tập 2):

Bài thơ phát triển từ một hình tượng bao trùm là hình tượng con cò quen thuộc trong những câu hát ru. Qua hình tượng con cò, tác giả nhằm nói về điều gì?

Trả lời:

Bài thơ phát triển từ một hình tượng bao trùm là hình tượng con cò quen thuộc trong những câu hát ru truyền thống:

- Con cò là tượng trưng cho hình ảnh người nông dân, người phụ nữ trong một cuộc sống đầy vất vả, lo toan, nhọc nhằn và gian khó nhưng vẫn luôn thể hiện được những đức tính tốt đẹp và niềm vui sống lạc quan.

- Riêng trong bài thơ này, hình tượng con cò biểu trưng cho tầm lòng người mẹ và những lời hát ru quen thuộc.

Câu 2 (trang 48 SGK Ngữ văn 9, tập 2):

Bài thơ được tác giả chia làm ba đoạn. Nội dung chính của mỗi đoạn là gì? Ý nghĩa biểu tượng của hình tượng con cò được bổ sung, biến đổi như thế nào qua các đoạn thơ?

Trả lời:

Bài thơ chia làm ba đoạn:

- Bố cục:

+ Đoạn 1: Con cò từ trong lời mẹ hát đã đến với tuổi ấu thơ.

+ Đoạn 2: Con cò vào tiềm thức tuổi nhỏ và sẽ theo con người đi suốt cuộc đời.

+ Đoạn 3: Ý nghĩa của lời ru và tình mẹ đôi với cuộc đời mỗi con người.

- Ý nghĩa biểu trưng của con cò có sự phát triển:

+ Con cò trong lời ru (đoạn 1) biến thành con cò mang tình cảm của mẹ mãi dõi theo bước chân con (đoạn 2) và trở thành biểu tượng cho lời ru, cho lòng mẹ theo con suốt đời.

+ Con cò trong lời hát trở thành con cò nâng đỡ, dìu dắt con; thành con cò đồng hành với con suốt đời trong một tình yêu thiêng liêng, cao cả.

Câu 3 (trang 48 SGK Ngữ văn 9, tập 2):

Trong đoạn đầu bài thơ, những câu ca dao nào đã được vận dụng? Nhận xét về cách vận dụng ca dao của tác giả.

Trả lời:

Trong đoạn đầu bài thơ, tác giả đã sử dụng ít nhất ba bài ca dao. Ông chỉ lấy lại một vài chữ trong mỗi bài nhằm gợi nhớ các bài ấy:

Con cò bay lả bay la

Bay từ cổng phủ bay ra cánh đồng

Con cò bay lả bay la

Bay từ cửa phủ bay về Đồng Đăng

- Con cò mày đi ăn đêm

Đậu phải cành mềm lộn cổ xuống ao

Ông ơi ông vớt tôi nao

Tôi có lòng nào ông hãy xáo măng

Có xáo thì xáo nước trong

Đừng xáo nước đục đau lòng cò con.

Trong hai bài ca dao đầu, hình ảnh con cò gợi tả một không gian, một khung cảnh quen thuộc xa xưa với nhịp điệu nhẹ nhàng, thong thả của cuộc sống thời ấy.

Trong bài ca dao còn lại (Con cò mày đi ăn đêm ) con cò tượng trưng cho những con người, đặc. biệt là người phụ nữ, người mẹ nhọc nhằn lặn lội, vất vả, lo toan để kiếm sống vì con.

Câu 4 (trang 48 SGK Ngữ văn 9, tập 2):

Ở bài thơ này có những câu thơ mang tính khái quát. Ví dụ:

- Con dù lớn vẫn là con của mẹ,

Đi hết đời, lòng mẹ vẫn theo con.

- Một con cò thôi,

Con cò mẹ hát

Cũng là cuộc đời

Vỗ cánh qua nôi

Em hiểu như thế nào về những câu thơ trên?

Trả lời:

- Con cò là biểu tượng về lòng mẹ, về sự dìu dắt, nâng đỡ dịu dàng, trìu mến của người mẹ. Thấu hiểu điều này, nhà thơ đã khái quát một quy luật của tình mẹ con có ý nghĩa vững bền, rộng lớn và sâu sắc:

Con dù Lớn vẫn là con của mẹ

Đi hết đời, lòng mẹ vẫn theo con.

