Buzz
2. Bài soạn 'Đêm nay Bác không ngủ' số 3
I. HIỂU BIẾT CƠ BẢN CẦN THÀNH THẠO
1. Hoàn thành vào năm 1951, bài thơ Đêm nay Bác không ngủ của Minh Huệ là một trong những tác phẩm đầu tiên thể hiện hình tượng lãnh tụ Hồ Chí Minh và đạt được những thành công đáng kể.
2. Bài thơ thể hiện một cách chân thực về tình cảm vĩ đại của Bác Hồ đối với bộ đội và nhân dân; đồng thời cũng thể hiện lòng kính yêu của người chiến sĩ (đội viên) đối với lãnh tụ.
3. Đây là một tác phẩm thơ hiện đại có yếu tố tự sự, khi tìm hiểu cần nhận ra sự kết hợp tinh tế giữa yếu tố tự sự và trữ tình, đồng thời làm quen với thể loại thơ năm chữ.
II. HƯỚNG DẪN ĐỌC - HIỂU VĂN BẢN
Câu 1. Bài thơ Đêm nay Bác không ngủ kể về đêm không ngủ của Bác Hồ trên đường đi chiến dịch trong thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp và cảm nhận của người chiến sĩ về Bác.
Câu chuyện có thể tóm tắt như sau:
Thức dậy trong một đêm mưa giữa rừng, anh đội viên thấy Bác Hồ đốt lửa và tận tình chăm sóc cho giấc ngủ của bộ đội. Lần thứ ba anh thức dậy, anh mời Bác ngủ nhưng Bác vẫn từ chối. Chứng kiến cảnh đó, anh cảm phục tấm lòng cao quý của Bác.
Câu 2. Hình ảnh Bác Hồ trong bài thơ được mô tả qua con mắt và cảm nhận của anh (đội viên) chiến sĩ. Anh vừa là người chứng kiến một đêm không ngủ của Bác, vừa trực tiếp được đối thoại với Bác, làm cho câu chuyện được kể một cách tự nhiên, sinh động, đồng thời giúp hình ảnh trung tâm của bài thơ là Bác Hồ được phản ánh vừa chân thực vừa khách quan.
Câu 3. Bài thơ kể về hai lần anh đội viên thức dậy nhìn thấy Bác không ngủ. Mỗi lần tâm trạng và cảm nhận của anh đối với Bác có những điểm khác biệt:
Lần thức dậy thứ nhất
Lần thức dậy thứ ba
- Tâm trạng: từ sự ngạc nhiên (Thấy trời khuya lắm rồi / Mà sao Bác vẫn ngồi) đến lo lắng, ái ngại không yên (Anh nằm lo Bác ốm / Lòng anh cứ hề bộn) và trào dâng niềm thương Bác (Càng nhìn lại càng thương); đồng thời rất xúc động khi chứng kiến tình cảm của Bác (Bác đốt lửa sưởi ấm cho chiến sĩ, Bác nhẹ chân đi dém chăn cho từng người). Trạng thái như trong giấc mơ, anh cảm nhận được sự vĩ đại mà gần gũi của vị lãnh tụ (Bóng Bác cao lồng lộng / Ấm hơn ngọn lửa hồng).
- Tâm trạng: từ sự hoảng sợ (Anh hốt hoảng giật mình), không chỉ “Thầm thì anh hỏi nhỏ” như lần trước mà tha thiết “vội vàng nằng nặc” mời Bác ngủ (Mời Bác ngủ Bác ơi!.../ Bác ơi ! Mời Bác ngủ). Trước câu trả lời của Bác, anh đội viên càng cảm nhận được tấm lòng yêu thương vô hạn của Bác đối với bộ đội và nhân dân, nên tâm trạng của anh lớn lên bên Bác (Lòng vui sướng mênh mông / Anh thức luôn cùng Bác).
