Top 6 Bài soạn 'Khám phá bí quyết sử dụng yếu tố tự sự và mô tả trong văn nghị luận' lớp 8 độc đáo

I. Các bí quyết sử dụng yếu tố tự sự và mô tả trong văn nghị luận

Câu 1. Đoạn trích (a) và (b) sử dụng bí quyết miêu tả và tự sự để tăng cường sức thuyết phục của văn bản nghị luận, làm cho luận điểm trở nên rõ ràng, sinh động và thuyết phục hơn.

+ Sử dụng tự sự ở đoạn (a) để mô tả về kiểu bắt lính kỳ quặc, tàn ác và nhẫn tâm của bọn thực dân

+ Sử dụng miêu tả ở đoạn (b) để trình bày sự lừa gạt trắng trợn, những lời lẽ rêu rao về 'lòng sốt sắng đầu quân tấp nập và không ngần ngại' của phủ toàn quyền.

- Nhận xét:

+ Bí quyết sử dụng miêu tả giúp cho việc trình bày luận cứ trở nên cụ thể, sinh động, từ đó làm tăng tính thuyết phục mạnh mẽ hơn.

Câu 2. Các bí quyết sử dụng miêu tả và tự sự trong đoạn văn:

- Sử dụng tự sự kể về chuyện chàng Trăng (mẹ chàng mơ thấy thỏ trắng nhảy qua ngực và đẻ ra chàng, sau đó chàng giết tên bạo chúa và biến vào mặt trăng) của dân tộc Mơ- nông và chuyện Nàng Han (có công đánh giặc ngoại xâm sau đó nàng bay về trời) của dân tộc Thái.

- Sử dụng miêu tả:

+ Mơ thấy thỏ trắng nhảy qua ngực.

+ Chàng không nói, không cười, chỉ thích chơi khiên đao

+ Dòng thác Pông-gơ-ni những vầng sáng bạc

+ Cờ lệnh bằng chăn dệt ngũ sắc

+ Những vũng, những ao chi chít nối tiếp vết chân voi ngựa của quân nàng.

b, Mục đích của văn bản nhằm khẳng định 'các dân tộc anh em trên đất nước chúng ta đã sáng tạo ra muôn vàn thiên truyện anh hùng đẹp.' Vì thế việc miêu tả và tự sự chỉ được sử dụng khi những yếu tố đó hỗ trợ cho việc làm nổi bật luận điểm này.

Câu 3. Từ việc tìm hiểu trên, cần chú ý khi sử dụng các bí quyết miêu tả và tự sự trong bài văn nghị luận:

- Hãy chọn lọc và sử dụng một cách có chủ đích. Không nên dùng quá nhiều, vì mục đích chính của văn bản là nghị luận.

- Chỉ sử dụng khi cần để làm rõ và làm nổi bật luận điểm.

II. Luyện tập

Bài 1 ( trang 116 sgk Ngữ văn 8 tập 2):

Những bí quyết sử dụng miêu tả và tự sự có trong đoạn văn là:

+ Sắp trung thu.

+ Mười mấy ngày qua… của bộ mặt nhà giam.

+ Đêm nay rất đẹp.

+ Trong lòng rạo rực bao nỗi niềm.

Bí quyết: Giúp người đọc hiểu rõ hơn về hoàn cảnh sáng tác bài thơ và tâm trạng của nhà thơ trong đêm trăng.

- Sử dụng miêu tả:

+ Bỗng đêm nay trăng sáng quá chừng. Trong suốt bao la, huyền ảo, vỗ về. Ngay bên cửa sổ, lồng trong bóng cây.

+ Nó ăm ắp tình tứ, nó rạo rực, nó muốn yêu, muốn thưởng thức, muốn chan hòa, muốn giãi bày, bộc lộ.

+ Như đành để mặc cho đêm đẹp, đêm lành cho trăng mời trăng giục.

Bí quyết: Giúp người đọc hiểu được khung cảnh đẹp của đêm trăng và tâm hồn phơi phới của thi nhân.

Các bí quyết sử dụng miêu tả và tự sự này nhằm giúp ta hiểu thêm về tình cảm của Bác dành cho thiên nhiên, cho ánh trăng đêm rằm.

Bài 2 (trang 116 sgk Ngữ văn 8 tập 2):

Cho đề bài: 'Nêu ý kiến của em về vẻ đẹp của bài ca dao Trong đầm gì đẹp bằng sen' thì em cần vận dụng các bí quyết sử dụng yếu tố tự sự vào miêu tả làm bài.'

