Top 6 bài soạn 'Thời gian' (Ngữ văn 11 - SGK Chân trời sáng tạo) ấn tượng

I. Tác giả Văn Cao

- Tên thật của Văn Cao là Nguyễn Văn Cao, sinh năm 1923 và mất năm 1995.

- Dù quê ở Nam Định, ông sinh ra và lớn lên tại Hải Phòng, nơi khởi đầu sự nghiệp văn chương của mình.

- Văn Cao nổi bật với nhiều thể loại, đặc biệt là âm nhạc, và cũng có năng khiếu trong hội họa và văn chương.

- Giai đoạn đầu sáng tác, ông chủ yếu viết nhạc tiền chiến trước khi chuyển sang văn học, với nhiều tác phẩm được đánh giá cao trong văn học Việt Nam.

II. Khám phá tác phẩm Thời gian

• Thể loại

Thời gian là một bài thơ tự do.

• Nguồn gốc và hoàn cảnh sáng tác

Bài thơ Thời gian được trích từ tập thơ Tuyển tập Văn Cao - Thơ sáng tác năm 1994.

• Phương thức biểu đạt

Thơ Thời gian sử dụng phương thức biểu cảm.

• Tóm tắt nội dung

Bài thơ “Thời gian” của Văn Cao truyền tải ý nghĩa sâu sắc về quy luật của thời gian. Dù thời gian có trôi đi nhanh chóng, những điều đẹp đẽ vẫn còn tồn tại mãi mãi, vẫn “còn xanh”.

• Bố cục bài thơ

Bài thơ chia thành 2 phần:

- Phần 1 (4 câu đầu): Thời gian bị tàn phá.

- Phần 2 (3 câu cuối): Khẳng định sức sống mạnh mẽ và bất diệt của thời gian.

• Giá trị nội dung

Bài thơ gợi cho người đọc nhiều suy ngẫm về cuộc đời và con người, dù thời gian không ngừng trôi chảy.

• Giá trị nghệ thuật

- Thể thơ tự do giúp tác giả thể hiện đầy đủ tâm tư của mình.

- Ngôn ngữ thơ giản dị nhưng đầy ấn tượng.

- Khắc họa hiện thực một cách chân thực và có ý nghĩa sâu rộng.

III. Phân tích chi tiết tác phẩm Thời gian

• Khổ 1

- Thời gian qua kẽ tay: Cảm nhận thời gian qua xúc giác, thời gian lặng lẽ nhưng trôi rất nhanh.

- Làm khô những chiếc lá: Dấu ấn của thời gian thể hiện trên mọi vật và con người.

- Rơi: Câu thơ ngắt quãng đột ngột, nhấn mạnh sự chuyển động của cảnh vật.

- Như tiếng sỏi: So sánh đặc sắc, gợi âm thanh nặng nề và khô khốc.

- Trong lòng giếng cạn: Vật thể trở nên trơ trọi, mất đi sức sống, trở nên tiêu điều.

• Khổ 2

- Riêng những: Điệp ngữ thể hiện sự khẳng định, cho thấy sự thay đổi cảm xúc của nhân vật trữ tình.

- Những câu thơ và bài hát là biểu tượng của sự sáng tạo nghệ thuật và cảm xúc con người.

- Còn xanh: Sức sống vĩnh cửu của nghệ thuật và tình yêu.

- Và đôi mắt em: Vẻ đẹp của con người và tình yêu.

- Như hai giếng nước: Vẻ trong sáng, lấp lánh và đầy sức sống.

Trước khi đọc

Hãy nghĩ về thời gian, bạn liên tưởng đến những từ nào?

Gợi ý: vô hạn, trôi chảy,...

Trong khi đọc

Hãy hình dung âm thanh của sỏi rơi xuống đáy giếng cạn.

Gợi ý: khô khốc, nặng nề,...

Sau khi đọc

Câu 1. Dòng thơ đầu tiên diễn tả quan niệm của nhà thơ về thời gian và mối quan hệ của nó với con người như thế nào?

Thời gian được ví như một dòng nước chảy không ngừng, con người không thể giữ lại hay nắm bắt.

Câu 2. Hình ảnh “chiếc lá khô” và “tiếng sỏi trong lòng giếng cạn” gợi cho bạn cảm nhận gì về thời gian?

Hình ảnh “chiếc lá khô” và “tiếng sỏi trong lòng giếng cạn” biểu hiện sự tàn tạ, khô héo, sự mất dần sức sống. Thời gian trôi đi làm cho vẻ đẹp và sự sống dần phai nhạt.

Câu 3. Hãy chỉ ra:

Gợi ý:

• Ở sáu dòng thơ đầu: sự tàn phá và phai mờ
• Ở sáu dòng thơ cuối: cái đẹp và sự vĩnh cửu

Câu 4. Nhận xét về mối liên hệ giữa các hình ảnh thơ trong bảng sau:

Sáu dòng thơ đầu

Sáu dòng thơ cuối

Những chiếc lá khô

Những bài hát vẫn xanh tươi

Những câu thơ vẫn xanh tươi

Tiếng sỏi trong lòng giếng cạn

Hai giếng nước

Câu 5. Nhận xét về nhạc điệu (thể hiện qua vần, nhịp điệu, phối thanh, cấu trúc lặp lại...) của bài thơ “Thời gian”.