- Bốn câu thơ còn lại vừa mang âm hưởng lời ru vừa đúc kết ý nghĩa thiên vị và sâu sắc của hình tượng con cò:

“Một con cò thôi

Con cò mẹ hát

Cũng là cuộc đời

Vỗ cánh qua nôi”

- Hình ảnh đẹp một cách thơ mộng và có ý nghĩa sâu xa. Cánh cò vỗ qua nôi chẳng khác chi dáng mẹ nghiêng xuống nôi con chở che thì thầm những lời tha thiết của tình mẹ muôn đời dịu ngọt.

Câu 5 (trang 48 SGK Ngữ văn 9, tập 2):

Nhận xét về thể thơ, nhịp điệu, giọng điệu của bài thơ. Các yếu tố ấy có tác dụng như thế nào trong việc thể hiện tư tưởng, cảm xúc của nhà thơ?

Trả lời:

- Thể thơ tự do nhưng các đoạn thường bắt đầu bằng những câu thơ ngắn có cấu trúc giống nhau, nhiều chỗ lặp lại gợi được âm hưởng lời ru.

- Giọng điệu suy ngẫm triết lí.

- Hình ảnh: Nhà thơ đã khéo vận dụng sáng tạo hình ảnh con cò trong ca dao. Đó chính là điểm tựa cho những liên tưởng, tưởng tượng sáng tạo mớ rộng của nhà thơ.

=> Thể hiện cảm xúc đa dạng, nhất quán, sáng tạo.

Luyện tập

Trả lời câu hỏi (trang 48 Ngữ Văn lớp 9 Tập 2):

Câu 1. Đọc lại bài Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ của Nguyễn Khoa Điềm (Ngữ Văn 9, tập một, bài 12). Đối chiếu với bài Con cò và chỉ ra cách vận dụng lời ru ở mỗi bài thơ.

Trả lời:

Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ

-Lời ru xuất hiện đan xen với những đoạn thơ khác trong tác phẩm.

-Lời ru thể hiện tình yêu thương của người mẹ dành cho con. Tình yêu này được chuyển hóa, đồng nhất với những tình cảm lớn lao, như tình đồng bào (mẹ thương bộ đội, mẹ thương làng đói), tình yêu quê hương đất nước (mẹ thương đất nước).

-Lời ru thể hiện ước mơ của người mẹ về cuộc sống ấm no, hạnh phúc, tự do song song với nó là niềm tin vào kháng chiến của dân tộc sẽ toàn thắng.

Con cò

-Lời ru xuất hiện ở Đoạn I của bài thơ.

-Lời ru là dáng nhìn của cội nguồn văn hóa dân gian (những lời ru truyền thống). Lời ru ấy còn nhằm khác họa hình ảnh người mẹ tảo tần, vất vả để chăm lo cho con thơ. Những nỗi vất vả ấy mẹ âm thầm chịu đựng để con có được những giấc ngủ an lành, không phân vân.

-Lời ru mang tinh thần nhân văn, nâng đỡ những tâm hồn trẻ thơ.

Câu 2. Viết một đoạn văn bình những câu thơ sau:

Dù ở gần con,

Dù ở xa con,

Lên rừng xuống bể,

Cò sẽ tìm con,

Cò mãi yêu con.

Con dù lớn vẫn là con của mẹ,

Đi hết đời, lòng mẹ vẫn theo con.

Trả lời:

Đoạn thơ trên kết tinh những suy ngẫm, triết lý sâu sắc của nhà thơ Chế Lan Viên về tình mẫu tử thiêng liêng. Tình mẹ được nhà thơ đặt trong tương quan so sánh với hình ảnh cò, cánh cò. "Cò sẽ tìm con", "cò mãi yêu con" cũng như tấm lòng bao la của mẹ dù con ở đâu, dù là lúc nào, dù con làm gì mẹ vẫn luôn ở cạnh bên và trao cho con tình cảm yêu thương không gì có thể thay thế được. Tình yêu của mẹ như cánh cò chở che cho con trước những khó khăn, giông bão của cuộc đời. Hai câu thơ cuối cùng là lời khái quát vừa sâu sắc, lại vừa chân thành của nhà thơ về triết lý của tình mẫu tử. Đối với mẹ, con lúc nào cũng bé nhỏ và cần được nâng đỡ, chở che. Cuộc sống dù có biến chuyển, đối thay như thế nào thì tình yêu thương của mẹ vẫn nồng ấm, đong đầy, chữa lành những vết thương lòng cho con, nâng bước con trên những chặng đường dài. Đoạn thơ với những phép lặp cấu trúc "dù ở", hình ảnh "cò" mang tính biểu tượng cao được lặp lại hai lần, cùng với những câu văn có dung lượng ngắn, nhịp thơ nhanh, đã góp phần thể hiện thành công, cảm động triết lý về tình mẫu tử của nhà thơ.