- Sử dụng bí quyết miêu tả khi:

+ Tả vẻ đẹp của bài ca dao Trong đầm gì đẹp bằng sen', các em có thể vận dụng bí quyết sử dụng miêu tả và tự sự vào làm ở một số đoạn nhất định.

- Sử dụng tự sự khi:

+ Kể về một kỉ niệm cảnh đầm sen giữa mùa hè.

+ Hoặc, một kỉ niệm về những câu thơ, bài thơ nói về vẻ đẹp của bông sen.

A. HƯỚNG DẪN KHÁM PHÁ BÀI

I. Yếu tố tự sự và mô tả trong văn nghị luận

Bài văn nghị luận thường cần kết hợp yếu tố tự sự và mô tả để làm cho luận cứ trở nên rõ ràng, sinh động và thuyết phục mạnh mẽ hơn.

Yếu tố tự sự và mô tả, cùng với yếu tố biểu cảm, giúp văn bản trở nên cụ thể, dễ hiểu và thuyết phục.

Tuy nhiên, cần chú ý rằng những yếu tố này chỉ là yếu tố phụ, không nên lạc quan sử dụng quá mức, vì mục đích chính của văn bản nghị luận là trình bày luận điểm một cách logic và thuyết phục.

II. Đọc – hiểu

Câu 1. Đọc các đoạn văn dẫn trên SGK, trang 113, 114 và trả lời câu hỏi.

Trong đoạn trích (a), yếu tố tự sự được thể hiện qua việc vị chúa tỉnh ra lệnh, đòi hỏi những người khoẻ mạnh, nghèo khổ… Đoạn trích (b) sử dụng yếu tố miêu tả để tường minh cảnh đám lính đầu quân tình nguyện và cảnh tượng trước khi xuống tàu bị nhốt.

Nhận xét:

Yếu tố tự sự và miêu tả chỉ là những phần nhỏ nhằm làm nổi bật và hỗ trợ cho luận điểm chính của bài văn nghị luận.

Câu 2. Đọc đoạn văn trên SGK, trang 115 và trả lời câu hỏi.

a) Yếu tố tự sự trong đoạn văn được thể hiện qua việc kể chuyện mẹ chàng Trăng nằm mơ, đẻ ra chàng và chuyện chàng giết tên bạo chúa rồi biến vào mặt trăng. Yếu tố miêu tả được thể hiện thông qua mô tả về thỏ trắng nhảy qua ngực, chàng cưỡi ngựa đá khổng lồ, dòng sông Pông-gơ-nhi với vầng sáng bạc, cờ lệnh bằng chăn dệt chỉ ngũ sắc và vũng ao nối tiếp nhau như vết chân voi ngựa của quân nàng Han.

b) Tác giả chọn cách kể chuyện không đầy đủ và chi tiết toàn bộ hai câu chuyện 'Chàng Trăng' và 'Nàng Han' nhằm tạo điểm nhấn, không làm lạc quan nội dung chính của văn bản, nhấn mạnh mục đích chính là khen ngợi sự sáng tạo của các dân tộc trong việc tạo ra những truyện anh hùng đẹp.

B. HƯỚNG DẪN LUYỆN TẬP

Câu 1. Bài tập yêu cầu nhận diện yếu tố tự sự và miêu tả trong đoạn văn trên SGK, trang 116 và nêu tác dụng của chúng. Yếu tố tự sự được thể hiện qua các chi tiết như 'Sắp Trung thu', 'Đêm trước rằm đầu tiên từ ngày bị giam giữ', 'Mười mấy ngày qua (…) bộ mặt nhà giam', 'Đêm nay rất đẹp'. Yếu tố miêu tả được thể hiện qua những hình ảnh 'Bỗng đêm nay trăng sáng quá chừng. Trong suốt, bao la, huyền ảo, vỗ về. Ngay bên cửa sổ, lồng trong bóng cây', 'Nó ăm ắp tình tứ, nó rạo rực, nó muôn yêu, muôn thưởng thức, muốn chan hoà, muốn giãi bày, bộc lộ'. Tác dụng của tự sự là giúp người đọc hiểu rõ hơn về hoàn cảnh sáng tác và tâm trạng của nhà thơ trong đêm trăng, trong khi miêu tả giúp hình dung vẻ đẹp của khung cảnh đêm trăng và tâm hồn của nhà thơ.