Bài thơ sử dụng thể thơ tự do, hầu như không có vần, nhịp điệu chậm rãi tạo nên một âm điệu giản dị, trầm lắng, dồn nén và đầy suy tư.

Câu 6. Đọc lại bài thơ Độc “Tiểu Thanh kí” (Nguyễn Du) từ Bài 7. Những điều trông thấy. So sánh ít nhất một điểm tương đồng và một điểm khác biệt về cảm nhận thời gian của Nguyễn Du và Văn Cao.

– Điểm tương đồng: Cả hai tác giả đều cảm nhận sự tàn nhẫn của thời gian: Thời gian qua kẽ tay làm khô lá (Thời gian); vườn hoa thành bãi hoang, văn chương bị đốt cháy... (Độc “Tiểu Thanh kí”).

- Điểm khác biệt: Nguyễn Du cảm thấy xót xa về sự lãng quên đối với nghệ thuật và số phận nghệ sĩ (Chẳng biết ba trăm năm lẻ nữa; Người đời ai khóc Tố Như?), trong khi Văn Cao tin vào sự vĩnh cửu của giá trị nghệ thuật và tình yêu (Riêng những câu thơ vẫn xanh; Riêng những bài hát còn xanh; Và đôi mắt em như hai giếng nước).

Câu 7. Nghe một bài hát của Văn Cao và viết một đoạn văn (khoảng 150 chữ) bày tỏ cảm xúc của bạn khi nghe bài hát đó.

- Bài hát: Tiến quân ca

- Cảm xúc khi nghe bài hát:

Bài “Tiến quân ca” của nhạc sĩ Văn Cao được sáng tác trong thời kỳ cuộc vận động giải phóng dân tộc (1939 – 1945), đặc biệt khi cách mạng Việt Nam đang đạt những bước tiến lớn. Khi nghe những lời đầu tiên, tôi cảm nhận được tinh thần hào hùng và quyết tâm. Bài hát không chỉ thể hiện sức mạnh đoàn kết của nhân dân Việt Nam mà còn gợi lên niềm tự hào và khí thế chiến đấu. “Tiến quân ca” không chỉ là một giai điệu tuyệt vời mà còn là lời ca đầy mỹ miều, tạo nên một bức tranh mạnh mẽ về sự đoàn kết và quyết tâm bảo vệ đất nước. Khi nghe bài hát, tôi cảm thấy tự hào và được tiếp thêm sức mạnh, niềm tin vào tương lai tốt đẹp.

Phân tích bài thơ 'Thời gian'.

Chế Lan Viên từng viết trong bài thơ “Thơ bình phương, đời lập phương”:

“Sự kết tinh của vần thơ và muối bể
Muối lắng ở ô nề, thơ đọng ở bề sâu”.

Quả thật, những giá trị quý giá nhất của thơ ca luôn “đọng ở bề sâu”, là sự tinh túy của tình cảm, cảm xúc, và tư tưởng. Trong khi những hạt muối của biển dễ dàng lắng lại trong ô nề, thì những tinh hoa của thơ ca lại ẩn mình sâu hơn, không dễ cảm nhận bằng mắt thường hay miệng lưỡi (Hoàng Đức Lương).

Với bài thơ “Thời gian” của Văn Cao, người đọc tiếp tục cảm nhận sự cô đọng và sâu lắng của cảm xúc qua những vần thơ đầy ám ảnh:

Thời gian qua kẽ tay
Làm khô những chiếc lá
….
Và đôi mắt em
như hai giếng nước

Khám phá về thời gian và những suy tư về nó là chủ đề lớn trong văn học. Bài thơ “Thời gian” của Văn Cao chia thành hai khổ đối lập, tạo nên cấu trúc tương phản. Sáu câu thơ đầu diễn tả tác động nghiêm khắc của thời gian đối với con người và cuộc sống:

Thời gian qua kẽ tay
Làm khô những chiếc lá
Kỷ niệm trong tôi
rơi
như tiếng sỏi
trong lòng giếng cạn.

Thời gian, vốn vô hình và không thể nắm bắt, lại trôi qua “kẽ tay” trong cảm nhận của Văn Cao. Câu thơ 5 chữ gợi ra ước muốn nắm giữ thời gian mãi mãi trong lòng bàn tay, nhưng đằng sau đó là sự bất lực của con người trước dòng chảy không ngừng của thời gian.

Thời gian không chỉ làm khô những chiếc lá mà còn làm mờ đi những giá trị tinh thần như kỷ niệm.

Kỷ niệm, là một trong những ký ức quý giá nhất mà con người giữ lại, giúp đời sống không trở nên hư vô. Tuy nhiên, dưới tác động của thời gian, ngay cả những giá trị tinh thần này cũng bị phai nhạt.

Khổ thơ đầu mở ra ý tưởng bi quan về tác động của thời gian, nhưng ở khổ thơ sau, Văn Cao cho thấy có những điều vượt lên trên quy luật của thời gian như “câu thơ”, “bài hát” và “đôi mắt em”:

Riêng những câu thơ
còn xanh
Riêng những bài hát
còn xanh
Và đôi mắt em
như hai giếng nước

Điệp từ “riêng” và “còn xanh” nhấn mạnh sự khẳng định, thể hiện thái độ chống lại tác động của thời gian. “Câu thơ” và “bài hát” là biểu tượng của sáng tạo nghệ thuật, luôn vĩnh cửu và không bị tàn phai theo thời gian.