Trong bài thơ, tác giả không kể lần thức dậy thứ hai của anh đội viên, nhưng lần thứ ba thông qua cậu thơ Bác vẫn ngồi đinh ninh, người đọc cũng thấy rõ: trong đêm đó, anh đội viên nhiều lần thức dậy và mỗi lần chứng kiến Bác Hồ không ngủ. Từ lần một đến lần ba, tâm trạng và cảm nhận của anh có những biến đổi rất rõ rệt.
Câu 4. Trong đoạn kết bài thơ, tác giả viết:
... Đêm nay Bác không ngủ
Vì một lẽ thường tình
Bác là Hồ Chí Minh.
Trong suốt cuộc đời hoạt động cách mạng của mình, Bác Hồ đã trải qua nhiều đêm không ngủ. Nhớ lại, thời kì bị giam cầm ở nhà lao của Tưởng Giới Thạch, Bác từng: Một canh... hai canh... lại ba canh / Trằn trọc băn khoăn giấc chẳng thành... ; rồi giữa rừng Việt Bắc trong chiến dịch Thu - Đông 1947, Bác từng: Cảnh khuya như vẽ người chưa ngủ / Chưa ngủ vì lo nỗi nước nhà. Vì vậy, việc Đêm nay Bác không ngủ là một lẽ thường tình, vì Bác là Hồ Chí Minh - vị lãnh tụ vĩ đại của dân tộc Việt Nam.
Câu 5. Bài thơ được sáng tác theo thể thơ năm chữ.
- Mỗi dòng thơ có năm tiếng; mỗi khổ có bốn dòng thơ.
- Cách gieo vần giữa các dòng trong một khổ thơ: chữ cuối câu thứ hai và chữ cuối câu thứ ba vần liền với nhau.
- Chữ cuối của dòng cuối mỗi khổ vần với chữ cuối của dòng đầu tiên của khổ tiếp theo.
Chính cách gieo vần được nối nhau như trên giúp thể thơ năm chữ này phù hợp với cách kể chuyện (tự sự) như bài Đêm nay Bác không ngủ.
Câu 6. Trong bài thơ, từ láy được sử dụng như một yếu tố nghệ thuật nổi bật, tạo nên vẻ độc đáo riêng:
- Từ láy có tác dụng miêu tả hình ảnh:
+ Gương mặt Bác trầm ngâm
+ Mái lều tranh xơ xác
+ Bác vẫn ngồi đinh ninh
+ Bóng Bác cao lồng lộng...
- Từ láy tăng giá trị biểu cảm:
+ Anh đội viên mơ màng
+ Thổn thức cả nỗi lòng
+ Thầm thì anh hỏi nhỏ
+ Nhưng bụng vẫn bồn chồn
+ Anh hốt hoảng giật mình
+ Anh đội viên nằng nặc...
III. HƯỚNG DẪN LUYỆN TẬP
Câu 1. Để đọc diễn cảm bài thơ, cần nhớ cách gieo vần như đã nói ở trên, đồng thời chú ý đến tiết tấu và nhấn giọng. Ví dụ với khổ thơ đầu:
Anh đội viên thức dậy
(đọc chậm)
Thấy trời khuya lắm rồi
(đọc nhanh hơn, nhấn bốn chữ sau)
Mà sao Bác vẫn ngồi
(đọc chậm)
Đêm nay Bác không ngủ
(đọc chậm, xuống giọng)...
Câu 2. Thực hành viết bài văn ngắn bằng lời của anh chiến sĩ, kể về kỷ niệm một đêm ở bên Bác Hồ khi đi chiến dịch, cần xác định ngôi kể (ngôi thứ nhất) và kể các sự kiện theo thứ tự các khổ thơ.
3. Bài viết 'Đêm nay Bác không ngủ' số 2
Trả lời câu 1 (trang 67 sgk Ngữ Văn 6 Tập 2):
Bài thơ Đêm nay Bác không ngủ kể về một đêm trải nghiệm đầy ý nghĩa của Hồ Chí Minh trên chiến trường. Hãy tóm tắt một cách sinh động những khoảnh khắc quan trọng trong câu chuyện đó?