Câu 2. Trong trường hợp viết bài văn theo đề tài “Nêu ý kiến của em về vẻ đẹp của bài ca dao “Trong đầm gì đẹp bằng sen”, em cần linh hoạt sử dụng các yếu tố tự sự và miêu tả để làm cho bài văn trở nên sinh động và thuyết phục. Ví dụ, em có thể kể về những kỷ niệm cá nhân với cảnh đầm sen giữa mùa hè hoặc tận dụng yếu tố miêu tả để mô tả đẹp của bông sen. Điều này giúp làm nổi bật ý kiến của em về vẻ đẹp của bài ca dao nói trên.

Phần I: YẾU TỐ TỰ SỰ VÀ MIÊU TẢ TRONG VĂN NGHỊ LUẬN

Câu 1: Đọc các đoạn văn trích trong Thuế máu của Nguyễn Ái Quốc (trang 113 – 114 SGK Ngữ văn 8 tập 2) và trả lời các câu hỏi sau.

- Đoạn trích thứ nhất có yếu tố tự sự nhưng không phải là văn bản tự sự vì mục đích của nó không phải là kể chuyện cá nhân mà là vạch trần sự tàn bạo giả dối của thực dân. Còn ở đoạn trích thứ hai, mặc dù có nhiều yếu tố miêu tả, nhưng không phải là văn bản miêu tả vì mục đích chính không phải là miêu tả mà là vạch trần sự giả dối trong lời rêu rao về 'lòng sốt sắng đầu quân tấp nập và không ngần ngại'.

- Nếu lược đi chi tiết cụ thể về sự nhũng lạm trắng trợn trong việc mộ lính 'tình nguyện', ta không thể lường hết được sự thật về tàn ác của bọn thực dân. Tương tự, nếu thiếu miêu tả sinh động về cảnh lính Việt Nam bị xích tay, bị nhốt trong trường học, thì sẽ khó hình dung rõ sự giả dối trong lời rêu rao về 'lòng sốt sắng đầu quân tấp nập và không ngần ngại'.

- Nhận xét về vai trò của tự sự và miêu tả trong văn nghị luận: Trong văn nghị luận, tự sự và miêu tả có vai trò phụ, giúp làm sáng rõ và nổi bật luận điểm, làm sinh động hóa lập luận. Tuy nhiên, cần sử dụng chúng đúng lúc, đúng chỗ để không làm phá vỡ mạch lạc của bài văn.

Câu 2. Đọc đoạn văn (trang 115 SGK Ngữ văn 8 tập 2) và trả lời các câu hỏi sau.

a) Trong đoạn văn, có yếu tố tự sự kể về chuyện chàng Trăng và Nàng Han, cũng như miêu tả về cảnh đẹp và tâm trạng của thi nhân. Tác dụng của chúng là làm sinh động hóa câu chuyện, làm nổi bật vẻ đẹp của đêm trăng và tâm hồn của thi nhân.

b) Tác giả không kể đầy đủ về hai câu chuyện để tránh làm phức tạp và rối bời đoạn văn. Mục đích chính của văn bản là chỉ cần những chi tiết giống với truyện Thánh Gióng để làm nổi bật luận điểm.

Câu 3. Khi đưa tự sự và miêu tả vào văn nghị luận, cần chú ý đến việc sử dụng chúng một cách hợp lý, không làm phá vỡ cấu trúc của bài văn.

Phần II: LUYỆN TẬP

Câu 1 (trang 116 SGK Ngữ văn 8 tập 2): Các yếu tố tự sự và miêu tả trong đoạn văn nghị luận của Lê Trí Viễn làm tăng sức thuyết phục của bài văn. Yếu tố tự sự như kể về thời gian và sự việc, sự vật, giúp hiểu rõ hoàn cảnh sáng tác. Yếu tố miêu tả như tả ánh trăng và tâm trạng, giúp tạo nên bức tranh đẹp và cảm xúc sâu sắc.

Câu 2. (SGK, trang 116, Ngữ Văn 8, tập hai)

Trong bài tập làm văn với đề bài 'Nêu ý kiến của em về vẻ đẹp của bài ca dao Trong đầm gì đẹp bằng sen', việc sử dụng tự sự và miêu tả là cần thiết để làm sinh động, nổi bật vẻ đẹp của bài ca dao. Tự sự có thể liên kết với kỉ niệm cá nhân về đầm sen, còn miêu tả có thể tập trung vào vẻ đẹp của sen, mô tả cảnh đầm vào mùa hè, tạo hình ảnh sống động và quyến rũ.