Cùng với nghệ thuật, “đôi mắt em” cũng là một biểu tượng chống lại thời gian:

Và đôi mắt em
như hai giếng nước

Đôi mắt là cửa sổ của tâm hồn, biểu trưng cho tình yêu, là nguồn gốc của sự sáng tạo nghệ thuật. “Thế giới không có tình yêu thì mặt trời sẽ tắt” (V.Hugo).

Dù phải đối mặt với đắng cay và nghiệt ngã, con người vẫn sáng tạo được vì có “đôi mắt em” “như hai giếng nước” tràn đầy tình yêu. Đây chính là sự bất tử của cái đẹp trước sự khắc nghiệt của thời gian.

Thời gian có thể làm khô những chiếc lá đời người, nhưng lại làm xanh những chiếc lá của thơ ca và nhạc họa. Thời gian có thể làm rơi những kỷ niệm nhưng không thể làm khô đôi mắt của tình yêu như hai giếng nước ngọt lành. Với cảm xúc và niềm tin sâu sắc như vậy, bài thơ “Thời gian” của Văn Cao sẽ luôn “còn xanh”, tượng trưng cho sự vĩnh hằng của nghệ thuật và cái đẹp!

Trước khi đọc

Câu hỏi (trang 63, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):

Khi hình dung về thời gian, người ta thường nghĩ đến những từ ngữ nào?

Phương pháp giải:

Vận dụng những hiểu biết của bản thân về những từ ngữ thường dùng khi hình dung về thời gian, từ đó liệt kê những từ ngữ tiêu biểu nhất với bạn bè trong lớp và giáo viên.

Lời giải chi tiết:

- Khi hình dung về thời gian, người ta thường nghĩ đến những từ ngữ như: năm, tháng, ngày, giờ, phút, giây, mùa, kỳ nghỉ, thời gian trôi qua, lịch, lịch sử, tuổi đời, tuổi trẻ, tuổi già, đồng hồ, v.v….

Trong khi đọc 1

Câu 1 (trang 63, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):

Bạn hiểu thế nào về hai dòng thơ này?

Phương pháp giải:

Xác định hai dòng thơ mà đề bài đề cập tới, khai thác các câu thơ trước và sau của hai dòng thơ được nhắc tới để tìm ra nội dung và giải thích theo ý hiểu của bản thân mình.

Lời giải chi tiết:

- Hai dòng thơ trên là cách nhìn nhận, miêu tả sự thay đổi của cuộc sống theo thời gian dưới cái nhìn sâu sắc, khác biệt của một người thi sĩ. Thời gian là thứ vô hình nhưng lại được hữu hình hóa qua hình ảnh "kẽ tay" - một hình ảnh tượng trưng cho sự nhỏ bé, thoáng qua, tạm thời, đồng thời tạo ra ấn tượng về sự phù vân của thời gian. Cùng với hình ảnh “chiếc lá” được miêu tả là bị "khô" - một hình ảnh tượng trưng cho sự lão hóa và mất đi sự tươi tắn.

→ Như vậy, hai dòng thơ này thể hiện sự nuối tiếc của Văn Cao khi chứng kiến cuộc sống chợt thay đổi nhanh chóng, dẫu tưởng như mới chỉ xảy ra đây thôi. 

Sau khi đọc 1

Câu 1 (trang 63, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):

Dòng thơ đầu tiên cho thấy nhà thơ hình dung như thế nào về thời gian và về quan hệ giữa thời gian với con người? 

Phương pháp giải:

Phân tích nội dung dòng thơ đầu tiên để thấy được những hình dung của nhà thơ về thời gian và về quan hệ giữa thời gian và con người.

Lời giải chi tiết:

Dòng thơ đầu tiên cho người đọc thấy được nhà thơ có những liên tưởng, hình dung về thời gian vô cùng sâu sắc. Văn Cao cảm thấy thời gian trôi qua thật nhanh, mong manh và ngắn ngủi vô cùng. Thời gian là kẻ tàn nhẫn, vội vàng tới, vội vàng đi, tàn nhẫn để lại những dấu vết nhuốm màu thời gian lên cuộc sống.

→ Thông qua những hình dung về thời gian của tác giả ở câu thơ đầu tiên, người đọc còn cảm nhận được những suy tưởng sâu sắc của nhà thơ về mối quan hệ giữa con người và thời gian.

Như một quy luật hiện sinh, thời gian qua đi là vĩnh viễn không bao giờ trở lại. Sự nghiệt ngã ấy chính là bi kịch của phận người, con người không thể nào nắm giữ, níu kéo được được thời gian. Chúng ta phải làm thế nào để mỗi phút giây hiện hữu của đời người là mỗi phút giây sống chứ không phải là tồn tại.

Sau khi đọc 2

Câu 2 (trang 63, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):

Hình ảnh chiếc lá khô và “tiếng sỏi trong lòng giếng cạn” gợi cho bạn cảm nhận gì về thời gian?

Phương pháp giải:

Khai thác nội dung bài thơ, xác định hai hình ảnh chiếc lá khô và “tiếng sỏi trong lòng giếng cạn” , từ đó phân tích ý nghĩa, nội dung của những hình ảnh đó và nêu cảm nhận của bản thân về thời gian từ hai hình ảnh ấy.

Lời giải chi tiết:

- Hình ảnh chiếc lá khô và “tiếng sỏi trong lòng giếng cạn” gợi cho em những liên tưởng về sự thoáng qua, nhanh chóng và vội vàng của thời gian.