Bố cục

Bố cục: 3 phần

- Khổ 1: Hình ảnh con cò theo lời ru đến với tuổi thơ con, đó là biểu tượng cho cuộc đời lam lũ của mẹ.

- Khổ 2: Hình ảnh con cò trong tiềm thức của con và theo con suốt cuộc đời dài rộng.

- Khổ 3: Ý nghĩa lời ru qua hình ảnh con cò, con cò là biểu tượng cho tấm lòng người mẹ.

Nội dung chính

Khai thác hình tượng con cò trong những câu hát, lời ru, bài thơ “Con cò” của Chế Lan Viên ngợi ca tình mẹ và ý nghĩa của lời ru trong cuộc đời mỗi người.

I. Giới thiệu về nhà thơ Chế Lan Viên
- Chế Lan Viên (1920- 1989), tên thật là Phan Ngọc Hoan
- Quê quán: huyện Cam Lộ- tỉnh Quảng Trị, nhưng ông lớn lên ở Bình Định
- Sự nghiệp sáng tác:
+ Trước Cách mạng tháng 8, Chế Lan Viên nổi tiếng với phong trào thơ mới qua tập thơ “Điêu tàn” (1937)
+ Với hơn 50 năm sáng tác, ông đạt nhiều thành công với những tập thơ độc đáo, gây ấn tượng trong công chúng. Chế Lan Viên là một trong những tên tuổi hàng đầu của nền thơ hiện đại thế kỉ XX
+ Năm 1996, nhà thơ được trao giải thưởng Hồ Chí Minh về văn hóa nghệ thuật
- Phong cách sáng tác: Ông được đánh giá là một nhà thơ có phong cách và đặc sắc. Thơ ông lung linh vẻ đẹp trí tuệ, triết lý và sự sáng tạo hình ảnh.

II. Phân tích tác phẩm
1. Hoàn cảnh sáng tác
- Bài thơ “Con cò” được sáng tác vào năm 1962, xuất hiện trong tập “Hoa ngày thường- Chim báo bão” của Chế Lan Viên.
2. Bố cục : 3 phần
Khổ 1: Hình ảnh con cò qua lời ru đến với tuổi thơ con, là biểu tượng cho cuộc đời đầy những khó khăn của mẹ
- Khổ 2: Hình ảnh con cò trong tiềm thức của con và theo con suốt cuộc đời
- Khổ 3: Ý nghĩa lời ru qua hình ảnh con cò, con cò là biểu tượng cho tấm lòng của người mẹ
3. Giá trị nội dung
- Khai thác hình tượng con cò trong câu hát, lời ru, bài thơ để tôn vinh tình mẹ và ý nghĩa của lời ru trong cuộc đời mỗi người
4. Giá trị nghệ thuật
- Bài thơ thành công trong thể thơ tự do, với nhiều câu hát mang dáng dấp thơ 8 chữ, cảm xúc được thể hiện linh hoạt, giọng điệu suy ngẫm mang tính triết lý, vận dụng sáng tạo ca dao

Câu 1. Con cò là một hình tượng phổ biến trong ca dao, dân ca Việt Nam, đặc biệt là trong hát ru. Hãy trích dẫn một số câu có hình ảnh con cò và mô tả ý nghĩa biểu tượng của nó trong ca dao.

Trả lời:

Tìm đọc các sách tuyển chọn ca dao, dân ca để ghi lại những câu có hình ảnh con cò. Ví dụ :

- Con cò lặn lội bờ sông

Gánh gạo đưa chồng tiếng khóc nỉ non.

Nàng về nuôi cái cùng con

Để anh đi trảy nước non Cao Bằng.

- Cái cò đi đón cơn mưa

Tối tăm mù mịt ai đưa cò về.