Lời giải chi tiết:
- Tác phẩm đưa chúng ta đến một đêm khó quên, nơi Bác Hồ dành thời gian trò chuyện và chăm sóc bộ đội trên đường đi chiến dịch.
- Tóm tắt: Trong đêm mưa gió, Bác Hồ không chỉ là lãnh tụ vĩ đại mà còn là người bạn đồng hành, người cha tận tâm chăm sóc cho bộ đội. Bức tranh tâm huyết và tình cảm lẫn lộn giữa lãnh tụ và người lính được vẽ nên một cách sống động, làm cho độc giả không khỏi cảm nhận sự ấm áp và gần gũi trong cuộc sống chiến trường.
Trả lời câu 2 (trang 67 sgk Ngữ Văn 6 Tập 2):
Hình ảnh Bác Hồ trong bài thơ được mô tả qua góc nhìn nào? Làm thế nào cách mô tả đó tác động đến việc thể hiện tâm hồn cao đẹp của Bác Hồ và lòng trung hiếu của bộ đội?
Lời giải chi tiết:
Hình ảnh Bác Hồ trong bài thơ được thể hiện qua góc nhìn của anh đội viên, từ con mắt và cảm nghĩ của người lính trên chiến trường. Sự mô tả chân thực và gần gũi giúp làm nổi bật tâm hồn cao đẹp của Bác Hồ, đồng thời tôn vinh lòng trung hiếu của bộ đội đối với lãnh tụ yêu thương.
Trả lời câu 3 (trang 67 sgk Ngữ Văn 6 Tập 2):
Bài thơ kể lại những sự kiện gì qua lời kể của anh đội viên? Có điều gì đặc biệt trong cách hình ảnh Bác Hồ được miêu tả?
Lời giải chi tiết:
Bài thơ kể về đêm Bác Hồ không ngủ, trong đó anh đội viên trải qua nhiều cảm xúc và suy nghĩ. Hình ảnh Bác Hồ được miêu tả đặc biệt qua con mắt của người lính, với sự quan sát tận tình và sâu sắc. Điều này tạo nên một không khí trang solennelle, tôn vinh vẻ đẹp tinh thần và tâm huyết của lãnh tụ.
Trả lời câu 4 (trang 67 sgk Ngữ Văn 6 Tập 2):
Đoạn kết của bài thơ có ý nghĩa gì? Tại sao tác giả chọn lời kết như vậy?
Lời giải chi tiết:
Đoạn kết của bài thơ thể hiện ý nghĩa sâu sắc về sự đoàn kết, tình thương, và sự hy sinh trong cuộc sống chiến trường. Việc viết “Đêm nay Bác không ngủ, Vì một lẽ thường tình” là để tôn vinh sự hy sinh, lòng trung hiếu và tâm huyết của Bác Hồ với bộ đội và nhân dân. Lời kết như một thông điệp nhân văn, làm cho độc giả cảm nhận được tình cảm sâu sắc và vị thế cao cả của lãnh tụ trong lòng nhân dân.
Trả lời câu 5 (trang 67 sgk Ngữ Văn 6 Tập 2):
Thể thơ của bài thơ là gì? Tại sao tác giả chọn thể thơ này?
Lời giải chi tiết:
Bài thơ được viết theo thể thơ năm chữ, với cấu trúc 4 dòng mỗi khổ và gieo vần liền trong một khổ thơ cùng với vần giữa hai khổ thơ. Thể thơ này được chọn để phản ánh sự nhẹ nhàng, trữ tình, và lưu loát trong việc kể chuyện, tạo nên một bức tranh văn hóa và nghệ thuật đặc sắc trong thơ ca chiến tranh.