+ Chiếc lá khô: trước đó còn xanh tươi, đầy sức sống, mà giờ đã khô héo và phai nhạt. →  Đó là hình ảnh của một sự chuyển biến đầy tàn phai của thời gian, làm cho mọi thứ dần dần phai nhạt và mất đi sự tươi mới.

+ Hình ảnh “tiếng sỏi trong lòng giếng cạn”: là hình ảnh của sự cô đơn, vắng vẻ và đau khổ. Tiếng sỏi reo rắt và cộng với cảnh giếng cạn, tạo ra một hình ảnh đầy sầu thương. Nó như muốn truyền tải đến ta thông điệp rằng, sự thoáng qua của thời gian cũng đồng nghĩa với sự đau khổ và sự cô đơn trong cuộc sống.

→ Với những hình ảnh tàn phai và đầy xót xa đó, đây chắc chắn là lời nhắc nhở về giá trị của cuộc sống, cũng như giá trị của thời gian. 

Sau khi đọc 3

Câu 3 (trang 63, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):

Hãy chỉ ra:

Phương pháp giải:

Khai thác nội dung toàn bài thơ, tìm và phân tích nội dung, ý nghĩa của những hình ảnh mà đề bài đề cập tới ở sáu dòng thơ đầu và sáu dòng thơ cuối để tìm ra điểm giống và khác giữa chúng.

Lời giải chi tiết:

• Điểm tương đồng  giữa các hình ảnh “những câu thơ”, “những bài hát” và “đôi mắt em” ở sáu dòng thơ cuối:

- Những hình ảnh “những câu thơ”, “những bài hát” và “đôi mắt em” đều là những giá trị thuộc về nghệ thuật và cái đẹp. Thông qua ba hình ảnh này, tác giả muốn nói: Trong dòng chảy nghiệt ngã của thời gian, mọi sự vật, hiện tượng có thể lụi tàn và tan biến vào hư không. Nhưng có những giá trị không thể mất mà mãi mãi “còn xanh”.

• Điểm khác biệt giữa các hình ảnh vừa nêu (ở sáu dòng thơ cuối) với hình ảnh “những chiếc lá” (ở sáu dòng thơ đầu):

- Sang tới sáu câu thơ cuối, âm hưởng bài thơ đã được chuyển đổi bất ngờ: từ trầm buồn, u uẩn sang thanh thoát, thổn thức, mơ màng; hình ảnh thơ “những câu thơ”, “những bài hát” và “đôi mắt em” mang ý nghĩa biểu tượng cao.

→ Sự tương phản về hình ảnh thơ cũng như âm hưởng, nhịp điệu, mạch cảm xúc bài thơ đã tạo nên một đòn bẩy thú vị cho nội dung bài thơ. Thời gian làm khô những chiếc lá đời người nhưng lại làm xanh chiếc lá của thơ ca nhạc họa. Thời gian làm rơi những kỷ niệm trong lòng giếng cạn nhưng không thể làm khô đôi mắt của tình yêu như hai giếng nước ngọt lành.

Sau khi đọc 4

Câu 4 (trang 63, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):

Nhận xét về mối tương quan giữa các hình ảnh thơ theo cột ngang và cột dọc trong bảng sau:

Sáu dòng thơ đầu

Sáu dòng thơ cuối

Những chiếc lá khô

Những bài hát còn xanh

Những câu thơ còn xanh

Tiếng sỏi trong lòng giếng cạn

Hai giếng nước

Phương pháp giải:

Dựa vào nội dung bài thơ đã phân tích và những hình ảnh đề bài đưa ra trong bảng, nhận xét về mối tương quan giữa các hình ảnh.

Lời giải chi tiết:

- Các hình ảnh thơ theo cột dọc đều là những hình ảnh có sự tương đồng về mặt ý nghĩa biểu tượng, cùng đều là những hình ảnh gợi tâm trạng, cảm xúc của con người khi đứng trước những biến chuyển của thời gian. Một bên là những hình ảnh gợi sự khô cằn, cô đơn và mất mát của thời gian và một bên là những hình ảnh thể hiện sự sống động, tươi trẻ và hy vọng.

- Trong khi đó, các hình ảnh thơ theo cột ngang lại là những hình ảnh thơ mang những nét tương phản nhau về ý nghĩa biểu đạt nội dung. Những hình ảnh ở sáu dòng thơ đầu biểu đạt cho sự tiếc nuối, buồn bã, ảm đạm, nhuốm màu thời gian thì ngược lại, những hình ảnh ở sáu dòng thơ cuối lại mang một màu sắc tươi mới, trẻ trung, đâm chồi nảy nở, phát triển.

→ Sáu dòng thơ đầu và sáu dòng thơ cuối tạo ra một sự phân chia rõ ràng giữa quá khứ và hiện tại. 

Sau khi đọc 5

Câu 5 (trang 64, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):

Nhận xét về nhạc điệu (thể hiện qua vần, nhịp, phối thanh, cấu trúc lặp,...) của bài thơ Thời gian.

Phương pháp giải:

Sau khi đã phân tích chi tiết nội dung của bài thơ, từ đó cảm nhận những vẻ đẹp trong nghệ thuật, đặc biệt là về nhạc điệu và đưa ra những nhận xét của chính mình

Lời giải chi tiết:

- Nhạc điệu của câu thơ cũng lạ thường và rất linh hoạt nhằm nhấn mạnh ý, tạo ra một nhạc điệu đặc biệt. Đồng thời, số câu trong mỗi đoạn không ổn định, đoạn đầu bốn câu và đoạn cuối ba câu. Số câu trong mỗi đoạn theo hướng giảm dần. Đó là cái lạ của bài thơ, xét về cấu trúc đoạn và văn bản.