Nói chung, hình ảnh con cò trong ca dao thường là biểu tượng của người phụ nữ, với hai phương diện chính : cuộc sống vất vả, nhọc nhằn, nhiều cay đắng và những phẩm chất tốt đẹp của họ ( chăm chỉ, tần tảo, giàu đức hi sinh, lòng ngay thẳng, trong sạch).

Câu 2. Hình ảnh con cò bao trùm và lan tỏa suốt bài thơ, nhưng lại trải qua sự biến đổi. Hãy điều tra và mô tả sự biến đổi này qua ba đoạn của bài thơ.

Trả lời:

Mạch vận động của cảm xúc và tư tưởng trong một bài thơ thường kết nối với sự biến đổi của hình tượng trung tâm, ở đây là con cò. Đọc kỹ ba đoạn của bài thơ để nhận biết sự biến đổi trong ý nghĩa biểu tượng của hình ảnh con cò.

Ở đoạn I, con cò hiện ra qua những câu hát ru để đến với tuổi ấu thơ một cách vô thức, mặc dù đứa trẻ chưa hề biết con cò. Trong đoạn II, hình ảnh con cò liên kết với từng cá nhân suốt cuộc đời, từ thời thơ ấu đến khi đi học và ngay cả khi trưởng thành. Con cò từ trong lời ru đã đi vào tâm thức của mỗi người, hay cũng chính là những lời ru của mẹ đã theo suốt cuộc đời mỗi người. Đến đoạn III, hình ảnh con cò được nhấn mạnh ở ý nghĩa biểu tượng cho tấm lòng của người mẹ luôn bên cạnh, yêu thương và hỗ trợ con người, kể cả khi ở bất cứ nơi đâu và trong suốt cả cuộc đời.

Câu 3. Chia sẻ cảm nhận về những câu thơ sau:

Dù ở gần con,

Dù ở xa con,

Lên rừng xuống bể,

Cò sẽ tìm con,

Cò mãi yêu con.

Con dù lớn vẫn là con của mẹ,

Đi hết đời lòng mẹ vẫn theo con.

Trả lời:

Ở năm dòng thơ đầu, hình ảnh con cò qua lời hát ru được nhà thơ sử dụng để thể hiện tấm lòng của người mẹ luôn bên cạnh đứa con, dù ở gần hay xa. Hai câu thơ cuối nhấn mạnh rằng dù con lớn, lòng mẹ vẫn theo đuổi con suốt đời. Bạn có thể chia sẻ cảm nhận về sự ấm áp, yêu thương và bền vững của tình mẹ được thể hiện qua những dòng thơ này.

Câu 4. Tại sao nhà thơ lại chọn viết :

Một con cò thôi

Con cò mẹ hát

Cũng là cuộc đời

Vỗ cánh qua nôi.

Hình ảnh con cò trong những câu thơ này mang ý nghĩa biểu tượng về điều gì ?

Trả lời:

Trong bốn câu thơ này, hình ảnh con cò không chỉ đơn thuần là tượng trưng cho tình mẹ, mà còn mở rộng ra ý nghĩa biểu tượng của cuộc sống. Nếu con cò trong lời ru tượng trưng cho lòng mẹ, thì ở đây, 'con cò' trong bài hát là cả một cuộc đời lớn lên, mở rộng và vươn lên như cánh cò vỗ qua nôi. Hình ảnh này mang ý nghĩa biểu tượng về sự phồn thịnh, sự bền vững và năng động của cuộc sống, được mô tả qua hình ảnh con cò vỗ cánh.

Câu 5. Cảm nhận về hình ảnh người mẹ trong đoạn trích bài thơ 'Ngồi buồn nhớ mẹ ta xưa...' của Nguyễn Duy, trang 49, SGK.

Trả lời:

Để có nhận định chính xác về hình ảnh người mẹ trong đoạn trích bài thơ của Nguyễn Duy, bạn cần đọc kỹ đoạn thơ, chú ý đến các từ ngữ và hình ảnh mô tả người mẹ. Lắng nghe âm điệu của đoạn thơ và cảm nhận giọng điệu chung của tác giả. Từ đó, bạn có thể chia sẻ nhận định của mình về tình cảm, ý nghĩa và giá trị thẩm mỹ của hình ảnh người mẹ trong bài thơ.