Trả lời câu 6 (trang 67 sgk Ngữ Văn 6 Tập 2):
Tìm những từ láy trong bài thơ và cho biết chúng tạo nên ấn tượng gì?
Lời giải chi tiết:
Những từ láy trong bài thơ như trầm ngâm, lâm thâm, xơ xác, nhẹ nhàng, mơ màng, lồng lộng, thổn thức, thầm thì, bồn chồn, bề bộn, hốt hoảng, đinh ninh, phăng phắc, nằng nặc, mênh mông tạo nên một không khí tinh tế, mô tả sâu sắc tâm trạng và cảm xúc của anh đội viên. Những từ ngữ này không chỉ mang tính chất hùng vĩ mà còn làm tăng cường giá trị biểu cảm, làm cho độc giả cảm nhận được sâu sắc hơn về cuộc sống và tâm hồn trong chiến trường.
LUYỆN TẬP
Nội dung: Hãy sáng tác một đoạn văn ngắn, mô tả chi tiết về những cảm xúc và suy nghĩ của anh đội viên khi thức dậy trong đêm và chứng kiến Bác Hồ không ngủ.
Bài làm tham khảo
Đêm nay, anh đội viên thức giấc giữa không gian tĩnh lặng của rừng già. Tiếng mưa rơi nhẹ nhàng trên lá cỏ, làm cho bức tranh đêm trở nên thêm huyền bí. Anh nhấc mắt mở tỉnh, và ngay lập tức, bức tranh tâm hồn đặc sắc hiện lên trước mắt anh.
Trước mặt, Bác Hồ ngồi đếch đứng, tia lửa le lói chiếu sáng gương mặt lãnh tụ. Anh đội viên nhìn thấy bóng dáng giàu nét nhân văn và tình thương. Trong đêm lạnh giá, Bác đã đốt lửa để sưởi ấm, không phải cho mình mà là cho những người lính trên chiến trường. Đôi mắt anh đội viên chợt ấm lên khi thấu hiểu, trong khoảnh khắc ấy, tình cảm đoàn kết và lòng trung hiếu bừng cháy trong trái tim anh.
Nhìn Bác Hồ không ngủ, anh đội viên hiểu rằng cuộc chiến không chỉ là sự hy sinh của mình mà còn là sự hy sinh của lãnh tụ. Bức tranh đêm hôm nay không chỉ là cuộc sống trên chiến trường mà còn là cuộc sống của tình người. Anh đội viên chợt nhận ra giá trị vô song của sự lãnh đạo tận tâm và nhân ái của Bác Hồ. Và trong giấc mơ bình yên, hình ảnh Bác Hồ vẫn ngồi giữa rừng xanh mãi mãi in sâu trong tâm khảm anh.
4. Bài giảng về 'Đêm nay Bác không ngủ' số 5
Phần A. HIỂU BIẾT CƠ BẢN
1. Tác giả:
Minh Huệ (1927 – 2003), tên thật là Nguyễn Đức Thái
Quê quán: thành phố Vinh, Nghệ An
Được vinh danh là Hội viên Hội nhà văn Việt Nam
Đoạt giải thưởng Nguyễn Du của Nghệ - Tĩnh 1986 với tập thơ Đêm nay Bác không ngủ.
2. Tác phẩm:
Đêm nay Bác không ngủ
Bài thơ dựa trên sự kiện: trong chiến dịch Biên giới cuối năm 1950, Bác Hồ trực tiếp ra mặt trận theo dõi và chỉ huy cuộc chiến đấu của bộ đội và nhân dân ta.
Thể loại: Thơ - 'Thơ là một hình thức sáng tác văn học phản ánh cuộc sống, thể hiện những tâm trạng, những cảm xúc mạnh mẽ bằng ngôn ngữ hàm súc, giàu hình ảnh và nhất là có nhịp điệu' (Lê Bá Hán - Trần Đình Sử - Nguyễn Khắc Phi: Từ điển thuật ngữ văn học, Sđd).