- Toàn bài thơ có 12 dòng nhưng không hẳn là 12 câu vì nó có những câu vắt qua nhiều dòng. Cũng có thể hiểu 12 dòng ấy chỉ có một câu vì toàn bộ bài thơ không có dấu chấm cuối câu. Đó là một cấu trúc mơ hồ khó hiểu.

- Ngoài ra Văn Cao còn dùng thủ pháp “lạ hóa” từ ngữ, cú pháp. Cấu trúc của thơ không chỉ thể hiện ở bề mặt văn bản mà còn thể hiện ở tầng sâu ngữ nghĩa của nó. Bài thơ “Thời gian” cũng vậy, điều tác giả muốn nói đều nằm ở bên ngoài con chữ, phía sau những hình ảnh do con chữ tạo ra.

Sau khi đọc 6

Câu 6 (trang 64, SGK Ngữ văn 11, tập hai):

Đọc lại bài thơ Độc “Tiểu Thanh kí” (Nguyễn Du) mà bạn đã học trong Bài 7. Những điều trông thấy. Nêu ít nhất một điểm tương đồng và một điểm khác biệt trong cảm nhận về thời gian của hai tác giả Nguyễn Du và Văn Cao.

Phương pháp giải:

Dựa vào nội dung phân tích chi tiết của hai bài thơ Độc “Tiểu Thanh kí” (Nguyễn Du) và Thời gian (Văn Cao) để tìm và chỉ ra điểm tương đồng và khác biệt trong cảm nhận về thời gian của hai tác giả.

Lời giải chi tiết:

- Điểm tương đồng trong cảm nhận về thời gian của hai tác giả Nguyễn Du và Văn Cao trong hai bài thơ  Độc “Tiểu Thanh kí” và Thời gian: cả hai tác phẩm đều tạo nên một tâm trạng u uất, những suy tư về sự trôi qua của thời gian và đánh giá giá trị cuộc sống.

- Điểm khác biệt trong cảm nhận về thời gian của hai tác giả Nguyễn Du và Văn Cao trong hai bài thơ  Độc “Tiểu Thanh kí” và Thời gian:

+Trong Độc “Tiểu Thanh kí” của Nguyễn Du, tác giả tập trung khai thác thời gian thông qua nội tâm nhân vật  chính, miêu tả sự chán nản, u sầu và những trăn trở trong tâm hồn của một người trẻ tuổi.

+ Trong khi đó, trong bài thơ Thời gian của Văn Cao, lại mang màu sắc, tính chất trữ tình, tác giả dùng các hình ảnh của thiên nhiên để tả sự thay đổi của cuộc đời như một cách để khuyên người đọc giữ gìn những giá trị vĩnh cửu của cuộc sống. 

Sau khi đọc 7

Câu 7 (trang 64, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):

Tìm nghe một bài hát của Văn Cao và viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) trình bày cảm xúc của bạn khi nghe bài hát đó.

Phương pháp giải:

Sưu tầm, tham khảo các nguồn tư liệu về những sáng tác âm nhạc của Văn Cao, từ đó lựa chọn nghe và cảm nhận về một bài hát mà mình ấn tượng nhất.

Lời giải chi tiết:

Bài tham khảo:

Bài hát “Mùa Xuân đầu tiên” của nhạc sĩ Văn Cao mang đến cho em cảm giác một mùa xuân mới đang đến, với những điều mới mẻ và tươi vui. Khi nghe những nốt nhạc đầu tiên, em cảm nhận được sự nhẹ nhàng, mát mẻ của một mùa xuân mới. Tiếng đàn guitar và đàn piano cùng hòa quyện với nhau tạo nên giai điệu êm dịu, nhẹ nhàng đến lạ kỳ. Bài hát “Mùa Xuân đầu tiên” là một sự kết hợp hoàn hảo giữa giai điệu dịu dàng, nghệ thuật và những lời ca tình cảm. Những lời ca trong bài hát này đầy mĩ miều, tạo nên một bức tranh tuyệt đẹp về một mùa xuân lãng mạn, tươi trẻ, và đầy hy vọng. Em cảm nhận được sự dịu nhẹ, sự tràn đầy tình yêu và niềm hy vọng về một tương lai tươi sáng, cũng như sự trầm lắng khi bài hát dần dần kết thúc. Lời bài hát cũng rất tuyệt vời, nó tả lại cảm giác của một người yêu đất nước đang rộn ràng chào đón mùa xuân đầu tiên sau bao ngày chiến tranh. Em cảm nhận được sự đau khổ của những năm chiến tranh, nhưng đồng thời cũng cảm thấy niềm tin và hy vọng rực rỡ khi mùa xuân trở lại. “Mùa Xuân đầu tiên” là một bài hát tuyệt vời, không chỉ bởi âm nhạc và lời bài hát, mà còn bởi thông điệp sâu sắc về tình yêu đất nước và hy vọng vào một tương lai tươi đẹp hơn. Khi nghe bài hát, em cảm thấy bình yên và được khơi gợi niềm tin vào sự sống và hy vọng trong tương lai.