I - KIẾN THỨC CƠ BẢN CẦN NẮM VỮNG

1. Chế Lan Viên (1920 - 1989), tên thật Phan Ngọc Hoan, quê quán huyện Cam Lộ, tỉnh Quảng Trị, nhưng trưởng thành ở Bình Định. Trước Cách mạng, Chế Lan Viên trở nên nổi tiếng trong phong trào Thơ mới với tập Điêu tàn (1937). Ông tham gia cách mạng và chiến đấu chống Pháp. Chế Lan Viên là một trong những tên tuổi hàng đầu của thơ Việt Nam hiện đại. Năm 1996, ông được nhà nước trao Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật.

2. Tác phẩm Con cò ra đời năm 1962, xuất hiện trong tập Hoa ngày thường - Chim báo bão (1967) của Chế Lan Viên.

3. Sử dụng hình tượng con cò trong các câu hát ru, Chế Lan Viên tôn vinh tình mẹ và ý nghĩa của lời ru trong cuộc sống con người. Bài thơ thành công khi khéo léo áp dụng sáng tạo ca dao, với những câu thơ đậm chất tư duy sâu sắc.

II - HƯỚNG DẪN ĐỌC - HIỂU VĂN BẢN

Câu 1. Tác phẩm phát triển từ hình tượng con cò trong lời hát ru. Con cò trong ca dao biểu tượng cho thiên nhiên, cuộc sống nông dân, phụ nữ lao động. Chế Lan Viên chỉ tận dụng hình ảnh con cò để mô tả tình cảm của mẹ và giá trị của lời ru.

Câu 2. Bài thơ được chia thành ba phần :

Phần 1 : Hình ảnh con cò trong lời ru đến với em bé qua đó.

Phần 2 : Hình ảnh con cò theo dõi em nhỏ suốt hành trình cuộc đời.

Phần 3 : Từ con cò, suy nghĩ và triết lý về ý nghĩa của lời ru và trái tim mẹ trong cuộc sống của con người. Hình ảnh biểu trưng của con cò có sự phát triển: từ con cò trong lời ru (phần 1) biến thành con cò mang tình cảm của mẹ theo bước chân của con (phần 2) và trở thành biểu tượng cho lời ru, tình yêu mẹ suốt đời. Con cò trong bài hát trở thành người dẫn dắt, hỗ trợ con suốt cuộc đời, trong tình yêu cao cả, thiêng liêng.

Câu 3. Các câu ca dao được áp dụng trong bài thơ :

- Con cò bay lả, bay la,

Bay từ cổng phủ bay ra cánh đồng.

Con cò bay lả, bay la,

Bay từ cửa phủ bay về Đồng Đăng.

- Con cò đi ăn đêm,

Đậu phải cành mềm lộn cổ xuống ao.

Ông ơi ông vớt tôi nao,

Tôi có lòng nào, ông hãy xáo măng.

Tác giả không đưa toàn bộ câu ca dao vào thơ, chỉ chọn một số từ, cụm từ để tạo không khí và cảm nhận sự êm dịu của hình ảnh con cò bay lả bay la. Với bài ca dao về con cò ăn đêm, tác giả cũng chỉ lựa chọn những từ cơ bản để nói về khía cạnh gian khổ, nguy hiểm của con cò ăn đêm, làm nổi bật sự đau khổ, lao động cần cù của người mẹ. Đây là cách sáng tạo và độc đáo trong việc áp dụng ca dao.

Câu 4. Con lớn đến đâu, vẫn là con của mẹ,

Đi bước đời, lòng mẹ vẫn theo sát con.

Câu thơ này tổng quát hóa tình yêu của mẹ dành cho con. Cho dù con lớn ra thế nào, vẫn là đứa trẻ bé nhỏ của mẹ, vẫn cần sự quan tâm, bảo vệ. Tình yêu của mẹ sẽ đi theo con suốt cuộc đời.

Một con cò thôi,

Con cò mẹ hát,

Là chính cuộc đời,

Vỗ cánh qua nôi.

Hình ảnh con cò trong bài hát gắn liền với câu ca dao. Tuy nhiên, con cò đã vượt lên trên những hình ảnh thông thường, trở thành biểu tượng của tình cảm. Con cò dẫn dắt con đi học, con cò vẫn cứ bay mãi trong tâm trí của con, và là biểu tượng của tình yêu thiêng liêng của mẹ.