Phần B. BÀI TẬP VÀ HƯỚNG DẪN GIẢI
Câu 1: Trang 67 sgk ngữ văn 6 tập 2
Bài thơ Đêm nay Bác không ngủ kể lại câu chuyện gì? Hãy tóm tắt câu chuyện đó.
Bài làm:
Bài thơ Đêm nay Bác không ngủ là hồi ức về một đêm đặc biệt khi Bác Hồ dành thời gian chăm sóc và chia sẻ tình cảm với bộ đội trong chiến dịch kháng chiến chống Pháp. Chiến sĩ kể về sự ấm áp và cao cả của Bác Hồ trong đêm mưa gió, khi Người không ngừng lo lắng và quan tâm đến đồng đội.
Câu 2: Trang 67 sgk ngữ văn 6 tập 2
Hình tượng Bác Hồ trong bài thơ được miêu tả qua con mắt và cảm nghĩ của ai? Cách miêu tả đó có tác dụng gì đối với việc thể hiện tâm hồn cao đẹp của Bác Hồ và tấm lòng của anh Bộ đội đối với lãnh tụ?
Bài làm:
Hình tượng Bác Hồ được thể hiện qua con mắt và suy nghĩ của chiến sĩ. Cách mô tả này giúp làm nổi bật tâm hồn cao quý, sáng tạo và lòng nhân ái của Bác Hồ. Nhìn nhận của chiến sĩ không chỉ là sự kính trọng mà còn là sự yêu mến và biết ơn sâu sắc.
Câu 3: Trang 67 sgk ngữ văn 6 tập 2
Bài thơ kể lại hai lần anh đội viên thức dậy nhìn thấy Bác không ngủ. So sánh tâm trạng và cảm nghĩ của anh bộ đội viên trong hai lần đó.
Bài làm:
Bài thơ ghi chép về hai lần anh đội viên trực giác thức dậy và chứng kiến Bác Hồ vẫn thức đêm. Lần đầu, anh ấn tượng với sự ân cần và vĩ đại của Bác, trong khi lần thứ hai, anh hốt hoảng và giật mình vì sự kiên cường và tâm huyết của Bác. Sự đối chiếu này tạo nên một bức tranh tâm trạng đa chiều, làm nổi bật sự hiểu biết và kính trọng của chiến sĩ đối với Bác Hồ.
Câu 4: Trang 67 sgk ngữ văn 6 tập 2
Vì sao trong đoạn kết nhà thơ lại viết:
...
Đêm nay Bác không ngủ
Vì một lẽ thường tình
Bác là Hồ Chí Minh.
Bài làm:
Đoạn kết của bài thơ là sự tôn vinh Bác Hồ và lý do Người không ngủ là vì 'một lẽ thường tình', tức là Bác Hồ hiến dâng giấc ngủ để lo lắng cho quân dân và chiến sĩ. Dòng thơ cuối cùng khẳng định Bác Hồ không chỉ là một người lãnh tụ, mà còn là biểu tượng của lòng nhân ái và sự hy sinh vì đồng bào Việt Nam.
Câu 5: Trang 67 sgk ngữ văn 6 tập 2
Bài thơ được làm theo thể thơ gì? (số tiếng trong một dòng, số dòng trong một khổ thơ, cách gieo vần trong một khổ thơ và giữa hai khổ thơ). Thể thơ ấy có thích hợp với cách kể chuyện của bài thơ không?
Bài làm:
Bài thơ được sáng tác theo thể thơ năm chữ, mỗi dòng có năm tiếng. Cách gieo vần với sự nối tiếp linh hoạt giữa các dòng và khổ thơ giúp làm cho bài thơ trở nên sinh động và phù hợp với cách diễn đạt sự kiện và cảm xúc trong bài 'Đêm nay Bác không ngủ'.