* Chuẩn bị đọc:

Câu hỏi (trang 63 SGK Ngữ văn 11, Tập 2): Khi hình dung về thời gian, người ta thường nghĩ đến những từ ngữ nào?

Trả lời:

- Khi hình dung về thời gian, người ta thường liên tưởng đến các từ như: chảy trôi, năm tháng, qua đi, tuổi trẻ…

* Trải nghiệm cùng văn bản:

Những tưởng tượng: Hãy tưởng tượng âm thanh của những viên sỏi rơi vào trong giếng cạn.

- Âm thanh của sỏi rơi vào giếng cạn: gấp gáp, vọng lại…

* Suy ngẫm và phản hồi:

Nội dung chính:

Bài thơ “Thời gian” bày tỏ tâm tư về cuộc sống, nghệ thuật và tình yêu sau một chặng đường dài với nhiều trải nghiệm buồn vui.

Câu 1 (trang 63 SGK Ngữ văn 11, Tập 2): Dòng thơ đầu tiên cho thấy nhà thơ hình dung thời gian như thế nào và mối quan hệ giữa thời gian với con người ra sao?

Trả lời:

- Dòng thơ đầu tiên cho thấy nhà thơ hình dung thời gian như một dòng nước liên tục chảy trôi, mà con người không thể giữ lại hay nắm bắt được thời gian.

Câu 2 (trang 63 SGK Ngữ văn 11, Tập 2): Hình ảnh chiếc lá khô và “tiếng sỏi trong lòng giếng cạn” gợi cho bạn cảm nhận gì về thời gian?

Trả lời:

- Hình ảnh chiếc lá khô và tiếng sỏi trong giếng cạn có thể thể hiện sự suy tàn, khô héo, mất dần sức sống. Thời gian trôi đi làm cho cái đẹp và sự sống cũng dần phai tàn.

Câu 3 (trang 63 SGK Ngữ văn 11, Tập 2): Hãy chỉ ra:

Câu 4 (trang 63 SGK Ngữ văn 11, Tập 2): Nhận xét về mối tương quan giữa các hình ảnh thơ theo cột ngang và cột dọc trong bảng dưới đây:

Sáu dòng thơ đầu

Sáu dòng thơ cuối

Những chiếc lá khô

Những câu thơ còn xanh

Những bài hát còn xanh

Tiếng sỏi trong lòng giếng cạn

Hai giếng nước

Trả lời:

- Sự tương phản giữa các hình ảnh:

Sáu dòng thơ đầu

Sáu dòng thơ cuối

Nhận xét

Những chiếc lá khô

Những câu thơ còn xanh

Những bài hát còn xanh

Sự tương phản: tàn phai và xanh tươi.

Tiếng sỏi trong lòng giếng cạn

Hai giếng nước

Sự tương phản: khô cạn và tràn đầy.

 - Sự tương đồng giữa các hình ảnh:

Hình ảnh

Nhận xét

Sáu dòng thơ đầu

Những chiếc lá (khô)

Tiếng sỏi trong lòng giếng cạn.

Sự tương đồng: tàn úa, khô cạn, mất dần sức sống.

Sáu dòng thơ cuối

Những câu thơ/ còn xanh

Những bài hát/ còn xanh

Hai giếng nước.

Sự tương đồng: tươi mới, trong trẻo, tràn đầy sức sống.

Câu 5 (trang 64 SGK Ngữ văn 11, Tập 2): Nhận xét về nhạc điệu (thể hiện qua vần, nhịp, phối thanh, cấu trúc lặp...) của bài thơ Thời gian.

Trả lời:

- Bài thơ được viết theo thể tự do, không có vần cố định, nhịp điệu chậm rãi tạo nên một giọng điệu giản dị, trầm lắng, đầy suy tư và cảm xúc nén lại.

Câu 6 (trang 64 SGK Ngữ văn 11, Tập 2): Đọc lại bài thơ Độc “Tiểu Thanh kí” (Nguyễn Du) mà bạn đã học trong Bài 7. Những điều trông thấy. Nêu ít nhất một điểm tương đồng và một điểm khác biệt trong cảm nhận về thời gian của hai tác giả Nguyễn Du và Văn Cao.

Trả lời:

– Điểm tương đồng: cảm nhận về sự nghiệt ngã của thời gian: Thời gian làm khô những chiếc lá (Thời gian); vườn hoa thành bãi hoang, văn chương bị đốt cháy... (Độc “Tiểu Thanh kí).

- Điểm khác biệt: Nguyễn Du lo lắng về sự lãng quên của người đời đối với những giá trị nghệ thuật và số phận của nghệ sĩ (Chẳng biết ba trăm năm lẻ nữa; Người đời ai khóc Tố Như chăng?), trong khi Văn Cao thể hiện niềm tin vào sự tồn tại vĩnh cửu của những giá trị nghệ thuật và tình yêu (Riêng những câu thơ còn xanh; Riêng những bài hát còn xanh; Và đôi mắt em như hai giếng nước).

Câu 7 (trang 64 SGK Ngữ văn 11, Tập 2): Tìm nghe một bài hát của Văn Cao và viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) trình bày cảm xúc của bạn khi nghe bài hát đó.