Câu 5. Thể thơ của bài Con cò là thể thơ tự do, cho phép tác giả linh hoạt thể hiện sự biến đổi của cảm xúc. Mặc dù sử dụng việc lặp lại lời ru: 'Ngủ yên ! Ngủ yên', việc này tạo nên âm nhạc của lời ru, nhưng không phải là bài hát theo kiểu hát lên mà giúp lời ru kết hợp với những suy ngẫm, triết lý, tập trung tâm trí vào sự suy ngẫm và nhìn nhận. Điều này làm cho việc thể hiện cảm xúc trở nên phong phú, nhất quán và độc đáo.

Phần I. Tìm hiểu về Chế Lan Viên

1. Về Tác giả

Chế Lan Viên (1920 – 1989) có tên khai sinh là Phan Ngọc Hoan, là một trong những nhà thơ hàng đầu của thơ ca Việt Nam thế kỷ XX.
Thơ của ông là sự kết hợp độc đáo giữa nghệ thuật, trí tuệ và tính hiện đại, với hình ảnh phong phú, đa dạng, và sự liên tưởng kỳ thú.
Các tác phẩm nổi tiếng của Chế Lan Viên bao gồm: Điêu tàn, Ánh sáng và phù sa, Hoa ngày thường – Chim báo bão, …

2. Về Tác phẩm

Bài thơ 'Con cò' được sáng tác năm 1962, xuất hiện trong tập thơ Hoa ngày thường – Chim báo bão
Cấu trúc của tác phẩm
Phần I: Hình ảnh con cò xuất hiện trong lời ru của mẹ đến với tuổi thơ
Phần II: Hình ảnh con cò và lời ru của mẹ ghi sâu trong tiềm thức cuộc đời
Phần III: Ý nghĩa của lời ru và tình mẹ trong cuộc sống con người.

IIII. Hướng dẫn phân tích 'Con cò' trong sách Ngữ văn lớp 9

1. Câu 1 trang 48 Sách giáo khoa Ngữ văn 9 tập 2

Chế Lan Viên muốn truyền đạt về người mẹ, những phụ nữ sống cuộc sống khó khăn, nhọc nhằn, nhưng mang trong mình tấm lòng cao cả và những bản lời hát ru đơn giản nhưng chạm sâu vào tiềm thức mỗi người

2. Câu 2 trang 48 Sách giáo khoa Ngữ văn 9 tập 2

Tác giả chia bài thơ thành 3 phần chính:

Phần I: Hình ảnh con cò xuất hiện trong lời ru của mẹ đến với tuổi thơ
Phần II: Hình ảnh con cò và lời ru của mẹ ghi sâu trong tiềm thức cuộc đời
Phần III: Ý nghĩa của lời ru và tình mẹ trong cuộc sống con người.
Sự biểu tượng của hình ảnh con cò được thể hiện, biến đổi qua từng đoạn thơ:

Hình ảnh con cò ở đoạn thơ thứ nhất là hình ảnh con cò trong lời ru của mẹ, tượng trưng cho mẹ và tuổi thơ của con. Đoạn thơ thứ hai miêu tả con cò theo con trên hành trình của tuổi trẻ. Cuối cùng, hình ảnh con cò là nguồn cảm hứng cho những triết lí sâu sắc về lòng mẹ và lời ru.

3. Câu 3 trang 48 Sách giáo khoa Ngữ văn 9 tập 2

Trong đoạn đầu bài thơ, tác giả sử dụng những câu ca dao như:

- Con cò bay lả bay la

Bay từ cổng phủ, bay ra cánh đồng

- Con cò bay lả bay la

Bay từ cửa phủ bay về Đồng Đăng

- Con cò mày đi ăn đêm

Đậu phải cành mềm, lộn cổ xuống ao

Ông ơi ông vớt tôi nao

Tôi có lòng nào ông hãy xáo măng

Có xáo thì xáo nước trong

Đừng xáo nước đục, đau lòng cò con.

Việc sử dụng ca dao rất khéo léo, không trích dẫn toàn bộ bài ca dao mà chỉ đánh vào vài chữ để kích thích sự liên tưởng trong trí nhớ, tạo ra không khí và khung cảnh quen thuộc trong quá khứ, đồng thời gợi lên sự nhớ nhà về những người mẹ, phụ nữ xưa.