Câu 6: Trang 67 sgk ngữ văn 6 tập 2
Tìm những từ láy trong bài và cho biết giá trị biểu cảm của một số từ láy mà em cho là đặc sắc.
Bài làm:
Bài thơ sử dụng nhiều từ láy như trầm ngâm, lâm thâm, xơ xác, nhẹ nhàng, mơ màng, lồng lộng, thổn thức, thầm thì, ngủ ngon, bồn chồn, bề bộn, hốt hoảng, đinh nình, phăng phắc, vội vàng, nằng nặc, lầm thâm, mênh mông. Các từ láy này tạo nên hình ảnh và cảm xúc phong phú, đặc sắc trong bài thơ, làm tăng giá trị nghệ thuật và biểu cảm của tác phẩm.
LUYỆN TẬP
Bài tập 2: Trang 68 sgk ngữ văn 6 tập 2
Dựa theo bài thơ, em hãy viết một đoạn văn ngắn theo góc nhìn của một chiến sĩ về kỷ niệm một đêm ở bên Bác Hồ trong chiến dịch.
Bài làm:
Trong chiến dịch kháng chiến, có một đêm đặc biệt khi Bác Hồ ở lại trại quân. Không gian yên bình của đêm rừng hòa quyện với tiếng mưa rơi nhè nhẹ, tạo nên bức tranh tâm huyết và ấm áp. Bác Hồ không chỉ là lãnh tụ mà còn là người cha tận tâm, luôn chia sẻ khó khăn và lo lắng cho chiến sĩ. Anh em đồng đội chúng tôi cảm nhận sự ấm áp và tình thân thiết từ Bác, như một người gia đình thứ hai. Đó là một đêm không ngủ, nhưng đọng lại trong tâm hồn mỗi chiến sĩ như một kỷ niệm vô giá.
5. Bài viết về 'Đêm nay Bác không ngủ' số 4
I. Tác giả, tác phẩm
1. Tác giả (mời các em tham khảo SGK Ngữ văn 6 tập 2)
2. Tác phẩm
* Thể loại: Bài viết về Đêm nay Bác không ngủ thuộc thể loại thơ. Thơ là một dạng sáng tạo văn học phản ánh cuộc sống, thể hiện cảm xúc mạnh mẽ thông qua ngôn ngữ hàm súc, giàu hình ảnh và đặc biệt là có nhịp điệu.
* Đoạn thơ Đêm nay Bác không ngủ được sáng tác vào năm 1951, xuất hiện trong tập Thơ Việt Nam 1945 – 1975.
* Bố cục: Bài viết về Đêm nay Bác không ngủ được chia thành 3 phần:
Phần 1: từ đầu => “Nguồn động viên từ đâu”: Câu chuyện về đêm không ngủ của Bác Hồ trong hành trình chiến đấu chống thực dân Pháp và cảm nhận của chiến sĩ về Bác.
Phần 2: tiếp => “cùng Bác”: Tâm trạng của anh đội viên lần thứ 3
Phần 3: còn lại: Hình ảnh của Bác Hồ.
II. Hướng dẫn soạn bài
Câu 1:
Đoạn thơ Đêm nay Bác không ngủ kể về một đêm đặc biệt khi Bác Hồ đi chiến dịch và chiến sĩ chia sẻ cảm nghĩ về Bác. Sự kiện có thể tóm tắt như sau:
Thức dậy giữa đêm mưa giữa rừng, chiến sĩ thấy Bác không ngủ, ngồi bên lửa chăm sóc cho giấc ngủ của đồng đội. Đến lần thứ 3 thức dậy, Bác vẫn thức, anh mời Bác đi ngủ nhưng Bác từ chối. Chiến sĩ cảm thấy phục Bác Hồ với tấm lòng cao cả đó.