QUAN TRỌNG CỦA HIỂU BIẾT CƠ BẢN
1. Trong văn nghị luận, không chỉ cần chú ý đến yếu tố biểu cảm mà còn quan trọng là yếu tố tự sự và miêu tả.
Yếu tố tự sự được sử dụng để mô tả một chuỗi sự kiện, nối tiếp nhau và dẫn đến một kết luận ý nghĩa. Yếu tố miêu tả giúp người đọc hình dung về đặc điểm nổi bật của vật, người, hay cảnh vật... làm cho văn bản trở nên sinh động và thuyết phục hơn.
Cả ba yếu tố, biểu cảm, tự sự, và miêu tả đều đóng vai trò quan trọng, giúp làm cho văn bản nghị luận cụ thể, dễ hiểu, và truyền đạt mạnh mẽ hơn.
2. Cần sự cân nhắc khi sử dụng yếu tố tự sự và miêu tả. Chúng chỉ nên được sử dụng khi thật sự cần thiết, để làm nổi bật luận điểm mà không làm mất đi sự logic và mạch lạc trong văn bản.

A- KIẾN THỨC TRỌNG TÂM

I- YẾU TỐ TỰ SỰ VÀ MIÊU TẢ TRONG VĂN NGHỊ LUẬN

Câu 1. Đọc đoạn văn sau và trả lời câu hỏi:

a) Trong việc săn bắt 'vật liệu biết nói' đó, tôi đã phải đối mặt với hai con đường: đầu quân tình nguyện hoặc chi trả tiền cho nó.

(Nguyễn Ái Quốc, Thuế máu)

b) Trong một bản báo cáo với những người bị lình bắt, tôi đã trình bày một tình huống: ' không ngần ngại'

(Nguyễn Ái Quốc, Thuế máu)

Câu hỏi:

Vì sao đoạn trích a) chứa yếu tố tự sự nhưng không phải là văn bản tự sự, trong khi đoạn trích b) có yếu tố miêu tả nhưng không phải là văn bản miêu tả?
Giả sử đoạn trích (a) không cung cấp chi tiết cụ thể về cách bắt lính, liệu chúng ta có thể hiểu được sự tàn bạo của hành động 'tình nguyện' không? Ngược lại, nếu đoạn trích b) không mô tả hình ảnh chi tiết về lính Việt Nam bị xích tay, liệu chúng ta có thể hình dung được sự thê thảm của tình cảnh?
Đánh giá vai trò của yếu tố tự sự và miêu tả trong văn nghị luận.
Trả lời:

Trích đoạn (a) và (b) đều sử dụng yếu tố tự sự và miêu tả, nhưng cả hai đều thuộc thể loại văn bản nghị luận. Cả hai đều nhằm mục đích làm rõ đúng sai để tạo ra sự phản đối phù hợp. Yếu tố tự sự và miêu tả trong hai đoạn a, b đều hỗ trợ sự thuyết phục của văn bản.
Nếu đoạn a không có chi tiết cụ thể về sự việc bắt lính, người đọc sẽ không hiểu rõ hành động 'tình nguyện' có độ tàn bạo đến mức nào.
Nếu đoạn b thiếu những mô tả chi tiết về hình ảnh lính Việt Nam bị xích tay, bị nhốt trong trường học, văn bản sẽ thiếu đi sự sinh động và chi tiết.
=> Yếu tố tự sự và miêu tả giúp làm cho văn bản nghị luận trở nên sinh động, cụ thể và thuyết phục hơn.

Câu 2. Đọc văn bản sau và trả lời các câu hỏi:

Dân tộc Việt Nam đã sáng tạo ra nhiều truyền thuyết anh hùng...

(Theo Cao Huy Đỉnh, Người anh hùng làng Gióng)

Câu hỏi:

a) Tìm những yếu tố tự sự, miêu tả trong văn bản và nêu tác dụng của chúng.

b) Tại sao tác giả không kể chi tiết toàn bộ hai câu chuyện chàng Trăng và nàng Han mà chỉ mô tả một số chi tiết cụ thể?