4. Câu 4 trang 48 Sách giáo khoa Ngữ văn 9 tập 2

Con dù lớn cũng vẫn là con của mẹ,

Đi suốt đời, lòng mẹ luôn theo bước con.

Hình ảnh con cò trong câu thơ biểu tượng cho tình mẹ, sự chăm sóc, dìu dắt của người mẹ. Tình cảm đó theo con suốt cuộc đời. Câu thơ chứa đựng tình yêu thương vô tận và sự hy sinh của người mẹ dành cho con

Một con cò thôi

Con cò mẹ hát

Đời là một chặng đường

Vỗ cánh qua nôi

Đoạn thơ rút ra một quy luật ổn định rằng tình cảm và sự thương yêu của mẹ dành cho con không có giới hạn. Lời ru của mẹ là khúc hát theo con suốt cả cuộc đời. Con cò trong đoạn thơ là hình ảnh của người mẹ. Hình ảnh con cò vỗ cánh qua nôi như thể đang bảo vệ, che chở, và theo dõi con suốt cả cuộc đời

5. Câu 5 trang 48 Sách giáo khoa Ngữ văn 9 tập 2

Bài thơ được viết theo thể thơ tự do, không ràng buộc về vần, câu dài ngắn đồng đều, có nhiều chỗ lặp lại lời ru, tạo ra không khí nhẹ nhàng và sâu sắc. Giọng điệu triết lí suy ngẫm, nhịp điệu giống như lời hát ru con.
Những yếu tố này tạo nên sự liên tưởng, tưởng tượng phong phú của tác giả. Hình ảnh trong thơ gần gũi, đơn giản nhưng chứa đựng nhiều ý nghĩa sâu sắc.

III. Luyện tập bài 'Con cò' Ngữ văn 9 tập 2

1. Câu 1 trang 48 Sách giáo khoa Ngữ văn 9 tập 2

Trong bài thơ 'Khúc hát ru những em bé ngủ trên lưng mẹ' của Nguyễn Khoa Điềm, tác giả đã tích hợp lời ru vào các đoạn thơ khác, thể hiện tình yêu thương của người mẹ dành cho con. Tình yêu đó không chỉ là tình yêu cá nhân mà còn kết hợp với tình yêu đất nước, tình yêu cách mạng. Lời ru trở thành khát khao của cuộc sống, hi vọng vào một tương lai ấm no, tự do, và niềm tin vào cuộc chiến tranh giành tự do
Trong bài thơ 'Con cò' của Chế Lan Viên, lời ru xuất hiện ở đoạn thứ nhất của bài thơ. Tác giả không trích dẫn trực tiếp mà chỉ gợi lại bài hát ru để thể hiện tình yêu thương của mẹ, với ý nghĩa nhân văn sâu sắc.

2. Câu 2 trang 48 Sách giáo khoa Ngữ văn 9 tập 1

Đoạn thơ này mô tả về tình yêu thương của người mẹ dành cho con. Tình mẹ được tác giả mô tả và so sánh với hình ảnh con cò. Mẹ sẽ luôn bảo vệ, hỗ trợ con trên mọi hành trình 'Cò sẽ tìm con', 'Cò sẽ yêu con'. Tình yêu của mẹ như cánh cò trắng đi theo con, bên cạnh con, mãi mãi yêu con. Sự hi sinh và tình yêu của mẹ như cánh cò bảo vệ con trước mọi khó khăn, thách thức phía trước, cho dù con có bước chân lên rừng hay xuống biển. Hai câu thơ cuối cùng như một lời khẳng định chắc chắn và cũng là lời tuyên bố chân thành của nhà thơ về tình mẹ 'Con dù lớn vẫn là con của mẹ'. Đúng vậy, trong tâm hồn mẹ, dù con có trưởng thành đến đâu, có phát triển đến đâu thì trong mắt mẹ con vẫn mãi là một con cò bé bỏng 'Đi suốt cuộc đời lòng mẹ vẫn theo con'. Dù cuộc sống có biến động thế nào đi nữa, tấm lòng của mẹ, tình yêu và hi sinh của mẹ dành cho con vẫn không bao giờ thay đổi.