Trả lời:

Tham khảo

- Bài hát: Tiến quân ca

- Cảm xúc khi nghe bài hát:

Bài hát “Tiến quân ca” được nhạc sĩ Văn Cao sáng tác trong thời kỳ vận động giải phóng dân tộc (1939 – 1945), đặc biệt là khi cách mạng Việt Nam đang có những chuyển biến tích cực. Khi nghe những giai điệu đầu tiên, tôi cảm nhận được sự hào hùng, quyết tâm. Những câu hát còn thể hiện sức mạnh đoàn kết của nhân dân Việt Nam - những con người cùng chung lý tưởng cứu nước và phấn đấu giải phóng đất nước. Lời bài hát hào sảng, thể hiện khí thế và tự hào của người Việt Nam. “Tiến quân ca” không chỉ là một bài hát với giai điệu tuyệt vời mà còn là bức tranh sống động về một tập thể đoàn kết, vững mạnh, thể hiện tinh thần quyết tâm không ngừng vì một Việt Nam bền vững. Khi nghe bài hát, tôi cảm thấy tự hào, được khơi dậy sức mạnh và niềm tin vào sự sống và những điều tốt đẹp trong tương lai.

TRƯỚC KHI ĐỌC

Câu hỏi: Khi nghĩ về thời gian, chúng ta thường liên tưởng đến những từ ngữ nào?

Trả lời:

Khi nghĩ về thời gian, chúng ta thường liên tưởng đến các khái niệm như: giây, phút, giờ, ngày, tuần, tháng, năm, thế kỷ, và các thời đại khác.

ĐỌC VĂN BẢN

Câu 1: Hãy tưởng tượng âm thanh của sỏi rơi trong một giếng cạn.

Trả lời:

- Âm thanh của sỏi rơi xuống lòng giếng cạn như những tiếng gõ rời rạc, phản ánh những ký ức khô khốc và nặng nề, giống như tiếng vọng của quá khứ đang dội vào hiện tại khô cằn.

SAU KHI ĐỌC

Câu 1: Dòng thơ đầu tiên miêu tả cách nhà thơ cảm nhận về thời gian và mối quan hệ giữa thời gian và con người như thế nào?

Trả lời:

Nhà thơ hình dung thời gian như một dòng chảy liên tục, không ngừng nghỉ, mang theo những biến đổi và thăng trầm. Văn Cao thể hiện sự tiếc nuối về thời gian đã trôi qua, cho thấy con người không thể giữ lại được thời gian dù đang sống trong nó.

Câu 2: Hình ảnh 'chiếc lá khô' và 'tiếng sỏi trong lòng giếng cạn' gợi cho bạn cảm nhận gì về thời gian?

Trả lời:

- Hình ảnh 'chiếc lá khô' phản ánh sự tàn tạ của thời gian, khi lá xanh biến thành khô héo. Thời gian không chỉ làm tàn úa những thứ hữu hình mà còn làm phai nhạt những giá trị vô hình và quý báu của cuộc sống, như những kỷ niệm đẹp.

- Hình ảnh 'tiếng sỏi rơi trong lòng giếng cạn' gợi lên sự mất mát và thiếu hụt, khi những viên sỏi của ký ức không còn để lại âm thanh vì lòng giếng đã cạn kiệt. Khi lòng giếng đầy, kỷ niệm cũng biến mất như làn sương mù.

Câu 3: Hãy phân tích:

Trả lời:

- Hình ảnh 'những câu thơ', 'những bài hát': Những tác phẩm nghệ thuật thực sự là những biểu tượng của sự sáng tạo, làm phong phú thêm tâm hồn con người và khẳng định sự bất diệt của nghệ thuật.

- Hình ảnh 'đôi mắt em': Kỷ niệm đẹp trong tình yêu được so sánh với hai giếng nước, thể hiện vẻ đẹp, sự sâu lắng, và sự trong sáng. So sánh này gợi lên sự trong trẻo và sẽ luôn tồn tại cùng thời gian, những kỷ niệm đẹp sẽ mãi lưu lại trong tâm hồn, vượt qua thời gian.

Câu 4: Nhận xét về mối tương quan giữa các hình ảnh thơ theo bảng sau:

Sáu dòng thơ đầu

Sáu dòng thơ cuối

Những chiếc lá khô

Những bài hát còn xanh

Những câu thơ còn xanh

Tiếng sỏi trong lòng giếng cạn

Hai giếng nước

Trả lời:

* Nhận xét về mối tương quan giữa các hình ảnh thơ:

- Cả hai cột đều tập trung vào chủ đề khô cằn và sự sống.

- Trong cột ngang, hai dòng thơ đầu tiên nói về sự khô héo của lá, trong khi hai dòng thơ cuối miêu tả sự tươi mới của bài hát.

- Trong cột dọc, những câu thơ còn xanh và tiếng sỏi trong lòng giếng cạn thể hiện sự khô cằn, trong khi hai giếng nước đại diện cho sự sống và nguồn nước. Do đó, khô cằn và sự sống được thể hiện trong cả hai cột và có sự tương quan với nhau.

Câu 5: Nhận xét về nhạc điệu (vần, nhịp, phối thanh, cấu trúc lặp...) của bài thơ 'Thời gian'.

Trả lời:

• Bài thơ viết theo thể tự do, với số câu trong mỗi đoạn không cố định, đoạn đầu gồm bốn câu và đoạn cuối ba câu, giảm dần theo hướng.
• Nhịp điệu của câu thơ linh hoạt và khác thường, tạo nên một nhạc điệu độc đáo để nhấn mạnh ý tưởng.
• Sử dụng biện pháp lặp cấu trúc.