Câu 2:
Hình ảnh của Bác Hồ trong đoạn thơ được diễn đạt qua con mắt và cảm nghĩ của chiến sĩ. Chiến sĩ vừa là nhân chứng của một đêm không ngủ của Bác, vừa là người trò chuyện trực tiếp với Bác, làm cho câu chuyện trong bài thơ trở nên chân thực và sinh động. Đồng thời, giúp hình ảnh trung tâm là Bác Hồ được phản ánh một cách thực tế và khách quan nhất.
Câu 3:
Đoạn thơ kể về 2 lần chiến sĩ thức dậy và nhìn thấy Bác không ngủ. Mỗi lần, tâm trạng và cảm nhận của chiến sĩ có sự khác biệt:
* Lần thứ nhất thức dậy: Tâm trạng từ sự ngạc nhiên (Thấy trời khuya lắm rồi. Mà sao Bác vẫn ngồi) chuyển thành lo lắng và ái ngại (Anh nằm lo Bác ốm. Lòng anh cứ bề bộn) và nỗi thương Bác (Càng nhìn lại càng thương), đồng thời, chiến sĩ cảm thấy xúc động khi chứng kiến tình cảm của Bác dành cho chiến sĩ (Bác đốt lửa sưởi ấm cho các chiến sĩ, Bác nhẹ chân đi dém chăn cho từng người). Chiến sĩ cảm nhận được sự gần gũi và vĩ đại của lãnh tụ (Bóng Bác cao lồng lộng. Ấm hơn ngọn lửa hồng).
* Lần thức dậy thứ 2: Chiến sĩ hốt hoảng và mời Bác đi ngủ. Trước câu trả lời từ chối của Bác, chiến sĩ càng hiểu tấm lòng yêu thương của Bác đối với bộ đội và nhân dân. Do đó, chiến sĩ quyết định thức dậy cùng Bác.
* Bài thơ không kể lần thứ hai để độc giả tự hiểu rằng, trong đêm ấy, chiến sĩ có lẽ đã trải qua nhiều lần thức dậy và mỗi lần đều chứng kiến cảnh Bác không ngủ. Từ lần một đến lần thứ ba, tâm trạng của chiến sĩ cũng có sự biến đổi. Tất cả thể hiện tình cảm và tâm huyết của Bác đối với bộ đội, nhân dân.
Câu 4:
Trong đoạn kết, nhà thơ viết:
…Đêm nay Bác không ngủ
Vì một lẽ thường tình
Bác là Hồ Chí Minh.
Qua những câu thơ này, chúng ta có thể nhận thấy, có lẽ trong suốt cuộc đời chiến đấu của mình, Bác Hồ đã trải qua rất nhiều đêm không ngủ. Đồng thời, câu thơ này là một phát hiện: tình thương của Bác không chỉ xuất hiện trong đêm lạnh đó mà vốn dĩ nó là bản chất của người lãnh tụ vĩ đại này. Chính như nhà thơ Chế Lan Viên từng nói: “Bác vĩ đại chẳng làm ai kinh ngạc”.
Câu 5:
Đoạn thơ được viết theo hình thức thơ 5 chữ, mỗi dòng có 5 chữ, mỗi khổ có 4 dòng thơ.
Cách gieo vần giữa những dòng thơ trong một khổ thơ: chữ cuối câu thứ 2 và chữ cuối câu thứ 3 vần liền nhau.
Chữ cuối của dòng cuối mỗi khổ vần với chữ cuối của dòng thơ đầu tiên trong khổ thơ tiếp theo.
Chính cách gieo vần như vậy giúp cho hình thức thơ 5 chữ này phù hợp với cách kể chuyện tự nhiên.