Trả lời:

a) Yếu tố tự sự mô tả về chuyện chàng Trăng (mẹ chàng mơ thấy thỏ trắng nhảy qua ngực và đẻ ra chàng, sau đó chàng giết tên bạo chúa và biến thành mặt trăng) của dân tộc Mơ- nông và chuyện Nàng Han (có công đánh giặc ngoại xâm sau đó nàng bay về trời) của dân tộc Thái.
Yếu tố miêu tả : “suốt ngày chàng không nói, không cười chỉ thích khiên đao,... biến vào mặt trăng để đêm đêm soi xuống dòng thác Pông-gô-nhi những vầng sáng bạc”, “gần đấy có những vũng, những ao chi chít nối tiếp nhau và vết chân voi ngựa của quân nàng Han”,...
b) Tác giả văn bản trên không kể toàn bộ hai câu chuyện chàng Trăng và nàng Han, mà chỉ mô tả một số chi tiết cụ thể để làm rõ luận điểm: Hai câu chuyện Chàng Trăng và Nàng Han tương tự truyện Thánh Gióng, và tập trung vào những chi tiết làm sáng tỏ luận điểm.

Câu 3. Từ việc tìm hiểu trên, hãy cho biết: Khi sử dụng yếu tố tự sự và miêu tả trong bài văn nghị luận, chúng ta cần lưu ý điều gì?

Trả lời:

Chúng ta cần:

Không sử dụng quá mức các yếu tố tự sự và miêu tả, vì chúng không phải là trọng tâm của văn bản nghị luận.
Chỉ sử dụng những yếu tố này khi cần thiết để làm rõ luận điểm mà không làm mất đi tính logic và mạch lạc của văn bản.

B. BÀI TẬP VÀ HƯỚNG DẪN GIẢI

Bài tập 1: trang 116 sgk Ngữ văn 8 tập 2

Chỉ ra các yếu tố tự sự và miêu tả trong đoạn văn nghị luận dưới đây và cho biết tác dụng của chúng.

Sắp trung thu. Trời xứ Bắc hẳn trong,.... vùi vào im lặng.

(Lê Trí Viễn, Một số bài giảng thơ văn Chủ tịch Hồ Chí Minh)

Câu 1. Bài tập 1, trang 116, SGK.

Trả lời:
Yêu cầu :

a) Cần xác định đoạn văn mô tả hay là văn tự sự, và lý do chính để nói như vậy.

b) Phân tích vai trò của yếu tố miêu tả trong đoạn văn.

Câu 2. Bài tập 2, trang 116, SGK.

Trả lời:
Bài viết yêu cầu em nêu ý kiến của mình về việc nên viết bài thể loại nào và có thể điều chỉnh thêm bằng cách nào.

Câu 3. Em nên ủng hộ ý kiến nào trong hai ý kiến sau :
- Đây là hai đoạn văn mô tả, vì tác giả đã làm cho cảnh vật đẹp đẽ như hiện lên trước mắt ta.
- Đây là hai đoạn văn nghị luận được viết ra để làm sáng tỏ cho nhận định của nhà văn : 'Lại đến mùa hái hồi' (đoạn trích à), và 'Chúng ta nhất định làm được' (đoạn trích b).

Câu 4. Yếu tố tự sự dưới đây được nhà văn đưa vào trong khi trình bày luận điểm nào :
Một người sắp chết đuối trong một con sông chảy xiết. Anh ta kêu cứu. Chừng hai chục người chạy ra bờ sông. Họ kêu rằng thật là dễ sợ, tại sao chẳng ai cứu giúp kẻ bất hạnh và làm thế nào xuống nước được... Cuối cùng một người nhảy xuống nước ; anh ta bơi nhưng dòng nước cuốn anh đi. Anh nhọc mình vô ích. Một người khác chạy đến bên một chiếc đò, cởi dây ra và cứu người sắp chết đuối kia một cách bình tĩnh, không có vẻ gì vât vả hay nguy hiểm lắm. Ớ đây nếu chúng ta phải lựa chọn người anh hùng, chúng ta phải chọn người đã dùng đò [...]. Không có ý kiến sử dụng đò của anh, người chết đuối sẽ không được cứu thoát

( Theo G. Phu-xích, Con người, hãy sáng suốt )

Câu 5. Em phải viết một bài văn nghị luận để tham gia cuộc trao đổi về đề tài : Mọi người (trong gia đình, nhà trường, xã hội) đã sống vì em, vậy em cũng phải biết sống vì mọi người.
a) Em sẽ nêu ra trong bài viết ấy những luận điểm nào ?
b) Hãy diễn đạt một trong những luận điểm đó thành một đoạn văn, trong đó, các yếu tố tự sự và miêu tả được đưa vào một cách hợp lí để tăng cường sức thuyết phục cho hoạt động nghị luận.