=> Văn Cao đã sử dụng ngôn từ nhiều lớp nghĩa và các biện pháp tu từ, đặc biệt là cách ngắt dòng và nhịp điệu sáng tạo để thể hiện vấn đề thời gian trong cuộc sống con người.

Câu 6: Đọc lại bài thơ Độc 'Tiểu Thanh ký' (Nguyễn Du) đã học trong Bài 7. Những điều trông thấy. Nêu một điểm tương đồng và một điểm khác biệt trong cảm nhận về thời gian của Nguyễn Du và Văn Cao.

Trả lời:

- Điểm tương đồng: Cả hai tác giả đều cảm nhận sự nghiệt ngã của thời gian. Nguyễn Du thấy thời gian như một niềm đau đơn giản, còn Văn Cao thấy thời gian là sự mất mát trong tình yêu. Tuy nhiên, cả hai đều thấy thời gian không thể quay lại và tiếc nuối những gì đã mất.

- Điểm khác biệt:

+ Trong 'Độc Tiểu Thanh ký' của Nguyễn Du, tác giả sử dụng các chi tiết thiên nhiên như hoa, bướm, gió để tạo nên bối cảnh lãng mạn và thể hiện tâm trạng của nhân vật. Những chi tiết này giúp làm nổi bật cảm xúc của nhân vật và tạo ra một không gian đầy tình cảm.

+ Trong các tác phẩm của Văn Cao, ông tập trung vào những biến cố của cuộc đời và sự thay đổi của con người trong xã hội. Văn Cao miêu tả chi tiết và rõ nét các tình huống, thể hiện tâm trạng và quan điểm xã hội, đồng thời phản ánh các vấn đề xã hội qua tác phẩm của mình.

Câu 7: Tìm và nghe một bài hát của Văn Cao, viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) thể hiện cảm xúc của bạn khi nghe bài hát đó.

Trả lời:

Khi nghe bài 'Quốc Ca' của Văn Cao, em cảm thấy sự trang nghiêm và xúc động sâu sắc. Những lời nhạc mạnh mẽ làm sống dậy tình yêu quê hương, khiến em không thể kìm được nước mắt. Những câu như 'Đường vinh quang xây xác quân thù' và 'Cờ in máu chiến thắng vang hồn nước' truyền tải tinh thần đoàn kết và quyết tâm của dân tộc. Bài hát này không chỉ là một tác phẩm âm nhạc vĩ đại mà còn là biểu tượng của lòng yêu nước và ý chí đấu tranh. Nghe bài hát, em cảm thấy tự hào về dân tộc và tràn đầy hy vọng vào tương lai tươi sáng của Việt Nam.

PHẦN THAM KHẢO MỞ RỘNG

Câu 1: Nêu giá trị nội dung và nghệ thuật của bài thơ 'Thời gian'.

Trả lời:

- Giá trị nội dung:

Bài thơ gửi gắm thông điệp về sự trân trọng thời gian, tri ân những điều đã qua và ghi nhớ vẻ đẹp bất diệt của cuộc sống.

- Giá trị nghệ thuật:

• Bài thơ tự do với số câu trong mỗi đoạn không cố định, đoạn đầu bốn câu và đoạn cuối ba câu, giảm dần theo hướng.
• Nhịp điệu câu thơ linh hoạt, tạo nên một nhạc điệu đặc biệt.
• Ứng dụng biện pháp tương phản và đối lập.
• Sử dụng các phép tu từ: so sánh (đôi mắt em - hai giếng nước), điệp ngữ (riêng, còn xanh), ẩn dụ (câu thơ, bài hát – sáng tạo nghệ thuật làm phong phú tâm hồn con người).

Câu 2: Nêu nội dung chính của văn bản 'Thời gian'.

Trả lời:

Bài thơ 'Thời gian' của Văn Cao nói về quy luật không ngừng của thời gian, dù thời gian trôi qua nhanh chóng nhưng những giá trị đẹp vẫn tồn tại mãi mãi.

Câu 3: Nêu tác giả, tác phẩm và bố cục của văn bản 'Thời gian'.

Trả lời:

Tác giả:

- Văn Cao (1923 - 1995), tên thật là Nguyễn Văn Cao.

- Sinh ra ở Nam Định, lớn lên ở Hải Phòng, nơi bắt đầu sự nghiệp văn chương.

- Nổi bật trong nhiều lĩnh vực, đặc biệt là âm nhạc, với năng khiếu đa dạng ở hội họa và văn học.

- Tác phẩm chính: 'Tiến quân ca' - quốc ca của Việt Nam. Ông sáng tác ít thơ ca nhưng luôn mang nét độc đáo, chủ yếu từ tập thơ 'Lá' (1988) và 'Tuyển tập Văn Cao - Thơ' (1994).

Tác phẩm 'Thời gian':

- Thể loại: Thơ tự do

- Phương thức biểu đạt: Biểu cảm

- Cấu tứ: Thời gian trôi nhanh nhưng vẻ đẹp và sức sống của thơ và bài hát là vĩnh cửu.

- Xuất xứ: Trong tập thơ 'Tuyển tập Văn Cao - Thơ' (1994)

- Bố cục:

• Phần 1 (4 câu thơ đầu): Thời gian bị tàn phá
• Phần 2 (3 câu cuối): Khẳng định sự sống mãnh liệt và vĩnh cửu của thời gian