Câu 6:
Những từ láy được sử dụng trong đoạn thơ:
Từ láy mô tả ngoại hình: trầm ngâm, xơ xác, đinh ninh, lồng lộng,…
Từ láy làm tăng giá trị biểu cảm: mơ màng, thầm thì, thổn thức, hốt hoảng, nằng nặc, bồn chồn,…
6. Bài viết về 'Đêm nay Bác không ngủ' số 6
I. Tác giả - Minh Huệ (1927-2003)
Minh Huệ, tên khai sinh Nguyễn Đức Thái, sinh ngày 3 tháng 10 năm 1927[1] tại Bến Thủy, Vinh, Nghệ An. Hoạt động cho Việt Minh từ tháng 5 năm 1945, tham gia giành chính quyền ở Nghệ An trong Cách mạng tháng 8 năm 1945. Trong thời kỳ kháng chiến, ông góp phần lớn vào tuyên truyền và văn nghệ tuyên huấn ở Nghệ An.
Bắt đầu sự nghiệp văn chương từ năm 1951, ông nhanh chóng trở thành tác giả nổi tiếng. Đồng thời, ông đảm nhận nhiều vị trí quan trọng như Hội trưởng Hội sáng tác Văn nghệ liên khu IV, Trưởng ban thơ, lý luận, phê bình; Văn học dịch Nhà xuất bản văn học, Chủ tịch Hội văn nghệ Nghệ Tĩnh, Ủy viên Ủy ban Trung ương Hội Liên hiệp Văn học nghệ thuật Việt Nam (1984-1991).
Ông để lại nhiều tác phẩm nổi tiếng như Dòng máu Việt Hoa (1954), Rừng xưa rừng nay (bút ký, 1962), Người mẹ và mùa xuân (truyện ký, 1981) và được tặng giải thưởng Nhà nước về văn học, nghệ thuật với 3 tập thơ: Đêm nay Bác không ngủ (1985), Tiếng hát quê hương (1959) và Đất chiến hào (1970).
II. Kiến thức cơ bản về tác phẩm
1. Hoàn cảnh sáng tác
Bài thơ Đêm nay Bác không ngủ mô tả sự kiện Bác Hồ theo dõi chiến dịch Biên giới cuối năm 1950, thể hiện tình cảm của người chiến sĩ đối với lãnh tụ.
2. Bố cục
- Phần 1: Anh đội viên thức dậy lần thứ nhất.
- Phần 2: Anh đội viên thức dậy lần thứ ba, mời Bác ngủ.
- Phần 3: Hình ảnh Bác Hồ.
3. Giá trị nghệ thuật
- Thể thơ năm chữ, vận dụng nhiều phương thức biểu đạt.
- Sử dụng từ láy và chi tiết sinh động, cảm động.
4. Giá trị nội dung
Qua câu chuyện về đêm không ngủ của Bác Hồ, tác giả thể hiện lòng yêu thương, cảm phục của chiến sĩ đối với lãnh tụ.
III. Trả lời câu hỏi trong sgk
Câu 1: Bác Hồ chăm sóc bộ đội trong đêm mưa, tác giả cảm phục tấm lòng cao cả của Bác.
Câu 2: Hình ảnh Bác Hồ qua con mắt và cảm nghĩ của anh đội viên.
+ Người chứng kiến một đêm Bác không ngủ.
+ Người đối thoại với Bác.
→ Câu chuyện tự nhiên, sinh động, phản ánh chân thực.
Câu 3: Thức dậy và thấy Bác chưa ngủ, lo lắng cho đoàn dân công, tình thương sâu sắc của Bác.
Câu 4: Kết thúc bằng hình ảnh Bác không ngủ vì 'một lẽ thường tình', vì 'Bác là Hồ Chí Minh' - vị lãnh tụ vĩ đại của Việt Nam.
Câu 5: Thể thơ năm chữ, vận dụng văn hóa dân gian.
Câu 6: Từ láy như 'trầm ngâm', 'lồng lộng' tạo hình ảnh và tăng giá trị biểu cảm.
IV. Luyện tập
Câu 1: Học thuộc lòng bài thơ.
Câu 2: Mô tả đêm Bác Hồ không ngủ trong chiến dịch Biên giới Thu – Đông 1950.
